Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

12 articles on this Page

! NODIADAU CYMREIG.

News
Cite
Share

NODIADAU CYMREIG. -'0- T}R, LIVINGSTONE YN ADIWDD EI HELYNT YN AFFRICA. Y NEGROAID A'U TEULUOEDJ). Gan "MORIEN." RhyddDr. Livingstone y darlun caulynol o fywyd yn Affrica o dan ddylanwad penaeth Arabiaid o'r enw Chilimwba. Yr oedd Chiliwmba yn henafgwr, a'i wallt yn llwyd. Yr oedd ganddo bump o wrag-pdd, a chan fod y bwtbyn lie y lIetywn o fewn cyloh y bytbyiiod a ffurfient y sefydliad, gallwn sylwi yn ami i dy ei vrvagedd. Yr oedd ei wraig benaf, sef mam ei etifedd, dipyn yn oedranus, a hi a lywodraetbai y fiefydliad. Yr oedd y pedair gwraig eraill yn ieuainc, lluniaidd, prydferth anghyffredin, ac yn serehog eu gwedd. Yr oedd plentyn bob un gan dair o honynt, a rhwng yr etifedd yr oedd yn y teulu bedwar o blant. Yr oedd Y wraig benaf yn talu gwarogaeth i'w gwr, a phan welai hi ef yn dynesu troai oddiar y llwybr ao elai ar ei deulin, ac arosai felly ne3 iddo fyiied heibio. ♦ Yn amser hau a phlanu, rbwng tri a phedwar o'r gloch yn y boreu, clywid clap- iadau y own mawr gwyllfc, a rhuadau dych- rycllyd y llewod, yn awgrymu eu bod wedi treulio y DOS heb ymborth, yna sIVr. y benywod n eu bytbynod yn trefou eu tanau, gan Ye-zogi y tanwydd, a thrwy hyny yn cynbyrfu y ffagodau nes codi tiii mawr. 0 amgylch yxagynulhi pawb i ymdwymo, canys yr oedd tua'r amser dan sylw o'r boreu yn oer iawu. Yna cyohwynai pawb tua'u gerddi a'u planhig- feydd. Wrth dramwy siaradent yn uchel er lnwyn dychrynu llewod neu eidionau a ddigwyddai fod heb ymneillduo i'w llochesau. Credir fod llais dynol yn effeithiol at hyn. Y Baae y gerddi a'r planhigfeydd filldir neu ddwy o'r gwersyll, er mwyn diogelu y gerddi rhag difrodaeth y geifr a'r creadurlaid corniog eraill. Yn gyffredin y mae y gerddi, &0., gerllaw afon neu nant oherwydd ffrwyth- londeb y tir yno. Uyrbaeddir y gerddi, &c, ar doriad y wawr. Yn ardal pob garid cymr tan, a gosodir arno grochan i ferwi pethau at foreufwyd. Yna eir i weithio yn hwylas. Bydd y gwr, yr hwn a gyrbaeddodd y lie o flaen eu deulu, gan gario gwaewffon yn un llavv a bwyall ar ei ytgvrydd, yu myned yn union at y gwaith o dori ymaith blanhigion diangen, ao ysgathru y Hwyni. Gwna hefyd berth o amgylch yr ardd, &c.. Nid oes un bwvstfil gwylIt yn hoffi croesi perth o waith dynol. Bydd y fam yn ddiwyda'i chaib, a gwna y plant dyuu ymaith y chwyn, gan eu casglu a'u llosgi. Y mae yr A-Hricaniaid yn adnabod pob llysieuyn, a gwyliect bob un. Y mae y dadwreiddio a gUnhau y coed, yn ol cyfraith ac arferiad, yn Waith yn pei,thyn i'r gwyrl; y ceibio, y chwynu, .'r mpdi i'r Ileill o'r teulu. Bydd y merched oaeh yu gofalu am ybabanodyn rhyw gysgod- fan gerllaw, ar ben llawr esgynedig tua phedair-ar-ddeg o droedfeddi yn uwch na'r ddaear. Ar y lloriau hyn yr eisteddir i darfu Vf adar ac anifeiliaid gwyllt pan fydd y cyn- yrch yn addfedu. m m Tua unarddeg o'r gloch y boreu bydd yr haul yn rhy boeth i'r gweithwyr i barhau. da'r gorchwylion, ac ymneilldua pawb ilr gwerfaytld o dan y lloriau dyrchafedig, neu odan bren wedi ei adael at y dy ben. Cymerir Yo awr y boreufwyd. Y fam a fydd yn pyfranu. Delir y dwylaw i dderbyn y llun- Jaeth, ac y mae yn cael ei gyfrif yn faners' drwg derbyn ag uu llaw. Bwytant yn awychus a chyda blis. Bydd y fam yn magu ei baban pan yn bwyta ei chyfran hi ei hunan. Y mae y baban yn cael ei anwylo yn gyffredinol, a bydd pob baban fel pelen dew. Gwelir pawb Yn addnruo y baban a beads wedi eu tynu on gwisg eu hunain. Nid Ylv y baban NegToaidd wedi ei eni a llwy arian yn ei enau, fpvelir maman hesp yn gwlychu ychydig flawd yn nhor eu llaw ac yn ei arllwys a chil eu Haw i enau yr un bach. Y mae yr boll deulu yn gweitbio yn galed trwy y gweddill Qr dydd. Ar ol y pryd bwyd rhoddir y baban ar gefn y fam yn y fath fodd nes y bydd ci drwyn bach yn erbyn ei chefn; a diau mai hyn yw yr aohos fodcymaint odrwynau Neg- foaid yn wastad. A y fam fe! hyn i'r goedwig I ff&sglu tanwydd, ac, feallai, ei merch gyda toij a hogyn yn cario ei chaib. Casgl goelaid, a gesyd y llwyth ar ei phen, ac yna cyfeiria ei chamrau toa chartref. Y mae gan bob mam ei lie arbenig ei burtan i drysori ffrwythau ei gardd yn agos i'w thy. Y mae y dryisorfa wedi ei hadeiladu yn ol dullwedd cwch gwenyn, a thua deuddeg troedfedd o uchder a phump troedfedd o dry- fesuf, ao wedi ei doi a choed a thyweiroh. X ttiae y drws yn agor i'r nen, ao y mae ysgol ddringo ato. Y peth cyntaf a wna y fam ar 01 cyrhaedd gartref yw dringo yr ysgol i gyrehn adnodclau ymborth i'r teulu. Lleda ef ar y ddaear i grasu, a phan yn aros i hyny gymeryd lie y mae yn cael yr unig amser hamddenol yn nghwra y byd. Bydd rhai yn Sorphwys, eraiil yn trin eu gwallt eu hunain tleu eiddo eu priod. Carwn eu gweled yn byw Ychydig yn fwy segur, canys y mae yn beth hyfryd gweled y Negro yn mwynhau ei bunan o dau ei balmwydd ei hun. Ond y gvrir yw, y mae y Negroaid yn mwynbau gweithio, ac y mae y plant yn mwynhau bywyd, ac nid ydynt yn cael gwasgu allan o'u ;in un itievynbzid," .\lae y sylw uchod gan Dr. Livingstone yn dwyn Ïm cof yr hyu a ddywedodd j'afydcl, lnab Betti, wrthyf lawer tro gan ohwerthin. "Xr wyf yn cotio," ebe fe, myned i'r lan o -neol Waunadda i'r llwybr sydd yn arwain trwy y caeau tua Ffrwd Amos. Dydd Sul Oedd hi. Yr oedd dy dad a dy fam a thithau, y pryd hwnw tua thair bhvydd oed, yn eistedd ar ycbydig o dwmpath uwcbben ochr y lhrybr. Yr oedd hi yn ffi ae bybyr rbyngot ti a dy dad. Pallu a myned gam yn mhellach tua Chwrdd Ebenezer, yn mbentref y Store- house, yr oeddyt. Collodd dy dad ei dymer oherwydd dy wrthryfel, a gofynodd i ti yn fygy thiol, 'Beth sydd arnat ti ei cbwant? Beth aydd arnat ti ei obvvaiit F' Gan daflu dy ddwylaw allan, dywedaist, '0 daio, chwant chwareu 6jdd avnoi y (lyn Tarawodd dy dad a dy fam a minsu i ohwerthin, ondparhau i wneyd Swep c cddtt ti." Credaf fod gormod o ormesu yn parhau ar blanfc Cymru. Yfgol trwy yr ^ythnos, a'u gym wedyn ar y Sul i bob cyfarfod ac ysgol Mae yn sicr o fod yn beth aDnuwiol; canys y mae yn sychu eu hanian lie yn cysyllta gormfs yn eu raeddyliau a'r Pethan goreu. Ar ol iddynt ddyfod yn feistri arnynt eu hunain, gwnant yn rhy ami gofio yr ben ormes a'r cysriltiadau, ac Aiit yn "stray," fel y dywedir. A'r doctor yn mlaen, gan ddywedyd, Pan y bydd y grawn wedi crasn curent ef nes toyned yn flawd mewn blwch coed, ac y mae yn ddigri ea gweled, trwy dafliad y llaw, yn gwahanu a blawd a'r lis oddiwrth eu gilydd. Ni fwytant gig yn ami. Gwnant gawl o'r blawd, a dodant lysiau yn- fldo. Y mae ganddynt hefyd fath o gnau, a pha rai y gwnant deisen, a gosodant castor oil ynddi. Yn y prydnhawn bydd pen y teula naill ai yn gwau lien i gysgu ami, trin crwvn i'w gwisgo, neu yn gwneyd coesau i'r ceibiau, Bryd arall bydd yn gwneyd dysglau coed. Meddai yr Esgob Mackenzie wrthyf, • Pan oeddwn yn Lloegr, dywedwn yn y cyfarfodydd cyhoeddus fy mod yn bwriadu dysgu yr Affricauiaid i drin tir, ond oddiar pan wyf yma yr wyf wedi gweled fod yr Affricaniaid yn gwybod mwy am y gwaith nag a wn i.' Gwua Dr. Livingstone adrodd am ladron dynion yn tarawimewn i'r pentrefydd hedd- ychol hyn, ac yn ysbeilio y meibion, y merched, a'r babanod oddiar eu rhieni. Bydd y rhieni a arbedwyd bob amser ar ol hyny yn chwerw wrth estroniaid. Gwna adrodd am dio neillduol pan ladratawyd nifer mawr o o Negroaid ieuainc. "Gowdwyd hwynt mewn cadwyni," meddai, "a gwddf pob un yn sicr o fewn forch a'i choes tua llathen o hyd. Daethum ar draws y fintai ar lan A fon Lua- laba. Wedi croesi yr afon meddyliai Said, eu hysbeilydd, eu bod yn ddiogel, a thynodd ymaith y rhwymau. Ffodd tuag ugain y noson hono. Pan ganfyddodd y Ileill Afon y Lualaba yn rolio rhyngddynt, a'u hen gar- trefloedd aethant yn dorealonus, a bu wyth o honynt farw o hiraeth ar ol eu cartrefleoedd. Dywedent eu bod yn sal, a phan ofynodd y dootor yn mha le y teimient yn sal, cyfeirient at eu calonau. Rhyfeddai yr Arabiaid llad- ronaidd eu bod yn marw a hwythau yn cael digon o ymbortb Y mae mwy o bobl yn marw nag y feddylir o ddylanwad calon drom Gwelais wragedd ieuainc yn cael eu harwain i gaethiwed yn rhwym, a choelaid a baban yn cael eu oario gan bob un o honynt, Dywedent yn eu hiaith eu hunain, y maent yn ein lladd Pe baet yn cymeryd ymaith fy rhwymau mi fedrwn gario y baith a'r baban Un o'r rhai a ddywedodd hyn wrthyf a syrthiodd yn farw, a bu ei baban baoh farw wedyn o newyn, Rhyddhawyd rhai, a llamasant yn union i'r hirwellt o'r golwg, a chefais fy meio gan y liadron oherwydd eu darbwyllo i ollwng ea rhwymau. m m Eisteddod deuddeg i lawr, a dechreuasant ganu. I Holo,' ebwn y mae y rhai hyn yo ei chymeryd hi yn ddiddig Es atynt a gof- ynas yr achos o'u Ilawenydd ? Dywedasant, ond methwn a deall y gair. Ruhha,' yr hwn a olyga yn gyffredin neidio neu ehedeg. Afferent ef ynawr i'rperwylcan ynol- Ydym, yr ydymynmyned yn mhell, i Manga (gwlad y dyn gwyn) a'r iau ar ei gwar ond ni fydd un iau yn angeu! Ac oi a wnawn dyoh- welyd i'oh aflonyddu. Yn y cydgan adroddent enw yr hwn a'u rhoddodd i gaeth- iwed, ac yna chwerthinent, Ond chwerthiniad llewygol (hysterical) ao agos i wylofan I ydoedd- Oil, oh, oil! Adcryu rlyddid, oh I Ti u'm gwerihaist—oh, oil, oil Gwnaf eLo aflonyddu arnat ti! Rhywbeth yn debyg i hyn oedd eu can ar lan eu Lualaba anwyl! Daeth yr adnod gan- lynol i feddwl Dr. Livingstone Os gweli dreisio y tlawd, a thrawswyro barn a chyf- iawnder mewn gwlad, na ryfedda o achos byn canys y mae yr hwn sydd uwch na'r uchaf yn gwylied Cof genyf fy mod yn siarad a hen Negro yn America. Yr oedd yn adrodd wrthyf am y dyddiau gynt pan oedd y gaethfasnach yn ei grym yno. "Onid oedd yn rhyfeddol," ebwn, na fuasai yr Hollalluog wedi rhwygo y wlad yma yn ddarnau yn ei ddigofaint ? "H i a ddaetb," ebe y Negro, yn amser Duw ei hunan Cyfeirio yr oedd at Ryfel Cartrefol mawr yr Unol Daleithau. Gwelir y Negroaid yno yn awr yn oystadlu i'r dyn gwyn yn marchnad llafur. Ti, ddyn gwyn, a wnest dy oreu i'w wneud yn fwystfil, ac yr wyt yn draws wrtho heddyw am nad yw mor refined a thydi Dichon fod rhagor o ffrwyth dy gamwedd at y dyn da i'w fedi yn yr America! a ho barhau.) -tS--

Gaol Preferred to Starvation.

IPORTRAIT GALLERY.

[No title]

WE FEEL FLATTERED.

LONDON GOSSIP,

-----------HOIST WITH THEIR…

IFREE SALE AND EX-... CHANGE…

WANTED.

Undertakers and Nurses.

Advertising

Chinese Gambling Hells;