Y Cymro

NODION 0 LEYN. Bu y Parch. A. Wellesley Jones, B.A., B.D., yn cynnal amryw gyfarfodydd yn y rhan hon, yn ystod yr wythnos aeth heibio, ar ran y Feibl Gymdeithas. Cafodd gyfarfodydd rhagorol, ac yr oedd ei anerch- iadau i fyny a'r safon uchel a osododd yn ei ymwel- iadau blaenorol. Mae cryn dipyn o waith codi brwdfrydedd ynglyn a'r Gymdeithas yn y rhannau hyn fel mae gwaethaf modd, ond teimlwn yn dra sicr y llwydda Mr. Wellesley Jones i wneud hynny. Da gennym ddeall fod Ellis Edgar, mab Mr. a Mrs. James Griffith, Factory, Pwllheli, yn gwella, ac wedi ei symud i'r wlad hon. Yr wythnos ddi- weddaf aeth ei frawd James Morley (oedd yn yr un glatrawd, ond oedd wedi ei glwyfo rai wythnosau yn ol, ac wedi colli ei fraich dde) i'r ysbyty yn Dundee i'w weled, a hawdd ydyw dychymygu y llawenydd. Arlrhegwyd eglwys Tydweiliog a set o lestri unigol at y Cymundeb gan rywun sydd yn dymuno cadw ei enw yn ddirgel. Aimlygodd yr eglwys ei' llawenydd a'i diolchgarwch am y rhodd werthfawr. Mae eglwys Penmount, Pwllheli, wedi penodi pedwar o arweinyddion cynorthwyol at y canu, sef Mri. W. Evans, Bryn, Thomas Griffith, Melbourne Stores, G. J. Williams, High Street, a John Thomas, Pioneer Stores.

MANCHESTER. "DAVID JENKINS."—Bu T. Hopkin Evans, 'Mus.Biac., ym Manchester yn ddiweddiar yn darlithio gerbron y Gymdeithag Genedlaethol ar y testun uchod. Nid oes ond blwyddyn er pan fu David Jenkins yma yn darlithio ar Emlyn Evans. Dywed- odd y darlithydd fod cyfnod Dr. Parry, Emlyn Evans, a David Jenkins, yn un pwysig yn hanes Cymru, nid yn unig oherwydd Iluosowgrwydd cyfansoddiadau, canu, ac ysgrifennu, ond am fod y gwaith yn fwy trwyadl, ymarferol a threfnus. Ac eithrio tua dwsin o ddarnau, yr oedd gweithiau cyfansoddwyr Cymreig cyn dechreu y ganrif ddiweddaf yn amherffaith ac anaddfed. Credai y darlithydd fod i Gymru ganeuon gwerin gystal ag a geid mwn unrhyw wlad, caneuon ddangosent gymeriad a neillituolion y genedl am eu bod wedi tyfu o galon y bobl. Er yn methu cyd- weled a rhai cyfeillion brwdfrydig dybiant mai yn ei chaneuo-n gwerin y mae iachawdwriaeth y genedl, credai nad oes cerddoriaeth hafal ei dylanwiad i feithrin cenedlaetholdeb mewn celfau cain yn ogystal a gwleidyddiaeth a chylchoedd eraill. Nid yn unig y maent yn brydferth ynddiynt eu hunain, ond gor- wedd ynddynt bosiblrwydd pethau mawrion, ac yn llaw meistr cyfarwydd gerlid trysorau o honynt fyddent addurn i gelfyddiyd a chenedlaetholdeb. Hyd ddechreu y bedwaredd ganrif ar bymtheg gellid dweyd am gerddoriaeth yng Nghymru fel y dywed Llyfr Genesis am y ddaear—ei bod yn aflun- aidd a gwag, a'r tywyllwch ar wyneb y dyfnder. Eto yr oedd Ysbryd Duw yn ymsymud ar wyneb y dyfroedd. Ond yn amser Ambrose Lloyd ac Owain Alaw, gwelir trefft yn dechreu datblygu, a nos an- wybodlaeth a gorthrwm yn graddol gilio ymaith. Y mae y datblygiad yn parhau, jac ni wnaeth unrhyw gerddor fwy i hyrwyddo hynny na'r Proffeswr o Aberystwyth. Yr oedd lanhawsterau David Jenkins yn fawr. Edrychid ar gerddoriaeth offerynol gyda dirmyg. Tybid am y piano' nad oedd ond offeryn i weini difyrwch i loddestwyr, nalr organ ond bocs chwi- ,banu wedi ei wthio i'r oysegr gan hil halogedig y gwr drwg. Cyfansoddodd Jenkins fwy mae'h de'byg nag un- rhyw gyfansoddwr Cymreig mewn unrhyw oes, heb • eithrio hyd yn oed Dr. Parry. TybLai y darlithydd fod y ddau wedi ysgrifennu gormod o lawer, ac mai m.antais iddynt hwy ac i'r genedl fuiasai mwy o gryn- 9 hoi. Ond nid oedd diwiallu ar eu hawydd i greu. Amhosibl i Dr. Parry hwtyrach fuasai ffrwyno ei a'thrylith, ond yr oedd J enkirns yn gyfansoddwr pwyllog ac ymroddgar: gwelai ei gyfeiriad ymlaen Haw, a dilynai drefn yn ei holl gynhyrchion. Yn wir, gellid dweyd fod ei drefn fanwl, ei benderfyniad anhyblyg, a'i uchelgais diderfyn i greu, yn ei arwain yn achlysurol i ysgrifennu cerddoriaeth sy'n ym- ddangos i raddau yn anystwyth ac a'nnaturiol. Ond mae ei gynhyrchion bob amsier yn gryf a dyrchafed- ig, ac yma yn ddiau y miae cuddiad ei gryfder. Yr oedd yn hoff o'r tyner a'r tlws, ond yr arwrol a'r ofniadwy oedd ei atdyniad. Carai gam aderyn a swynid ef gan fiwsig nant y mynydd ond rhuad y dartan, fflachiiad y fellten, a rhyferthwy ofnadwy y storm, oedd ei lawenydd a'i hyfrydwch, a gwelir effaith y rhai'n drwy ei gerddoriaeth oil. Fel y dywedodd rhywun, Swyno a denu wnai Emlyn a Plarry, ond synnu a dychrynu wnlai Jenkins." Perthynai i Jenkins ddoniau neilltuol fel arwei'n- ydd Cymanfaoedd Canu, lac am ddeugiain mlynedd bu yn arwain mi»j o Gymianfaoedd na'r un o'i gyd- peswyr. Ni fu ei hafal am ddarllen emyn, a deall- ..¿ odd gyfrinaoh emynyddiaeth yn well na neb. Moddion gnas oedd clywed Jenkins yn ledio emyn, 'a hawdd oedd canu enaid emyn wedi gwrando arno. Bu yn llafurwr diwyd drwy ei oes, a bydd lie amlwg i enw David Jenkins pan ysgrifennir hanes cerddor- iaeth yr hianner canrif diweddlaf. Dydd Sadwrn bu Mr. Evans yn arwain Cymanfa Ganu yr enwad ym Moss. Side, a hawdd oedd canfod ynddo ol'ynydd teilwng i'r gwr y buwyd yn son am dano y noson cynt. Cafwiyd Cymanfa nodedig, a theimliid fod arddeliad .amlwg ar y eanu. Bu'r ar- weinydd yn fedrus i ddangos cyfoeth cyfrin y tonau, ac i d-roi y canu yn addoliad i Dduw. Teimlid ei fod yn wr wedi ei alw i'w swydd, ac y bydd caniad- aeth y cyslegr yn tyfu mewn medrusrwydd a gwedd- usrwydd dan gyfarwyddyd y gwr galluog hwn. J. CEINIONYDD ROBERTS.

OR YSTWYTH I'R DDYFI. MARWOLAETH1 Y FABRES,—Ddydd Mercher diweddaf cymerodd marwolaeth Mrs. Evans, Hafod- y-coed, le, sef gwraig yr Henadur John Evans, sydd yn tynu at derfyn ei dymor fel maer, terfyn trist i dymor nodedig o lwyddiannusi i'n prif ynad. Yr oedd Mrs. Evans yn chwaer i Dr. Morgan Davies, Llundain, ac yn wraig dawel a gwir rinweddol. Hoffai dir neilltuaeth, yn hytrach na. cylchoedd cy- hoeddus, ond yn ei theulu yr oedd yn frenhines yn llywodraethu yn ddoeth a thyner, ac wedi bod yn gymorth mawr i'w phriod yn ei yrfa lwyddiannus yn y Brifddinas ac ar lan yr Ystwyth. Bu yn hir yn nychu, ac yn analluog i ddod i'r cyhoedd gyda'i phriod, pryd y Icymevid ei lie gan ei merch yn ddoeth a gwylaidd ymhob cylch. iGadawa yr ym- adawedig ei phriod, mab, a thair o ferched i alaru ar ei hoi." Yr oedd yn aelod dichlynaidd yn Siloh. Yr oedd yr angladd ddydd Sadwrn yn un o'r rhiai inwyaf a welwyd yn y dref er ys amser, pryd y gwas- anaethwyd gan ei 'gweinidog, y Parch. T. E. Roberts, M.A., a gweinidogion eraill y cylch. Yr oedd aelod- au a swyddogion y Gorfforaeth yn yr orymdaith, a'r heddgeidwaid, o dan lywodraeth y Prifgwnstabl Mr. Edward Williamsi, yr hwn oedd yn trefnu y gweith- rediadau. HAELIONI.—iRhoddodd Mr. a Mrs. Evan Evans ymgomwest i'r milwyr Cymreig yn Aldershot yn ddi- weddar, lie y mae eu mab, Lieutenant Ernest Evans, yn gwasanaethu ar hyn. o bryd. Dywedir i'r bechgyn fwynhau eu hunain yn rhagorol. Mae Mr. Ernest Evans yn dra poblogaidd gyda'i ddynion. Os caiff fyw mae dyfodol disglair i'r gwr ieuanc hwn. DYRCHAFIAD.—Daeth hysbysiad i- law fod Lieut. Edward Llewelyn, yr hwn sydd ar faes y gad er ys misoedd bellach, wedi ei ddyrchafu yn Gadben. Y mae yn aelod o'r Cyngor Trefol, ac o Fwrdd y 'Gwarcheidwaid, ac yn y naill gylch a'r llall wedi gwasanaethu y cyhoedd yn ffyddlon, a tbeimla y dref yn falch o'i lwyddiant, WEDI SYRTHIO.—Daeth y newydd prudd i'r dref ddydd Llun fod Private D. L. Richards, Grove House, North Road, wedi marw o niweidiau a dder- byniodd yn un o'r brwydrau celyd yn Ffraine. Prin dair wythnos oedd wedi myned heibio er pan y glan- iodd yn y wlad. Cyn ymrestru gwasanaethai fel clerc i Mr. Emrys Williams-, Cyfreithiwr, ac yr oedd yn aelod ffyddlon o gapol y Wesleyaid Cymreig St. Paul's. Llanc ietianc rhinweddol a cywir ei rodiad ydoedd. M'awr gydymdeimlir a'i fam weddw, ac a'r teulu oil yn eu profedigaeth chwerw. Mae y Cadben R, D. Williams wedi bod adref am ychydig ddyddiau o Ffrainc ar ol misoedd lawer o wasanaeth yno. CAPLAN GWROL.-Dywedir ar awdurdod bech- gyn o'r trenches' mae un o'r caplaniaid mwyaf gwrol yn Ffrainc ydyw y Parch. Cynddelw Wil- liams, un o'r bechgyn ag y mae y dref yn falch- o hono, ei fod yn hollol ddibris o'i fywyd ei hun yn ei awydd angerddol i wasanaethu ar ei ddynion, ac y dylasai fod wedi derbyn ifiydnabyddiaeth swydd- ogol am ddewrder neilltuol fwy nag unwaith yn ystod yr ymladd diweddar, ond hawddach i gamel fyned i mewn trwy grai nodwydd ddur nac i awdur- dodau milwrol Prydain gydnabod gwasamaeth gwein- idog Ymneilltuol druan o hono. Mae pob ffafr ac anrhydedd yn cael eu cadw i offedriaid Rhufain a Lloegr. Cymer rai oanrifoedd i'r swyddwr Seisnig i ddarganfod cyfundeb oddiallan i'r rhai a. welodd gyntaf yn ei wlad. Datgeqir cydymdeimlad cyffre- dinol a'r Parch. R. J. IR-ees, M.A., a'r teulu, ar farwolaeth ei frawd, Dr. Morgan J. Rees, yr hwn a fu farw o effeithiau y clwyfau a gafodd yn Ffrainc. Y GYMDEITHAS GYMREIG.—Mae mudiad ar droed i atgyfodi y Gymdeithas Gymreig, a fu un- waith yn flodeuog yn y dref. Nos Wener cyfarfu amryw o garedigion yr achos yn ysgoldy Siloh, a dewiswyd pwyllgor i roddi ffurf i'r mudiad. Hydenr y llwyddir i gario y mater drwpdd. Yn yr amser a fu cafwyd nifer o gyfarfodydd llewyrchus ac adeilad- ol, o dan nawdd y Gymdeithas hon, anerchiadau, papurau, a darlithiau ar enwogion lien a chan ein cenedl, gan wvr cyfarwydd a dysgedig, oeddynt a'u gogwydd i wrthweithio y llifeirianrt: Seisnig a Sais addolgar sydd mor nodweddiadol o'r dref hon a'i phobl. Yna daeth y rhyfel echrys'lon, a bu y Gym- deithas ragorol hon farw. jOs llwyddir i ail-gynneu y tan ar yr aelwyd hon, bydd yn chwith gan lawer sylwi ar le amryw a fuont yn aelodau selogjo honi bellach yn wag. Un o'r rhai hynny oedd y diweddar Mr. William Thomas, Cymro twymgalon i'r earn, gwr na chyffyrddwyd a'r mursendod Seisnig sydd mor nodweddiadol o lawer o Gymry y dref. Cyf- archai ei holl gydnabod mewn Cymraeg pur a per- sain. Nid llawer o ddynion o'i gylch oedd wedi darllen ac ystorio ei feddwl mor helaeth ag ef o hufen Uenyddiaeth a barddoniaeth Gymreig. Ond yn ffodus mae etc yn aros yn y dref hon lawer o wyr o dueddiadau cyffelyb, nad ydynt yn barod i werthu ei genedigaeth fraint am saig o fwyd Seisnig, ond sydd yn dwyn mawr sel dros yr hen iaith a'i chynnyrch. Amcan cymdeithas o'r fath hon ydyw cadarnhau y cyfryw yn y ffydd, a rhoddi tipyn o oleuni i ben a nerth i gefn y rhai gweiniaid, sydd byth a beunydd yn barod i foesgrymu o flaen pethau tramor, ac i an- wybyddu eu trysorau eu hunain. Haedda y fath Gymdeithas bob cymorth ar law pob Cymro a Chym- raes teilwng o'r enw. BLWYDD-DAL YR ALMAENWR.—Mae cyfarfod Llys y Brifysgdl wedi llwyddo i glirio yr awyr i raddau helaeth.parthed y blwydd-dal a bleidleisiwyd i Dr. Ethe ar ei waith yn rhoddi ei swydd i fyny. Ymddengys oddiwrth y dxafodaeth a fu ar y mater fod cyfrifoldeb cyfreithiol yn gystal a moesol ar y Llys i ganiatau y blwydd-dal i'r Athro, ac ym- ddengys ymhellach nad oedd yr awdurdod yn am- harod mewn unrhyw fodd i gydnabod yr hawl, ond ei bod yn ei groesawu yn hytrach. Mae rhyw ysfa i fod yn dirion wrth dramorwyr yn nodweddu awdur- dodau y Brifysgol 'Gymreig. Dywedir fod bonedd- iges Ffrancaeg, priod un o'r athrawon sydd yn derbyn ei gyflog o'r Coleg, er ei fod er ys misoedd yn gwasanaethu ei wLad ei hun ynglyn a'r rhyfel, wedi ei phenodi i swydd ynglyn a'r adran gerddorol, ac i dderbyn cyflog sylweddol am ei gwaith, er fod yn y dref amryw o Gymry sydd yn byw ar eu hym- drechion cerddorol a allent, a dweyd y lleiaf, wneud y gwaith llawn cystal, os nad gwell, na'r foneddiges hon, ond i'r plant y rhed y dwfr, y sawl y mae ganddo y rhoddir iddo." Peth mawr ydyw cael myn'd i mewn i'r cylch cyfrin. sydd yn rhannu yr ysbail—mae rhyw benodiadau chwithig fel hyn yn peri i bobl ofyn pa un ai sefydliad i ddatblygu talent- au ac adnoddau Cymiru ar ei llinellau ei hun ydyw y Brifysgol, ynte rhyw gymdeithas i noddi tramor- wyr. C'red llawer mae yr olaf ydyw effaith ymarfer- 01 amryw o weithrediadau yr awdurdodau sydd yn llywio cwrs y l'lestr. Tybed mae felly y dylai pethau fod P Nid i'r dilben hwn y darfu i werin diawd Gymru aberthu I'lawer o'u enillion prin i sefydlu y Colleg ger y Hi'. Ffynna cryn anesmwyther yn y wlad ymysg caredigion goreu y sefydliadau Cymreig parthed doethineb ei llywodraeth, ac nid heb achos ychwaith gellir tybio. i i »

GENI, PRIODI, A MARW. GENEDIGAETHAU. Roberts.—Hydref 27, i Mr. a Mrs. Hugh T. Roberts Midland Bank House,. Treffynnon,-merch. Roberts.—Hydref 31am, yn Preswylfa, Trinity Road, Aberystwyth, i 'Mr. a Mrs. D. R. Roberts,-merch. PRIOD ASAU. Davies—James.—Hydref 28am, yng nghapel Shiloh, Aberystwyth, igan y Parch. T. Rees Jones, Cynon, -Mr. Richard Davies, S.arnau, a Miss Maggie James, Pwllisa', LlaniLar. Hughes^—'Batten.—Hydref 28ain, trwy drwydded ar- bennig, yng nghapel Queen St., Rhyl, gan y Parch. E. Jones-Roberts, B.A., gweinidog, yn cael ei gyn- orthwyo gan Mr. R, Norman Edwards, Dirprwy Gofrestydd,—(Mr. Gwilym iHughes (unig fabi y Parch. W. Ross Hughes, Borthygest), a Miss Olwen Batten (merch Mr. a Mrs. Arthur Batten, Bryn Trevor, Dinbych). Huxley—Roberts.—Hyd. 31, yng nghapel Parkfield, Birkenhead, gan y Parch. Gwilym Evans, B.A.,— Mr. Tom (Huxley, gyda gwaith y llythyrdy yn Ffrainc, a Miss Olwen Roberts, merch Mr. a Mrs. John Roberts, Watson Street, Birkenhead. Jones—'Lewis.—Hydref 3rain, yn Eglwys St. Mark, Sec. Lieut. Wyndham Ewart Jones (Royal Artil- lery), ail fab Mir. Edmund W. Jones a'r ddiweddar Mrs. Jones, iDolgelley, Casinewydd, a Dorothy Pendrill, unig ferch Mr. a Mrs. Alfred W. Lewis, Fairfield, Bryngwyn Rd., Casnewydd. J,ones-Willi,ams.-Tach. i, yng nghapel Rehoboth, Prestatyn, gan y Parch. Ellis James Jones;, M.A., Rhyl,—Lieut. Wilfrid Griffith, mab Mr. Robert Jones, Iithelfryn, Rhyl, a. Miss Jane Williams, Queen's Nurse, Bala, merch Mrs. Williams, Cl'wyd View, Prestatyn. Lewis—Lewis.—Tachwedd 2il, yng nghapel Penuel, Pontypridd, gan y Parch. Phylip Jones, gweinidog -yr egl.wys,-Pte. John Lewisi, A.S.C. (Lloyd's Bank, Tonypandy), mab Mr. S. Lewis, Crymmyrch Farm, Crymmyrch, a\ Bessie, merch ieuamgaf y Parch. W. Lewis, The Grove, Pontypridd. 'Morris—Williams.—Tach. i, yng nghapel Park Rd., Abermaw, gan y Parch. David. 'Hughes, Traws- fynydd,—yr Henadur Maurice 'Richard Morris, Glyndwr, Trawsfynydd, a Mrs. Sarah Lloyd Williams, Ty'nyberth School House, Corris, merch y diweddar Mr. William Griffith, Glian'rafon, Dol- gellau. R-ees-joh-a.-Hydr-ef 31, yn y Trinity, Abertawe, gan y Parchn. Ben. Davies, Yistalyfera, a T. H. Jones, Llansamlet,—William Tudor, mab Mf". a Mrs. M. Rees, Preswylfa, Ystalyfera, a Miriam Hilda, merch Mr. a Mrs. T. John, Sanfield House, Llansamlet. Richardson—Williams.—'Hydref 2i2ain, yng nghapel PriesbyteTiaid Behnont, Amwythig, gan y Parchn. D. 'M. Rowlands a Sylvanus Jones,—yr Is-gadben Alan T. M. Richlardson, mab y diweddar Mr. Joseph Richardson, Potto Hall, Swydd Efrog, a Mrs. Richardson, Langford Court, Somerset (adref o faes y rhyfel am ychydig seibiant), a Miss Claudia Margaret Gee, ail ferch Mr. Hugh R. Williams, Arolygydd Bwrdd y Llywodraeth Leol dros Gymru, Gorswen, Amwythig, wyres i'r di- weddar Mr. Thomas Gee, Dinbych. Roberts;—Jones.—Hydref 25ain, yn Engedi, Colwyn Bay, g,an y Parch. Owen Foulkes',—'Mr. John- Roberts, unig fab Mr. Robert Roberts, Y.H., Garth Celynen, Llanrhaiadr-ym-Mbchnant, a Miss Annie M. Jones, unig ferch Mr. a Mrsl. Jbnes, Penoros, Dolwen, Abergele. T Wil,lia:ms-Griffith.-T,ach. 2il, yng nghapel Tryfar, Harlech, gian y Parchn. Rithard Evans a D. Davies (B.),Mlr., Edward Williams, Rhiwceuglan,