Y Cymro

ER COF R. R. WIATKINIS, TRBCASiTEaX. GAN Y PARCH. 1). H. WILLIAMS. Ymiadawodd y gwr parchus a duiwioHrydig, lr. R. Watkiins, TireiGasiteli]., a'r fiuchedd ban ac aeth i mewn j ogoniiant ar yr neg cyfisol; a gasiodwyd yr hyn oedd farwol ahoillo i orwedd hyd bore mawx y codi, yn mynweut y Methodic! a id Cialfinaidd ar y I$eg. .Er iddo gyrraedd yr oedran teg o bedwar ugain a s:a.ith; i'r -Argiwydd. "ei ddigoni a hiT ddyddiau, a dangos iddo ei iachawdwriaeth eto yr oedd yn an- hawdd ei hebgor, am ed fod yn ddyn mor fawr: yn un o fil. Ar ddydd ei arwyl casglodd I-liaws, inawr 0 wyr buchieddol ynghyd, i ddangos eu bedmygedd o'.r fath gynieri-ad disgiair, i ddiatgan y goHed drdm oedd ar eli ol, ac i amilygu eu cydymdieimlad dwys, a'r teulu yn eu galar mawr. Cynlhalliwyd gwaslalliaeth yn y capef M'ethodistaiidd dan: lywyddiiaeth y gweini- dog, pryd y siaradwyd gan. nifer o wieinidogiQii penthynol i'r gwahanol emwadau crefyddol. Gwnaeth ant syiwadau am dano' oedd yn profi miai dyn gwir- ioaieddol fawr ydoedd, a gafwasant ar i ieu-emctid y cylch ei ddilyn, megis y diiynodd yntau Grist. Nos Saboth y i 6eg cyfisol, cynhaliwyd gwasanaeth coffa- dwriaethol yng nghapel y Methodis tiaid, pryd y tra- ddododd y gweinidog bregeth angladdol ym seillieddg ar 2 Samuel iii. 38. Yn ei farwolaeth ef gell'ir yn ddiddadl ddweyd "i dywysog a gwr mawr syrthdo yn Iarael." Roedd rhywbeth. yn ffurf ei wyneb- pryd, ei ddixill, ac yn ei gerddediad, oedd yn gwrueud i bawb sylwi arno, ac a adawai argraff ar eraill mai ,nid dyn cyffredin ydoedd. Yn ychwanegol at ei ymddangosiad allanol 'roedd ynddo gymwysterau uwchraddol. N 'Roedd yn fieddiaiiiiol ar gof rhyfeddol.—Ni thedm- lai unrhyw anhawster i godi pethau i'w gof, ac i'w cadwt yno wedi eu codi. Yr oedd yn fieddiannol ar yr hyn a eilw y Sais yn "Receptive and retentive memory." Cof cyflym i gymryd i fewn, a chof yn » alluoig i ddal yr hyn agymerwyd i fewn. Defihydd- iai y coif rhyfeddol hwn i'r amcan uchaf, i drysor.i "Gair Duw" a phcthau da, pethau yn gadaal eu dylanwad er daioni yn ei hanes. ef. ei hunan, 4c yn hanes pawb a ddeuai i gyrfyrddiad ag ef. ''Roedd hefyd yn ymresymwr cadann.—Peth eithr- iadol iawn ydyw cael dyu yn- feddianno! ar gof rhy- feddol, ac ar yr 1ID pryd yn ymresymwr cadjai- Gwelwyd ami un yn enwog iawn am ddysgu ieith- oedd, a'T rheswm dros hynny, f-el rheol, ydoedd eu bod yn fteddian,nol ar gof neilltuol. Owelwyd yr un dynion lawer pryd yn eiddilod fel rhifyddwyr am eu bod yn amddifad' i raddau helaeth o'r gal'lu ymres- ymiiadol: Ond am Mr. Watkins, 'roedd ganddo gof rhyfeddol, ac ar yr un pryd yr oedd yn feddtiannol ar alBu ymresymiadol cryf iawn. 'Qysegrodd ei ymres- ymdad fel ei gof i wasanaeth yr Argiwydd. Ei hoff waith ydoedd cael dadl gyfeillgar ar bwnc o athraw- iaeth grefyddol, nieu ar ryw wirionedd neju wirion- eddau, adnod neu adtoodau arbennig, Dyn eithriad- ol am ei gof, dyn arbenndg fel ymresymwr; oyfun- iad o ddyn yn yr ystyr feddyliol. Yn ychwanegol at liyn oil, J Yr oedd yn ddyn ysibrydol fawr.-Y pe.th oedd yn gosod coron a gwerth ar Watkins, ydoedd ei ys- brydolrwydd mawr; eti gymeriad Crisitdonogol dis- gliair. Giwr Duw ydoedd yng rugwir ystyr y gair. Pan yn aliodd mewn crefydd pendørfynocld ymwneud a hi vn drwyadl, a gwnaeth hithaii yntau o ganlyu- iad yn gyainedad cryf a ohymesur, Y11 ddyn 'aU round.' Rhoddodd ei hunan yn gyfanigwbil yn Haw Ysibryd Duw; ildiodd ei hunan yn hollol i ras y nef. oedd, a'r canlymad ydoedd i grefydd ei wneud yn ddyn 'a;l round,' yn un mawr yn yr ystyr ysbrydoi yn ddyn Duw mewn gwirionedd.. Dyn Duw ydoedd yn y ditgtl. t.j,,n o ragor- freintiau mwyaf ein hoesl ydyw eiin bod wedi cael ein dwyn, amYif ysbaid o bum mlynedd i gysylltiad 1 mor a'r "gwr mawr hwn." YmMethodd e.in heneidiau gymaint am eu gilydd, nes y medrwp ddweyd yn onest, fod ei symudiad; Yill goiled an- rha,ethol i ni. Cawsom bob mantaiis i'w adnabod, a galiwn dystio ei fod yn ddyn Duw yn y dirgel. "Roedd thyw "halo" s-anctaidd o'd ddeutu, oedd yn gadael aTgmff annileadwy er gwell ar eigyfeillian,. Dyn Duw ydoedd yn y teulu.—Os am adnabod dyn rhaid ei weled gartref ar yr aelwyd, Gofynodd un i George Whitfield gyda golwg ar arall, a oedd efe yn ddyn duwioL "Wn i ddim, ebe Whit-field, "Ni fum i erioed yn byw o dan yr un gronglwyd ag ef." Er na fuom ninmau yn byw o da.n yr ion grooglwyd a Mr. Watkins, etc treuldasom lawer iawn o'r pum mlynedd diweddaf yn ei gwmni ac yn ei dy, a deall- asom ei fod yn ddyn duwiol gartref. Dyn rheplaidd yn ei ddarlleniad a'i fyfyrdod o'r Ysgrythyrau." Dyn cyson i g:adw'tr allor deuluaidd ar ei thraed; a llawer tro y gwelsom ef yn tynnu y nefoedd i lawr i aelwyd Fountain House, a ninnau yn barod i dorri allan i waeddi 'Da yw i mi fod yma." Dyn Duw ydoedd yn yr eglwys a'r cylchoedd.— Dywedasom yn biarod ei fod yn ddyn mawr naturiol, a bod ynddo gymwysterau i fod yn dywysog ymhob cylch. Gosododd yr boll gymwysiterau hynny ar allor gwasanaeth. Crist, ac yn rhinwedd ei grefydd a',i alluoedd doeth "yn dywysog a gwr mawr yn Israel, Daeth i lywodraethu eglwys Tynewydd, Il!reoast,eH, yng ngrym ei. bwysau. Nid dyn yn ebwemychu swydd ydoedd. nid un yn meddw'l mai efe oedd i fod yn ben; ond daeth yn arweinydd yn yr eglwys am nad allai fod yn guddiedig. Y peth oedd yn gosod coron a gwerth arno fel arweinydd ydoedd ei wyleidd-dra mawr. Pe buasai ganddo gwarter "pusih" amibell un 4rligon anghymwys, buasai yn adnabyddus, fel un o'r lleygwyr mwyaf yn Ne- beudir Cymru. lgwell oedd gandao fod o'r "golwg, a daeth i fod 'yn dywysog a gwr mawr" yn Tynew- ydd 3 am fod Duw wedi ei godd i arwain. Un mawr ydoedd yn boll gylchoedd yr eglwysi. [."n mawr yn y cyfarfod g\yeddl.Roedd ganddo ddawn arbennig i weddio yn gyhoeddus. Gwyddai beth oedd ei neges gerbron. gorsedd grasi, dywedai hi- gan grediu yn ddiysgog yng ngallu Duw i'w rynnai y nefoedd i lawr, a chariai yr argyboeddiad o fod Duw yn sicr yn ei wrando. Un. mawr ydoedd yn y Seiat.—Ni ohlywyd erioed ei ragorach am ddweyd profiad. Profiad yn. tarddu oddiar ymwneud cyson a Duw yn ei Air, me-wn myf- yrdod ysbrydol, a gweddi. Ni ohlywyd ei welil am gyngbori, rhybuddio, a gosod aHan ragoriaethau y Ceidwad a'i gymwysterau i fod yn gynhaliaeth ys- brydol i ddyniion. Un gwir deilwng ydoedd i fod yn esiampl, ac ym gy-mhellydd i eraill i fyw yn dda ac 1 wasanaethu Crist. Un mawT ydoedd yn yr Ysgol Sul.—Bu'n ffyddlon drwy'r blynyddoedd i'r s,e.fydliad ardderchog hwn, ac ni welodd eglwys Tynewydd erioed ei ragorach fel athraw. Gwyddai a deallai 'Text Book' yr Ysgol Sul yn dda. Yr oedd ganddo syniad clir a chraff am holl athrawiaetbau sylfaenol crefydd. Diwinydd o',r dosbarth biaenaf ydoedd. At hyn oil, llafuriai yn gyson a rheolaidd er cyfarfod a'i ddisgyblion yn y dosbarth. ,Rlhoddoddeslia.mpl iddynt, yn ei waith yn dysgu cyfran heliaeth o Air Duw ar gyier" pob Sul; ac yn fwy na dim gweddiai dros- ei ddio-s-baxth, a dymunai ar fod yn gyirwng yn flaw yr "Ysibryd Glan i'w harwain at yr ATglwydd Iesu Grist. Un mawr ydoedd fel swyddog eglwysig.—Patrwm o flaenor ydoedd M'r. Watkins-; arweinydd medrjis, pwylloig a diogel. Un yn feddiannol ar weleddad cyrbaeddb-ell, un aeddfed o farn, a dyn i flaenori yng ngw-ir ystyr y gair. Rhoddodd esiampl gwerth ei dilyn i'r boll aelodau. lihoddodd esiampl mewn prydlond,eb.-CAsi Beth ganddo ydoedd bod ar ol amser gydag unrhyw beth, neu unrhyw waith. Pe gwelsai ddynion yn ddibris o'r amserau a'r tyrnhorau priodol ynglyn a'u gor- uchwylion a'u masnach, buaslai yn teimlo hynny, ac yn pryderu am na fuasai dynion yn fyw i'w lleg, eu bunin. Cas beth ganddo hefyd, oedd gweled pobl yn meithrin yr arferiad o ddyfod yn ddiwedda.r tua'r cyfarfodydd cefyddol. Gwell ganddo ef oedd bod yn ei sedd bum munud o leiaf o amser cyn decbreu y moddion. '!Roedd yn fyw iawn i'r rfaith, o fod dyfod yn ddiweddar tua'r cyfarfodydd yn aflonyddu ar y gwasanaeth, ac ni allai ddychmygu paham na fuasai dynion yn dyfod yno mewn pryd, er mwyn clywed rhanmau o'r Ysgrythyr yn a, eu darll-em, ac i wrando beth oedd gan Dduw i ddweyd wrthymt. Rhoddodd esianjpl i'r aelodau mewn ffyddlondeb. —Gofalodd bid yn unig am fod yn "y moddion" mewn pryd, and am fod yno yn gysondilynai y cyf- arfodydd yn ddifwlch. Aherthodd lawer er mwyn bod yn bresennol yn y cyfarfodydd; a gwyddom iddo fod ynddynt lawer pryd, pan yr oedd stad ei iechyd yn ei gyfredtbloni i aros gartref. Rhoddodd esiampl i'r aelodau mewn haelioni Cref- ydd-ol.—Credai mewn cyfrannu yn dda, a chyda. cbysiondeb mawr "at draul yr aohos yn y lie," ac at achosion teilwaig eraill hefyd. 'Roedd yn un oir goreuon yn yr ystyr hyn. Rhoddodd esiampl i'r holl aelodau mewn ddrwest. --t'"lyws:o¡n ef yn adrodd lawer tro gyda bias mawrt banes sefydliad, y "Temlwyr Da" yn Trecastell.. 'Roedd efe yn un o'r rhai cyntaf i ymuno a hwynt. Daeth yn ddirwestwir cadorn; yn un nad yr<m. yn o ambeuaeth ynghylch ei lwyrymrwTthuj!u..i. Yr oedd, megis y dylasai efe, a phob swyddog ac aelod eglwysig arall fod, a'i wyneb fel craig callestr yn erbyn yk-Ddiol Gad-am." ,P,e gwelsai holl dafarn- dai y wlad yn fflamio ac yn llosgi, credwn y torrai v allan i ddweyd,— "Cerdd ymlaen, nefol dan, Cymer yma feddiant glAn." Rhoddodd esiampl i'r aelodau mewn rbyddfryd- iaeth.—Gwyddai yn dda nad allai fod yn ymneilltu- wr i'r earn, heb fod yn rhyddfrydwr mewn gwleid- yddiaeth. Gorfu iddo ddioddef ar ddechreu ei fyd am ei egwyddorion rhyddfrydol, ond trodd Duw yr erledigaeth blin a fu amo yn foddion benditbiol; ac fe dalodd yn dda iddo i wneud 'stand' drosl ei eg- wyddorion rhyddfrydol. Fel rhyddfrydwr fe ym- laddodd lawer brwydr booth dros addysg yn y He. Rhyddfrydwr trwyadl ydoedd. iRhoddodd esiampl i'r aelodau yn ei wiaiitih yn meitihrin tangnefedd.—Mab tangnefedd ydoedd. Un yn claru heddweh ymhob man, ac nid yn un man yn lwy felly nag yn yr eglwys. Rhoddodd es,i.ampl i'r aelodau mewn ymddined- aeth yn ei Dduw.—'Roedd Dutw Y-n reahty. iddo. Rihodiai fel Enoch gynt gyda Duw. Cymdeithasai yn barhaus ag ef, trwy ei Air, trwy fjrfiyrdod a gweddi; a, cban fod- Duw yn 'reality' iddo, medra-i

186 yn ll-ai o'r byd, a 1,733 yn llai drwy docyn- au. Mae rhif yr Ysgol Sul yn llai o 3,441, a 3,469 yn llai yn yr Ysgol bob Saboth nag oedd flwyddyn yn 01'. Er fod lleihad ymroni bob adran, yr ydym yn ystod y flwyddyn ddiweddaf wedi darparu eisteddleoedd ne-wyddioni i 2,456 yn ein capelau a'r canghenau. Yn ystod y deng mlynedd blaenoro1 collasom 12,668 vn Nrhif ein gwrandawyr, ac mewn deng mlynedd mae lleihad o 25,224 yn rhif deiliaid yr Ysgol Satiothol. Lleihad a geir eleni eto yn yr eg- lwysi Saesneg,—263 yn rhif yr aelodau, 394 yn rhif y plant, a 2,262 yn y gwrandawyr. Dyna'r prif ffigyrau. Maent yn cynnwys defnydd myfyrdod: dwys i bawb sydd a dyfodol crefydd yn agos at ei galon. Gwyddom fod poblogaeth Cymru yn cynhyddu, gwyddom fod cyfoeth ein haelodau wedi cynhyddu'n aruthrol yn ystod y deng mlynedd-diweddaf. Ond a, oes rhywun a ddywed fod y 'ffigyrau uchod yn diangos cyhnydd cyfatebol ?