Y Cymro

Pwyllgorau'r Ad-drefnu. AT OLYGYDD Y CYMRO. Annwyli Mr. Evans, Da-rllen-ais gyda dicldordeb maw,r eich rhifynriau diwedtiar yn cynn.wys ane.rchi.ad y 'Cnl-Lrywydd a gwaith ac enwau Pwyll- gorau Ad-drefnu Gymdeithas-fa'r Gog- ted'd. Y rnae y byd Metho'distaidd wedi mewid llawer e,r dyddiau y Gad- air. Y mae plobl e:,n, cynalleidfaoedd wedi dyrchafiu yn fawr mewn llawer ystyr, Un niewid amlwg a lioderlig yw fod y Cyfundeb erbyn hyn yn un cyf- oethog. tra yr oeddynt gynt yn dlawd ac y mae llawer o'i aelodau. yn lIanw llieoedid pwyslig yllig nghylich cymdeith- asol y wlajd. Yn.,g Ngogledd Gymru y mae yn debyg ei fod jill, gyfoethocac.h miowm arian a.c efallai mewn safle •-gymdeithasoil. ii-ali,- Eglwys Wliadol ei hun. yn awr. O iawn. ddefnyddio y pethau hyn y malent yn dda ac vn gacm^pladlvvy, ond y mae lddynt beryglon. mawr. Gwel y peryglon hyn mor f.awr fie-1 y daioigananit a.m amser drwg rhagl-Iaw. a'c y cc'Uir y werin, bob! megis y coll- 1 11 odd yr Eglwys hwynt. Ond pobl ef- allai yw y rhai hyn' sydd yn arfer gweled bw,gan ym mhen pob croes- ffordd. Os. coliir y weiin. yn awr, credaf fi mai aT y werin yr erys mv>yaf o'r bai. Os yw y X'wyl.lg.orau hyn i ddod a chynluniau newydd i mewn, dylair cyn.lluniau hynany gSfcli o angen.nheidiau codf pch' grefyddol. y w'liad. Y mae rhai pethau yn hen,, a'u defnyddiol- deb efallai wedi, myned heibio, ac y mae pethau o'r tu blaen i gyrohu at- ynt, Un o'r pethau sydd o bosiibl yn myned heibio. yw yr hyn y mae y Parcn. Thomas Charles- Williams, M.A., wedi .cyfeir.iio ato fwy nag un- waith, sef par had blaenoi iaid yn eu swydd am eu hoes. ÑIana'Î-s fawr i'r Cyfundeb yn yr amser a fu yn ddiau ydoedd hyn. Y'm.roddai'r hen fiaenor- iaidi gwerthfawr i lafur yn y Gair a'r athrawiaeth, ac yr oeddynt yn wyr cryfion yn yr eglwysi pan, yr cedd Gweiinidogion yn brill.. lechyd yn ami i eiglwysi erbyn hyn fyddai lhoddi ter- fyn ar amser eu. swyddicgaeth, a bu- asai, hynny eflalllai yn fen d.:itl, i'r blaen- oriiaid eu húnain. Wedi bod yn ceis- io llanw'r swydd fy hun bellach am amser go hir, yr wyt fi yn baiod: iawn i gymeradwyo. cynllun i e' dyniori newydd neu ail-ethol yr hen bob pump neu wyth mlynedd. 0 ran hynny, ni fyddai y drefn hon yn gwbl ddi-eithr i ni fel Methodistiaid. Clywais y d! weddar Mr. Thomas. Lloyd,, un. o hen flaenoiriaid cryfaf. Lerpwl yn adrodd han.es ei etholiad ef yn fliaenor yn. eg- lwys Roes Place. W.edi ei ddewis s addawodd gymryd y swydd am bum' mlynedd yn unig, ac ar ben yr amser hwnnw y byddis yn agored i'r Eiglwys derfiymu ei gwyddagaeth. Ym mhen y pum' mlynedd üododd y mater yn yr Eiglwys, ond ail-ddew.iswyd ef. 0 boaibl v'dy wed rhywun, mai rhyi\y nwyd ddieithr cedd hyn yn lvIr. LJoyd, ond pwy bynnag a dda-rllenoddi ei gyffes neu ei weddi a ysgrifenocld ar yr acblysi-jr, fe wel mai cyfrifoldeb a phwysigrvvydd y gwaith fel un o or- uchwylwyr eglwys y bendig-edig Dduw oedd yn pwy so yn. drwm. ar ei gal on. Hyd yn hyn ychydig iawn o urdd y bLaenoriaid a.,gly-w,aiis i eto yn son am eu parodrwydd i drefn newydd. Nid yw hyn. yn arwyddo yn dd!a. Y mae Gweinidogion yn siiarad yn ago-ied fiod eisiau newid, yn fwy felly o bosibl na'r eglwysi. GweJir ein bod. mewn cyf- yng gyngor. 0 du'r blaenoriajd da fuaisai i ni son llai am am.rhydedd' a braint y s-Wydd. Mae d'ydd o "brys,ur bwyso" ymlaen arnom; Nid gwaith allanol yr Eglwys yn unig isydd yn perthyn i fiiaeaioriaid Methoilistaidd, ac nid1 yw li,oll waitih ysbrydol yr eg- lwys yn perthyn yn gwbl- i'r Gweini- dog. Nid Presbyteriaid ydym eto, a da hynny. Priodol iawn i'r Cyn- lywydd ddyfynu o'r WTeithred Gyfan studdiad-ol, set fod y Jilaenoriaid i gyn- oribwyojp: Gweinidogon. ymhob peth. Os yw blaenoriaid yn tra-arglwydd- iaetiliu ar weinidog ac ar y praidd, a igweinidogion am fod yin offeiriaid caelih, y maent yn peidio. a bod y'n Fethodistaidd. Y mae gan y Corff awdurdod i ymyryd mewn aohosiion felly. Dod i was:a,naethu ddarfu i'r' Meistr mawr ei hun, ac y m.ae pob ysbryd ciroies, i hynny yn annheilwng mewn bl,a,enor neu weinidoig. Yr a, weinydd gyda phethau ysb::ydol yd- yw'r Bugai-l yn naturiol fel mater o briodoldeb, a'r blaienoriaid yn arw-p,n- wyr gyda'r pethau allanol fel mater o drefn.. Gwrth-un iawn yw son am hawl (Tweinidog a hawl blaenor yn egliwys Crist. Wedi son fel hyn am un o'r pethau a allem roddi heibio, dymunaf alw sylw at rai pethau mwy pwysi,g sydd ar Iwyb.r rhai o'r Is-bwylilgorau, ac o hos,ibl y deuant i'w trafod o flaen yr holl bwyllgor. Er's tro deallwn fiod gan rai aelod- au blaen,Haw syniad mai ein. gwaredig- aeth fel Cyfundeb fyddai i ni syrthio i diefn Presbyte:riaid yr Alban a',r Iw- erddon a LJlOegr hefyd o ran hynny. Er fy mod yn gryf dros Undeb Grisit- ionogol dros y byd, yn ol fy marn i byddai mabwysiadu trefiniadau eg- 1 wyisig y Presbyteriaid yn anfantais ddifrifol i ni. Yr wyf wedi cael cyfle o dro i dro i dreubo Sabo-thau mewn gwiasanaeth Presbyteraidd a gweled y cynulleidfaoedd. Ewch M Belfast lie y mae Presbyteriaeth yn qn, ac yno. yn 11 awn rhwysg a ohyfoeth., a rhyfedd gennyf na fydd eich natur yn sychu igan oerni'r gwasianiaeth o-ddigerth fod y .pregethwr yn un nodledilg. Dyna hanes nifer fawr o gynulleidJa-oedd Presbyteraidd IJoegr hefyd. Y m-aent yn flodeuog yn unig yn, y inannau y mae'r pregtetihwtr yn un enwog, a'r gyn- uVjeidfa yn un gyfoietfaog. Khoddwoh yn hytrach i Eethoda/t Calfinaidd o Gymro ryw gapelt tvesleaidd neu y Primitives lie y mae yr efengyl yn ei gwaesi yn cael ei. phregetihu a'i ehanu. Ni chollwn er dim yr elfe.n' wresog genhadnl sydd hyd yn hyn. wedi bod yn fyw ac amlwg yn ein Cyfundeb o'r d'echreuad. Mwy priodol o lawer na cheisio cyfu-no ein hunaiin a Phresbyt- eriaeth, fyddai i ni feddwl am undeb a'r Annibynwyr a'r Wesleaid yng Nghymru. Yr ydym, yn nes. atynt hwy na neb aralll ac nag y bu-om erioed. Y mae y gwahaniaethau rhyngom a'r An- mibyniwyr yn frwy o didyohymy-g na dim arall, ac y mae y gwalhanitaeth athraw- iae-thoil rhyngom a'r Wesleaid mor ddinitwed b,el,ach, fel y gallwn. yn hawdd gyd-addoli a hwynt yn yr un eglwys. A ydyw Undeb fel hwn i gael ymdiiniaeth arno yn y Fwy 1 Igor? .Bum yn gwrando ar Arglwydd Hugh Cecil yn y Kingsway Hall, Llundain, a siiaradai ef yn gryf yn erbyn Cenedl- aietholdeb (Nationalism) miewn cref- ydd. Un. Eglwys Gathovig sydd. i- fod drwy y byd i gyd: meddai ef. Ac yr ydiym ninnau, yn arfer canu o. ran bynrny fiOd "Eglwys Dduw drwy'r Nef a'r ddae'r yn un.' Dyna Niivana holl eglwysi cred, sef bad yn un A dyna hefyd weddi fawr ein Hiargfwvdd ar iddynt fod old yn un. Rhaid, efallai i' ryw ysgydwad da-ear,grynfaol ei natur ddod, megis. y daeth y rhyfel i E,wrop, cy,n y daw hyn i. fodolaeth y mae yn debyg. Hyd nes y daw y hyd, i gyd i gyd-weled, er yr hyn a ddywedwyd am genedl aetholdeb, drwy uno pob cenedl ar wahan yn gyncaf y galiw n ddisgwyil eglwys gatholig. Awn ni ymlaen fel Cymiy hyd hynny am un- iad a'n pobl ein hunain, ein cened1 yn. oj, y cnawd. (Codir rhwystrau lawt. o'r ddeutu yn ddiau yn erbyn hyn os awn i edrych a,r yr urddou a'r trefn- iadau a'r eiddo a'r cr^nfeydd. Ond os liwyddwyd i uno amgyichiadau ein gwlad i hwrpas y rhyf-el, ychydig yn gymharol o wiaith fuasai cyd-drefnu achosion Methodistiaid, Annibyniwyr a Wesleaid Cymiru. Yn y man. efallai y deuai y Bedyj wyr i uno hefYdi mewn ThaTh. beth bynnag, a gallem hefyd ddatgan ein hawyd-d i uno a'r eglwys yr hon a alwn ni yn awr yn Elglwys Wladol. Y mae y Parch. J. H. Shakes- peare, M.A., y dyddiau hyn yn da-dhiu d: os i Ymneillituwyr ddefbyin trefn o ordeinio- Esgobion ac Archesgo-bion mWYlli undeb ag Eglwys Loegr, Clyw- ais ef yn siarad ar hyn. Nid yw yn cynnyg ffurf dewis dynion i'r Siwyddiau hyn, and pwysai. yn frwd dras yr ang- enrheidrwydd am i mi wneud popeth i ennilil undeb. O- ran hynny y mae y Cyn-lywydd yn ei araith ym.adawo1!- y dweyd fed galw ar F-ethodis-tiaid 'Cym- ru am es,go,bion heblaw gweinidogion. Ar faesi y rhyfel vn Ftiainc, ac ar bob maes arall, oaf odd y gwahaniaethau enwadol yn ein mysig y conidemnriiad mwyaf. Yr ydym wedi bod yn rhy nir yn sioin am ein gwahaniaethau yn lie dal ar y pethau mawr, anrhaethol bwysig ag yr ydym yn barod yn un arnynt. Efengyl .semi oedd yn gwneud y tro i fechgyn y rhyfei i fyw ac i farw. Yn wir aeth pyrth y Net o led y pen yn y, brwydrau mawr, ac yr oedd igwr Duw, boed elf Brotestantneu 'Gatholig, yn dial y Lamp yn. fynych yn oleu, y naiH fel y Hall, ar fin tragwydd- oldreb i lawer nn. A neb yn holi a neb yn tynn.u'n gro,es! A ydyw y Pwyllgor yn ddtigcm cyn- rychioladol o wyr ieuainc ein Cyfun- deb? Y mae eisiau y rhai sydd yn gweled gweledigaethau ar adeg bwys- ig fel hon heblaw barn addfed y canol- oed a'r hen. A oes tiefniad i wrando tystioilaetihau y bechgyn sydd wedi bod yn n'han. y rhyfei, y bechgyn fydd yn y dyfodol agos. yn flaenoriaid ac yn weinidog ion, lawer ohonynt yn ein iheglwysrii? Oni ellid hefyd alw y gweinidogion ieuainc o flaen y PwyJl- go-r, y slonir am danynt eu bod yn air- esmwyth 'eu meddyliau p '(Twell myn- ed at warelod yr angen, ac at ddyfnder y briw na cheisio- eu gorchuddio, a dweyd- fed. popeth yn dda. Ni fynwn fad ymhlith y rhai s-ydd dros newid iseiat a gwasana-eth, yn arbennig ar ,gyfe,r y bechgyn d.d,aw,n. ol o'r rhyfei. O'nd cafi wn fod. gan y gwyr ieuanc hyn .Y brofiadau diei.thr ag y gallwn ni gar- tref ddysgu llawer ganddym.t. Nid yn unig gwynebasant ofn marw, ond y maenlt yn eu siymudiadau yn y fy-ddlin a'r llynges wedi taro yn erbyn daioni dynol mlawr a hefyd drwg dynol eithaf yr oes-, lawer ohonynit. A eUir achub y cenhedloedd -eto o'u hofer ym- arweddiad ? Y mae y byd, y cnawd-, a'r diafol yn eu grym yn y gwledy-dd y dyddiau hyn. Tbrrir ein calon bron wrth edryoh ar Lundain a'n trefi ma'wrion

lawn Y110 y wasg, gan ein prif len,- orion, gwyr aig yr oedd eu cymer- adwyaeth, neu ynte eu condemn- iad, yn meddwl bywyd neu golled- igaeth y llyfr. Adorer y llyfr hwn, a gorchest fydd ei gau cyn, ei ddarllen trwodd. Credaf iddo gyhoeddi rhywbeth hefyd ar hil gerddgar y "Millsiaid" o Lanid- loes-, ond nid wyf yri sicr ymha ffurf. Heb] aw llyn, ysgrife.nnodd erthyglau o (iro, i,(-I,ro:i'r 'Drysorfa' y 'Geninen,' a'r 'Traethodvd'd,' a chiyfnrodolion eraill, a.'r cwestiwn a ofynem ar ol darllen popeth o'i waith fyddai, Pam yn y byd na ysgrifennai'r dyn yma chwaneg1 ? mae'r cyh-oedd yn awyddus am wybod beth sydd g'and-do i'w ddweyd, ac yn. bar-od i wyilo neu ddawnisio' fel y myntio efe. Ond yr'oedd Mordaf yn bregeth- wr, ac erbyn hyn yn, fwy o bregeth- wr na dim alrall. Mi a. ddytwedais mai bardd ydoedd yn glyntaf oil; yr wyf yn dal at hynny; ond1 cyn- yddodd y pregethwr yn gyflyma.ch na'r bardd, fel yr oedd e.i oruchaf- iaeth arno wedi troi yn dipyn o ormes ebllai. Nid wyf yn, medd- wl idldo farddoni rhyw lawer er's rhai blynyddoedd, ond at alwadau arbenniig, a chredaf fy mod yn iawn wrth ddweyd mai pregethn ac nid, barddoni oedd ei niwyd lywodr- aethol a.r ol pas'io deugain oed. Rhyw wallgofrwydd ydyw bardd- oniaeth, sy'n cydweddu'm well a dib-risdod ieuenctid, nag. a gochel- garwcb dyddiau can oil oed. Mae bardd ugain, oed yn llawer gwell na phregethwr o'r un oedran, ond dilymer eu hynt ymlaen', a cheir gweld ond odlid y naill yn cynyddu a'.r Ilall yn lleihau. Mae dyn yn pregethu yn well wrth heneiddio, ac yn barddoni'n salach. Cyn- yddai'r pregethwr yo Mor-daf Plieroe o fliwyddyn i flwydch n. Rhoddodd natur, heb son am ras, lawer o bethauyn ei ffafr; yn un peth', personoliaeth radlon, serch- us, enillgar, a gofalai yntau fod ei wisigf bob amser 'yn weddus, heb lychwin nac ystaen ami, ac mae'r cynulleidfaoedd yn reddfol rywsut, yn cyfrif hyn yn gyfiawnder i'r pre- giethwr. Yr oedd ainsawdd ei lais hefyd yin liyfryd i'.r glust, cyflawil- der o iaith gamddo, A honno yn ddetholediig a gllán, a;i ddawn ym- adrodd yn Ilithrig hyd at fai. Crybwyllais mai pregiethu. yn farddonol iawn y byddai ar ei ddy- fodiad i -f-anii!d!lio.qs., ,ac yr oedd hynny, ynghydathipyrn o rwysg yn ei draddodi'ad, yn newyddbeth di- eiithr yn y cyIüh. Dawn swil; ddi- ymJiongar, dyner, ac. awgirym o felancoli ynddi ydyw dawn bulpud Sir Drefaldwyn. Mae'n wir y byddai Owen Jones, y Gellii, yn ffrwydro'n ofnadwy ar adegau, a. Joseph Thomas yn. brochi tipyn ba'ch, ond un bloeddiwr iawn wyf fi yn ei g'ofio ym Maldwyn, fel pe wedi disjgyn iddi ar ddamwain, neu ynte wedi colli ei gyfeiriad ar ei ffordd i Sir Fon. Ie, dawn led- na.is, a, mymryn o gwynfan ynddi ydyw dawn Sir Drefaldwyn; priod- wyd hi yn ddedwydd a dawn fawr Doiyddfilen yn David Lloyd Jones, fei ,yroedd dYlfodiad: y bardd-bre- gethwr i Lanidloes, gy(la"i ddych- ymiyg ddl-ffrwyn, a'i frawddegau traphlith, cordeddog, yn gwi.rion- i'r cynulleidfaoedd yn Ian. Cym- erodd ei 18 ar unwaith ymhlith y cedyrn, ac nid oedd yn ail i neb ond i'r gwr addfwyn, o Landiinam. Dau breigethwr oedfa ola'r Cyfar- fdd Misol y blynyddoedd hynny fyddai Mordaf Pierce a Lloyd Jones,—y ddau erbyn; hyn wedi tewi, ond wedi marw yn llefa.ru eto. Aeth cyfnododdeng mlyniedd neu fwy heibro heb i mi ei glywed yn pregethu, ond para ddaeth i Or- lie win, Meirionydd, -a.r ei sefydliad yn weinidog yn NolgiCllau, cefais. gyfle i'w glywed drachefn. Gwel- wn fod y ba.rdd yno wedyn, ond wedi gorfod ildio cryn lawer; y pregethwr oedd y mei'str bellaoh, a'r bardd y: gwas. Tybiwn ei fod rywibryd yn y bwlch yna, wedi cael gweledigaeth raewydd ar amcan uchaJ pregethu'r efenigyl. Pe bu- aswn i yn ei feirnjiadu ar ei ddyf- odiad i Faldwyn, buasawn yn dweyd fod rhyw bethau hanifodol i'r pregethwr goreu- ar goll ynddo, neu ynte heb eu deffro. Ond deff- rodd y rheiny cyn croesi ohono afon Ddyfi, ac yr oedd gweinidog newydd Dolgellau yn llawer gwiell pregethwr, na gweinidog' newydd Llanidloes, ryw bymtheng m,lyn. edd yn gynt. Sylwn foil elfen o ddwyster wedi dod- i mewn i'w weiniidogaeth, llefarai gyda, llai o egni, hwyrach, ond gyda mwy o Z" er.einiad. Ym(l.(Iaiiglosai i In.l fel pe yn Ilawer mwy ymwybodol nag oedd flynyddau yn gynt, ei fod wedi ei alw i'r weinidogaeth, ac 1 b I nad oedd dim arall yn bwysig bellach ond cyfla.Wnir weinidogaeth honno, ac hefyd, fod pub dawn a feddiaj i gael eu cysegru i bregethu Crist. Amser a, ballai i mi son am dano fel arweinydd-crefyddol yn y cylchoedd y bu ynddynt. Gwneir hynny mae'n ddiau gan. eraiil fu'n cydweithio ag, ef yn ei flynyddoedd cllweddaf. Yr oedd yn a.rweinydd gwcrthfawr, ond credaf fod ei raig- oriaeth yn ei ddawn i bregethu. Bu'n hir yn ffeindio'i le, ac ar ol ei gael ni thyfai.mor gyflym a, i-h-ai, a,c ni fymnai Ie. ond a, wnai iciclo ei hun, ac yr oedd yn ormod o fon- eddwr a Chrisdon. i chwarae t.ric- iau amheus er mwyn poblogrwydd. Tyfu yr ydoedd—tyfu'n raddol, 'a phe cawsai fyw, credaf y buasa.i mewn deng mlynedd eto yn rym mawr ym mhulpud Cymru. Bvrr. y mewn ciyimhariaeth, fu ei oes weini- dogaethol, saitli mlynedd ar hug ain, ei ehamrau oedd Llanfair- fechan, Llanidfoes, a Dolgellau, tail" o'n heglwysi goreu, a'r ddwy ddiweddaf yn, arbennlg yng nghlwrn Z, annatodol a thraddiodiiadau oysegr- edioaf y Corff. Bu'n weinidog* llwyddiamius iawn, yn y tri lie, ac anwylir ei goffadwriaeth yn en plilth am flynyddoedd lawer i ddod. Chwith ei golli mor gynnar. Boed i'r Hwn a'i cymerodd ato'i Hun., barhau yn gysgod i'w weddw a'i blant. I R. H. W.