Y Cymro

YNG NGWERSYLL KINMEL. GAN Y PARCH. D. TECWVN E'ANSJ B.4. Agov y Neuadd YmneilltTiol. Ar gais y Golygydd yr anfonaf ychydig o nodion am y digwyddiiad diddorol a phwysig uchod. Cryn anturilaeth oedd cyi'odi'r Neuadd newydd hem, a rhaid. fod y Pwyllgo-r oedd yn gyfrifol am y gwaith wedi llafuaio'n ddygn. Dywedai'r'Caplan,iaid Llywelyn ,Lloyd ac Edward Jones ar ddiwedd oedfa olaf yr Wyl Agoriadol mai i'r Parch. J. H. Davies, gweini- dog parchus y M.C. Seismdg ym Mbe-nsarn, Abergele, yr oedd y diolch pennaf yn ddyledus am lwyddiant y symudiad. Mr. Diavies oedd -Ysgrifennj'dd y '< Pwyllgor, ac arno ef, yn ol a glywais, y s-yrthodd y trym waith. Y mae'r ad-eilad hardd bellach wedi ei chyfodi, ac wedi ei hagor trwy Gyfarfod Pregethu y Sul" a nos Lun Awst 20 a 21. Pregethwyd gar. y Parchn. John Williams, Brynsiemcyn; 11. Llvet Lewis, M.A., Llundadn; T. Idwal Jones, Y Rhos a'r ysgrifennydd pres-ennol. Gwelir felly y cynryeh- ioOlâd noil lwythau Ymne-illtuol Cvmru ar ddyddian'r agoriad, a da iawn ydyw ein gweled yn neshau beun- ydd fel hyn at ein gilydd, gan gyd-ymdrech ym mhlaid y Ffydd ac yn erbyn y gelyn sydd am ein difa i gyd pe medrai. Y ma,en wir fod i-'r W-esley- aid Neuadd eang a chyfleus eisoes yn y GwersylJ, ff xhodd v Sae-q,on.on;d nid digon hynny i'n cyfiawn- hau am gadw allan o'r symudiad da hwn. Credaf mai i Mr. J. Owain Evans, Afallon, Y Rhyl, yn be-nnaf y mae'r diolch am nad oedd y Wesleaid allan j yn gyfa-ngwbl. Ymroes ef i gasglu at y Neuadd, a hyfryd gennyf oedd gweled wyneb Mr. D. S. Davies, Dinhych, yn sdrioli trwyddo bore Sul wrth i Mr. Evans gyfiwyno can pu.nt iddo tros y Wesleaid Cymreig. Bore Sul, Awst 20, pregethodd tri ohocnorn rtfewn tri Parade, ac eitha disgyblaeth i ambell un fel niyfi sy'n bregethwr go hir oedd gorfbd cynnal oedfa am ddim ond hanner awr! IIynny hefyd o amser a gafodd Elfed ac Idwal Jones; ac ni chafodd Esgob Llanelwy, oeddtros y ffordd oddiwrthyf, ddim mwy. Ymhell cyn un-ar-ddeg yr oedd cryn gynnwrf yn y Giwersyil, oblegi-d y disgwvliad edddgar oedd vno am vmweliad Ysgri,fennydd Rhyfel,—y Gwir Anrhyd- eddus D..Lloyd George. Pan awn i i'r Neuadd mewydd dipyn-cyn un ar ddeg, yr oedd Gwarchodlu Anrhydedd o ddeutu y ffordd, a swyddogion uchel ar feirch wrth eu pennau,-pawb yn diSigwyl y dewin o Griccieth. Yr oedd y Neuadd yn llawn, a difyr- rwyd yr amser trwy ganu emynau. A glywsoch chwi fil 01 filwyr Gymreig yn canu emynau? Os nadclo, yr ydych wedi cael colled ddirfawr. Y mae rhyw wefir a grym anorchfygol yng nghanu'r bechgyn annwyl, a llawer ohonynt wrth ganu megis yn -yi- i'r dwys bellterau sydd tu hwnt i'r byd. Ni ddecb- reuwyd yr oedfa hyd oni ddaeth Mr. Ijloyd, George, am chwarter wedi un ar ddeg. Y Caplan Llywelya 'Lloyd a "lediaiJ yr emynau, Elfed a ddarllenodd ac a weddiodd, a'r Parch. John Williams a bregethodd ar "Cyfiawnder a ddyrchafa genedl,"—testyn, tra phriodol i'r amgylchiad, a phregeth mor briodol a hyiany. Lie- anodd ei wala 1 bregethu ydoed,d,-yr oedd yr amser yn fyr, llawer 00 swyddogion Seisnig uniaith (neu a leiaf di-Gymraeg) yn bresennol, ac yr oedd perygl inni oil ddisgwyl mwy wrth Mr. Lloyd George, oedd i an,n,erch ar ol y bregeth, nag wrth yr Ysbryd. Omd ex gwaethaf yr anhawsiterau pre- gethodd Mr. Williams, fel y gellid disgwyl, yn od- idog. Nid wyf yn credu y gallai neb wneutihur yn well, os cystal o dan yr amgylchiiadau. Yr oedd y bregeth yn llawn o feddwl dwfn. a chlir, y meddwl hwnnw wedi ei wisgo ag iaith gref ddiledryw. a'r traddodiad mewn grym mawr. Gwyn fyd y genedl a fedr. fagu pregethwr fel JlOhn Williams,. Bryn- siencyn! J. Dechreuodd Mr. Lloyd George siarad yn Gym- raeg, ond troeis yn union i'r Saesn/ag. Diddorol i mi oedd sylwi ar y Brigadier-Gienieral Cutbbertson a'r Colonel Dunn ac eraill o'r Ysgotiaid a'r Saeson vn gwrando ar eu pennaeth yn siarad Cymraeg yn eu l' clywedigaeth. Yn ddiau dyma bieth newydd dan yr haul, a gobeithio y parodd hyn hefyd ras i'r gwran- t dawyr. Y mae cariad Mr. Lloyd Georgie at y Gym- 1 raeg yn parhau cyn gryfed ag erioed, megis y mae ». ei gariad at ryddid ac at y werin. Un prawf o hynny yw fod ei ferch fach ieuengaf, M,ega,n,-Lin o'r genethod bach anwylaf, glanaf, a welodd llygaid erioed—yn medru siarad Cymraeg cystal a neb ohofaom. Bum yn eistedd wrth ei hoehr am beth amser ar y Ilwyfan yn y Gymanfa Ganu yn Aber- ystwyth y dydd Gwener cynt, a'r peth goreu a glyw- ais, am a wn i, y prynhawn hwnhw oedd clywed Megan yn siiarad Cymraeg mor loyw ac mor groyw •• a phetai hi wedi ei magu yn Nhrawsfynydd. Y fflordd oreu i gadw'r iaith yn fyw yw ei harfer, a'i harfer ar yr aelwyd meglis y gwna Mr. Lloyd George, Syr Owen Edwards, a'r Athro. J. Morris Jones o. ,ii teuluoedd, a llawer eraill 0, arweinwyr ein cenedl, diolch am hynny. Nid wyf am ddyfynnu o araith Mr. Lloyd George, gan fod pawb wedi ei darllen yn y papurau drannoeth. Ond gallaf ddywedyd fod rhyw naws hyfiryd ar ysbryd y gwr anrhydeddus wrth ei thracldodii,-n.aws addolgar, isel/frydig ym mhres- enoldeb y Sylweddau Tragwyddol. Nid oedd dim byd-tebyg i. ysbryd nawddogol yn yr araith hqn pan }'!P-sÔn am grefydd, mwy nag yn araith Syr Owen Edwards yn yr Eisteddfod ddydd Merchex. Y bobl fwyaf annioddefol o bawb yw'r bobl fawr sy'n YE1 ddarostwng i noddi tipyn we-ithiau, pan gofiont, ar y,r Anifeidrol a'r Goruchaf Dduw a'i Eglwys. Nid oes i'r cyfryw rai unrhyw syniad am grefydd yn ei grym, a dyna'r esboniad ar eu dull nawddogol. Gwelais y dydd o'r blaen y dyfyniad a ganlyn o -araith gwr amlwg yn Amerca., gwr y soniodd y pap- urau Cymra,eg lawer lawer amdano ef a'i grefydd ;■ yn ddi:weddar In fact, I have rather free views, but 1 recognize that we have in thie church the greatest conservative force in our affairs-, and if for no other reason than this, I feel that it should be supported." Nawddogol odiaeth onite? tPla beth yw syniadau'r gwr am Natur Eglwys tybed ? Gellid meddwl mai rhyw glwb neu gymdeithas ddynol yw Eglwys Dduw y 1-1 11 yn ol ei syniad ef, ac nid creadigaeth oruwchnatur- litol Duw yng Nghrist trwy yr Ysbryd Glan. Nid "cydymdeimlad" na "support" neb sydd ar Eglwys Dduw eu heisiau, ond bywyd a gwasanaeth gos-tyng- edig. pawb,-nleu ddim. Nid oedd dim o'r ysbryd uwchraddol hwn. oddeutu Mr. Lloyd George yug Nghinmel, ac yn hyn o beth y ma,e'n esca-mpl i fawr: on y byd pan fyddoait yn ymdrin a chrefydd. Diddorol oedd sylwi ar Ysgrifennydd Rhyfiel yn rboddi esiamipl dda arall i'r swyddogion mihvrol- wrth y bwrdd cinio.. Fel Syr Herbert Roberts a Mr. Herbert Lewis, gwrthodai yntau bob diod feddwoi. Y fathennill i Biryda,in fyddai i bawb ddynwared y Bre-nin a'i Wieinidog goreu yn y peth hwn, o leiaf yn ystod y Rhyfel, ac am byth o ran hynny! iPery'r gwr en-wog mor natu-riol a diymhongar ag erioed,—in-id oes neb "haws siarad" ag ef na Mr. Lloyd George, dim ond fod ei safle a'i fawredd yn peri i ddyn gweddol ddieithr iddo ddistewi a mynd yn fud ger ei fron. iHiir oes iddo! Yn y prynhawn, pregethodd Elfed yn nodwedd- iadol ohoillo'i hun yn Saesneg ar y pwnc mwyaf am- serol a gwerthfawr mewn bod,—Gweddi. Dywedai Elfed fod rhai darganfyddiadau diweddar-megis y teligraff cli.-wifrau--yn help iddo ef gredu mewn gweddi; ond gofalai am ddywedyd nad unrhyw ddar- ganifiyddiad gwyddon-ol oedd ei brif reswm tro-s ei gred. Y nos pregethodd Elfed d-raohefn ac Idwal Jones yn Gymraeg ill dau i lond y Neuadd o filwyr. Amheuthun i mi oedd gwrando tri phregethwr o en. wadau eraill yr 'un Siul, ac ni allwn lai na sylwi arnynt fel "amryw ddoniau." Y mae cryn wahan. iaeth, fel yr yrnddenigys pet/hau i mi, rhwng dull a deunydd y weinidogaeth yn y tri Chyfundeb a Pyn- rychioilid yn yr odfeuon hyn. Da hynny, gan inor gy-foethog ac amryddawn yw'r Efengyl, ac y mae He i bob dawn i'w mynegi,—dim and gofalu am ddar- ostwng pob dawn a dychymyg i bwrpas achubol a sanctieiddiol yr Efengyl. Gwyr pawb am Elfed, ac y mae dawn y Parch. Idwal Jones fel y mor, a'i bregethu. yn gyfdiribg o ddoniio-ldeb a drychfeddyl- iau byw. Os cania-teir irni ddywedyd hynny, bron n<a chredaf y byddai'n well pregiethwr hyd yn oed nlag ydyw pe-tai'm 1 lai dawnus a don-ioil. Fodd bynmag, yr oedd arogl esmwyth ar yr boll odfeuon, a throes yr uchehvyl yn llwyddianrt: mlawr. Ac un elfen bwyMg yn y llwyddiiamt oedd fod y tri chennad yn cymhTyyao eu cenadwri at en cynulleidif-a ar ilyd y ffordd.' Canodd Miss Azinic Davies, o Bemrhyndeudrae th a Manceimon, y SuI a nos Lun nes gwefreiddio pawb. Ni wn i fawr ddim am ganu, ond credaf y gwn ddiitgon i ddvwedyd y gwahaniaeth rhwng canu da a chanu heb fod felly. Y mae rhyw gyfaredd a grym angbyffr-edm yng nighanu y ferch ieuanc cial- entog o'r Ptenrhyn, a naturiol i un a fagwyd yn y plwyf agosaf i'w chartr-ef yw llawenbau yn ei lilwyddian.t ys-blenn-ydd. Ni synnaf ronyn os f aw Miss Anmie Davies yn fydenwog. Hei lwc! Diolch i Mrs. Lloyd Geoirge am ei hanfon i ddiddanu a dyrchafu meddwl a theimladajj'r bechgyn hoff yng N ghinmel. Yr oedd y Caplaniaid W. G. Owen (Oifon), Ed- ward Jones, 'M.A., B.D., a W. Llywel^n Lloyd yn bresennol trwy'r wyl, yn arwain y gwe-ithrediadau, yn gymorth ac yn ysbrydiaeth i'1 pregethwyr dieithr, ac yn fawr eu parch a'u dylamwad" ymysg y milwyr. Nid syn gan ddarllenwyr y Cymro fydd clywed mai'r argraff a wr.aed ar fy meddwl y tro hwn a'r tro o'r blaen y- bum yng Nighinimel, yw nad oes neb ohonom -Yoll wyx dieithr a chartrefol—yn meddu mwy c ddylanwad ar y bechgyn na'r Caplan Llywelyn Lloyd, gan mor gymeradwy yw fel pregethwr ac mor frawdol a mawrfryd-ig ydyw fel dyn. Yr oedd y Caplan Wesleaidd ieuanc galluog, y Parch. Abi Wil- liams, B.A., ar ei ffordd ,i Ffirainc, ac irsthu bod gyda ni. Nawdd y Nef fyddo drosto. Gwelais y Parch. Elli's Jones, Bangor, yn yr oedfa nos Lun, ef yn rhoddi mis ü'i arns'e,r i wasanae-thu yn y Y.M.iC.A., a da odiaeth yw ei waith. Paratodd L-lifon gasgliiad rthagorol 00 emynau ar -gyfer yr achlysur,—yn wir casgliiad diguro ydyw. (iwledd i'w chofio- byth oedd y canu, ac y inae teyrnged uchel o glod yn ddyledus i arweinydd y gan,—-ini 1 wr ieuanc o Langaffo ym Man, os nad wyf yn camgymryd. Dywedodd Elfed wr;thyf na ,chlywodd erioed well dechreuwr oanu na'r gwr ieu- 'anc hwn,—ac y mae Elfed wedi clywed miloedd o'r cyfryw. Rhwng pc^eth, credaf fod yr Wyl Agoriado-l hon wedi bod yn gymorth cryf i dd-ylan-wiad Crefydd ac YmneiUtuaeth Gymreig yn y Gwersyll. Y mae'n ddyledswydd gys-egredig iawn ar yr boll eglwysi gyn- nal br-eichiau'r Capla;nialid trwy gyfran.nu at y Neu- add, a sicrhau moddioo o wythnos i wythnos i ddi- ddoiri a llesoli'r milwyr a'u cadw rhag temtasiynau yn ystod eu bywyd dieithr ac undonog. Boed ben- dith oreu'r Nef arnynt oil, ac ar y Neuadd newydd a'i holl waith.