Y Cymro

CYMOF.ITIIASFA ABERAF.RON. (Parhad o tudal. 5). 11 ♦ iieglwysi a'n Cymdeithasfaoedd yn. gorfod eistedd wrth drat-d y Ac yn gwveud gwaith gweisiiSni helpu aelod'au seneddol a Han 0"\1 ha-fi- hawSlterau. Eu gwaith Wy fel glwysi oedd bod yn ffyddlon i'w ce-nadwri, "a ledio'r ffordd1 i'r Llyw- odraeth d ddilyn, (Cy merad wyaeth). Ac yn enweddg yr oedd yn ddyledtewydd arnynt.i gadw baner Dir- west yn km ac yn bur, a pheidio rhuxhro i wneud dim fyddai 'n troi yn eu herbyn fel dirwestwyr yn y dyfodbl. (Cymeradwyaethj. Yr üedd de (Professor Levi) wedi bodi yn hres.ennolyn y Gynhadledd ar v cwestiwni uchod: yn Llandrindod. Ni chafodcl gymaint o sdomedigaeth mewn cyfarfod' erioed. Hysbysiwyd y cytfarfod fel cyfarfod i1 egluro mesur Dewisiad Lleol a Phryniad y' Fasnaich yn-gjyn a'i gilydd, a d'ywedwyd yn yr holl bapumu fqd hyn yn cael et wneud i uno'T. wlad! ar y cwestiwn. Ond pan aeth ef i ofyn am dbcyni i fyned i fewn i'r cyfarfod, cynhygiwyd platform ticket idtio ar yr amod ei fod. yn; pleiddo programme' llawn y Temperance tl.legi'>latiou L,e.æg:ue,' a methodd gael tocyn o gwbl ond ar yr amod mad oedd i üfyn yr un cwestiwn na siiarad yruoo. gwbl. (Chwerthin).' Ai dyna'r ffordd i gael Cymru'n unedig ar y mesur newydd? (Cym.) Fd y»gwydde.nt oil, Syr Alfred Mond oedd yn y g,adair, a gwnaeth araith gliir i ddangos mor profitable fyddai cenedlaetholi'r fasnach, a bod arian mawr i'w dddsgwyl trwy hynny. Yr oedd pior amlwg a'r diydd fod Syr Alfred: !Mk>nd. yn disgwyl cari'o'r fa-sinach ymlaen. Ond y siaradwr nesaf oedd Mr. David Da vies, ac yto oedid ef yn pleiddo prynu er mwyn gwahardd y fasnach, pan. y bydda'i v 'profits' yn ddfiannu ar u-nwaith. O'r holl siarad- wyr yho ni. ddamgosodd neb beth oedd y mesur newydd. Y cwestiwn a garai, ef ofyn oedd hwn Pwy syddynl myn'd i gredu fod I.lywodraeth Prydain Fawr, yn cynnwys diotwyr yn y mwyafrif a dirweSitc wyr yn y lleiafrif, yn myned i dalupum' can' miljwn o -arian y wlad gyda'r amcan o dldwyn y f,asnach i ben yn fuan.? Amcan y Llywodraeth yw carip'i fasnach ymlaen. Nid oes neb swyddogol. wedi dweydi dim i'r gwrthwyneb. Yr unig swyddog dan y LIywodriaeth siajradodd ar y mater oedd Syr Alfred Monk), ac yr oedd -efe y:n bendlant yn cyanryd yn ganiataol y byddem yn talu cost y pryniad a llaw'er eostau eraill all an o enil'.ion y fasnach. Yr oedd yn ddrwg iawn, gandidlo ef am y gwein idogibn dinirvved' oedd yn credit mai amcan v Llywodraeth oedd diifodd'r fasn,ach ar 01 talu mor ddrud am danii. Hyd'dant yn cael gweled fel arail yn, ddigon buan. Ac onikl oedd yn beth gwrtbun i dalu y fath swm dirfawT o arian gonest i f'asniach oedd ytn, distrywio eu gwlad a,c yn helpu',t gelyn,P (Gym). Gwell pedd ganddb ef weled y Llywodraeth yn sefyll rhwng y wlad a'r fasnach, ac yn piarhau mewn sefyll fa anm- bynnol i gtadw ei Haw .ar y fasnach a'i clradw o fewn terfynau., fCym^radiwyaeth). Un peth oeddi St'B;te restriction! > ond peth araH oedd! 'State patronage.' Ac iam danynt hwy, eu busnes yn Kgiwys Dduw oedd yinladd y gelynion hyn i eghvys Ie-Sin Grist fel y mae."r miliwyr yn ymiladdi y 'Germaniaid. nid trwv dalli arian iddynt, and trwy ymrgadfw rhag cyfeilla'cbu u 4 hwy* a',u troi allan yn araf ond yn sier o feddiant y wlad. (Cymi.). Eu gobaith hwy oedd Addyisg i'r plant, i'r oes ^sydd. yn codi, eu haddysgu mewn ego wyddorion gllan dirwestol nes y bvddent yn etho! Senedd? digon Cristionogol i wneud1 cyrfiawnder a'r cwestiwm. F'fydd yn eu hachos ;oed'd! eisiau—(cymer- adv.'ry.a:eili;)-by'dd.ai"n well ganddo ef aros a: d'al ym- laen x gaeT buddugoliaeth sicr. nag ymddwyn," fei pacifist dirwestol a gwneud telerau costus a'r gelyni,—oedd yng ngeiriau. Mr. Lloyd George yn gwneud mwy o ddrwg i ni na Germany ac Austria gyda ) gifydd. (Cyineradwyaeth). Oihierwydkl fod y dorf yn dyfod i mewn ar gvnhvsj lad- y Paroh. T. C. Jionidst,, P'cnarth, a chefnogi'ad y Parch. Rees Evanis, penderfynwvd gohirio v ddadl ar yr adroddiiad hyd drannoeth. Vna gohiriwiyd yr eisteddiadi. EISTEDDIAD AJGiOREiD Y GYMDEITHAS FA. J Am ychydig wedi saiith oynhaliwyd eisitedddad ag- ored y iGymdeithasfa i wrand;o tmddodiad anaitth N-ni- x adlawodd y cyn-lywydd, Principal Prys. Dechwmwvd gan y Parch. Rhys Morgan. Dew-ibrefi. -b Araith Principal Pry$. Yoa traddododd y Pbifathro Prys yr araith gan- lynol:- BYWYD YR EG-LWYS A'I LLE YN Y BYD. With adolygd gwaith y flvvyddyn nig, gallwn ang- hofio y ffaith alaethtas ein bod yn y bedwaredd flwyddyn o'r rhyfel erchyll sydd yn parhiau i anrheith- 10 gwledydd y byd. Effeithiodd hyn yn fawr ar fyw- yd yr eglwysi, ac ar weithrediadiau y Cyfundeb, fel y. gwmaeth ar frywyd y wlad yn gyffreddnol. Methwyd cynaal Cjrmanfa Gyrfredinol am y tro oyntaf er ei chychwyniad, a chollwyd un o GymdeithaaBoedd v nwyddyn. Drwy hynny, hefyd, yn anffodns collwyd y cyfle i gynnal 'cyfarfod dau can'mlwyddiant Wi I- Hams Pantyrelyn. yn, ei wlad ef ei hun. Ond er gwaethaf y rhyfiel, rhoddiwyd ar droed un roudiad' ag y gel-lifr yn deg ddiisigwyl iddo fod o werth anihrisiadwy i ddyfodol, y fyfundeb, sef y Gronfa Gynhaliaethol Ganolog. Y mae gennym ibrawf fod eglwysi bychain gwledig yn arbennig yn cjrmn-d cysur cryf, ac yn gweled gu-awr-ddydd gobaith (yn torn a'r eu hachos drwy y 6n d wy y" mudiad. Taier gymhellwn yr eglwysi cryfach i'w wneud yn llwyddiant. Os felly y bydd, yn' sdcr fe gyfyd cenhedlaethau dyfodol yn banes ein "Cyfundeb a eilw y genhedlaeth hon yn wymfydedig. Edrychwn ni yn ol gydag edmygedd a diolch at y tadau gychwyn, « nodd symudiiadau mor bwysiig gan mlynedd yn ol yn ysitod xihyfeloedd Napoleon. Nyni heddyw fydd y tadau i'r oenedliaethau sydd i ddyfod. Rhoddwn achos. iddynt hwythau fenddgo'f nefoedd- am dadlau drefnodd gyda mawr ofal me,wn blynyddau enbyd i alluogi yr eglwysd. i gario y gwaith yml'aen yn ddi- brofedigaeth. Y mae un o egwyddordoa sylfaenol ein Cyfundeb ni y tu ol i'r mudirad hwn, sef undod y Corff a chyfrifoldeb yr holl gorff am effedt-hiolrwydd y gwaith yn ei holl adrannau. Nid 'Cyfundeb o eg- lwysi ar wahan ydym ni, and, tin Eglwysyn cario Yim- laen ei gWalith mewn gwahanol ardtaloedd. Nid yr Eglwysd sydd yn. ffurfio y ("orff, ond y Oorff yr Eg- lwysd. Y Cioiff sydd gyfnfol am athrawia-eth a threfndadaeth a disgyblaeth yn yr Eglwysi dardda ohono Y Corff sydd: yn trwyddedu gweinddogdon cyinwys i'r Eglwysi. Ond hyd yn hyn nid ydyw wedi teimlo' ddgon o ■ gyfrifold'eb am gynhaliaeth y weimidogaeth drefni'd. Drwy y gronfa. hon cymhwysir yr egwyddor sydd yn gweithredu ymhob cylch arall o fywyd y Cyfun- deb i gylch angenrheddiau cynnal y gwaith. Nid eg- wyddbr nlewydd and, oymhwysiad newydd yn uruig sydd yma. A pho fnvyaf o Gorff uniedig fyddw-n mwy- af effeithiol fydd ein gwaith o fewn i'r Eglwys yn ogysitail lag ar y byd y tu allan iddi. Y mae y rhyfel presennol wedi datguddio i ni mewn modd poenus and digamsyhiol Jüd un o brif wendidau Eglwys Crist yn tarddu o',j methiiant i sylweddioli yr undiod sydd yn hanfodol d'w bywyd', i'w thystiolaeth ac i'w gwaith wyneb vn wyneb a'r byd. Arweida hyn fi i wneufi ychydig siylwadau pellach ar fywydyr Eglwysi a'i lie .ytni y byd, fel y'i dygir ger ein bron heddyw, ac yn arbenndg fel y'd dygir i'n sylw yn y, Gymdeithasfa hon. Trefnir yn y Gymdeithasifa i drafod dau fater ar- benndg, sef dau-carfmlwydddant Williams;, ac adrodd- iad y pwyllgor i ystyried sefylllfa crefydd ymhlith ein milwyr, a'r paraitoadau angeiirheidiol ar eu cyfer pan ddychwelant. Yn y naill edryohir yn ol i haneseiIli Oyfundebi atgofio ein gilydd. o'r hyn wnaed inia, thrworn ni. Yn y cyfarfod hiwnaiw agorit geneuau mewn. diareb, traethir damegion o'r cynfyd, y rhaj a glywsiom ac a wybuom ac a fynegodd ein tadau i ni; ni chelywp rhag ei meibioji gari fynegu i'r OeJS' a ddel foliant yr Arglwvdd a'i nerth a'i ryfeddodau y rhai a, wnaeth Efe. Yn, y oyfarfod arall bydd ein golwg yn fwy i'r dsy- fodol." Ac with dirod i'r dyfodol—ei dywyllwch, ei ansdcrwydd, ei bxioblemau a'i anhaiwsterau, pwy ys- tyrio! ni phrydera. Ond wrth wynebu y dyfodolnis gall dim fod yn. fwy bendithfawr ac yn fwy 0 ysbryd- ohalcthnag ini droi yn ol am ennyd' fel y bwriedir gwneud yn y Gymdeithasfa hon, a gwrando unwadth eto "draethu y damegifonj o'.r cynfyd, y rhiai a glyw- aom ac a fynegoddi ein tadau i ni. Wrth droi yn ol yr hyn y gelwir sylrw arbenndg ato fydd y per ganiedydd o Bantycelyn, drwy yr hwn y'n ben.ditjiiiwyd ni a chaniadaeth y cysieigr sydd ym- ron ar ei phen ei hun" yn, aruoheledd ei mawil yn am- rywiaeth yn ogystal ag yn nyfnder. ac ysibrydolrwydd y profiiad ddatgana. Ond mi ellir egluro Willilam's, a'i le yn yr Eglwys ond yng ngoleuini y Diwygiad MethodiiSltaidd; ac his ,/g.elliir d'eall hwrniw" ond yn ei berthyna's a diwygdad eangach, a mwiy chwildaioadol, o leiaf ym myd y m«dd!w-l, sef y Diwygiad Protestanaidd. Ac y mae y flwyddyn hon yn dwyn y ddau i'n. sylw. Oherwydd 4G0 mlym-edd i ddydd olaf o'r mis, hwn yr hoeliodd Luther ei gant Illlamyn pump gosodiiad ar dårws Eg- lwys Wittenberg, a ilinvy hynny gychwyn y Diwyg- iaci Protestanaidd. Un o effeithiau ffrwythlonaf y diwygiad hwnnwoedd rhoddi i'r werin Fe.ibl agored mewn iaith y medireint ami. Dau can mlynedld ar ol hynny y ganwyd Wdlliiams. Ail-anwyd ef drwy y Diwygiad Mtethoddstaidd, a^yng ngoruchwyliaethau gras Duw fe olygai hynny, drwy y gwaith a wnaeth roddii i'r diwygiad yr hyn a'i gwnaetli me wn modd arbenndg yn ddylanwad arhosol yng nghrefydd Cymru. Oherwydd o'r diwygiad drwy Williams y cawsom ein. llyfr Hymnau, fie1 y cawsom eita Beibl agored drwy y ddwygiad. P,rotestan,aidd. A thrysoirau gwerthfawrocaf nid yn undg ein crefydd ond ein Uenyddiiaeth a'n gwrtaith meddyliol ni fel cenedl ydyw y Beibl a'r llyfr hymnau. Drwy y Beibl agored,—etifedddaeth y di!wygiad Protestan- aidd.—y gadilwn: weled wir nraltUirein crefydd a'r -tidd gwirioneddau fel yii dysigwyd yn eu purdeb ddlwgr eyntefig, modd y gallwn, wybod y gwirionedd a barnu hefyd dd&lysrwydd" pob datiblygiad diweddarach mewn athrawiaeth ac mewn sefydliadau, mewn egwyddor- ion ac mewn arferiou. Drwy Eimynau Williams aic eradill y deallwn wir \sbrydolrwydil ein crefydd fel y'u datgudddwyd ym mbronadau y saint drwy y Diwygiad Miethodistaida. Ac y mae yr iemyn ysbxydioledig i ni ym faen prawf o'r ddrvi-nyddiiaeth ffurfir gennym yn ein hiymchw-il rhydd i'r datguddiad yn y gair. Cafodd Cym.ru, ac yn emvedig eim, Cyfundieb nd dldau beth drwy Emynau Williams. Cafodd ei phrif iaw-lyfr mewn diwinyddiiaeth oherwydd ddwinydd- iaeth" Eanynau, Wdlliams yw ddWinyddiaeth y Cyfun- deb, a Chymru yn wir. A bendith fawr i Eglwys ydyw fod ei ddwinyddiaeth nid yn gynmyrch deall yn unig, ond yn ffrwvth profiad y saint. Prif brawf ddl- vs'iAvydd yr athrawdaeth ydyw ei bod yn gynnyrch, ac vn cynyrchu profiad ysbrydol. Drwy yr Emynau. hefyd, at-gymyrchir yng nghaniadaeth y cysegr yr un profiad ysbrydol ac a gynyrchodd yr Emynau eu hunain. A theimlir heddyw y oostrelwyd yn Emynau William^ vr enaint gwerthfawr dywalltwyd ar gynull- eidfaoed<l" yn y Diwygiad, a, phan y'u cendr heddyw yn feddsylgar ac yn addblgar fe dork y blwch a thyw- elltir yr un enaint gwerthfawr ar ein cynulleidfaoedd niinflau. Yn Emynau Williams y mae ysbryd y diwygiad wedi cymrvd ffurf mewn oorff byw sydd yn ei bar- hau ac nis gellir cyffwrdd; ag ymyl gwisg y corff byw hwnnw heb,il(r rhinwedd ysbrydol ymgorffordr ynddo fyned allan ohono i iachau a bywhau. (Drwy hyn n am,w' y yd,'Yrl erys y diwygiad. yn ddylanwad parl^ol ym mywyd yr Eglwys. Braint amhrisiiadwy i genedl ydyw cael Beibl agored1 yn sylfaen ei chrefydd, bratinit mwy ydyw i'r Beibl agored arwain i brofiad ysbir}?dbi fedr gyn- yrchu ac at-gynyrc'hir gan Emynau fel yr e,idqo' W illianir,. Ac yn hanes y gorffennol fel y'i cynrychiolir gan y diwygiadau hyr^oni ddatguddir ni iyw beithau rydd help a chalon i nd wrth wynebu anihawsterau y dyfodol. Y mae y dynol a'r dwvfol mewn han.es.. Pe, cdpid1 ni allan, yn ddigon uchel i weLed holl gwrs- hanes., ac i weled y ddwy ewyliys yn ei gweithdad a'i gwrthweithiad, diau y gwelem ambell gyfnod pan yr ymddangosai yr ewyHys' ddyno] yn ei phechod yn trechu y ddwyfol yn. deg fel y'i gwelir heddyw ar gyfandir Ewrop. Ond ni we].wn gyda hynny anfeid- roli fedr yn yr ewyllys ddwyfol yn peri i hyd yn oed gyinddaredd dyn ei foldannu a gweddill cynddaredd yn. cael. ei atal fel y c-yflawnid y bwriadau. Gwelem mai raid, cyfres o ddamwti n:a tl dall di-yatyr ydyw hanesi, oherwydd er yr amhda pechod yn ami, eto gwel em ras yr adeg honno yn rhagor .amlhau, a bwriadau Duw mewn hanes yn cael eu dwyn i' ben. Y mae allwedd yn bad fedr ddJatgloicyfrinioIl hanes, a. éhred yr Eglwys m.ai bwriadau Duw datguddiedig ynig Nghrist' ydyw yr allwedd horrno. Nid ar ewyllys wamal, dy,n yn unig y m.ae ha.a.es yn, di'bynnu, ond ar yr Ewyllys anfeidrol oruwch-lywodraetha yr oil i amcanion y prynedfigaeth ddaeth i nd yng Nghrist. Dyna a fu, dyna. a fydd. Gwelwn yn. eglur yn hanes y gorffennol fel y'i cynrychioldr gan y diwygiadau weithrediadau gras Duw yn yr Egl;wys. Peidiwn pryderu yn ormodol am y dyfodol fel pe mai mym- pwy a gwarnalrwydd a rhysedd, ewyllys benrydd dyn benderfyna y cwbl., Na, y mae ewyllys ac arfaeth Duw i'w'cyrnryd hefyd i'r cyfri'f, a lie y maent hwy yn. gweithredu hwy welir fydd oruchaf pan gyrhaedd- ir noswyl hanes. Na, beth bynnag ddigwydlda, a I pha beth bynnag fetha mewn hanes, ni chyll hanes mo'i ystyr a'i amcan drwy i'r bwriadcfti dwyfol fethu. Cyfnewid y mae diyn, v Troedig yw erioed, Ohd digyfnewdd Duw Fei haul neu ser y rhod Ac ar ei, faith ffyddlondeb Ef Y try gogondant nef y nef. (Ie, ac y try holl olwynion hanefs hefyd). Yn nyfndeT t'w'llrwc'h nos Mci. bwysaf arei ras t O'r t'W'UWiCh. mwyraf du I I;V ddwg oleuni i maes • t. Os- gwg, 0s1 lliid, mi af i'w gol, WTWT yn cerdded ar ei ol. W. Ydyw mae'r wawr yn dilyn Duw lie bynnag y mae yn ymddangos. Ac f,e ymdden.gys, gyda'r wawr yn can- lyn, pryd bynnag y daw y nos ar hanesi ei Eglwys. Beth bynnag a fydd, credwn na fetha y bwriadau ddim. Fe direfnir gwaredigaeth i'.r Eglwys yn. ei holl x anhawsterau. A fydd Israel eto yn yr Aifftl yn y dyfodbl P Hwyrach y bydd, ond can siicred a hynny fe gyfyd yna ryw Fosies i"!w harwain oddiymo. A fydd yna eto ambell Oliiath yn cablu byddinoedd- y Duw byw P Diau y bydd,, ond mor wiir a hynny fe gyfyd yna ryw lane gwridgoch mewn rhyw gongl yn Israel yr aneldr ei ffon-dafl gan arfaeth ddi-feth. A fydd yna ambell], Saul o" Tarsus, yn anrhedthio eto Eglwys: Dduw? 0-s bydd,, sicr yw y cyferfydd yntau a'i ddydd Damascus, ac ewyllys yr Arglwydd' o hynny allan a Iiwydda yn ei law Ef. A fydd i'r Eglwys e-i hunan golli ei phurdeb a'i hysbrydbLrwydd, o syrthdo eto mor isel ag i wneud masnach o faddeuol ras Duw ? Pwy wyr na fydd, ond os bydd fe gynhyrfir entaidi ryw Eartiln Luth er a fydd, haelliaetoei osodiadau ar ddrysau Hygred'ig- 1 aeth yr Eglwys, a thrwy hynny hoelda'r celwydd yn wyneb yr Eglwys, Edifeiriol:, ac fe gyhoeddir yn ad, newyddol bur air gras Duw. A fydd yna eto dddryw-iad mor gyffredinol oddi- wrth grefydd, a lliedaeniad mor eang o anffyddiiaeth, fel ag i berii ryw Butler orfod cwynio fod crefydd yinrou darfod o',r tir, a phobJ feddylgar, nild yn ameu "Cristionogaeth yn, unig, ond yn cymryd yn ganiiatafol nad oes dim ynddi sydd werth da411I? Os felly y bydd, anfonir eto ntid yn unig Fuller arall i ysgrif-, eninu cyfatebdaeth i brofi gwirionedd ein crefydd, ond anfonir hefyd Ddiwygiad, SVIethodiistaddd (pa enw bynnag fydd arno) i wneud crefydd yn allu Duw er ,ach;aw,dwri,aet,h yn eneidiau dyDion,ag-ynyrchachwil- droad moesol ym mywyd y wlad. Ie, o bydd d Gymru eto orwedd Mewn rhyw dywell farwOl hun, Heb na Phresbyter na 'ffeiriiad, Nac un Esgob ar ddi-hun, Can sdered a hynny— Yn y byfnos. tywyli pygddu, Fie ddiaw dyn fel mewn twym ias Yn ]lawn gwredchion goleu tan.llyd 0 (ryw) Drefecca fach i ma's, ac fe ddeffroir Cymru drachefn dirwy ryw H'arris & Rowland1,, a phwy wyr na thyf allan o'r diwygiad hwnnw ryw Gyfundleib y MethodstiaJÍd yr ail, fyddyn foddion, i ennyn o'r newydd y tan sanctaidd yn holl adranmau Eglwysi Crist. Y pryd hwnnw hefyd ceir an-argramad o Emynau P,an,i,yc,el,yn-yr hen a'r undg Banitycelynr—fel y bydd drachefn 9 Canuuwchjafm Galfari Na dhliyw'odd yr angeldoaa fry V Pan dd'e'.o Salem bur YIlI llawn. Ofni yr yd'ym y dyddiau hyn fod y nos yn dyfod ar hanes orefydd yn ein gwlad. '> Ond cofiwn yr ad-gyneuir oleuadau'r nefoedd ymhob nos drwy holl oesau hanes. "Mae'r wawr yn cerdd- ed ar ei ol." Ols am wynebu y dyfodol:, trown. yn ol weit-hiau i hanes a fu, gwrandawn ddlaaphegion,o'rcyn,fyd fel y f x V