Y Cymro

CYMDETHiASFA'R DE, CASGWYS, MEHEFIN 10-12, 1919. A fydd pawb o,'r Cynrychiolwyr ac eraill o aelodau'r Gymdeithasfa a fwriadantddod iddi cysital a, danfon eu henwau a'u oyfeiixiadiau i mi yn ddioed? Bydd yn hwy>]iusdod manvr inni gyda threfnu lletyau, &c. (Parch.) R. M. THOMAS. Wis ton, Claibesiton Rd., Pem.

C YMDEITBASF A'R GOGLDD. DINBYCH, MEHEFIN, I7-Ig. A fiydd y Cymychiolwyr ac eraill o aeiod.au'r Gymdeiifehasfa fiwriadant ddod iddi garediced ag anion eu hen- wau a'u cyfeirladau i un o'r Ysgrif- enyddion Lleol erbyn diwedd, y mis hwn y fan beHaf. (Mr.) D. H. DAVIES, B.A., Oakland's, Denbigh. (Parch.) D. PRITCHARD JONES, Bryn Orme, Denbigh. Mai 6, 1919. YN EISIAU Dynes lanwaith, fedrus, gynil a gofalus, fel "House- keeper. Rhaid iddi fod a, chyme rad- wyaeth arbennig fel: un o ymddiried. Anifoner pob many1.,ion i Edward Jones,, Goleufryn, Penygroes. YN EISIAU.—Dynes lanwaith, fedrus, .gofalius, a g,on-esit fel House- keeper. C.art.ref cyftorddusi; tri yn y teuiu, a'r ieuengaf yn i i. Anfoner pob manylion i Thomas Jones, Swyddfa'r "Advertiser,' I»lan,gollen.

Eisteddfod Gadeiriol Meirion, DOlLGELlLA U, CALAN, 1920. RHAI O'R TESTYNAU. 1. TÐSTUN Y GADAIR Pryddest heb fod dros 400 lilinell, "Y rorth- laddoedd! Prydferth." 11 2. TftAETHAWTD Lie a dylanwad y Gw'leidyddwr, y Milwr, a r r.anJd ym mlywyd 'Cernedi]. 3. COR CYIMYSG-Anthem: "BEn- digedig" (John Thomas). 4 PARTI ME KB ION "Eyma before Action" (Dr. H. Walford Davies) 5. PARTI ME.RGHED "LKvyn ann" (Tref. Emlyn Evans). 6. COR PLANT: "Milwyr a Morw^r" (Dr. David Evans). BEIRNIAID Par oh. H. ELVED LEWIS, M.A., a DR. CARADOG ROBERTS. RHESTR. TESTYNAU drwy'r Post, 2d. 0.0. ROBERTS. R. C. EVANS. Ysgiifenyddion. Gwpanats Unfgot I'R CYMUN. III D I V I it IJA to UPS FaR For List of 'PATENT' IDEAL OUTFITS AND SAMPLES aN APPROVAL. (Carriage Free). MINISTERS' POCKET SETS. FOR SICK-VISITING, &c. Write to the Makers— !(!WPHr»rS ltd. ERNEST STREET. BIRMINGHAM. Hyfforddwr Newydd Y PARCH. JOHN OWEN, BARRY (GLAM). Llian, is. 6c. Anilen, i s. Oddiwrth yr AwJur. "Y mae yn dda iawn.y I-ar(.h. John Hxnghes, M.A YN AWR YN BAROD. Y Cwers yfr Kewydd a,r Lyfr yr Actau I XII. Gan y Parch. W. T. Ellis, B.A..B.D., PORTHMADOt;. Y cymorth gp^eu i athrawon ac ael- odau Dosbarthiadau,r Plant a'r I'-oM Ieuainc i as^udOo y Maes Llafur. PRIS P ED AIR CEINIOG. Gwerthir djwsin, ac uohod, i 0.1- ion yn ol 3 s1. 3 c. y dwlsin, 'post free,' os anfonir arian gyda'r aioheb. I'w gael oddii wrth yr Awidur

AT EIN GOHEBWYR. Derbyniwvd. amryw adroddiadau yn rhy hwyr i'r rhifyn hwn. Mewn Daw.—Y diweddar Mri David Davies, Ponitrhj-dfendigaid, gan y l'arch. J. Morgan, Aberdar; llarwo- aeth Miss Annie Jones a Mrs. Jones, Penybryn, Rhymni, a Mr. Thomas Lewis, Ferndale; C'.M. Dyffrym Con- wy; Nodi-on o'r De; Rochdale, &c., &c. Drwy ryw anffawd ar ran y Dythyr- diy gyda phellebyr a an ton wvd i ni, drw!g gennym ddarfod i hysbysiad ang- hywiir gael ei gyhoeiddi yn y l'hifyn d.i- weddlaf yngihylch gal wad o eglwys1 An. fi e'Id, Road, Liverpool Mae amryw lythyrau ynglyn a Com- isiwn y Gogledd ac Araith y Cyn- Lywydd mewn Haw a than ystyriaeth.

Y DIWEDDAR BARCH. T. MORDAF PIERCE, DOLGELLAU. Trist iawn i mi, ac i lawer eraill, oedd y newydd am farwolaeth y Parch. Thomas Mordaf Pierce; obleigid 'yr oedd. id lu mawr o igyifeillion. ac edmygwyr ymhob parth o'r wlad. Ni cMywais beth oedd natur ei afiechyd, end ym- ddengys iddo fod yn ymgyndymiu ,ag, ef am gryn amser, a, deallaf yr iofoaii ihai y gwaethaf er's tro, a d'iau y gwyddai'r meddygon was gallai'r diwedd fod ymhel]. Bu- aswn. i yn gosod a,wr ei ymadawiad ymhell yn y dyfodoil. Tyqiwll bob aimser ei fod yn gawr mewn. corff yn giystal algi mewn meddwl. Ceir weiithiau gorff mawr, Llatbraidd, prydweddoI, a rhyw fymryn bach o enaid' yn ymigladdu o'i frewn; bryd a rail, ceir eoaid cryf, tambaid, aflionydd, yn ei "gragen glai" chwedI Islwyn, yn hiraethu am rywibeth pell a thTagwyddol, nas gwy.r ddim am dano ond y syched sydd ynddo ef am ei gael. Ond yn Mordaf, yr oedd yr ieuad yn brydferth o gymharus; corff cyd- iraerth, llumiaidd, u,ird,d!as,(.)I: ndd oedd' yn fawr, ac mid oedd yn fychan, ond yr oedd. yn swynol o hardd, a'r corff hwnnw ym fynegiad cywir o'r deiliad anfarwol a. bres- wyliaii oddlifewn. Buaswn i yn rhoi oes hir iddo, ond gwanycbodd ei nertb ar y ffordd, byrhawyd ei ddyddiau. Nis gwn i nemor am fore'i oes, na'i gysylltiadau teukiaidd; yr oedd yn weiniidog* ordeindedig cyn, 1 mi ei adnabcd. Gwn mai brodor o Abererch, gler Pwlllveli, ydoedd, di'sgybl i'r Parch. Da.vid Roberts, syd'd erbyn hyn wedi ymraeilltuo ar ol diwrmod da o waith; caffed mawnddydd teg, a goleuni yn yr hwyr. Un o fechgyn y "Berch" oedd Mordaf, tua deuddeg a deu- gain oed, efallai, ond' Igwyr eraill fanylio-n felly yn wellnia mi. Gall- wn feddwl iddo ddecbreu pregethu vn wedidiOl ieuane, ac aeth i'r weimidogaeth ar hyd ffordd yr holl ddaear Fethodistidd ym y Gog- ledd, sef trwy; Goleg y Bala. Gwnaeth ei wailth yn y Coleg i j'oddloni wydd cyffreddnol, ac yr oedd yn un, o'r pregetbwyr mwyaf cymeradwy ymhlith ei gvdfyfyr- wyr. Ar derfyn e:i gwrs, ea,fodd alwad, yr hon hefyd a, dderbyn- iodd, o eglwn-i barchus Llanfair- fecban. 'Rwy'n cofio'n. dda mai'r tro cyrataf i mi ei' weled oedd mewn (Nifiarfod Misol yn Llanidloes, ryw bedair blynedd ar hugadn yn. ol. Ychydig ddyddiau cynt yr oedd wedi vmsefydiu yn y dref yn weini- dog eglwys China Street. Yr oedd gweifiidog1 Llanidloes yn rhywun, ar waham i'r ffaith mai Mordaf ydoedd, carays yr oedd i'r cglwys ei thraddodiadau g'wych, b a,c yr (.;edd y rheiny vn rhoi safle aurhydeddus i'w gwednidog yn y (yfarfod Misol ac yn y Cyfundeb. Mawr oedd y son am weinidog newydd I/lanielloes, ac uchel y dis- gwyliadau wrtlio. Y pryd bwnnw yr oedd Mordaf fel "Bugeiles y Wyddfa," a gwallt fel y nos ar ei ben, a tiwnnw yn dewach ac yn hdrach ogi-yn lawer na'r cyffredin. Nid crych mohono, efallai, yn. hollol; ond rhyw lanastr anystyw- alLt, ar hyid ac ar led, yn awgrymu gwrthwynebiad lied benderfynol i reolau gwareiddiacl gymhenllyd, ,tr anfa.rddon.ol. Yn sicr, yr oedd gan ddyn a gariai ben fel hwnnw, hawl i fod yn rhywun; buasai yn anfaddeuol iddo beidio. Welais 1 neb erioed yn cyfateb yn well i'r traddocliad unionigred am fardd :— dyn ia gwallt mawr ganddo, ac yn b edryoh yn s'yn. Yr oedd hannter eyntaf. yr adnod yn cael ei gwirio yn Uythyrenol yn Mordaf, nid wyf mor slier am y:r ail. Ac onid oedd efe yn. fardd ac yn lienor, yn gystal a, phregethwr 1 Nid hawdd iawn penderfYllu ar un- waith jirum oedd y mwyaf; disgleir- dai yn. yr oil, a chredaf y gallasai dddstgleirio'n fwy ymbob un o'r tri pe buasai ed uchelgais yn gyfartal i'w adnoddau. Yr oedd yn fardd awenyddol a choeth. Enw a gym- rodd iddo ei hun. fel bardd oedd Mordaf, yn ol arfer y dyddiau gynt. Ar y cyntaf ysgrifemnai ei enw yn Thomas Pierce, a, Mordaf mewn. eromf achau ar ei ol, yn debyig fel y gwnai fy hem gyfaill Alafon i'r diwedd; ond yn raddol bwriwyd y eromfach,au i ffwrdd, a daeth Mordaf i ganol yr enw, yn union i'r fan y dylasai fod. Ob- legid creclaf mai bardd oedd Mor- daf yn gyntaf oil; o'r bardd y tyf- odd, y llenor a'r pregethwr. Enaid bardd oedd iganddo. Pan ddaeth i Sir Drefald'wyn gyntaf, prege.thu yn farddonol y byddai, ac yr odd hyn yn un elf en, gref yn ei boblog- rwydd. Gellsid ei alw yn ddibet- rus yn "fardd-bregethwr," dyna'r rnw clasurol ar y dirgelwch mawr hwnnw, a diyna hefyd;, yr adeg' yr 'oedd y bardd-bregetbwr yn uohder ei fri. Os gallai pregethwr ennill cadair eisteddfod yn y dyddiau hynny, y wyrth nesaf fyddai'r "oedfa ddeg" yn y Sa,siwni neu'r Gymanfa, a chai daith gysurus a honno'n ddidraiil, i anifarwoldeb ar ei union'. Ond son am Mord.af y bardd yr ydwyf. Ni pherthyn, i mi bender- fynu a'i bardd hen ynte bardd newydd ydoedd, mwy gwarogaeth Ilia hynny o lawer ydyw dweyd ei fod yn, fardd maturiol, a phrydiferth angbyiffredin, canys yr oedd felly yn amad neb brakkl o> feirdd ei oes. Canai yn y mesura.u caetih a rhydd, ac mor maturiol yn y naill a'r llall. Nid oedd mwy o ol ymdrech ar ei englyn nag ar ei bennill. Enillodd am,ryw gadeiriau, a thwysged o wobrwyon eraill, ac yr oedd yn ddiigon o fardd i ennill prif wobr- wyon yr Eistedd.fod Genedlaethol, pe gosodlas,ai ei fryd ar hynny. Ei brif nodwedd fel bardd oedd natur- ioldeb a phrydferthwch. Xis gal 1 af ddychmygu am Mordaf yn ym- ladd a l'ldniell o gyngbanedd am ddiwrnod oyfan, a,t.. yn colli'r frwydr yn. y diwedd. Na, yr oedd' yn rhiaid iddi ddod heb giymell ryw lawer arm neu beidio dod o gwbl. Nid oedd yn fardd mawr iawn ef- allai, ond yn y tlws, yr arddunol a'r cain, yr oedd yn feistr perffaith; nld rhyddiaeth mewn odlau oedd eii farddoniaeth, ond yr oedd cyff- yrddiad y bardd ymhob llinell o'i ciddo, a llewyrch yr a.wen wir yn disgleirio yn. yr hyn oil a wnai. Hefyd, yr oedd Mordaf yn lien- or gwych; yr oedd greddf y llenor, fel y, dywedir, yn gryf iawn ynddo. Ysigrifennodd grym lawer ag ystyr- ied mai gweinidog gweddol brysur ydoedd, a bod gofyniom yr eglwysi cryfdion a wasanaethai ym bwyta'i amser a'i ynni, fel nad oedd gan- ddo ddim rhyw lawer ywng mgwedd- ill, i'w wario ar bethau eraill; ac etio teimlwn i bob amser, y dylasai lie mor morddisgla:ir y,sgrifennu Hawer mwy. Mae gan. rai o'n lie,morion, goreu ryw da,lent anffod- us i beidio ysgrifennu nemor ddim. Yr oedd Mordaf, heb fod yn lienor wrth ei grefft, yn, un o lenorion goreu'r genedl, ac mae llenydd- iaeth Gymraeg yn, gyfoethocach oherwydd yr hyn a ysgrifennodd. Ei brdf waith Henyddol oedd Cof- iant y Parch. Humphrey Gwalch- m,ai, Llanidloes, "Llyfryn" y'i gel wir gan yr awclur ym ei raglair i'r ail-argraffiad, ond llyfryn a igostiodd. lafur mawr1 iddo ydoedd, obleigdd! fel y. dywedir a.r y: wyneb- ddalen, yr oedd yn Gofiant Gwalchmai, "gyda threm. ar hanes dechfeuad yr Acbos yn. Nosbarth Llanidloes," ac uid gwaith hawdd -oedd ysgrifennu 'hanes, dechreuad yr Achos mewn Dosbarth, ymhen cant a, hanne,r o flynyddoedd ar ol ei gychwyndad. Yr oedd Gwalch- mal, wedi marw er's triugadn mlyn- edd pan, ysgrifennid y llyfr hwn, A cheir ynddo, benodau a,r ei Rag- ftaenwyr, a'i Gydweithwyr, yn y rhai y codir i'r golwg rai o ffydd- londaid Seion, na. wyddai llawer ohonom ni oedd wedi eim magu yn Sir Drefaldwym, ddim cymadnt a'u henwau heb son am eu hanes. Gosododd Dosbarth Llanidloes, a ehylch eangach o lawer na hynny, o dan, ddyled barhaoil iddo, am ddiogelu en wau rhad o antfarwoldom dihanesglodre Pumrumon, rhag eu .colli mewn angdf llwyr. Ni ddy- wediaf ddim am orgnaff y llyfr, ne- widiioddl yr awdur ei argraff W 01 hynny), ond o ran ei lenyddiaeth, ed arddull, ei gyfaredd a'i swyn, gellir dweyd ei fod i fyny a'r gor- euon o lyfrau cyffelyb, a gyhoedd- wyd mewn blynyddbedd diweddar. Cafodd adolygiadau canmoliaethus