Y Cymro

Pa beth a wna Germani? Ag un lId bron, protestia. Ger- mani yn efbyn y telerau. Herr Harden y Sosialydd yw yr unig un sydd wedi datgran yn groew mai y peth goreu i Germani yw eu der- Ibyn Traddododd: Herr Scheid- mann, y Pi-if Weinidog, araith frwd yn condemniio'r telerau, a galwai hwynt yn gynllun llofruddiog; ac yn maturial cafodd g'ymexadwy'a.eth fawx y Senedd. Ond bernir, wledi'r cwbl, nad yw agwedd Sdheidmamn ond ymgais i ennill parch Germani cyn ymO'Stwng' i ar- wyddo o raid, oblegid gwelir ar- wyddion mai dyna a gymer Ie yn, y diwedd. Cyflwynodd cynrychiol- wyr Germani nodyn ychwaœg¡ol i'r Cynigbreiriaid yai protesitio yn er- Ibyn yr adranaiu ar ad-daliad ac iawn, ond ar yr un pryd yn datgan parodrwydd i'w cyfliawni. Pan gofir ma,i dyma yrl adraoaiu y cwyn- ai Germahi fwyiaf ax y cychwyn yn eu herbyn, gwelir fod cyfnewidiad yn graddiol ddigwydd. Mewn ar- aiith yn Llundain ddydd Gwener dywedodd Lord Curzon na, newidid dim ar y telerau, ac fod yn rhaid i Germani roi i mewn. 0's na wnair ihynny trwy arwyddo, y cytundeb, yna yr oedd y Cynighreiriaid yn, barod at yr amgylchiad. Hysbys- ir fod y, Maeslywydd Foch wedi myned at y Rhine.,ac fod gwyrr meirch yn ei ddilyn. Mae holl drefniadau y hlocad yn barod hefyd os bydd anigen. Cyn pen yr 'wyitheos, meddir, géllid gurfodi y gelyn i ymostwng. Y Telerau i Awstria. Disigwyiir y bydid y Telerau Heddwch yn caiel eu cyflwyno i gynrychiolwy'r Awstria. yn St. GeT- maiin, ger Paris, ddydd Mercher. Er ei bod hirthau yn gyfrifol aim y rhyfel, diau mai arf yn llaw Ger- mani ydoeddi Awstria-Hyngatri, ac y mae amryw resyimiau dros gredu na fydd y telemu mor llym i Aws- --tria, a:g ydvnt i Germani. Bydd y telerau milwrol rhywbeth yn debyg, --difodir gorfodaeth, a lleiheir ei byddin a'i llynges, ond bydd y darpariaethau ereonomaidd yn, ysg- afnadh yn wyneb y ffaith fod yr Ymerodraeth wedi torrd i fynny. Nid yr A ws tr i a- Hynigar i oedd mewn rhyfel a ni sydd gennivm i ddelio a hi yn awr. Rhaid gofalu na bo'r telerau yn. niweidliol i'r gweriniaethau sydd wedi eu genii o gwymp Awstria, megris yr Hynigari newydd, y Czecho-Slovaks, Serbia, ac hefyd Poland. Bydd trefnu'r terfyna u hefyd yn anoddach a,r gyf- rif hynny. Edith Cavelli Un o'r enwau ymglyn a'r rhyfel a gerir i lawr mewn parch i genedl- aethau i ddtod yw enw Nurse Edith Ca.veLl. Mae' ei henw yn hysbys i'r byd, a tlheyrnjged o faarch yr Ymerodraeth Brydeinig' i'w choffa- dwriaeth ydoedd y giwasanaeth igynihaliwyd yn, y Westminster Abbey. ddydd lau diweddaf. Dyg- wyd ei chorff drosodd i'r wlad hon, ac ynlgnghanol arwyddion, o bairch a. galar yr awd ag ef i'r West- iminster Abbey, ac oddiyno i or- !ffwys ym myslg ei phobl ei hun yn Norwich. Germani oedd yn gyf- rifol am ei llofruddio, Hydiref 15, 1915, a.c erys y digwyddiad yn un '0 'Ir ysmotiau diuaf yn hanes y gen- edl greulon honno. Yr hyn. a saif allan yn amlwg yn yr hanes yw fel y maddeuai Nurse Cavell i'w llof- ruddion. Dyma un roddodd ei bywyd i lawr yn yr un. ysbryd a'r Gwaredwr gynt, a dylai ei ohoffa- dwriaeth godi edn cenedl i lefel iUwch na'r hwn, y mae lie i ofni, yr ydyim wedi byw yniddio yn ystod y rhyfel. Gwastraff. Un o brif orchwylion y Llywodr- aetih drwy gydol adeg y rhyfel yd- oedd galw ar y wlad i fod yn ddar- bodus, ac i gynhilo mewn defn- yddiau ac arian, tra yn ol pob ar- wyddion mai y mwyaf gwastraffus o bawb ydoedd y Llywodraeth ei bun, yn ei gwahamol adrannau. Galwyd sylw o dro i dro at y mil a mwy o fan, swyddogion a be nod- id ynglyn ag adrannau newydd, a'r modd y giwerid arian y cy- hoedd heb ddim- ystyriaeth. A'r wythmos, ddiwedidaf pan y cyflwyn- wyid math a,r fantolen o weithred- iadau Gweinydddaeth y Gadarpar, dadlenwyd ystad gywilyddus ar bethau. Mae'n, wir fod yr adran (hon yn aniferth o faint ac yn new- ydd, ond mae yr arian. a gollwyd' drwy aflerwch a diffyg synwyr ac ang¡h y'i rlif,oldeb ynanesgsüdo1. Ar ddydd y eaclo-ediiaid yr oedd swydd- ogion y brif swyddfa yn rhifo 25,144, ac y maent yn awr yn 16,101. U.n o ddyledswyddau cyotaf y Llywodraeth bresennol ddylai fod crynboi ei holl egni i larbed ariani a gwastrafF ym mhob cylch, ac oni wnel hynny bydd ei •chyfrifoldeb yn fawr. Trefnu'r Ymerodraeth. Wedi gorchfygu y peryglon en- ifawr oedd o'r tuallan i'n teyrnas, yn awr y mae gennym y goxchwyl anihawdd: o wynebu y peryglon sydd oddifewn, ac n:i elldr eu wyn- ebu ddim yn rhy fuan. Mae y byd Maihometanaidd yn y dwyrain. pell 'yn llawn cynwrf, ac 11.id gwiw ceis- io rhoi yr anesmwythid i lawr a dwrn haiarn, Daw newyddion o anesmwythid hefyd o'r Aifft, ac anfünir Arglwydd Milner yno i. ed- rych i mewn i'r achosion. Yn Dies adref mae perygl arall, sef yn yr Iwerddon, a datganodd yr Ael- odau Llafur yn y Ty ddydd Merch- er mai yr unig. feddiygindaetih yd- oedd Ymreolaeth. Mae y Mesur a.r y Deddf-iyfr, a dydd ei weith- rediad yn nesu-y dydd hwnnw y profir ein Llywodlraeth. Yr unig ffordd ddoeth a theg yw rhoddi cymaiint o lais alg sydd yn bosibl i wahanol ranna.u yr Ymerodraeth yn eu materion eu huna-in. Y podisd rhyddfrydol yw yr unig un. diogel i ddelio a'r Aifft- a'r India draw, yn ogystafa'r Iwerddon, ac o ran hynny aig Ysigotland a Ohym- ru hefyd. Dadwaddoliad. Tra: y mae Datgysylltiad yr Eg- lwys yng Nghymru yn cael ei dder- byn gan yir Eglwys fel peth anoch- eladwy, a piharottoadau yn cael eu gwneud ar gyfer hynny, distaw iawn yw yngiiylch mater y Dad- waddoliaidl. Addawyd ailystyried y mater, ond ,mae',r amser yn tynnu ymdaen at i'r peth fod yn ddedd!f. Hyderwn y bydd Cymru yn effro i'r hyn, all d'digwydd. Yn West- minster yr wythnps ddiweddaf, pwysai1 Arehesigob Caergrawn-t am ailysityriaeth. Gynihygiodd Arg- lwydd Wolmer (hawlio gan, y Llyw- odraeth edrych i mewn i'r mater, eyn i arwyddo y Telerau Heddwch beri fod y Mesur ytll. ddeddf,

MARW GOFFA. MARWOLAETH y PARCH. T. MORDAF PIERCE. I. Gianwyd ef. YI11: Abererch, ger Pwll- heli. Dechreuodd bregethu Haf 1886. Pas-jodd arholiad y C.M., Rhag. 3, r886. Derbyniwyd yn, aelod o'r C.M. Rhag. 6, 1886, Principal Edwards yn ymddiddan ag ef ar ei dderbyniad. Aeth i YSlgol Clynnog 1887, ac i Goleg y Biala 1888. Gadawodd yr Athrofa Meihefin, 1891. Cafodd ei alw yn fugail i Lanifairfechan, Aw.st 31, 1891. Pa si odd yr Arholiad Cymdeithasfaol, Hydref 1891 (yn a;ii ar y rhes,tr).Caf- odd ei ordeindo. yn Amlwch, Meh. 29, 1892 ei alw i. fugeilio., eglwys Llanid- loes Awst, 1895. Symudodd i DdOil- gelliau yn fugail Salem, Bethel a'r Penmaen, Mehefiin igio. B,u farw yn Iscoed, Dolgellau Mai 13, 1919. Dyna geirig milltir bywyd edn cyflaill ymadawedig. Drwy yr holl daith p'r diechreu i'r dtiwedd, o'r tuallan i gylch y teulu, ni fu gan neb' fwy o ddylan- w,ad ar Mr. Pierce na gweinidog yr eglwys He y mag wyd ef,—y Parch. David Roberts!, Abererch. Bu fel tad iddo yn y blynyddoedd, cyntaf, yn ei hyffordldi pan, y dechreuodd bregethu, ac yn gyfaill pur bob amser. Bu Mr. Rlaib errlts yn. ei gyfarfodydid sefydllu yn Llanfairfechian, Llanidloes., a Dolgell- 'au, a.chafodd y fraint brudd o gymryd rhan yn ei angladd, ac o- dradldlodi ei bregeth aniglialddol, yn Salem nos Lun diweddaf. Biu, Mr. fierce, yn briod ddwywaith, ei wra-ig gynta'f yn ferch i Mr., George, Lllaniidloesi, a ganwyd iddynt un mab, -Alied,. Priododd yr ail waith a Miss Roberts, imierch Mr. Roberts, Chemist, Lilanfiairfeohani, ac o'r briodas hon ganwyd un feTch,-El-i,rfr.on,.

II. Yn Llanidloes 1895-1910. Yn gynnar, yn, Hydref y flwyddlyrn 1895, daeth y Parcih. T. Mordaf Pierce i' Lanidlces i ymigyimeryd a gofalaeth eglwys Heol Chiina, ac efe ond gwr cyoiiharol ieuanc ar y pryd. Oanlynai yng ngofalaeth- yr eglwys hon wyr cryrf- ion, sef y Parchn. Daniel Rowlands, M.A., David Lloyd Jones, M.A., N. Cynhafal Jones, D.D., ac yr oedd yf- angorff yr eglwys y pryd h.w.nnw yn cofio gweinidogaeth y gwyr grymus en- wyd. Ond, er hynny, cymerodd Mr. Pierce ei le yn; esimwyth yn yr odyn- iaeth, a chadwodd i fyiny y safon gydag hawSrter debygid. Mae'n wlir, nad oedd; yr un fath a'r un o'r gwei:iJog'oii. oedd wedi e.i rag- flaenu, mwy nag. Credld y niaill o,'r rheiny yr un fath a'r Hall. 0 ran hynny, ni cheir Arglwydd y Winllan byth yn aitadrodd ei Hun yn. y gweis- ion ddenfyn. Mae'r proffwyd dda.n- fonir yn ateb i'w oes. Bu Mr. Pierce yn Llanidloes am dros bymtheng mlyn- edd. Yn ystod y blynyddoedd hynny n,i chymerodd' fawr o ran, yn heliynt- oedd by wyd y dref. Færgethu a Uen- ydda, os goddefir inni air felly! I hyn y rhoddodd ei amser ar hyn yr oedd ei fryd wedi rhedeg. Roedd- yn fardd HWSi. Ond yn rhyfedd iawn, nid i ym- orol am farddoniaeth y treuliodd ei oriau. Rhiyw ail, os, na-d trydydd peth, oedd hynny gamddio. Oai'r awen le. i ysgwyd ei hadenydd ganddo, yn ei bre- gel Lhau, Deuai i'r amlwig yng nghein- der y brawddegau ac yn fynych, yng nigibywreinrwydd ei ynidriniaeth a.r y testun neu'r pwinc. Gwybyddus yw :i Gymru, fod hanes crefydd a llenyddiaeth yn Llanidloes am y diqwy ganrif ddiweddaf yn llawn o'r r,ha.m.antus., ac y mae hanes Meth- odiistiaeth y dref a'r wlad yn, gyfar- eddol,-mor gyfareddol, fel nad. yw'n un syndod i fardd anghofio'r awen a.'i chynghaneddion, yng ngafael swyn hanes; y fro. Ac onid amhosibl ydiyw i neb o fedclwl effro, aHu cerdded heol- ydd y dref, heb i olion y gorffennol a phethiau sy' a'u gwraidd. yn mynd1 yn bell yn ol Vr dyddiau gynt, ei gynhyrfu i ymholi a ohwiBo i'r sitari am dan- ynt! 0 ieiaf, dynia fel y bu yn: haines Mr. Mordiaf Pierce. Yn. fiuan ceir et yn oerd'ded Hwybrau hanes gorffennol y dre:f,g!Orf:£eilln:O'l crefydd a llenydd- iaeth Llanidloes. Piwy o Gymry gwlad- ganol na chlywiodd am y Millsiaid, Llanidloes? Onid oedd gamddynt law-. fawr yn neffroad lleniyddol ac yn ar- bennig cerddorol Cymru! 'Ohwiliio if e,n i'w hanes hwy, ac y~grifc nnu nifer 0 erthyglau ar darddiirad a gwaith y iMiilllsiaid!, y rhai gyhoedd wyd yn y j Llanidloes, a'r Montgomeryshire I Echo"—dyna un o'r pethau cyntaf ym-, < ddanigosodd o wai'th Mordaf fel lien- C or ac hanesydd. Yn nesaf, cawn y Cwrdd Dosbarth 0' dan ei arwelIliad s