Y Cymro

y cyfrifir hwynt gan lawer. Mantaia i gynnydd y Corff mewn rhagornag un ystyr fyddai, pe gellid cael ein pobl ieuainc i deimlo archwaeth at ddarllen llyfrau da. Trwy hyn deuant i deimlo mwy o ddydd- ordeb, mwy o flas pan yn gwrando'r Efengyl yn cael ei phregethu, ac fe dry y gwasanaeth yn fwy o fudd ac ,adeiladaeth' ,i'w hybryd ,a'n meddwl. Cwynai un gweinidog o enwad arall wrthyf yn ddi. Weddar, oblegid diffyg dyddordeb lliaws o bobl ieu- ainc yn ei gynulleidfa ym mhregethiad y Gair. "Y naill Saboth ar ol y llall yn pasio heb yr un arwydd fod y gwirionedd yn cael yr un argraff o gwibl ar- nynt." Dyna brofiad ami i gennad dros Grist heb- law y gwr y cyfeiriais ato, ac un rheswm am hyn ydyw seguryd a diffyg meddwl a diffyg chwaeth at ddarllen yr hyn sydd bur a dyrchafol. Yn ol y Ddirprwyaeth Frenhinol amser yn ol fe ddywedir fod gennym yn y wlad bon g,ooo,ooo o erwau o dir segur y gellir plannu coed ynddynt pe 'gwnai rhywrai i ymgymeryd a'r gorchwyl. 0, pa nifer o filoedd o lanerchau ysbrydol sydd yng Nghymru heddvw ag y bu yr haul yn tywynu arnynt bob dydd a phob nos nad ydtynt hyd yn hyn ond diffaethwch gwag; llanerchau cymwys ac wedi eu bwriadu i dyfu blodau paradwys a phrennau cyf- iawnder, a phromgranad,augras pe gwnai pob perch- ennog eu trin a'u maethu yn briodol! Deued y goleu ar werth yr hJyn sydd o dragwyddol bwys! Peth arall y dymunwn alw sylw ato ydyw—y pwys- igrwydd i ni fel enwad Cymreig i feithrin sel dros yr iaith Gymraeg. Tra yn eydymdeimlo ac yn bared i ■gynorthwyo pob mudiad daionus ymysg eraill o dafodi-aith wahanol, credaf na ddylem er dim esgeu- luso ac anwybyddu y Gymraeg fel y mae arfer rhai. Mantais i gretydd Cymru fydd cadw'r iaith yn fyw, oblegid o.s collwn ein iaith ni fyddwn trwy hynny ar y llwybr i golli ein bunaniaeth fel cenedl yn hwyr neu hwyrach. Darllenai enthygl amser yn ol, yn yr hon yr oedd yr awdur yn cwyno yn bruddglwyfus oblegid yr an- ffawd ei fod wedi ei eni yn Gymro. Pe ar fy llaw i, parod a fyddwn i diynnu enw'r fath un allan o 'lyfr yr actau' Cymreig fel un annheilwng o ran ymhlith ei frodyr. Yn dra gwahanol yr ymddygai yr hynaws frenhines Victoria at y Cymry—dywedir iddi hi yn ei dydd i ysgrifennu llythyr at Ardalydd Lansdowne ar y 3ydd 0' fis Mawrth, 1849, i ddatgan ei dymuniad' am i'r Gymraeg yn ogystal a'r Saesneg i gael ei dysgu yn ysgoliion Cymru. Dymuniad fy nghalon yw,—Oes y byd i'r iaith Gymraeg." Peth arall teilwng o'n sylw ydyw,—Ein dyled i wneud defnydd helaethaich 0 wasanaeth y chwiorydd. Credu yr wyf fod y Cyfundeb wedi bod ar ei golled yn fawr oherwydd ei ddiffyg yn y peth hwn. Gwn nad yw pawb o'r sa: i: t vn cydwel'd a mi ar y mater hwn. Ond, ys dyv d vr hen ddiareb-"Rhydd i bob dyn ei farn, ac i bob barnei llafar." Ie, ond aros- Wch, ebe rhywun, ai nid yr Apostol Paul a ddywed- odd.—"Tawed y gwragedd yn yr eg.wy- ?'' Ie, a'r apostol hefyd a ddywedodd—"Yr wyf yn atolwg 1 Euodias ac yn atolwg i Syntyche synied> yr un peth yn yr Arglwydd; ac yr wyf yn dymuno arnat tithau fy ngwir gymar, cymorth y gwragedd hynny y Thai yn yr Efengyl a gydlafuriasant a mi." Yn yr un llythyr ag y dywed Paul—"Tawed y gwragedd yn yr eglwysi, cawn ei fod yn caniatau i'r gwragedd i weddio a phroffwydo yn yr eglwysi ar yr amod eu bod yn gwisgo am eu pen." Y mae yn bur sicr fod' gan Paul reswm digonol ar y pryd dros i'r gwragedd dewi. Dichon fod rhai o'r gwragedd y pryd hwnnw yn debyg i'r gwragedd off- eiriadol y sonir am dianynt yn yr ail ganrif, perth- ynol i M-ont-anu.s-Esgob Phrygia—am ba rai y dy- Wedir eu bod ar adegau neilltuol yn cael eu cario ffwrdd gan ryw frwdaniaeth gormodol. rhyw or- danbeidrwydd yn ymylu ar wallgofrwydd nad oedd yn Weddus yn y gwasanaeth cysegredig. Fodd 'bynnag am hynyna, credaf nad oedd Paul yn golygu i'r •gwragedd oil i fod; yn gwbl ddistaw yng nghynull- iadau'r saint. Ai nid Paul a ddywedodd,Yr wyf yn gorchymyn i chwi Phebe ein chwaer yr hon sydd Weinidoges i eglwys Cenchrea dderbyn ohonoch hi yn yr Arglwydd." i "Anerchwch Priscila ac Aquila fy nghydweithwyr yng Nghrist Iesu." "Anerchwch Mair yr hon a ,gymerodd lawer o iboen ero-m ni." "Anerchwch An- dronicus a Junia." Tybed fod y rhai hyn i gyd, yn ddistaw. Ai nid Esaiah y proffwyd a ddywedodd,— "Cyfodwch wragedd diwaith; gwrandewch fy ym- adrodd ferched diofal." Ai nid gwragedd oedd y rhai cyntaf i gyhoeddi Atgyfodiad yr Iesu o'r bedd ? Ai nid wrth y g wragedd, y dywedodd yr lesu,- 'Ewcli, mynegwch i'm ibrodyr fel yr elont i Galilea ac yno y'm gwelant i." Ai nid y wrai:g o Samaria a ddywedodd—"Deuwch gwelwch ddyn yr hwn a ddywedodd i mi yr hyn oil a wnaethum. Onid hwn yw Crist?" 'Credu yr wyf mae ennill mawr d'r eglwys ac i^r Cyfundeb fyddai pe gellid cael y merehed a r gwragedd i fod o fwy o wasanaeth. Dylai cyfarfod gweddi'r gwragedd a'r merched ii Ifod ymhob eglwys yn ddieithriad, ac nid gweddus, ydyw eu hanwybyddu Vn y gwasanaeth' cymysg. Y mae gennym filoedd o plant yn perthyn i ni, ac y mae 'vr Iesu am eu cael i gyd. Nac anghofied yr enwad ei ddyled tuag at y rhai hyn. Y mae Pen yr Eglwys wedi sefydlu Corlan Yn ani,alwch y byd wedi bwriadu iddi fod yn gysgod ac yn nodded nid yn unig i'r de'faid gwlanog ond hefyd i'r wyn bach. "Ndd :Ie," ebe un o'r tadau, "i nifer o hen ddisgyiblion i gadw eu gilydd yn gyn^ n«s, a dim ond hynny, ydyw vr Eglwys' ii fod, ond yn hytrach, lie i fagu cenhedlaethau o blant i ofni Duw .a chilio oddiwrlh ddrygioni." Gwir iawn, a Swir arall ydyw fod eisiau'r fain i fagu, ac mae eisiau'r ferdh i gynorthwyo, ac mae eisiau'r chwaer fech i wylio, ac i siglo'r cryd. Mewn gwirionedd y mae lie a galwad ar bob oed a phob rhyw yn Eglwys Iesu Grist. Tra yn anfon merched a gwragedd at baganiaid Pell, nac anghofiwn ein cartref a "gwlad ibeddrod ein tadau!" Gwraig o'r enw .Lowri Williams, o Bandu'r Ddwyr- yd a fu yn gyfrwng i blannu deunaw o eglwysi yn Sir Feirionydd, y rhai a gynyddodd i fil o aelodau yn ei hoes hi. Rhodder i ni eto wragedd a merched cyffelyb. IV. Ein d'yled i roddi ei le i'r Beibl. Ei le yn ein serch, yn ein myfyrdod, yn ein holl drafodaeth. Cyngor Cromwell i'w filwyr ydoedd- "Be sure you are right, Be sure you move quietly, .Be sure you strike hard. Be sure you praise God." Os nad yw y Beibl yn cael ei Ie gennym, sicr yw nad ydym ni fel Cyfundeb yn ein lie: nid ydym ychwaith yn symud fel y dylem. Yr ydym hefyd yn amddifad a nerth i daro ergyd caled ar ben y drw,g, ac yn ddiffygiol mewn ysibryd i foliannu Duw am ei.ryfedd ras. Y mae llawer jgormod o ddarllen rhyw fan lyfrau ise.1 a dichwaeth—"trashy stuff," fel eu gelwid gan Mr. O. M. Edwards-y blynyddoedd hyn, a hynny gan rai crefyddwyr. "Y llyfr ag y siaredir mwyaf am dano, ebe rhywun, ac y darllennir lleiaf arno ydyw y Beibl." Da gennym fod y Gymdeithasfa eisoes yn y De a'r Gogledd wedi pasio penderfyniad cryf i alw sylw yr eglwysi at y ddyledswydd bwysig o roddi ei le i'r Beibl-i ddarllen yr Ysgrythyrau yn gyson a rheol- aidd. Oni ellir mesur sancteiddrwydd pob dyn wrth faint ei chwaeth at y Gair Sanctaidd? Onid1 yw gloewder a grymusder criefydd bersonol yn gymesur ag adnabyddiaeth dyn o'r Gair Sanctaidd ? Dywed- ai un Ysigrifennydd yn ddiweddar fod' parhad crefydd mewn gwlad yn dibynnu ar fod Gair Duw yn uchaf yn y wlad honno. Fe all, cenedl i gael ei Christion- eiddio, ac ar ol hynny golli ei gafael ynddi os heb roddi ei le i'r \Beibl, ac o'r ochr arall fe all cenedl gadw ei chrefydd, ond iddi gadw'r Beibl, pe ym- d'difadid hii o bob llyfr arall. Fe'n dysgir fod ■Cri'stionogaeth un adeg yn fawr ei dylanwad dros ami i ran'barth yn Arabia a Gorllewin Asia, ond wedi i Fahometaniaeth roddi ei throed i lawr yn y tiriog- aethau hynny ysgubwyd ymaiith bob olion o'r grefydd Gristionogol o'r nanerchau hynny, a'r rheswm am hynny oedd nad oedd y Beibl yn cael ei le. Aeth y Coran yn uwch ei fri na Llyfr Duw. Glynodd y Nestoriaid wrth y Gair er gwacthaf pob dylanwad i'r gwrthwyneb, a'r canlyniad yw fod Jlawer ohonynt hw,y heb ollwng eu (g,afael, mewn Crist- ionogaeth tan heddyw. Dywed yr Ysgrifennydd, yr wyf yn dyfynnu ohono fod yr un peth yn wir am China fawr. Yr oedd v wlad honno wedi ei hefengyleiddio i raddau heCaeth yn yr unfed ganrif ar bymtheg trwy lafur caled y gwr enwotg iFranois Xavier a'i gyd-oeswyr. Ond pan laniodd Robert Morrison y cenhiadwr yn China ddech, reu'r ganrif ddiweddaf cafodd fod pethau wedi newid yn fawr-pob olion o ddylanwad Cristionogaeth i bob ymddangosiad: wedi ddileu a'r oyfnod euraidd hwnnw i bob golwg wedi myned yn angof, a'r rheswm oedd anwybyddu y Beibl a dewis hen draddodiadau Pab- yddol yn ei le. Gyfeillion, i'r iBeibl yr ydym yn ddyledus am ein pethau mawr fel cenedl, igwlad a theyrnas. Pan ofynodd un Tywysog Affrlicanaidd i'r Frenhines Victoria,—Pa beth oedd cuddiad cryfder Prydain Fawr? Ei ihateb oedd,—"The secret of .England's power is her Bible." Gwylied y to s,ydd yn codi rhag diystyru yr Hen Lyfr. Dywedodd un ysgrifen- nydd yn y "T. P's Weekly" dro yn ol fod cenedl y Cymry yn fwy dyledus i'r Beibl na'r un cenedl arall dan haul. I'r Beibl y mae Cymru yn ddyledus am ei hegnion; am ei llwyddiant mewn barddoniaeth a rhyddiaeth; i'r Beibl yr ydym yn ddyledus am y diwygiadau grymus o ibryd i bryd, ac i'r Beibl hefyd yr ydym yn ddyledus am y sefydliadau addysgol, el,- fennol ac uwchraddol, ynghyda'r colegau sydd yn britho ein gwlad. Ein Cyfundeb ni-Beth ydyw? Cofgolofn i ddylanwad y Beibl. Ni buasai yr enwad yn bod onibae am hwn. Ni buasai son am Ysgol Sabothol; Cenhadaeth Dramor a Chartrefol', na Choleg Diwinyddol, ruac ychwaithi Cymdeithas y Beiblau, onibae am hwn. Ymborthi ar hwn a wnaeth ein tadau yng Nghymru yr hyn oeddent; hwn a'i gwnaeth yn gryf yn wyneb gwawd a sen y gorthrymwr. A gaf fi apelio at y bobl ieu- ainc i roddi ei le i'r Beibl yn eu myfyrdodau. "Ym- drecha, 0 ymdrecha i astudio y llyfr hwn—ebe 'Gurnal—pe byddai i ti fod yn hurtyn uw'ch-aw pob llyfr arall." 'Nawr, mi dybiwn glywed un ohonoch yn gofyn,- paham yr ydych yn rhoddi .cymaint pwyslais ar hyn? Fy ateb ilr cwestiwn yw,—am y gwn ei fod yn cael ei esgeuluso a'i anwybyddu gan lawer. Dywedai un gwr o Efengylydd dro yn ol fod gan- ddo frawd yr hwn oedd wedi graddio yn un 0 brif- ysgolion y deyrnas—mewn ymddiddan a'u gilydd un diwrnod dywedodd y brawd graddedig wrth yr Ef- engylydd,—nad oedd y Beibl o nemawr ddim use iddo ef bellach. Tarawyd ei frawd a syndod poenus wrth wrandaw arno, a gofynodd id,do -dim use i'r Beibl a ddywedaist, rhyfedd iawn! Pa sawl gwaith yr wyt wedi ei ddarllen? Dim unwtaith ebe'r ysgolor. Pa- ham hynny ebe'r Efengylydd1? 0, ebe yntau, "y mae'r darlithiau diweddar yngfhyda'r traethodau a'r 'Magazines yn dweyd yr oil sydd etisieu ei wybod. am dano!" Brawd arall o'r enw Paget Wilkes, B.A., yr hwn a fu am gyfnod yn Athrofa Lincoln, Rhyd- vchen, a ddyw,ed,ai,-ei fod yn adnabod dyn ieuanc o Ewr-opeacl oedd yn byw ar y prvd yn Japan, yr hwn oedd yn fachgen hynod ddefnyddiol yn ngwasanaeth y Deyrnas Fawrgwir ymdrechgar i ddwyn pechad- uriaid at Grist. Ni adnabyddais neb ebe Wilkes, mwy ymroddedig, mwy hunanabertbol, a mwy sychedig am achubiaeth dynion. Ond, beth am y gwr ieuanc hwnnw heddyw ? Heddyw, nid yw yn myned i le o addoliad o zwbl! Niid yw yn gwneud dim gydag achos crefydd heddyw! Pan gyfarfyddtais ag ef am. ser yn ol gwasgais arno i roddi i mi ei reswm dros yr enciliad blin, pryd yr atebodd fel y canlyn, "Goleu a gefai's ar fy nghamsyniad. Yng ngoleuni dyageidiaeth y ddiwinyddiaeth ddiwedd,af-'modern V < theology 1-gwelais; fy mod yn cyfeiliorni mewn barn ac yn rhty gul fy syniadau am yr hyn sydd werthfawr ;a gwir ddyrchafol" Nid oes i'r bachgen hwn heddyw ebe Paget Wilkes, ddim dyddordeb yn y Beibl a gwir- ioneddau crefydd! Nid yw yr Iesu iddo heddyw yn ddim mwy nag enw! Onid oes gennym lawer o eng- hreifftiau cyffelyb, ysywaith yng Nghymru? Ac onid yw hyn 0:1 yn ddigon 10 reswm dros i ni bwysleisio y mater mewn llaw, set rhoddi ei Ie i'r Beibl, ac i alw ar y crwydriaid anffodus sydd wedi troi eu cefn ar Fwrdd eu Tad i edrycto eu ffordd yn y glyn, a chwilo am yr hen lwybrau, a gwneud hrys i ddod adref cyn nos? O! ymae llawer wedi bod wrthi ar hiyd yr oesoedd yn ceisio einioes Llyfr Duw, fel einioes y Mab bychan. Ond ofer fu ac ofer fydd, oblegid "Gair ein Duw ni a saif byth." "A saif byth" yn ei fiyg- ythion, yn ei addewidion, yn ei haelioni, yn ei ad- noddau dihysbydd. Gwyliwn rhag anwybyddu hwn! Gwvliwn rhag diystyru hwn! Gwyliwn gymryd ein temtio i guro arno, oblegid leddir mohono byth "Hammer away ye hostile bands, Your hammers break God's anvil .stands." Fe losgodd y ijehoiacim hwnnw, yn ei tgynddaredd y llyfr gynt, ond bu raid Jeremiah ei ail-ysgrifennu wedyn. Fe losgodd yr 'hangman' hwnnw Destament Newydd Tynda], ond y mae yn fyw trwy'r cwbl. "0 fewn i gloriau hwn Mae dwfn feddwl Duw, Pob iot ohono bery yn hwy Na'r nef, gwirionedd yw Y 11 won yw ei sail, Gwaed Adda'r Ail yw'r sel, Mwy gwerthfawr yw nag aur Peru, Llawn yw 10 laeth a mel." Y mae ein ibywyd fel Cyfundeb crefyddol yn glym- edig wrth hwn. Cenadwri yr Iesu atom heddyw fel i'w ddisgyblion gynt ydyw,—"Os araswch chwi yn fy ngair i, disgyblion i mi ydych yn wir, a chwi a gewch. wybod y gwiri-onedd a'r gwirionedd a'dlJ fhyddha chwi." Ond i'r Beibl i gael ei le fe ddaw popeth arall i'w lie—cyfiawnder cymdeithasol i'w le; iawn- der a th eg well i'w Ee; fe ga'r gwan ei le a'r tlawd ed le. Ceir gweled yr elglwys, fawr gyffredinol a'r Cyfundeb yntau yn gwisgo eu gogoniant ond i'r Beibl gael ei le. Cyfnod euraidd a fydd hwnnw pan y bydd cen- figen Ephraim wedi ymadae-, a gwrthwynebwyr Juda wedi eu torn ymaith—"Ni ohenfigena Ephraim wrth Juda, ac ni chyfynga Juda ar Ephraim." "Calon y rhai ehud a ddeall wybodaeth, a thafod y rhai bloesg a brysura lefaru yn eglur." Ni fyddi prinder am .siaradwyr yn y Seiat y dwtbwn hwnw—"tafod y rhai bloesg a brysurant lefaru." Mewn trefn i brysuro'r dydd gwynfydedig hwnnw bydded ein myfyrdod yn .ngihyfraith yr Arglwydd yn wastado'. Fel y dywedodd yr Arglwydd wrth Joshua y dywed wrthym ninnau-"N.a'c ymadawed llyfr y gyfraith hon o'th enau, eithr myfyria ynddo ddydd a nos fel y .cedwych ar wneuthur yn ol yr hyn oil sydd ysgrifenedig ynddo; canys yn y Ewyddi yn dy ffyrdd, ac yna y ffynni." Gwa wried y dydd pan y bydd pob tad a mam pob mab a merch yn dywedyd gyd,a'r Salmydd-"Gwr,an- dawaf beth a ddywed. yr Arglwydd Dduw." Y dydd pan y bydd sancteiddrwydd i'r Arglwydd ar ffrwyn- au'r meirch; y dydd y bydd pob crochan yn Jeru- salem ac yn Judah yn sancteiddrwydd i Arglwydd y lluoedd, ac ni bydd Cananead mwyach!" Fy ngair olaf yn hyn o anerchiad i'r Cyfundeb yn Neheudir Cymru yw,—"Gobeithia yn yr Arglwydd, a gwna dda, felly y trigi yn y tir, a thi a borthir yn ddiau." Wedi i' r. 5Cyn-1 ywydd draddodi ei anerchiad, dywed- ai y llywydd eu bod wedi gwrando anerehiad gwerth- fawr a phydferth iawn, a thyner, o galon eu hannwyl frawd. Diolchgarwch i'r Cyn-lywydd. Parch. 'Rees Evans a gynygiai fod diolchgarwch y Gymdeithasfa yn cael ei dalu i'r Paroh. William Jones am ei lywyddiaeth ddoeth a medrus, a'i an- erchiad gwerthfawr. Parch. W. E. Prytherch a eiliodd, a plhasiwyd hynny yn unfrydol a chydag arwyddion o gymeradwy- aeth gyffredinol. Cydnabyddodd y cyn-lywydd y diolchgarwch mewn ychydig eiriau detholedig a thyner. Coleg Trefecca. Paroh. Rees. Evans,-Fe ofynwyd iddo ef wneud yn hysbys i bawb ohonynt y bydd cyfarfod arbennig yn Nihrefecca wyth'nos i'r diwrnod hwnnw, sef Hydref 5ed, i agor ystafelloedd newyddion mewn cysylltiad a'r coleg, am 3 o'r gloch, a byddai yn dda ganddo eu gweled yno. Yr oeddynt yn cael boneddwr, 'Mr. Henry Radcliffe, Caerdydd, i agor yr adeiladau, ac yn nhwil yr allwedd yr oedd wedi addaw rhoi £ ioo; Yr oedd yn meddwl y gwneid casgliad yno, ac ni fyddai niwed yn y byd iddynt ddod a £100 bob un gyda hwy. Terfynwyd y cyfarfod gan y Parch. John Morgan Jones, a dymunwyd ar i aelodau y Gymdeithasfa aros am oddeutu haniier awr i wneud gwaith. Adroddiad y Pwyllgor Enwi. Yr Ysgrifennydd a hysbysodd y trefni.adau a wnaed gan y pwyllgor enwi gyda golw.g ar y Cyfarfod Or- deinio boreu drannoeth, y rhai a gerid allan fel yr hysbysir yn ein hadroddiad am y cyfarfod hwnnw. Arholiad Ymgeiswyr am y Weinidogaeth. Y Parch. Stephen George a gyflwiynodd adroddiad y Parch. Evan Price ac yntau am yr arholiad hwn. Yr oedd yr oil o'r ymgeiswyr. 17, wedi pasio, a'r nifer mwyaf ohonynt wedi gwneud yn dda; 10 wedi ysgrifennu yn y Gymraeg, a 7 yn y Saesneg. Safent yn ol eu teilyngdod yn y drefn a ganlyn T. Llew- elyn Owen, Swansea; Evan Jones; Rees, Brongest, New Castle Emlyn John James Davies, Capel Afan Rhys Williams, Ystrad Meurig; Daniel Nicholas^