Y Gwladgarwr

Y PRYDDESTAU AR "EDEN." MR. GOL.Gan fod cryn helynt wedi ac yn bod o barthed i'r pryddestau hyn, feallai nad annheg yw dwyn i sylw y cyhoedd y bryddest a ddyfarnwyd yn nesaf i'r rbai a wobrwywyd. Yr wyf wedi darllen y dyfyniadati a wnaed o bryddest Glanffrwd gyda dyfalwch, ac wedi cael y fraint o ddar len cyfansoddiad Brython- fryn deirgwaith drosodd; ac os oes lit., i am- heuaeth ar uu Haw, credwyf fod lie ar y llaw arall hefyd. Bu Brythonfryn mor anffodus ag anfon pryddest i'r gystadleuaeth, ac fd y mae gan bob bardd olwg uchel ar ei gynyrchion ei hun, yr oedd ganddo yntau ryw gymaint o olwg ar "Eden," a phrofodd y fiirniadaeth nad oedd yn mhcll o'i Ie, canys fel hyn v dywed Dewi Wyn yn un o'i ysgrifau yn y Fellten: Y mae eiddo BrythouJryn yn rymusach na'r un o honvnt." ("A yw y darnau dyfynedig o bry- ddest GJaoffnvJ yn engraifft deg o'r gweddill, nid wyf yn cre-Ju y codai rhyw wrid mawr i wyneb Brythoulryn pe y darllenid un o hon- ynt ar ol y Hall. Ond gadawer i ni gael y pryddestau drwy y wasg; ac yna, os ydynt yn haeddu y fath driniaeth, rhidyller hwynt i ddifancolliant ebargofianol. Caiff y bryddest soniedig weled goleu ddydd mewn rhyw ffurf neu.gilydd. I aros hyny, dichon, Mr. Gol., y cahiatewch i ddyfyniad byr o honi gael ym- ddaugos yma:— "O! syllwn ar Adda a'i briod ddihalog! Yn eistedd fel engyl dau lwyni bwaog, Eirth, telgfod, cawrfilod, a'r llewod brenhinol A gydymostyngeat i'r dda-- yn warogol; Y seirff amtyliwkig a'r nwyfus ednogiaid Foreuol gyfarchent y ddeuddyn diniwed; Yr eryr-tywyalra adeiaio?? lu'r nefoedd A ddoi ar ymwelxad ag Eden a'i glynoedd; 0 lanerch nefolwedd! ni welodd ein daear Ar ol dy anrheithlad fyth oror mwy hygar. 'Da iawn,' medd y Duwdod wrth alw ar Adda, Ac engyl lonsyllent uwchben yr olygfa, Ei berson cyfanffarf oedd ddarlun perffeithrwydd, Ac ar ei wefusau y dawns diniweidrwydd; A choron gogoniant yr Ardd ydoedd Efa, Yr hon a btydferthwyd gan fysedd Jehofa, Sidauwallt modrwyawg ein cynfam ddihalog A grogai'n guayaau droa fynwes eiraog, Ei gwyneb a'i gwenau a'i pherson digymhar A swynai angelion fiateioedd i'r ddaear; O'r braidi nad ymrlthiai rhyw ledrith cenfigen 1 fron ambell angel wrth edrych ar Eden, A gwel'd y ddau beraon a delw dwyfoldeb Yn llachar belydru 'n llinellau eu gwyneb! Gohebai y nefoedd yn gyson a r ddaear, A'r lor oedd yn gwylio dros Adda a'i gydmar, Efe fu'n cffeiriad i uno'r Far dedwydd, Gan nodi eu holl ddyledawyddati i'w gilydd; Oa bu'n gysegredig erioed ryw briodau, Hon ydoedd y benaf-dwyfolaf ei hurddas. Dyna 30 llinell i chwi allan o 470. Os dadleuir ar un Haw mai eisiau awen nervous a delicate oedd i ddarlunio Eden, credwn o'r tu arall fod yno le a galwad am raiadrau dym- chwelawlyr awen fwyaf rwysgfawr ac elephant- aidd a sangodd ar ein daear erioed. Cofion at feirdd anffodus Eden." "Coll'soch y dydd yn Eden draw, O! wylwch, wylwch." Yr eiddoch, Abertawe. BRASYDOG.

BKEAEFAST.—EPPS'S COCOA.-GRATEFUL AND COMPOHT- ING.- The very agreeable character oftbis preparation has rendered it a general favourite, The Civil Service Gazette remarks :—"The singular success whioh Mr. Epps attain- ed by his homoeopathic preparation of cocoa has never been surpassed by any experimentalist. By a thorough knowledge of the natural laws which govern the oper- ations of digestion and nutrition, and by a careful appli- cation of the fine properties of well-selected cocoa, Mr. Epps has provided our breakfast tables* with a delicately favoured beverage which may save us many heavy doctors' b' Us." Made simply with boiling water or milk. Sold by t .e Trade only in i lb.. J lb., and 1 lb. tin-lined packets, labelled-JAMEs Epps & Co. Homoeopathic Chem- sts, London.

OYFARFOD Y TELYNORION YN LLANOYER. Dydd Iau, 14eg cyfisol, cymerodd cynulliad gwir Gymreigaidd le yn Llanover, lie yr oedd yr Arglwyddes wedi gwahodd, trwy hysbysiad blaenorol, holl wir delynorion Cymreig, a'u telynau teir-rhes, i gystadleuaeth am delyn deir-rhes newydd o rodd yr Arglwyddes. Yr oedd ymborth a llety hefyd yn cael eu rhoddi yn rhad am dri diwrnod i'r cystadleuwyr. Yr oeddynt oil i chwareu yr alaw Gymreig Di- fyrwch Gwyr Harlech," yn ei ddullwedd gwreiddiol. Nid oedd net) i gystadlu ag oedd wedi bod yn ymarfer pedal-harp. Cyrhaedd- oddwytho delynorion i'r lie, sef pedwar o OgleddCymma phedwar o'r Deheubarth;- Ond cafodddan eu tynu allan o'r gystadleuaeth, am fod telyn y naill, o wneuthuriad anghy- mwys, a'r llau wedi hod yn chwareu ar y pedal-harja. Yn nexiadd ardderdiog Iiaiiover y cymerodd y gystadleuaeth Ie. Y be;" ipA oedd yr enwoe Gruffydd, LJ^nover, vr hwn sy4d Fedi cael yi anxhydedd o gael el benodi yn Delynor Cymreig i'w Uchelder Brenhinol Tywysog Cymru. Y mae hefvd yn ddysgybl i'r diweddar delynor enwog Jones, ac er yn fachgen wedi arfer chwareu ar delyn deir-rhes ei wlad, ac ar ddim arall. Yn un pen i'r neuaid, ar gyfer banlawr y cerddorion, yr oedd esyynlawr, ar yr hon yr oedd cadair-freichiau, a'r delyn oedd i fod yn wobr. Mewn rhau arall o'r neuadd yr oedd esgynlawr arall, ar yr hon yr eisteddai Gruffydd y beimiad, yn ei wisg Gymreig, yn addurn- edig a'r tlysau a enillodd mewn blynyddoedd oedd wedi myned heibio, ac yn eu plith y tlws a gafodd mown coffadwriaeth o'r adeg y bu yn chwareu o flaen y Frenhines a'i Uchel- der Brenhinol y Tywysog Consort, yn Mhalas Buckingham. Yr oedd corff y neuadd yn cynwys tenantiaid Llanover, ac Rr bob ochr seddauygwahoddedigionyr Arglwyddes, y rhai oedd yn gynwysedig o ychydig o aelodau ei theulu ei hun, a'r rhai hyny oedd yn teimlo dyddordeb ceillduol yn nhelyn deir-rhe3 Cymru, a iaith a llenyddiaeth y wlad. Pan yr oedd pawb wedi cymeryd eu seddau, clywyd cloch arian, a chymerodd Arglwyddes Llan- over ei sedd, pryd y chwareuodd y telynorion alaw Gymreig a phan orphenodd y telynau, torodd y cerddorion lleisiol ar y banlawr gan ganu Codiad yr HauL" Wedi hyny, mewn llais clir, ac i'w chlywed yn mhob rhan o'r neuadd, cafwyd anerchiad gan yr Arglwyddes, yr hon, yn mhlith pethau ereill, a ddywedai,- Fy Mghyfeiilion a'm cydwladwyr, ac yn arben- igol chwychwi, y rhai ydych wiracucig delynorion Cymru, y rhai ydych yn chwareu ar delynau deir rhes—telynau ein gwlad—fy amcan penaf wrth eich galw yn nghyd, Telynorion Cymrn, ydyw rhoddi cefnogaeth i'r offeryn cenedlaethol per- ffeithiaf ya y byd. Y mae yn ofidns genyf ddweyd fod yr anghefnogaeth ag y mae yr offoryn clodfawr wedi ei gael am ystod y 15 neu yr 16 mlynedd di- weddaf, wedi bod yn achlysur iddo fyned mor iael, fel y mae ein henwog a'n tra adnabyddus gydwlad- wr cerddorol, Mr. Brialey Richards, yr hwn sydd yma yn bresenol heddyw, wedi teimlo yn ddyled- swydd tvnhebgorol angenrheidiol i alw sylw yr holl Dywysogaeth, trwy y newyddiaduron at y perygl o golli yn gyfangwbl yr offeryn cenedlaethol, yr hwn oedd mor warthfawr a digyffelvb. Yr ydwyf finau yn awr yn cymeryd y cyrieusdra o wasgu ar eich meddyliau nad all unrhyw offeryn fod yn un centdl- aethol oni bydd yn ddigon ypgafn i'r chwareuydd ei gario. Y mae te'yn deir-rbea Cymrn yn mf ddu y cyfryw nodwedd, ac nid oes uin-hyw offeryn cenedlaethol arall i'w gydtnju-u ag ef o ran gallu a melusder seinian, ac eto mor ysgafn fel y gall ei chwarenydd ei gario am filldiroedd ar ei draed. Y mae yn angenrheidiol cael asyn a cbaifc, neu gar, (neu o leiaf ferfa), i drosglwyddo pedal-harp o'r naill heol i'r llall, gan mor drwmlwythog y mae o ddur a phres; oud gall telyn deir-rhes ein gwlad gael ei cbario ar ysgwydd i fyny ein brynian ac i lawr ein dyffrynoedd. Y mae yn anmhosibl hefyd i chwareu yn gywir gyfangoddiadau cerddorol goreu Cymru ar unrhyw de!yn arall ond yr hon y cawsant eu cyfansoddi ar ei chyfer. Ni ddywedif ar yr achlysur preseuol ond ychydig o barthed i'r cynulliadau hyny a elwid yn Eisteddfodan, ond nad ydynt amgen ffag Elsteddfodau, ao wedi bod mor niweidiol i Gymru trwy eu hanghefnogaeth i delynorion, i gerddoriaeth, ac i lawer o bethau ereill Cymru; ond eto, ni fuasai y cyfryw Eistedd- fodau yn alluog i wneud nemawr niwaid, pe buasai i'r holl delynorion ddal at yr hen cfferyn Cymreig. Y mae yn ofidus genyf fedd wl fod unrhyw delynor Cymreig wedi cael ei yru oddiwrth ei ofleryn cen- edlaethol-y delyn, yr hon a gerid mor fawr gan ei genedl. Nid yw y pibellwyr Albanaidd erioed wedi ymwrthod a'r bagpipes, na chymerydyn eu He unrhyw offeryn cerddorol arall- Y mae y delyn yr ydwyf fi yn ei rhoddi heddyw fel gwobr (ac y mae yn ddrwg genyf nas medraf roddi saith yn lie un) wedi cael ei gwneud yn gymhwys yr un llun a'r un sydd yn fy meddiant, yr hon a wnawd gan y gwneuthurwr telynau Cymreig enwog—John Richards. Y mae y coed sydd yn y delyn hon wedi bod yn sychn am oddeutu ugain mlynedd y mae y cyn lIun yn henafol ac ardderchog a'r gwaith mor gryfed ag yn yr hen delynau. Yr oedd yr hen delynoriou Cymreig, yn yr hen amseroedd, mor ymlynol wrth eu telynau, ac mor ofalus o honynt, fel na byddai iddynt eu hymddiried i neb arall, ac yn dewis eu cario ar eu hysgwyddau eu hunain yn hytrach na'u hanfon o'u blaenau neu ar eu holau. Wrth derfynu, y mae yn rhaid i mi ddywedyd, nad wyf yn credu fod yr un person yn wyddfodol nad ydyw yn dymuno o'i galon am ddychweliad yr ben delyn deir-thes Gymreig i'w safle priodol, ac wedi et gosod mewn ami i ddwy- law, ac ar atnl i aelwyd o fewn Tywysogaeth Cymru. Yr ydwyf yn gweled o'm cwmpas amaeth- wyr Cymreig, a thenantiaid Cymreig o'm heiddo, y rhai a gymerant ddyddordeb yn y gystadleuaeth hon, a batch yn wir a fyddwn pe gwelwn y delyn Gymreig yn nhai pob un o honyut, yr hon a fyddai yn bleser mawr i'r hen a'r ieuainc, pan yn canu yn nghyd rhai o hen alawon swynol yr iaith ag y dymunant iddi "OesyByd." Ond Ow! Ow! y mae y Cymry yn waeth eu cyflwr na'r Iuddewon gynt yn BabUon. Yr oedd eu telynau hwy yn grogedlg ar yr helyg; ondam danom ni y Cymry, er fod genym ambell i ddelyn yn y wlad, nid oes genym nemawr i'w chwareu fel yn y dyddiau gynt. Bydded i'r anghlod hwn yn awr gael ei symud." Terfynodd ei Harglwyddes ei hanerchiad trwy adrodd y ddwy linell ganlynol Tri pheth a ddylai dyn ystyried, 0 b'le daeth, b'le mae, i b'le yn myned." Wedi terfyniad anerchiad yr Arglwyddes, ac i'r cor ganu Codiad yr Ehedydd," aeth- pwyd yn mlaen a'r gystadleuaeth, "Difyrwch Gwyr Harlech." Cystadleuodd pump o delynorion heblaw yr hybarch Richard Pugh, telynor Syr Hugh Williams, Bodelwyddan. Gofynodd y beirniad ar i dri o'r cystadleuwyr ail chwareu, ac wediychydigfynydau o ddys- tawrwydd, cododd Gruffydd i fyny, ac a ddyfamodd. y. wobr gyntaf i Abraham Rees, Merthyr Tydfil; yr ail wobr q £ 5 mewn ahv.ar, rhodd Syr Hugh Williams, Bodel- wyddan, i Robert Jones, Bala; y trydydd wobr o £1, rhodd Mr John Johnes, Dolau- cothy, i Lewis Williams, Pontllanfraith, Mynwy. Cafodd gwobrwyon ereill hefyd eu rhoddi, megys tanau telyn dei±-rhes, rhodd Mr R. C. Hall; a £1 mewn alwar i loan Alaw, a ti mewn alwar i'w fab, dechreuwr ieuanc. Cyflwynwyd y delyn i'r buddugwr ffortunus gan Arglwyddes Llanover, yr hwn a dderbyniodd befyd rodd o X2 gan Miss Jane Williams, Aberpergwm. Arwisgwyd y lleill gan Miss Johnes, Dolaucothy Miss Williams, Aberpergwm a Miss Rhys, Tonn. Wedi anerch y gwyddfodolion mewn modd hyawdl gan y Parch D. Howells, (Llawdden,) Caerdydd, neidiodd wyr ieuanc Arglwyddes Llanover i'r esgynlawr, gan ddywedyd yn yr iaith Gymreig,—" Yr ydwyf yn dymuno galw am Englynion, yn uuol a dull henafol Beirdd Cymru, ac yr wyf yn gobeithio y bydd i'r ys- brydoliaeth barddonol fod mor rymus ar yr achlysur presenol ag yr oedd yn y dyddiau gynt." Wedi hyny, cafwyd anerchiadau gan Dr Meyer, Mr Johnes, Dolaucothy; Mr Rhys, Tonn, Llanymddyij-i j Mr Brinley Richards a Herr Sjoden, y chwareuydd Swedaidd ar y delyn deir-rhes. Yr oedd y cyfarfod o'i ddechreu i'w ddiwedd yn un biwd ac adeiladol iawn, a buasai yn dda genym pe buasai ein gofod yn caniatau i roddi hanes cyflawnach o lioilo. Bydd hanes y cyfarfod hwyrol yn ein nesaf.

MARWOLAETH TALHAIARN. Ganwyd Tal. yn yr Harp Inn, Llanfairtal- haiarn, yn y flwyddyn 1810, ac felly yr oedd yn 59 miwydd oed pan y bu farw. Mabwys- iadodd yr alwedigaeth o archadeiladydd, a llanwodd sefyllfaoedd o bwys ac ymddiried mawr yn ystod ei oes. Bu am hir amser yn ngwasanaeth yr enwog Syr Joseph Paxton, ac yr ydoedd yn arolygu y gwaith o adeiladu palas ardderchog y Barwn Rothschild ynymyl Paris. Am y misoedd diweddaf, nid yn unig yr oedd ei aelodau yn cael eu dirdynu gan y gout, ond yr oedd afiechyd tumewnol peryglus wedi gafael ynddo ag oedd yn sicr, os na chai war- edigaeth buan o hono, o gario ei fywyd ym- aith. Yr oedd y bywyd unig a dreuliai, y poenau artdithiol a ddyoddefai, a'r rhagolwg ar yr operation peryglus, wedi taila meddwl y bardd i gyflwr o brudd der ac iselder gofidus, -gofidus, nid yn unig iddo ei hun, ond i bawb o'i gymydogion, a dangosai yr ardalwyr yn gyffredinol eu cydymdeimlad dwysaf ag ef. Pan oedd eifeddwlfel hyn megys dangwmwl, fe geisiodd y bardd, y mae yn ddrwg genym hysbysu, rbddi terfyn ar ei fywyd trallodus trwy ollwng ergyd o lawddryll i'w ben yn ymyl y glust. Fel y mae yn rhyfedd dyweyd, er fod y belen wedi suddo i mewn i'w ben, ni chymerodd ei fywyd ymaith, a dydd Mercher, y 13ag cyfisol, llwyddodd y meddyg i dynu y belen allan. Buasai yn well genym beidio cyhoeddi y ffaitl ofidus hon, ac ymataliasom rhag ei mynegu yr wythnos ddiweddaf, er ein bod yn ei gwybod; ond gan fod y newydd wedi rhedeg drwy y wlad, a hyny mewn gwa- hanol ffurfiau, barnwn mai gwell ydyw gadael i'r byd wybod pa fodd a than ba amgyichiadau y cymerodd y dygwyddiad galarus le. Ar ol tynu y bullet allan, dangosodd y bardd ar- wyddion gwellhad-daeth yn fwy siriol a bywiog; oud nid oedd hyny ond byr, megys tywyniad haul trwy gwmwl, ac yn fuan iawn newidiodd eilwaith,—suddodd yn raddol; a'r Sul cyn y diweddaf, yn nhy ei chwaer, yn Llanfair, diffoddodd gwreichionen olaf bywyd un o hoffusaf blant y gan, ac ehedodd ei enaid at Dduw, yr hwn a'i rhoes. Nos Lun cynaliwyd trengholiad gyda golwg ar ei farwolaeth o flaen Dr. Pierce, crwner sir Ddinbych, a dygwyd rheithfarn iddo farw drwy achosion naturiol, oedd yn tueddu i beri gwallgofrwydd meddwl.—(O'r Gronicl Cymru.) I PELENI HoLMWAY.—Bheol Bywyd.—Y presenol yw y cyfie mwyaf cymhwys i sylwi ar y pegynau ac mae iechyd pawb yn gorphwys arnynt. Mae yn rhaid cau allan o'r cyfansoddiad yr holl anmhuredd ar eu ymddangosiad cyntaf. Mae gwisgoedd, a bwydydd yr hwn a dreulir yn dda yn y cyfansoddiad dynol, yn rhwym o gyfoethogi y gwaed a'i elfenau meithrinol. Mae rhinweddau y cyf- newidiad graddol a weithir gan Beleni Puredig Hoi oway yn ateb yn gywir i'r angenrheidiau hyn, ac y maent yn cryfhau y giau ac yn adfer cylchrediad y gwaed i'w le yn drefnus a rheolaidd. Mae y Peleni rhagorol hyn yn cadw rhanau naturiol y corff mewn fath gyfartaledd, fel y maent ynatalpoenynypenobob math, y beil, twymynau, y clefyd rhydd, (diarhoea,) a phob anhwylderau cyffelyb.

Y TRYCHINEB YN AVONDALE. Trefniadau at ranu y Drysorfa Gynorthwyol. Plymouth, Penn. Medi 27.-Cyfarfu Ym- ddiriedolwyr Trysorfa Avondale at gynorth- wyo y Gweddwon a'r Amddifaid yn Plymouth heddyw, a mabwysiadasant gynllun tuag at ranu yr arian sydd yn eu cyraedd. Yr oedd ya bresenol Joseph H. Scranton, John B. Smith, Mil H. B. Wright, George Coray, E. C. Wadhams, J. W. Eno, Thomas J. Phillips, T. P. Macfarlane, H. H. Harvey, Ira Daven- port, Draper Smith, a Wm. L. Smith. Wedi cymeryd y llw a ofynir gan y rheolau a'r trefniadau, etholodd yr Ymddiriedolwyr E. C. Wadhams yn Llywydd; H. Gaylord yn Dry- sorydd; a Wm. L. Wilson yn Ysgrifenydd a Goruchwyliwr Taliadol. Mae yr adroddiad o'r rheolau a'r adroddiadau, fel y mabwysiad- wyd hwynt, yn cydnabod fod y drysorfa at amcan penodol, ac wedi ei rhoddi yn unig er mwyn cynorthwyo y personau a adawyd gan y farwolaeth erchyll a gymerodd ymaith wyr, tadau, brodyr, a meibion yn ystafelloedd ty- wyllion Glofa Avondale; iddynt hwy yn unig, y perthyn y budd oddiwrth gyfraniadau parod a haelfrydig y cyhoedd; yn y presenol neu y rhagolygol nid yw y drysorfa i gael ei rhoddi at un eiusenwaith arall. CynUun y cyfraniad am y flwyddyn gyntaf sydd fel y canlyn Telir i bob gweddw y swm o 200 o ddoleri, yn dal- iadau misol eyfartal; a thelir am bob plentyn amddifad, gwryw, dan 14 oed, a benyw dan 16, y swm o 100 dolar am yr un cyfnod ae yn yr dull. Telir i blant dros yr oedran crybwyll- edig heb fod dros 300 dolM yn llawn. Tueb- wy,d um!mUi.gyhAodagichodoutftMdiol heb fOclyn gypwysedig yn yx uehod.. Qiwtteir

rai oedd yn cynwys darnau mor "deilwng 4 fel ag i ddal eu cymharu ag eiddo Milton a Dante"-yn "fechgynos dienaid a digrebwyll tra y dywediram feirdd yn y gyfnod dysteb- awl" hon, cynyrchion pa rai nad ydynt yn cynwys mwy o farddoniaeth nag sydd mewn pyst clwyd—yn FYRONIAID, yn BRIF FEIRDD, ac yn Brif F^ddyiavyu YR OjES Y mae yn hen bryd bellach i'r fath ragrith gael ei ddy- notthi yn ngolwg y wlad, ac yr oedd yn hynod dda genyf i hyny yael ei wneud mor ddidder- bynwyneb gan Iolo II. a Llygadgraffaf yn y Gwladgarwr yr wythnos, ddiweddaf; a theimlwn wrth ddarllen eu llithiau teilwng nad oes achos i Islwyn edifarhau o'i anghy- sylltiad a'r Fellten, rtac i gyici'yddio chwaith am ei gysylitiad a'r GWLADGARWR, a gwneud associates iddo ei hun o'r fath ddynion urdd-M- ol a chydwybodd a Iolo 1. a'r II., Llygadgraffj Llygadgraffaf, a Wil o'r Felin, gobeithiaf, mwy nag sydd yn rhaid ac achos i Dewi Wyn i gy- wilyddio o wneud associates o epaod rheglyd, a bod yn swn ac edmygu tuchanau a brejidau pathetic ANIFEILIAID ei ddrol Iwythog; a thra byddom-yn gyhoeddwr, adolygwyr, goheb- wyr, a darllenwyr y GWLADGARwR-yn gyd- VJYbodolo blaid y gwir, dweyd ac ysgrifenu yr hyn ystyriwn sydd yn wir, ymddiriedwn yn ngallu, cadernid, a sugndyniad v gwir i wrth- seiyll neu sugno iddo ei hun holl electricity ni- weidiol gwibiedigfelit y cread. Gorphwysaf yr eiddoch, Wil o'r FELIN.