Y Cymro

ER BUDD YR YSBYTY CYMRKIG. Remaining copies of Professor Powel s Photo. graphic Facsimile Reproduction of Bishop Morgan's Wellsh Psalter (' Psalmau Dafydd, 1588) are now sold for the benefit of the Welsh'Hospital. Price Ordinary Copy, 25. 6d. Large Paper, 4s.; What- man Paper, 1051. Can be obtained from PROFESSOR POWEL, Hafod Wen, Penarth.

AT KIN GOHEBWYH. Ifewn Lliaw.—-Marw-Goffa Mr. Tom Evans, M.E., Abertiled (yn; y nesaf); Y Newyddiaduron ar Weimdogaeth; Llythyraru o Ftfcainc (Iolan Awel) ac o'r Aifft (Idwa.1 Corris) Sain Utgyrn yn y Gwersyll, g.an 2nd .Lieut. C. G. Jones; Y Saboth yn Sir Fflint; Atgofioa- am Edward Morgan: gan Mr J. D." Jones., BagiJ.lt; Cymdeithas M'eirionwyr yn iLerpwi; W.S.W. R,R., Areithiau Eisteddfod Lerpwl.

GANMLWYDDIANT GENEDIG AETH Y PARCH. EDWARD MORGAN, Y DYFFRYN. GAN Y PARCH. EVAN DAVIES, TREFRIW. Ni ddisgwylir mewn erthygl fel hon i ni draethu oes y Parch. Edward Morgan gyda dim manylrwydd, ac nis gellid pe d'isgwylid. Anfynyoh y creodd neb gyrnaint 0 hanes iddo oil hun ag a wnaeth ef. Gellid ysgrifennu erthygl helaethach na hon arno fel dyn. ac fel Cristion, un arall arno fel gwladgarwr ac fel un o wein.idogion cymwys y Testament New- ydd, y drydedd ar ei waith ynglyn a'r Athrof a, y bedwaredd arno fel- cynllunydd a gweithiwr, a'r burned arno fel meddlyliwr a gwr o, ath- rylith, a'r olaf ar ei, ddylanwad yng Ngor- illewin M-eiriony d d-- yngl yn a phob ysgogiad gwladol a chrefyddol. Yr oedd ei amcanion ( yn uchel ac anhunangar ymhob peth yr ym- io aflodd ei law ynddo i'w wneuthur, ac yr oedd ei ymroddiad yn ddihafal gyda phob symudiad fyddai yn tueddu at l,e:shad. Dcil ei ynni a'i awydd i ddiwygk> y wl'ad yn grefyddol a chym- deithasol gymhariaeth ffafrioli ag eiddo Mr. Charles o'r Bala. Ac-y mae yn amlwg na wnaeth neb, byw na marw, er dyddiau Mr. Charles gyrnaint o waith er lies y Cyfundeb Methodistaidd1 ag a wnaeth Dr. Lewis Ed- wards a'r Parch. Edward Morgan. Gweith- iodd y ddau yn ryrnus. yn yr un cyfteiriad. Dau weledydcl oeddynt, yn, deall yr .amseroedd i, •• wybod beth a ddylai y Methodistiaid ei wneuthur. Yr oedd D'r. Edwards ac yntau yn dra gwahanol i'w gilydd acnL byddai y ddau yn cydolygu bob amser, ond dygai, y Dr. dyst- iolaeth i onestrwydd a didw,y,lled,d, amcanion Mr. Morgan pan. y byddaii yn methu cydweled ag ef. Yn yr ystyr 0 welied beth oedd yn ddylted ei wneuthur, gaillai mai Dr. Edwards oedd y cyntaf. Cymryd i, fyny fesumu Dr. Edwards a ddarfu Mr. Morgan a'u gweithio allan, ac fle"i gweithiiodd yn llawer mwy eff- eithiol nag y gallasai yr athraw -parcihus wneuthur. Yn y wedd hon, cwn fod Mr. Morgan yn rhagori. Dryclrfeddwl Dr. Lewis Eldwlard's oedd deffro, y Cyfundeb i. griedu y pwysigrwydd, a'r angenrheidrwydd, i, roddi addysig i'w weinidogion. Mesur amhoblog- aidd i.awn oedd hwn ar y cyntaf. Ofnai lliaws s 01 flaenoriiaid brtaid'd ymhob rban o'r wl'ad mai niwed i bregethwyr a .wnai rhoddi addysg iddynt. Buwyd am amiser yn union,i syniad y Cyfundeb yn hyn, a buasai hynny yn amhosibl. ond fel y trodd yr Athrofa yn y blynyddoedd cyntaf ar olei sefydliad liaw's o bregethwyr effeithiol, megis Owen Thomas, Bangor; William Charles, Gwalchmai; D'avid Charles Davies, Edward Morgan, Joseph Thomas, ac amryw eraill. Yr oedd gweinidolgaeth gwyr o'r fath hyn yn ddigon effeithiol i ddileu rhag- V 0- -;w. ,u. farn gwtad, hyd: yn. oed pe buasai wedi phoisyhi ynddynt. Ond wedi ennill y Cyfundeb yn •bleiddol i'r Athrofa, gwaith mawr iawn oedd codi yr eglwysi i wneud1 rhywbeth teilwng at ei ohynnal. Yn y cyfwng hwn y daeth Mr. Edward Morgan i'r golwg, ai chariodd .allan syniad Dr. Edwards am gasglu cronfa tuag at ei chynnal i fuddugoliaeth trwy gasglu yn y Gogledd ^26,000 at yr amcan hwn. Syniiad arall 0' eiddo Dr. Eldwards ar y cychwyn oedd addfedu y Cyfundeb i ahv y gweinidogion i ymryddhau oddiwrth negeseu- au bydol a chysegru eu holl amser i, was,an- alethu yr eglwysi. Ymgymerodd' Mr. Morgan o ddifrif i ddwyn hyn oddiamgyilch. Credai fod llwy^idiant Methodistiaeth yn y dyfodtal yn dibynnu, o dan fendith yr Arglwyidd, ar fod y gweinidogion yn gallu ymryddhau yn holloJ oddiwrth bob galwedigaeth fydol i gysegru eu holl alluoedd i'r gwaith oi bregethu ac ymgel- eddu yr eglwysi. Yr oedd yn nod ganddo sef- ydlu bugeiliaeth eglwysig ymhob taith S,ab- ûthol yn y Cyfundeb. Gweithiodd mor egniol o blaid yr amcan hwn,, a bu mor llwyddiannns, fel y gwelodd -cyn ei farw gynifer a deunaw o weiniclogion yn perthyn i Gyifarfod1 Misol Gor- llewin Meirionydd wedil ymroddi yn hollol i'w gwaith priodod eu hunain,. Ac nid odd o fewn terfynnau y Cyfarfod, Misoil hwn ondi un daith Siabothoi heb bregethwr yn by.w ynddi, ac yr oedd math 01 gytundeb am lafur bugeiliol rhwng bron yr oill o'r gweinidogion a ddilg- wyddent fyw mewn ardal, a'r eglwysi y bydd- ent yn perthyn iddynt, eto hleib eu g'alw yn ffuriiol i'r gwaith. Aih rai o'r eglwysi hynny dywedai Mr. Morgan fod rhaglvmiaeth wedi gofalu am .alw bugeiliaid iddynt. Amcanai wneud Cyfarfod Mi,so1 Gorllewin Meirionydd yn gynllun i, holl Gyfarfodydd Misol y Gog- ledd, ac f e'i gw-naetl-i i fesiur felly, neu, o'r hyn lleiaf, yr oedd ar y blalen. iddynt oil cyn diwedd1 ei oes mewn parodrwydd i gyfrannu at bob acbos teilwng, ac mewn awydd am gynnal y weinidogaeth yn deilwng- ac anrhydeddus. Ymledaenodd yr awydd i alw gweinidogion i ofalu am yr eglwysi drwy'r holl siroedd i fesur helaleth. Trwyddo ef yn bennaif fel off- eryn y dyrchafwyd safon y weinidog>aetih, D sefyllfa yr "gwéinidogion yn y Cyfundeib. Rihoddodd lafur mawr i ffurfio yn y Cyfarfod Misol yr hyn a elwid yn "Genhad'aeth Sirul." Math o drefntant ydoedd i'r eglwysi cryfaJ gyfrannu swm penodol yn heolaidd at gynnal 271 buigeiliaeth yn y rhai gwannaf. Tybiiaf mai syniad Dr. Edwards y Bala ar y cyntaf oedd y trefniant rhagorol hwn hefyd; ac yr oedd cyn- 11 un cyffelyh er ys rhai blynyddoedd yn gweith- io yn effeithiol yn Nwyrain Meirionydd. Math o gyohwyn i ffurfio Trysorifa Gynnaliiaethol oedd hyn yn mieddwl Dr. Edwards,, ac felly yn ddiau y teimlai Mr. Morgan hefyd. Yr oedd gan Mr. MOIrigan ychydig cyn ei farwolaeth gynllun o D'rysorfa GynhaJiaethol i'w gynnyg i'r holl Gvlundeb, De a Go:-Ie,dd Ond gan ei fod yn credu fod y Cyfundeb yn amharod i'w dderbyn air y. pryd, ni wnaeth ddim ond ei fynlegi i ychydig gyfeillion. Ymhen rhai blyn- yddoedd ar ol ei farwolaeth ef y penderfyn- wyd sefydlu Trysorfa Gynorthwyol i gylch Gymdieithasfa y Gog'ledd. Yr oedd Dr. Ed- wards yn daer am ei sefydlu o'r dechreu yn Drysorfa Gynhaliaethol', a buasai yn ennill y Gymdieithasfa i'w ffurfio felly oni buasai i rai pregethwyr mawr sefyll yn erbyn, gan dlybied y buasai derbyn, o Drysorfa gyiffredlinoJ felly yn sarhad arnynt, os nad yn golled; iddynt. Dylanwadodd y rhai hynny ar rai 01 bofol fawr y Cyfundeb i ddweyd, os byddai y, 'rihia)'[. oedd yn weinidogion yr eglwy si cryfion yn derbyn ohoni, na chyfranent ddim tuag ali. Felly bu raid i'r Hen Weledydd clir o'r Bala roddi i fyny iddynt a ffurfio Trysorfa Gynorthwyol. D'ichon pe buasai Mr. Morgan yn, fyw pan yr oieddid yn cychwyn gyda hyn, y buasai ei ddoniau dadleudl yn dadresymu dadl y gwrth- wynebwyr, a'i wawdiaiiitlh lem finiog1 yn eu cywil)Tiddio i ddistawrwyckl, fel y buasid yn ganu ffurfio Trysorfa Gynhaiaethol ar un,- wa'ith. Buasai hynny yn fendith fawr i'r Cyf- undeb ac yin arlbed llawer o drafferth yn dyfodol. Yn y deng mlynedd olaf o'i ocs yr oedd Mr. Morgan wedi dod yn. un o briilf arweinwyr Gymdieithasfa y Gogledd, a'i ddylanwad yn fwy na neb arall ynddi 'gerth Henry Rees a Dr. Edwards; aic yr oedd yn well dadleuydd na'r ddau hyn. Elfie hefyd cyn diwedd ei oes oedd y gallu cryfaf yn y Gymanfa GiyiffredinoI. Byddai Mr. ,Rees ar rai adegau yn rhoddi mesur o atalfa, ar Mr. Morgan, pan y byddai yn gyrru yn o chwyrn gyda rhai mesurau. Yr oedd ef yn of nus i raddau gyda phob peth newydd, ac wrth natur yn ochelgar a.phetrus- gar, a byddlai weithiau yn defnyddio digrifwch diniwed i oJIwng yr ager allan i arafu cerbyd Mr. Morgan. Ac ni byddai yr oltaf yn dangOs ei allu mewn dim yn fwy, nag mewn troi y digrifwch yn, 01 ar ei wrthwynebydd i'w fan- tais ei hun yn y ddadl. Yr oedd Mr. Morgan yn siiarad yn bur gryf mewn Cymdteithasifa un- waith ar y pwys i'r eglwysi arfer haelioni i roddiii gwell cydnabyddiaeth i weinidogion yr ejfengyl a roddent eu holl amsier i'r weinidog- aeth. Wrth glywed y sylwadau yn gryfion, cododd Mr. Riees a dywedodd y gellid gwneud peth niwed1 wrth ddadleu am gyflog i weini- dogion, y dylid dysgu gweinidoglion a phre- igethwyr ieuainc i ymddliried yn eu brodiyr am eu oynhaliaetih. "Mi aethum mi ii'r Amwyth- w ig," meddai, "heb ddim and addewid amfyl; mwyd a'm dillad aim bob llafur ar hyd yr wythnos,, a,c nid oedd y gydnabyddiaeth am y Saboth ond bechaii y pryd hwnnw." Cododd Mr. Morgan ar ei draed yn y funud i ganmol haelioni eglwys yr Amwythig yn ymrwymo i roddi bwyd a dillad i' Mr. Rees am ei lafurar hyd yr wythnos gyda'r aohos. Nid yohydig o fwyd oedd yn, angenrheiidiol i ddigoni, ac nid ychydig o frethyn, oedd yn eisiau i wneud dillad ii ddyn 0 gOlrff mawr fel Mr. Rees. Methu caiel ymborth a dillad i'r gweinidogion a'u teuluoedd yw y rheswméilll bod yn siarad ar hyn 0 gwbl. Rhodded y Cyfundeb sicr- wydd i'w weinidogion y cant fwyd a dillad iddynt hwy a'u teuluoedd, a modd i da.lu am danynt yn ddibrofedig'aeth, ni a fyddwn ddis- taw byth ar y pen hwn yn y Gymdeithasfa a phob man arall hefyd. Os byddai pwyllgor yn angenrheiidiol i ystyried unrhyw achos o bwys yn y Gymdieithasfa, o'r flwyddyn 1856 hyd y flwyddyn 1871, byddai Mr. Morgan, yn sicr 0 gael ei benodi arno. Yr oedd felly yn aelod gwerthfawr ar Bwyllgor Addysg y Gym- deithasfa. Yn y flwyddyn 1863, penodwyd ef a Dr. Owen Thomas 'g1ydla'g ef h ymweled fel dirprwywyr i Gymanfa y Presbyteriard, Bel- fast, a derbyniwyd ei araiith gyda brwdfrydedd mawr gan yr holl Gymanfa. Ptenodwyd ef yn y 'flwyddyn 1856 i roddi y cyngor i'r brodyr a ordeinilwyd y flwyddyn hon no, ond gwrthod- odd yr anrhydedd, am yr ystyriai ei hun yn nhiy ieuanc i ymgymeryd a'r fathgyfrlilfoldeb.i Ond y male y ffaith iddo gael ei benodi i'f gwaith yn dangos y meddwl mawr oedd gan V y Gymdeithasfa ohono. Biu yn traethu ar natur eglwys dair gwaith mewn cyfadodydd ordiein- io ac yn traddodi y cyngor ddwy waith 011 eia f. Bu! yn Llywydd Gymdeithasf'a, y Gogledd. am 1865, ac-yn Llywydd y Gymanfa Gyffredinol am y•flwyddyn11870. Ond bu farw cyn hollol orftien yr araith a fwriadai draddodi yn y Gym- anfa ddilynol yn Liverpool wrth gyflwyno y gadair i'w olynydd. Dangosai yr araith hon a ddarllenwyd dros y ma'rw a'iii paratodd, g'an Dr. Owen Thomas, y gofal oedd ganddo am lwyddiant y Cyfundeb yn y dyfodol. D'ywedai os oedd y Cyfundeb i Iwyddoi yn y dyfodol fod yn rhaid iddo gadw golwgalr dri pheth o leiaf oedd yn .nodwedd 11 ein tadau, sierf i. Llwyr ymroddiad y person unigol i'r gwaiith oedd i'w gyflawni. 2. Cyfaddasiad moddion at am- giylcbiadau neiilltuol Clymru yn y dyddiiau hynny. 3. Peidio ymgais at orffen unrhyw waith, ond.ei adael yn anorffennol, mewn trefn iddo; gael ei baiihau fel y byddai amgylchiadau y dyfodol yn galw am hiynny. Dtyma a ddywedodd y dyn mawr a da hwn wrth y Cyf- undeb gyda ei anadliad olaf. Dygodd a'r hyd eii oes fawr sel dros anrhydedd y Gymdeithas- fa, bu yn ffyddlon i ddod iddi; a gwnai ei oreu i ddwyn ei gwaith ymlaen yn effeiithliol. Yr oedd yn drefnwr diail, ac nii; chuddliodd y dal- ent hon yn y ddaear. Er ei fod yn gryf dros ei farn ei hun, eto cydweithredaj; yn siriol gyd- a'r rhai a'i gorchfygent, am ei fod yn caru llwyddliant yr aohos. yn fwy na ,i opiniwn ei hun." Gweddus iawn yw i'r Cyfundeb a gar- odd mor fawr, ac a wasanaetihodd roor tfydd- lawn roddi arbenigrwydd ar yr 2ofed o'r mis hwn fel canmlwyddiant genedigaeth un o'r dynion galluocaf a mwyaf gwasanaebhlgar a t, 4 roddodd Duw iddb o'r dechreuad. Vr-oed ei effeithiolrwvdd fel pregiethwr yn fantaJiiSl fawr i'w ddylanwad fel trefnwr. v