Y Gwladgarwr

COLEG Y GWEITHIWR. GAN AP CORWYNT. Nos Wener, Ionawr Slain. Ap Gorwynt.•—Fechgyn anwyl, diolchwch eich bod yn fyw ar ol yr ystorm aruthrol gawsom yr wythnos hon. Dyna beth oedd ystorm, ac nid rhyw ledrith. Yn sicr, ni fum i allan ar dywydd gerwinach yn fy mywyd. Yr oedd meginau hen Boreas yn chwythu mor gynddeiriog, fel yr oedd yn berygl i mi fod allan lawer yn hwy, gan fel y teimlwn ef yn treiddio trwy dipyn cig fy ngwyneb hyd vr asgwrn. Er fy mod i yn ryw fath o Ap Corwynt, charwn i ddim aros yn hir iawn o fla,en anadl llawer o dadau corwyntog, fel yr un diweddaf hwn. Wel, chwi wyddoch fod yna ryw "Dysgybl," yn y GWLADGARWR di- weddaf, yn cyfeirio ataf bed war gofyniad parthed Deddf Cyfrifoldeb y Meistri, sef yn 1. A oedd angen am y fath ddeddf ? 2. A ydyw yn iawn ar ran y meistri i wrthsefyll y oyfryw ddeddf ? 3. Beth oedd dyben pasiad y ddeddf ? 4. A atebai y Drysorfa Gynorth- wyol yr amcan mewn golwg yn mhasiad y ddeddf hono ? Nid da gen i ddadleu a dyn gwellt, neu un dan ffugenw, ac ni atebaf ei ofyniadau yn y ffordd a ddysgwylia efe ond mewn ffordd arall, ac mi a draethaf wrthych heno fy meddwl yn deg a diddig ar y pwnc, a gofaled Mr. Cofnodydd am anfon report cywir i'r GWLADGARWR. I ddechreu, dymunaf hys- bysu Mr. Dysgybl a phawb fy mod i yn hollol ddiochraeth yn yr achos hwn, heb fod yn pleidio na meistr na gweithiwr, o ran dim dylanwad a ddygodd y naill na'r llall i weith- redu arnaf fi; ond y mae yr hyn ydwyf wedi siarad yn y Coleg yma o bryd i bryd yn fwy er lies a ffyniant y gweithiwr na dim arall, er fod hyny hefyd yn cynwys llwyddiant y meistr. Yn y cychwyn, credwyf y dylai pawb gydnabod mai goreu oil i'r ddwy blaid yw fod cydberthynasau heddychol yn bodoli rhyng- ddynt. Y mae y ddwy blaid wedi cael profiad hir a chwerw o ryfeloedd costfawr y strike- teuluoedd y gweithwyr wedi dyoddef, a llo- gellau y meistri wedi eu gwaghau. Yn awr, y owestiwn ydyw, Pa un oreu i'r gweithwyr lynu wrth yr act dan sylw, neu ynte dderbyn cynyg y meistri, ac ymuno er ffurfio trysorfa gynorthwyol 1 Ni fum yn siarad ag un o'r meistri; ond bum yn cydymddyddan ag amryw weithwyr profiadol, y rhai a farnent yn hollol fod manteision y drysorfa gynyg- iedig yn pell orbwyso y lleshad ellir ddyagwyl wrth ymddiried i ddarbodion yr act. Gofyna rhai o'r glowyr yn ea cyfarfodydd, ac ereill trwy y papyrau, Pa beth yw y rheswm na fuasai y meistri yn dyfod allan yn gynt i gynyg ffurfio y drysorfa hon, a beth yw y rheswm eu bod yn dyfod allan yn awr, pan y mae yr act wedi pasio ? I hyn, gellir ateb fod y meistri wedi gwneyd yr un cynyg ddeng mlynedd yn ol, sef yn 1871. Darllenaf i chwi, yn awr, allan o Hanes y Strike yn 1871," yr hwn a ysgrif en wyd gan Mr. Dalziel, Caerdydd, ddyfyniad, wrth yr hwn y gwelwch fod y meistri wedi gwneyd yr un cynygiad yn y flwyddyn hono Chapter xxi. One pleas- ing feature of the arbritration was the offer on the part of the masters to establish an Insurance Fund for the relief and support of those who might be left helpless and penni- less by fatal accidents to the workmen. The masters' proposition was, that if the colliers who were working under arbitration would forego the payment of the 21 per cent., which was their due under the award, and would aubhorise the investment of that sum in a proper fund, for the purpose above named, the masters on their part would supplement the total sum so invested by a similar amount, and thus form a nucleus of an organization that would have for its object the mitigation of evils, which at intervals fall like clouds upon the mining population. The amounts paid by the associated masters for the 2-1 per cent, awarded as additional wages were :— T s. d. Powell Dyffryn Co. 1,800 3 8 Nixon, Taylor, & Cory 578 4 8 D. Davis & Son 624 16 2 Cwmbach 218 10 6 Nantmelyn 223 11 2 Bwllfa 216 19 4 Lletty Shenkin 113 14 2 Ocean 760 0 0 Marquis of Bute 157 17 11 Glamorgan 148 17 6 Pentre 142 19 0 Bodringallt 74 0 10 25,059 1411 Ya awr, dyna swm yr arian codiad a dalwyd i'r gweithwyr ar ol strike 1871, a gwelir fod y meistri y pryd hwnw yn cynyg talu yr un eyffelyb swm o'u llogellau eu hunain tuag at ffurfio trysorfa i'r perwyl a nodwyd, ond cael y gweithwyr yn foddlon i soddi y 2J per cent. i'r un amcan. Felly, mae baldordd y dynion hyny a ofynant, Pa le y bu y meistri cyhyd, yn dangos eu bod yn anwybyddu y gorphen- ol yn wirfoddol, neu o anwybodaeth. Yn awr, y cwestiwn holl-bwysig i'r gweithwyr ar yr adeg hon ydyw, pa gwrs i fabwysiadu i Ymuno a'r Drysorfa Gynorthwyol, ynte glynu wrth ac ymddiried i'r act, doed a ddelp j Gadawaf i ddynion mwy profedig na mi i aiarad. Yn y South Wales Daily News am ddoe, ymddangosodd Uythyr oddiwrth Mr. Simons, cyfreithiwr, Merthyr, ac yn hwnw, dywed nad yw y damweiniau angeuol trwy danchwaoedd yn agos i un rhan o dair o holl nifer y damweiniau angeuol." Dywed hefyd "mai damweiniau trwy danchwaoedd ydynt, yr unig rai a briodolir yn gyffredin i esgeulus- dod y meistri, neu y rhai sydd mewn awdur dod danynt. A chymeryd allan yr engreifft- iau dychrynllyd yn mha rai y mae llawer o fywydau yn cael eu colli mown un trychineb, y mae nifer y damweiniau angeuol trwy fewydriadau yn yehydig o'u cymharu tlchyfan- rif y damweiniau angeuol. Oddigerth mewn 04greifftiau anfynych, nid oes neb wedi anfcurio priodoli y damweiniau mawrion trwy ffrwydriadau i esgeulusdod y meistri neu eu goruchwylwyr. Fel yn engraifft, yr un fwyaf dychrynllyd yn y rhanbarth hwn, hono yn Abercarn, y mae achos gweithredol pob damwain a'i chylch eang trwy y gweithiau wedi bod yn anesboniadwy. Nid oes yn y rhan fwyaf o'r ymweliadau brawychus hyn un gronyn o dystiolaeth i gysylltu cyfrifoldeb wrth y perchenogion. Oddiwrth y ffaith hon, yr absenoldeb o brawf i ategu hawl-ofyniad am iawn yn erbyn y meistri agos yn yr holl achosion o ddamweiniau, yr ydwyf yn gwa- hodd barn bwyllog gweithwyr y dosbarth hwn. Nis gall hyd yn nod bonffaglwyr, fel Mr. David Morgan, Mountain Ash, wrthsefyll nerth y ffeithiau hyn." Dyna gyfieithiad lythyrenol o ddarn o lythyr Mr. Simons. Myfyriwch chwi a Mr. Dysgybl arnynt, a mynegwch eich barn, pa un gwell ai gadael gweddwon ac amddifaid y trueiniaid a gollant eu bywydau yn y tanchwaoedd mawrion i drugaredd neu ddarbodion yr act, pan na fedr hono estyn un ddimai goch iddynt, neu ynte gael trysorfa ddigonol i gyfarfod a. phob dam- wain, bydded fawr neu fach 1 Darllenais ysgrif gan olygydd y Genedl Gymreig, yr wyth- nos hon. Y mae rhai o feistri y chwarelau yn y Gogledd yn gwneyd yr un cynyg i'w gweithwyr, ac y mae gplygydd y Genedl yn anog y gweithwyr i beidio bod yn ystyfnig, ond ystyried y mater yn bwyllog, a chael barn dynion profiadol, cyn y penderfynont pa lwybr i fabwysiadu. Gwelir, wrth hyn, fod y rhai sydd yn arfer darllen a meddwl llawer o'r un farn a'ch ufudd was Ap Corwynt yn y pwnc hwn a rhoddwch chwi yr ansicrwydd o gael iawn dan yr act yn un pen i'r glorian, a'r sicrwydd dios i gael ymwared dan y Drysorfa Gynorthwyol yn y pen arall, ac nid wyf fi yn meddwl fod eisieu myfyrio llawer ar logic cyn penderfynu pa ben bwysa hyd y llawr. Ofn- wyf, fechgyn, fy mod wedi cadw gormod o amser y cyfarfod heno ond yr wyf wedi cynyg ateb Dysgybl "-nid yn rhifyddol, yn ol ei ofyniadau, ond yn sylweddol, yn ol yr hyn a geisia ynddynt. Oa gall efe droi yu ol yr hyn a ddywedais heno, gwnaed hyny mewn ysbryd fine (chwedl yr hen Bowell Caerdydd), a pheidied, er dim, myned i nwydau drwg, a byddaf finau yn foddlon i'w gyfarfod eto, er dadlu y pwnc yn deg. John Gawnen Jones.—Ond bachan, ti'n gwel'd, dyna lie byddwn ni, fel gwithwrs, yn llai na dynon—'n bod ni wedi bod yn moyn yr act ma er's blynydde, a Mr. Mucdonal yn gwitho droso ni, a dyna ni wedi chal hi yn troi round, wedi 'ny, ac yn gweyd nad i ni moyn dim o hi, ac yn cytuno'n sly bach sha'r mishtri i'w gosod hi'n llythyren farw Dyna whare pert, on te fe 1 Ble gallwn ni gal north na gwyneb i fyn'd at y Parlament byth, wedi 'ny, os mai dyna nawn ni ? Agrippa.—Ie, ond gwrando, frawd. Beth yw'r gwahaniaeth am yr act nac actau, os gelli di gael hyd i rywbeth a wna fwy drosot ti a'th deulu na dim o'r cyfryw 1 Yr wyf fi yn methu yn lan a chanfod pwys digonol yn ngwrth- resymau y rhai a anogant aros dan yr act, yn hytrach nag ymuno a'r Drysorfa. Os gelli di, neu Mr. D. Morgan, Mountain Ash, neu rywun arall o'r Valley Ash, fy argyhoeddi i fod byw mewn gobaith a dysgwyl wrth yr act yn well na'r drysorfa, mi a ddeuaf i'r un tir a thithau mewn wincad. Yr wyf fl yn credu fod Ap Corwynt wedi statoW case yn eithaf teg a chlir, ac nad oes gan neb ohonoch le i'w syflyd oddiar y tir y saif arno. Ond yn hytrach na gwneyd dim yn fyrbwyll, fe gyng- horwn i i'r gweithwyr fynu deall yr act yn dda, a mynent hefyd gopiaa o reolau y Gym- deithas Gynorthwyol, neu ddarbodol, beth y gelwch chwi hi, ac yna, galwch gyfarfodydd o bob pwll i gydymddyddan, cyd-ddadleu, a chyd-benderfynu, ac yna, ni fydd genych neb i'w feio ond chwychwi eich hunain. Y mae wedi myned yn hwyr, fechgyn. Nos da.

Y Fasnach Alcan. Ni fuasem yn mhell o'n lie wrth ddywedyd na fu y fasnach hon mor isel erioed o'r blaen ag y mae yn bresenol. Y mae y ffaith fod llafnau yn cael eu gwerthu yn L'erpwl am sylltau y blwch o dan yr hyn y gellir t. gwneyd, yn dangos fod y nwydd yn waelbeth y farchnad. Nis gallwn obeithio am bethau gwell, hyd nes y lleiheir y gwneuthuriad i raddau helaeth iawn. Yr oedd dysgwyliad mawr am adfywiad wedi y cynhwrf gwleid- yddol yn yr America, ac er fod rhyw yehydig wedi ymddangos yn y fasnach haiarn, nid yw yr alcan ond yn gwaethygu. Wrth daflu golwg dros y cyfrifon diweddaf, cawn fod yr out-put yn fwy o ddwy filiwn » flychau yn flynyddol na'r demand. Y mae yn rhaid troi hyn vice versa, cyn y gwelir unrhyw gyfnew- idiad gwerth son am dano. Gwir fod mwy o alean yn cael ei ddefnyddio heddyw at wahan- ol achosion nag erioed ond fel y mae gwaeth- a'r modd, y mae mwy o weithfeydd alcan hefyd. Trueni fod ein pobl arianog mor frysiog i gymeryd masnach i fyny yn eu cyfer, heb ystyried y ddwy ochr. Pe buasent yn gosod eu peirianau meddyliol ar waith, ond odid na fuasai iddynt eyrthio ar rywbeth mwy enillfawr. Dylai yr undeb rhwng meistr a gweithiwr fod yn agos iawn y dyddiau ter- fy8glyd hyn. Nig gall y meistri fforddio rhyw lawer o chwareu strike &c., yn bresenol, ac nis gall y gweithwyr fforddio bod allan o waith yn hir, a byddai yn fanteisiol i bawb berth- ynol a'r fasnach i ymarfer eu synwyr cyffred- in, ac ymestyn at berffaifch ddealltwriaeth. Canfyddaf fod amryw o weithfeydd yn awr o dan rybudd o ostyngiad pris, hyny yw, gw^r y forges. Mwy na thebyg fod y steel bars wedi ac yn gwneyd llawer iawn o ddrwg i'r personau hyn. Yr ydys wedi llwyddo mor dda gyda'r dur, yr hwn sydd yn rhatach na'r charcoal bars, fel yn awr, y mae y gweithwyr hyn braidd heb ddewis. Y maQforgemen y Dafen a'r Old Lodge allan yn bresenol, ac yn ol pob tebygolrwydd, bydd rhai canoedd allan gyda hwynt tua dephreu y mis neaaf. Dy- S.mv.V munwn ddoethineb i bob ochr i ymdrin y mater, er lies a mantaia cyffredinol. Y mae y si ar led fod gweithfeydd alcan enwog Cwmafan ar gael eu cysylltu eto a'r gweithfeydd glo ac haiarn. Bydd hyn, yn ddiamheu, yn gaffaeliad mawr i'r lie, a gobeithiwn y ceir gweled yn y Cwm heb fod yn hir arwyddion o'r diwydrwydd cyntefig. Y mae Dyffryn Afan yn enwog am ei nwydd- au, y rhai sydd yn cario prisoedd uchelaf y marchnadoedd. Y mae amryw o weithfeydd bychan wedi eu cau yn ddiweddar, oherwydd methdaliant y perchenogion. Y mae hyn yn newydd ddrwg i'r gweithiwr ond yr ydym yn rhwym o gyfaddef nas gallwn obeithio am bethau gwell am dymor, beth bynag. Yr oedd y Cwrdd Chwarterol yn Birmingham yn amddi- fad iawn o ysbryd masnachol. Ni wnawd rhyw lawer o fusnes. Prisoedd yn parhau yn isel iawn.

EISTEDDFOD GADMRIOL MOUN- TAIN ASH. MR. GOL. ,-Llawer o siarad sydd wedi bod am fod arweinyddion canu yn aelodau o bwyllgorau Eisteddfodau, ac efallai fod hyny yn cael ei wneyd yn fynych iawn, pan y mae gwir alw am dano-mae y berthynas yn rhy agos ar lawer adeg ond gan fod Eisteddfodau Mountain Ash wedi eu cynal bob amser above board, yr ydym am i'r cyhoedd wybod fod Mr. D. E. Coleman (Eos Refin) yn un o bwyllgor yr Eistedfod uchod, ac y mae, fel boneddwr, yn gwrthod cystadlu, er mwyn rhoddi pob chwareu teg i ddynion ereill. Yn awr, arweinyddion corau o bob man, dewch yma yn llu i'r Eisteddfod, i chwi gael eich barnu gan y eawr mawr cerddorol, sef Caradog, prif arweinydd y byd. Chwi wel- wch, wrth hyn, nad oes un gelyn yma ar eich Nbrdd gan hyny, ymwrolwch fel dewrion i'r gad, a bydd rhai ohonoch yn sicr o enill budd- ugoliaetn, ac ereill glod a llawer o addysg. Mae Mountain Ash y lie mwyaf cyfleus i ddyeitbriaid yn Nghymru, ac os bydd rhyw- beth ar fy 11 aw er eich eysuro neu eich ded- wyddoli am y dydd, gwnaf hyny heb dal na thrafferth i chwi, gydag ond cael gwybod beth fynweh i mi wneuthur.—Yr eiddoch oil hyd hyny, DAVID THOMAS, Ysg. Primrose Hill, Mountain Ash, Ionawr 21ain, 1881.

BWRDD YSGOL YSTRADGYNLAIS. MR. GOL.Peth rhyfedd iawn yw fod Clust yr Awel" am i bobl gredu mai y bwrdd uchod sydd yn gyfrifol am weithred- iadau Pwyllgor yr Ysgolion Brytanaidd a gynelid yma 20 mlynedd yn ol Cyn belled ag yr wyf wedi deall, nid oedd y pwyllgor hwnw yn gyfrifol i'r trethdalwyr na neb arall, gan mai hwynt-hwy (sef y pwyllgor) oedd yn atebadwy am bob diffyg arianol er cynal yr ysgolion ac yn ol yr hyn a glywais, costiodd yn ddrud lawer blwyddyn i rai ohonynt. Os oedd Clust yr Awel yn un o'r pwyllgor, dylasai gywiro pethau y pryd hwnw os nad oedd, tawed a son. Ac am weithrediadau y Bwrdd Ysgol, nid oes neb yn gyfrifol ond yr aelodau, pa rai a ddewiswyd gan y trethdal- wyr, a chredwyf nas gall Clust yr Awel wneuthur yn well na galw ar y saith w'r" hyn, pan yn cyfarfod fel bwrdd, er rhoddi neu gael goleuni ar fater y 22 p. sydd yn gwasgu cymaint ar ei feddwL Bilm yn gofyn am balance sheet y flwyddyn ddiweddaf i rai o aelodau y bwrdd, a'r ateb oedd nad YWÆtO wedi ei hargraffu, er y myn Clust yr Awel" i ni gredu ei fod ef yn deall y dirgelion oil, a'r hyn eto ni wnawd yn hysbys. Camsyniad mawr yn Clust yr Awel" yw dweyd mai pedwar neu bump o pupil teachers sydd dan y bwrdd. Yr wyf fi yn gallu cyfrif dros ugain, a thebygol yw fod llawer yn rhagor wedi ac yn gwasanaethu.' Meddyliwyf, pe gwnai y bwrdd roddi atebiad i bob Clust sydd yn gwrando ystraeon, mai nid hir y byddent cyn cael eu syfrdanu a chwestiynau anorphenol. TEETHDALWR.

Y GLOWYB. MR. GOL. Teilynga yr uchod ein sylw difrifolaf, yn neillduol yr adeg yma, pan y mae trais a gormes yn eu gogoniant, a'r cyfangorff bron fel pe wedi eu taraw a thrwm- gwsg. Y mae cyfiawnder yn galw yn uchel ar rywrai i draethu eu lien o berthynas i'r miloedd trueiniaid hyn. Ond ar bwy y gorwedd y bai ? Ar y meistri mewn modd pendant, meddai un dosbarth o ddynion, tra y cyfaddefa dosbarth arall mai hwy eu hunain ddechreuodd y drwg. Beth bynag am hyny, y mae gweithio un-ar-ddeg neu ddeuddeg o oriau mewn awyr afiachus o dan y ddaear yn hunan-laddiad mor sicr i ddyn a phe goll- yngid gwaed ei galon. Gwelsom nodiad yn ddiweddar yn profi, yn ol yr ystadegau di- weddaraf, mai oes tafarnwyr a glowyr yw yr oes feraf yn mhlith meibion dynion, ond y perthyn y gwahaniaeth hwn iddynt — y blaenaf, fel rheol, yn marw am na fynant fyw, a'r olaf yr un fath yn marw am nad allant fyw. Gwir, Mr. Gol., mai gorchwyl digon anhawdd ydyw gallu argyhoeddi glowyr Cymru i weithio llai o oriau, yn neill- duol penau teuluoedd mawrion ond os na argyhoeddir hwy yn fuan, byddant wedi eu cludo i dai eu hir-gartref, ac wedi hyny, beth ddaw o'u teuluoedd ? Gyda phriodoldeb, fel y mae gwaethaf y modd, y gellir dweyd am filoedd o lowyr Cymfu, fel am y tafarnwr, "ni fynant fyw," ac ni fynant fod ychwaith yn offerynau yn llaw dirion Rhagluniaeth i ddwyn oddiamgylch gyfnod dedwydd i'w plant sydd yn codi. Nid yw gweithio yr oriau hyn yn ddigon iddynt i ddangos eu ffol- ineb, heb ychwanegu at eu llafurwaith. Gwelsom lawer gwerth eu cofnodi, fel pobl Sinar cyn yma, yn dywedyd, Moeswch, I adeiladwn, a gwnawn i ni enw," ond cofier, nid doeth yw hyn, os na fydd y rheol a'r dyben yn dda. Wrth hyn fe welir mai ar y gweithwyr eu hunain y mae y bai, ac nid oes un moddion yn ddigon effeithiol i ddwyn y pleidiau at eu gilydd ond undeb a chyd- weithrediad, yn nghyd a. chyd-ddealltwriaeth rhwng pawb o'r bron. Nid llindagu eu gilydd, a chroesi deddfau natur, ond cyd- weithio mewn undeb a chariad, ac yna gellir dysgwyl llwyddiant. Nis gallwn gymeradwyo ymddygiad ein cyd-weithwyr at y gwahanol gyfarfodydd a gynelir yn Neheudir Cymru, am na thalant y sylw dyladwy, ac na astudiant eu lies. Dyna gyfarfod yn Nelson y dydd o'r blaeu, heb un cynrychiolydd o Bwll y Saint, Wig Fach, a'r Worcester, beth bynag am lofeydd ereill y cylch. Nis gwyddom beth i'w ddweyd am ymddygiad fel hwn, ond gwyddom hyn, sef i'r cylehlythyr ein cyrhaedd yn brydlon, ac iddo gael ei ddarllen yn brydlon yn y man priodol ond beiddiwn ddweyd na chafodd ei ddarlleniad ond y peth nesaf i ddim o sylw glowyr y pyllau hyn. Yn wir, y mae ymddygiad glowyr goleuedig Cymru, a dweyd y lleiaf, yn un trahaus iawn. Ond cofier mai nid fy amcan mewn unrhyw fodd ydyw gollwng saethau at gyd ardalwyr, na chreu annghariad rhwng meistri a gweithwyr, ond hollol i'r gwrthwyneb, sef meithrin mwy o gariad brawdol rhwng gweithwyr glofaol a'u gilydd, canys Babel o gymysgedd yw peth fel hyn. Yn awr, Mr. Gol., onid gwell fyddai i'r glowyr uno mewn undeb unwaith yn rhagor1 Mewn undeb y mae adeiladu, ac mewn undeb yr ymlidir trais a gormes yn mhell o diroedd Cymru. Mewn trefn i ddyfod a hyn oddi- amgylch, gellir ffurfio dosbarthiadau yn ol fel y gwelont oreu. Dyna Merthyr, Aberdar, y Rhondda, a Chastellnedd, yn ddosbarth- iadau gwahanol. Ffurfier dosbarth o lowyr y west, sef o Lanelli i Dreforis, a chyhoedder mass meeting, os myner, gan lowyr. y cyfryw ddosbarth mewn man canolog-dyweder Garn Goch, Pen-y-Twnel, neu Llwchwr, ac yna gwahodder Mabon a'i ddoniau o'r Rhondda, Mr. D. Morgan, Mountain Ash, loan ap Rhys, ac ereill o arweinyddion y bobl, i anerch y eyfryw gyfarfod, a rhoddi cyfar- wyddiadau angenrheidiol. Yr ydym wedi dyoddef archollion dwfndreiddiol dagr dau-, finiog treiswyr dynoliaeth yn ddigon hir, ac heb rwgnach ond y peth nesaf i ddim. Tra mae y dosbarth yma mor isel a'r iselaf yn nyffryn adfyd a thlodi, y maent hefyd yn hullol ddisylw, a hyny gan eu cyflogwyr. Cefna y glowr ar ei deulu y boreu heb ddim ond tamaid o fara a chaws, a dwfr i'w ddi- sychedu, ac heb ond gobaith gwan lawer pryd am ei ddychweliad yn iach, tra y bydd gan- ddynt hwy wledd o basgedigion breision, a gloew win puredig." Wel, terfynaf y waith hon gan ddymnno i chwi tua'r Swyddfa Flwyddyn newydd ddedwydd dda," a llawer ohonynt, ac hefyd i luosog ddarllenwyr y GWLADGARWR. A gawn ni ofyn i rai o'ch gohebwyr galluog i draethu eu lien ar y mater gwir deilwng hwn ? Beth am loan ap Rhys %—Yr eiddoch yn rhwymau cariad, Raven HilL D. DAVIES (Serenog).

ATEBIAD I "EISTEDDFODWR 0 WAED." MR. GOL.A fyddwch chwi mor garedig a rhoddi lie i'r yehydig linellau hyn i ymddan- gos yn eich rhifyn nesaf, er i mi roddi atebiad i "Eiateddfodwr o waed"—pa un o'r ddau waed, nid wyf yn gwybod ond gwn fod ei amcan, er hyny, yn dda. Gwir fod fy nelyn wedi bod yn ngrog, er's tro, gyda golwg ar ddysgu un math o gor ond nid yn rhy uchel i'w thynu i lawr eto, os bydd gal wad. Ffurfio cor undebol rhwng Abertillery, Blaina, Nant- yglo, a Brynmawr, sydd gan yr Eisteddfodwr mewn golwg, er parotoi i fyned i Eisteddfod Genedlaethol Merthyr. Diau fod digon o gantorion ardderchog yn y lleoedd a nodwyd, ac os gwneir rhywbeth, nid oes amser i'w golli. I ddwyn y peth i weithrediad, i'm tyb i, bydd yn ofynol i'r oil o'r capeli o bob enwad gymeryd y peth dan eu sylw, a dewis un neu ddau o bob capel i fod yn committee men, er penderfynu lie i gynal rehearsals, a llawer o bethau ereill. Felly, yr wyf yn meddwl mai gan y committee hwnw fydd yr hawl i ddewis yr arweinydd.—Yr eiddoch yn rhwymau car- iad a chan, JOHN EDWARDS (Eos Tillery).

GAIR YN G YFFBEUlNOL. MR. GOL.Teimlwyf dipyn o awydd am ysgrifenu gair yn gyffredinol fel prif ohebvdd (chwedl y doethion). Rhaid talu dioluh teil- wng am y graddiad anrhydeddus, a. chael yr enw aruchel o fod yn oracl! S. udod fod athrawon dysgedig, o safle mor ddysglaer yn y byd llenyddol, wedi fy anrhydeddu cymaint, fel y byddai yn anniolchgar ynwyf i beidio eydnabod y fath fawredd, wedi dyfod o gyf- eiriad mor aruchel. Gallaf chwerthin°yn iach wrth ddarllen ebychiadau, am nad ydynt yn amgen na phigiadau chwain. Gwn am rai oraclau a wnant bob peth allont i niweidio fy amgylchiadau pe gallent, ac mae yr hyn a wnawd ganddynt er dechreu y flwyddyn yn brawf o ddygasedd teilwng o gythraul, ac yn gwbl annheilwng o ebyehiad ar lun dyn, yn proffesu Cristionogaeth. Aed y cyfryw yn ei flaen, oblegyd nid yw ei saethau gwenwynig yn gwneyd y niwed lleiaf i mi. Gan fod enaid crebachlyd y truan yn cael gwledd o fwynhad, aed rhagddo, oblegyd arfer moch ydyw bwyta cibau, a bydd i minau fyw yn y mwynhad o wybod fy mod yn rhydd o wneyd niwed erioed iddo. Ond gall fy mod wedi gwneyd caredigrwydd i'r dynsawd rhai troion. Cydnabyddwyf yn onest fy mod wedi ysgrif- enu llawer o ddigrifwch i'r GWLADGARWR, ac hwyrach fod rhai o'r eyfryw sydd yn poeri yn awr mewn cysylltiad agos yn y gwaith, ond nid wyf yn credu fod y naill na'r llall ohonom wedi gwneyd dim yn fwriadol i niweidio neb mewn ffordd yn y byd. Gwn fy mod wedi cael y bai am lawer o bethau sydd wedi ym- ddangos yn y GWLADGARWR, pan nad oeddwn yn gwybod dim mwy am awduraeth y cyfryw na'r dyn yn y lleuad. Hwyrach fy mod yn anwybodus am bethau cyhoeddus yn helynt- ion y byd. Wel, boed felly, a mwynhaed y gwybodolion y fendith aruchel o fod yn gwybod pob gwybodaeth am y byd, yn wleid- yddol, cymdeithasol, a masnachol. Peryglus ydyw i neb fyddo yn byw mewn tai gwydr i daflu ceryg, a sicr fod rhai o'r cyfryw yn canu eu elych yn lied uchel; ond tebyg fod yn rhaid iddynt gael amser pehodol er cyflawni mesur eu hanwiredd. Trugaredd fawr ydyw fod Marshal Soult wedi myned heibio a pheidio fy lladd. Diolch yn fawr i chwi, syr, am eich caredigrwydd Tipyn o beth ydyw cael gwers gan athraw mor deilwng a'r Marshal hwn, ond fe erys y pwnc i'w brofi gan brif feirdd Cymru am dsilyngdod Wellington fel testyn atwrgerdci Gymreig. wl Mae rhyw John ILewis yn cynyg gwers i mi er fy nysgu i beidio bod mor galed wrth y Gwyddelod. Hwyrach y cawn gandde erthygl yn egluro y pwnc, fel y cawn oleuni gwell na dim a geir yn mhapyrau y deyrnas. Digon tebyg fod y Prif-weinidog yn darparw rhyw gynllun effeithiol er dwyn pethau i well trefn. Ond gofaled Mr. Gladstone am fod yn dyner wrthynt, onide fe ddaw o dan fflangell John Lewis. Gan fod y cyfaill yn gwybod am flinder y Gwyddelod, byddai yn fendith i mi, a miloedd ereill, ond odid i gael golwg iawn ar y mater ? Nid yw fod'y Gwyddel yn hanu o'r cýff Celtaidd yn hawlw dim ar gydymdeimlad y Cymry, fel cenedl, ac yntau yn ymdroi mewn drygioni, a phob peth annheilwng o ddyn gwareiddiedig. Hwyrach y caf wybod gan John Lewis yr achos fod y Gwyddel Pabyddol yn anfoddog a chynhyrfus mewn gwledydd ereill, lie y derbyniant yr un rhagorfreintiau a dinasydd- ion ereill. Nid gartref yn unig y cynhyrfant ond yn mhob He y tybiant y gallant gael y Haw drechaf ar genedloedd ereill. Mae y llofruddiaethau a gyflawnwyd yn America wedi eu cyflawni gan mwyaf gan Wyddelod a'r unig beth sydd wedi tawelu y gethern ydoedd y crogi a wnawd ar y llofruddion yn Nhalaeth Pennsylvania. Mae fy mod yn cadw tafarn yn peri blinder mawr i rai. Nis gallaf help am hyny, ond credwyf nad oes a wnelo hyny a. chynhyrfiadau yr Iwerddon. Os myn John Lewis gael prawf iddo ei hun am y Gwyddelod, aed am un fordaith o L erpwl i Efrog Newydd fel tânwr, lie byddo y mwyafrif ohonynt yn Wyddelod, ac yna bydd yn debyg o newid ei farn am y Celt Gwyddelig. Beth ddywed John Lewis am yr erthygl olygyddol yn y rhifyn diweddaf o'r GWLADGARWR ? Ond dyna, gall fod yr awdwr yn cadw siop neu dafarn, fel nad yw yn ddigon goleuedig ar y pwnc. Gallaf ym- dawelu, a derbyn cernodion y gethern ddtl