Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
" Dylanwad y naill Ddarganfyddiad…
Dylanwad y naill Ddarganfyddiad Celfyddydol ar y llall, a Dylan- wad yr oil ar Wareiddiad." Testyn Eisteddfod Carmel, Treherlert, • Nadolig, 1875. DYLANWAD Y NAILL DDARGANJFYDDIAD AR T LLALL.- Un o ddarganfyddiadau mwyaf pwysig yr oesoedd ydoedd darganfyddiad y galla ager- ol, ac un o'r dyfeisiau mwyaf gwerthfawr ydyw yr agerbeiriant. Nis gellir meddwl am un ddyfais, o'r bron, sydd wedi dyfod mor wasanaetbgar i ddyn, ac yn cael ei dwyn i gyflawni cynifer o orchwylion o bob math, ag y mae v ddvfais hon. Nid oedd gallu ager yn beth cwbl anadnabyddus i'r henafiaid, er na chynygiwyd, hyd yn ddi- weddar, mewn cymhariaeth, ei gymhwyso at ddybenion ymarferol. Y mae Hero, o Alexandria, yr bwn oedd yn byw ryw 120 mlynedd cyn y cyfrif Cristionogol, wedi gadael i ni ddesgrifiad o beiriant a elwid eeliopyle, yr hwn a ellir ei ystyried fel yr agerbeiriant cyntaf a wnawd erioed. Nid yw yn pertbyn i amean y traethawd hwn fod i ni ddesgrifio v peiriant hwn ond gallwn sylwi nad yw yn ymddangos ei fod yn cael ei ystyried yn ddim ond cywrein- beth. Ar ol dyddiau Hero, nid oes prin grybwylliad am y peth am fwy na 1700 o flynyddoedd. Tua dechren yr eilfed ganrif ar bymtheg. gwnawd un neu ddau o geis- iadau i ddwyn ager i ymarferiad, ond gydag ychydig iawn o lwyddiant ar y pryd, gellid meddwl, er y bu hyn yn foddion i alw sylw at y mater, y fath sylw ag a addfedodd yn mherffeithiad y ddyfais werthfawr hon. Yn y flwyddyn 1663, y mae Ardalydd Worcester, yn ei Ganrif o Ddyfemm] yn desgrifio offeryn i godi dwfr trwy alia ymeangol ager yn unig. Un arall a wnaeth ychydig o welliant oedd un Dennis Passin, Ffrancwr wedi ei alltudio o'i wlad, a'i wneuthur yn Broffeswryn Mhrifathrofa Marburg. Efe oedd y cyntaf i gynllunio y drychfeddwl pwysig o gynyrchu gallu symudol trwy foddion gwasglath yn gweithio mewn trolyn, ac yn ddiweddarach, y drychfeddwl o gV- nyrehu gwagle yn y trolyn trwy gyd- dewychiad sydyn ager gan oerni. Fe wnaeth gynllun peiriant ar yr egwyddor hon, ond nid yw yn ymddangos iddo gario allan y drychfeddwl i unrhyw ddyben ym- arferol. Yn y flwyddyn 1698, cafodd un Mr. Savery fraint-lythyr am agerbeiriant, yr hwn oedd y cyntaf a ddygwyd i arfer- iad mewn codi dwfr. Ni oddef ein terfyn- au i ni ddesgrifio y peiriant hwn mwy nag ereill; gan hyny, ni a symudwn yn mlaen. Wedi hyn, daeth Thomas Newcomen a John Cowley (y naill yn of, a'r llall yn Wvdrwr); ae yn y flwyddyn 1705, gwnaeth- ant welliantau ychwanegol yn y ddyfais, ond wedi y cwbl, nid oedd eto ond tra an- mherffaith. Yr un wnaeth fwyaf tuag at berffeithio y ddyfais oedd Mr. James Watt. Mab oedd Watt i fasnachydd parchus yn Greenock, a ganwyd ef lonawr 19eg, 1736. Oherwydd nad oedd o gyfansoddiad cryf, a bod ei iechyd yn fynych yn ddrwg, ni chafodd lawer o fanteision addysg yn ei ieuenctyd. Pan yn ddeunaw mlwydd oed, danfonwyd ef i Lundain i ddysgu y gelf- yddyd o wneuthur offerynau gwyddonol; ac yn fuan ar ol ei ddychweliad o'r Brif- ddinas, peaodwyd ef i r swydd hyna i Brifysgol Glasgow, a hyny pan oedd ef tuag un-ar-ugain oed. Tra yn Glasgow, yn y flwyddyn 1763, dygwyd iddo gynllun o agerbeiriant Newcomen i'w adgyweirio, a'r anhawsderau a deimlai i wneuthur hyny fel y dymunai a'i arweiniodd i ddyfeisio y gwelliantau mawrion a ddygwyd ganddo ar 01 hyn i weithrediad. Efe, mewn gwirion- edd, a roes y symbyliad nerthol hwnw i'r byd yn ei flaen yn y eyfeiriad hwn, y fath symbyliad nes y mae agerbeirianau wedi eu dwyn i'r fath berffeithrwydd, ac wedi eu cyfaddasu i gynifer o orchwylion fel y maent yn cael eu defnyddio, bron, i bob amcan a dyben y gellid meddwl am dano. Byddai enwi yr holl orchwylion y mae yr agerbeiriant yn eu eyflawni heddyw yn dra anhawdd, gan mor lluosog ydynt. Y mae yn ymddangos mai |y gwasanaeth cyntaf y gwnawd iddo ei gyflawni oedd yn y gweithfeydd mwn a glo, i ddyhysbyddu y dwfr o'r pyllau, ac i godi y mwn a'r glo. Ond buan y dechreuwyd ei gymhwyso at amcanion ereill, yn enwedig dybenion teithiol; ac yn hyn, efallai, y mae wedi peri y chtfyldroad mwyaf trylwyr a achos- odd mewn dim. CymhwyBwyd ef yn flaenaf at forwriaeth. Tua dechren y gan- rif bresenol y gwnawd yr agerlong gyntaf. Y mae yn debyg mai y gallu symudol cyntaf a ddefhyddiwyd mewn llestri ar y mor ydoedd rhwyfau, wedi hyny daeth- pwyd- i ddefnyddio hwyliau, ac fel y dy- wedwyd, tua deehreu y ganrif bresenol y dechreuwyd defnyddio ager fel y gallu symudol. Yr agerlong gyntaf a wnawd, os, yn wir, yr oedd yn deilwng o'r enw, oedd un a alwyd Charlotte Dundas, ar gamlas y Forth a'r Clyde, yn Ysgotland. Adeiladwyd hi o dan arolygyddiaeth un Mr. Mr. Wm. Symington. Ond ni wnawd nemawr o ddefnydd ohoni, gan yr ofnid y byddai i'r ymdoniad a achosid ganddi niweidio ceulanau y gamlas. Cymerodd hyn le yn 1802. Ond yr agerlong a rodd- wyd gyntaf mewn ymarferiad gweithredol ydoedd y Claremont a adeiladwyd gan Mr. Robert Fulton yn New York, oddiwrth nodiadau a gymerodd o'r Charlotte Dundas. Adeiladwyd hon yn 1807. Nid oedd y Claremont ond llestr fechan ychwa th, o 160 tunell Ond y ddwy lestr fechan hyn oeddynt gyntaf-anedigion byddin ardderch- og yr agerlestri sydd, erbyn hyn, yn rhifo wrth y canoedd, a llawer ohonynt filoedd o dunelli, ae yn Ilestri o'r fath faint a nerth ag a luasai yn gwbl annghredadwy ganrif a haner yn ol. Ond buwyd am flynyddoedd cyn cy mhwyso at gerbydau ar y tir, yr hyn fel hyn gymhwyswyd at forwriaeth yn mlyn- yddoedd cyntaf y ganrif bresenol; ond pan gymhwyswyd ef, achosodd chwyldroad llawn mor llwyr yn y dull o deithio ar y tir ag a achosodd yn y dull o deithio ar y mor. Y mae yn debyg mai un o'r moddion symlaf a mwyaf henafol o deithio ydoedd trwy roddi llafur dynol ar waith i gario pethau; a defnyddir y dull hwn eto mewn rhai gwledydd, yn enwedig gwledydd mynyddig pell o gyrhaedd dylanwadau gwareiddiad, lie nad oes digon o yni a medr i ddwyn y creaduriaid i fod yn wasanaeth- gar i ddyn. Wedi hyny, daethpwyd i ddefnyddio y camel, yr asyn, yr ych, a'r march i gario. Ceir gwledydd fel hyn heddyw, lie nad oes odid i gerbyd o'u mewn, a'r cerbydau sydd yn rhai hynod annghelfydd, Felly yr oedd rhai ardaloedd yn Nghymru yn nghof rhai sydd yn fyw heddyw. Buom yn siarad a rhai, flynydd- oedd yn ol, oeddynt yn cofio pryd nad oedd odid cert yn yr ardaloedd yr oeddynt yo byw ynddynt; ond ceryd calch a mawn at wasanaeth y fferm ar gefnau y ceffylau, ac aent a'r y-d i'r felin ac yn ol yr un modd, tra y ceryd y cnydau td a gwair ar gefnau dynion. Ond yn lie anifeiliaid i gario pob peth ar eu cefnau, daeth dynion yn raddol i arfer math o gerbydau, yn cael eu tynu gan yr anifeiliaid a nodwyd. Efallai mai math o gar llusg oedd y math cyntaf o gerbyd, yr hwn a dynid gyda llafur mawr gan yr anifeiliaid ar hyd y llawr garw. Wedi hyny, dyfeisiwyd olwynion annhelf- ydd i'r dyben o leihau rhathiad y corff symudol. Yn raddol, dyfeisiwyd gwell- iantau pellach yn y cerbydau ac yn y ffyrdd; ond nid cyn y flwyddyn 1830 y defnyddiwyd agergerbydau ar reilffyrdd ar gynllun eang, i'r dyben a nodwyd. Def- nyddiwyd math o reilffordd mewn amryw amgylchiadau yn yr eilfed ganrif ar bym- theg, <er cario glo oddiwrth y gwaith i gyfleusdragwellPw gludo ymaith. Rhwng y blynyddoedd 1820 a 1830, pa fodd bynag, gwnawd llawer o fan linellan o reilffyrdd yn yr ardalaedd gweithfaol yn Ngogledd Lloegr a Scotland. Ond y rheilffordd gyntaf a wnawd i gario teitbwyr yn gystal a nwyddau ydoedd yr un rhwng Stocktpn a Darlington, jubilee yr hon a gadwyd ychydig wythnosau yn ol. Agorwyd hon yn y flwyddyn 1825. Ond y rheilffordd gyntaf yn y byd ar gynllun eang oedd yr un rhwng L'erpwl a Machester, yr hon a agorwyd ar y 15fed o Fedi, 1830. Er y pryd hwnw, y mae miloedd lawer o filldir- oedd o reilffyrdd wedi cael eu gwneuthur yn mhob parth o'r byd. Dyfais arall ag sydd wedi gadael ei hol yn ddofn ar y byd, ac wedi bod yn ffrwyth- lawn mewn cynyrchu darganfyddiadau newyddion, yw ewmpawd y morwr. Fel llawer dyfais arall ag y mae y ddynoliaeth yn dra rhwymedig am danynt, nid oes sier rwydd pwy a ddyfeisiodd y cwmpawd. Priodolir ei ddyfeisiad gan rai i Flavio Gioia, dinesydd o Amalphi, yn Itali, yr hwn oedd yn byw tua deehreu y bedwar- edd ganrif ar ddeg. Yn erbyn hyn, fe ddadleuir yn awr fod priodoleddau y tyn- faen yn adnabyddus i'r Chineaid, a'u bod yn ei ddefnyddio i ddybenion morwrol, ac i wneyd teithiau meithion ar hyd y tir er yn foreu iawn. Dywedir, hefyd, fod y tynfaen yn cael ei ddefnyddio gan forwyr Japan, India, ac Arabia, oesoedd lawer cyn ei fod yn adnabyddus yn Ewrop. Dywedir fod llongau Chineaidd yn arfer mordwyo yn y Culfor Persiaidd ac yn y Mor Coch yn y nawfed ganrif, ac oddiwrth hyny fe gesglir fod ganddynt ryw fath o gwmpawd yn cael ei ddefnyddio ganddynt i ddyben- ion morwrawl y pryd hwnw, ac wedi boi felly am dymor maith, ac onide na welsid hwy mor bell oddicartref, ac wedi anturio ar draws cefnfor mor lydan. Pa fodd bynag, nid yw yn ymddangos ei fod yn adnabyddus yn Ewrop hyd tua chanol y i ddeuddegfed ganrif, os yn wir yr oedd yn ] adnabyddus mor foreu a hyny. Ac er y gallai fod priodoleddau y tynfaen yn ad- j nabyddus, nid yw yn canlyn y defnyddid ef i ddybenion morwrawl. Nid oes un < prawf y detnyddiai yr un genedl Ewrope i aidd ef i'r dyben hwn yr adeg y eyfeirir ati. 1 Ac felly, wedi y cwbl, digon tebyg mai i Gioia oedd dyfeisydd Ewropeaidd y cwmp- i awd, ac mai efe oedd y cyntaf i'w gy- < mhwyso a'i gyfaddasu at y gelfyddyd for- i wrawl, er na wnawd defnydd cyffredinol o- hono mewn morwriaeth hyd yn mhell ar ol amser Gioia. Y mae Mr. Hallam yn gwneyd sylw felly ar y pwnc i—" Y mae yn dra theilwng o sylw na wnawd def- nydd eyffredinol o'r cwmpawd o'r nodwydd ddur-dynol mewn mordwyaeth dros ysbaid maith ar ol darganfod ei phriodolaethau, a tieall ei phwysigrwydd arbenig; a'r unig reswm a ellir ei roi am hyny yw cyndyn- rwydd naturiol dynion i dderbyn unrhyw ddiwygiad. Y mae ysgrifenwyr y dry- dedd ganrif ar ddeg, y rhai a grybwyllant am begynedd y nodwydd yn crybwyll, hefyd, am ei gwasanaeth mewn mordwy- aeth eto, methodd Campany gael unrhyw brawf eglur o'i ddefnyddiad hyd y flwyddyn 1403." Dilynwyd dyfeisiad a defnyddiad morwr- awl y cwmpawd a llawer o ddarganfydd- iadan newyddion, mewn ystyr ddaearyddol. Pan ganfu y morwyr y gallent bob amser, ac yn mhob lie, gael allan gyfeiriad y gogledd a'r de mor hawdd ac mor gywir trwy offerynoldeb y cwmpawd, daethant i deimlo nad oedd yn angenrheidiol iddynt mwyach ddibynu yn unig ar oleuni y ser, ac ar arsylwadaeth ar yr arfordir, a phethau o'r fath; ac felly, daethant yn raddol i ddefnyddio y cwmpawd. Dechreuasant, cyn hir, adael eu cwrs gyda'r glanau, ac anturient yn hyf allan i'r cefDfor; a chan ymddiried yn yr arweinydd newydd hwn, daethant i allu mordwyo yn y nosweithiau tywyllaf gyda'r fath gywirdeb a diogelwch ag oedd, hyd yn hyn, yn gwbl anadna- byddus. Gellir dweyd fod y cwmpawd wedi agor i ddyn arglwyddiaeth y mor, gan ei roddi mewn meddiant o'r holl ddaear, trwy ei alluogi i ymweled a phob rhan ohoni yn ol ei ewyllys. (Pw barhau.)
Masnach yr Haiarn a'r Glo.
Masnach yr Haiarn a'r Glo. YR ydym yn ofni, can belled ag y mae a fynom & gweithio haiarn, fod yn rhaid i ni gyhoeddi y Joint Stock Limited Liability Companies yn fethiant erchyll, ac os bydd haiarn i gael ei weithio yn y dyfodol gydag elw yn ein gwlad, rhaid iddo gael ei wneuthur gan bersonau unigol, yn gweithio drostynt eu hunain, ac yn rhydd i weith- redu ar y sylfaen o'u hymwybodolaeth ym- arferol eu hunain. Cwmniau unol terfvn- edig ydynt yn ymarddelwi i ddwyn yn mlaen weithfeydd gyda ni yn Nghymru, neu leoedd ereill, ac yn cael eu harwain gan gyfarwyddwyr yn eistedd yn eu cadeir- iau a'u hesmwyth-feinciau yn Llundain neu Manceinion, ao yn rhy ystyfnig neu ffol i ymddiried manylion dyddiol y gwaith a gynygir ddwyn yn mlaen i oruchwyliwr eymhwys-rhaid, feddyliwyf, i'r cjfryw droi allan yn fethiant. Fel hyny y mae rhaid i ni edrych ar Gwmni Haiarn Nanty- glo a'r Blaenau, Cwmni Haiarn, Glo, a Dur Glyn Ebwy, a Chwmni Haiarn Dow- lais-y maent oil wedi profi methiant- rwvdd (ie, Cwmni Rhymni gyda hwynt) mewn gweithio haiarn. Yr ydym yn "barnu y pren wrth ei ffrwyth." Nid ydym am ddywedyd "that all these com- panies have merely ornamental directors," ond gvrir ni er hyny i wneyd y casgliad, fod trefnidiaeth cwmni unol, fel ei cym- hwysir i weithio haiarn, yn siomedigaeth hudoliaethus. Er enghraifft, nid oes gan gyfarwyddwyr Cwmni Rhymni ddim i'w ddangos i'w cyfran-ddalwyr in the sh ipe of an encouraging balance-sheet." Yn eu hadroddiad haner-blynyddol, fel yr enwant eu cyleh-lythyr, nid ydynt yn myned i'r cyfrifon o gwbl; ond dablant ryw siomiant- eiriau, y rhaid i'r perchenogion gyd-ddwyn a hwynt. Nid ydynt yn gallu cyfeirio hyd y nod at ddrychiolaeth o lograu; nid oes ganddynt ond yr hen ungan, fel y gwcw, sef "Fod ganddynt sail, dda i gredu y bydd gweithfeydd y cwmni cyn hir mewn sefyllta i anfon swm mawr o ddur i'r farch- nad, ie, mwy na fyddai yn arfer ddanfon o haiarn," er ar yr un pryd fod moddion yn cael eu cadw er cyfarfod cais am haiarn, pe dygwyddai i'r cyfryw ddyfod, Yr uiig beth a ellir ddywedyd am Gwmni Rhrmni yw, eu bod yn rhywfodd yn gallu nofio, neu gadw y llestr masnachol ar y wyneb, tra y mae amryw o'u cymydogion yn lluch- fanu drwy wendid cynwynol i greigvdd y Canghell-lys a'r liquidation. Wythnos neu bythefnos yn ol yr oedd gan yr Is- ganghellydd Mallins ddau gwmni Cymreig o'i flaen, sef Gwaith Alcan Booker a'i Gwmni, a Chwmni Haiarn a Dur Bhen- afon. Mae hanes y ddau waith yn echr, s lawn o ddigalon. Dechreuodd y blaenaf yn y flwyddyn 1873, ac mewn chwech mlynedd ymdrefnodd i ddyrysu ariandy Ileol pwysig, ac yn y diwedd Uithreiniodd ei hunan i ddadfeiliad diymwared, fel nad oedd gan yr Is-ganghellydd i'w wneyd ond rhoddi order am compulsory winding up. Yr oedd sefyllfa Cwmni Haiarn a Dur Blaenafoa yn waeth fyth. Yr oedd gweithio haiarn wedi cael ei ddwyn yn mlaen gyda llwydd- iant oddiar y flwyddyn 1798; a dywedai un o'r bar-gyfreithwyr fod gweithio haiarn wedi bod yno yn amser y Bhufeiniaid; ond mewn awr wan, yn y flwyddyn 1870, darfu i'r Gwaith, yr hwn oedd wedi cael ei sef- ydlu er's amser maith, a'i ddwyn yn mlaen yn anrhydeddus, gael ei drosglwyddo i gwmni, ac mewn rhyw gymaint yn llai nae wyth mlynedd, y mae Cwmni Haiarn a Dur Blaenafon wedi gwneyd eybolfa lwyr ohoni. Cafodd ei gondemnio gan yr Is- ganghellydd i'r un trybini a'r eiddo Booker a'i Gwmni. Oni ddylem osod gwersi fel hyn at ein calonau ? Rhaid peidio ymhelaethu yn mhellach y ffordd yma. Taflivn ein golwg, yn gyntaf, ar fasnach y glo a'r haiarn gyda ni yma yn N6HAERDYDD a'i feeding departments. Can belled ag y mae allforiadau tramor o lo yn bodoli, y mae cryn dipyn o waith wedi eymeryd lie yn ystod yr wythnos ddiweddaf. Cliriwyd allan yn ystod yr wythnos 71,800 odunelli o lo, 3,100 o dunelli o batent fuel, a 2,991 o dunelli o haiarn a dur. Mae y prif loag- lwythwyr ar y dociau mewn gwaith llawn -eymaint a allant wneyd ond, er hyny, nid yw yn ddichonadwy rhoddi cychwyn- iad tuag i fyny yn mhris y glo. Gyda golwg ar y dyfodol, mae cryn lawer o archebion ar law genym ond mae y cais o Ffrainc fel yn marweiddio. Mae hur llongau yma yn parhau yn mron yn yr un sefyllfa. Marwaidd yw eu huriau i. Ffrainc. Yehydig o welliant yn yr hur i For y Canoldir, ac y mae felly hefyd i India Orllewinol. Mae marchnad y m*n haiarn heb yr un agwedd newydd arni. Yr oedd y morgludiad i mewn yr wythnos ddiweddaf yn dyfod i fyny i tua 11,000 o dunelli, a'r rhan fwyaf ohono yn dyfod o'r Ysbaen. Ychydig neu ddim cais sydd am goed pyllau glo; yr oedd y dygiad o'r cyfryw yr wythnos ddiweddaf yn nghyleh 1,400 o dunelli Nid oes nemawr i ddiwr- nod yn myned heibio yma nad ydym yn clywed am ryw fethiant neu gilydd yn herwydd y marweidd-dra masnachol. Mae cais hynod o dda am agerlo i'w gludo tll- draw i'r mor. Fel y gall y darllenydd weled wrth y cyfrif uchod, y mae masnach y patent fuel yn adfywio. Tua'r un cy- maint o waith yn myned yn mlaen yn holl byllau glo yr adran. Mae yr haiarn a'r dur yn ymddangos yr wythnos ddiweddaf fel yn bywhau. Mae masnach yr alean yn parhau i ddangos adfywiad gweladwy, a'r ptisoedd yn parhau i ddyfod rhyw gy- maint yn well. Trychineb y Ddinas yn parhau yn yr un sefyllfa, ac yn agos i ddiwedd yr wythnos y mae gwtr y llyfrau a'r trwyddedau wedi rhoddi eu cynllun i fyny i fyned at y lladdedigion, ac yn myned i weithredu yn ol fel y cynygiai hen bractical manager y diwrnod cyntaf ar ol y danchwa. Ceir gweled yn fuan mai y practical a'i pia hi gyda phob peth. Yn adran ABERTAWE, gyda yr eithriad o fasnach yr haiarn, mae masnach yn gvffredinol â. gwedd mwy iachus i'w gweled arni, a dywedir mewn gobaith fod y gwaethaf wedi myned drosodd. Mae Gweithfeydd Dur Glandwr yn gweithio yn rheolaidd, ac y mae gan y perchenogion archebion oddiwrth ein Llyw- odraeh yn ogystal a theyrnasoedd ereill am blatiau at longau llyngesol. Mae masnach yr alean yn adfywio yn raddol yn y cais a'r pris. Allforiwyd oddiyma yr wythnos ddiweddaf 11,619 o dunelli o lo, 1,400 o dunelli o batent fuel, a 10 tunell o haiarn. Mae y gwelliant yn vr allforiad o lo oddi- yma tua 2,000 o dunelli yr wythnos ar yr un cyfnod y flwyddyn ddiweddaf. Mae gweithfeydd y patent fuel hefyd yn ym- ddangos yn fwy bywiog. Mewn gair, mae yr allforiad oddiyma yn parhau i ddyfod yn well. Yn adran MERTHYE TYDFIL, mae ewmwl we li codi ac i raddau yn duo awyr y gweithwvr yn y Plymouth, ac y mae ei gysgod yn ymdaenu dros Lofeydd Abernant yr ochr arall i'r mynydd. Cy- nygir gostwng eu huriau yn ol 10 punt y cant, yn gvmaint a bod y cwmni, meddynt, yn colli chwecheiniog y dunell yn y glo; ond deall wn na chymer meibion Ilafur y gostyngiad. Mae Pyllau y Gyfarthfa a Dowlais mewn llawn ffrwst gyda y glo; ond nid yw Dowlais wedi dangos yn ddi. weddar yr unrhyw fywiawgrwydd neill- duol efo masnach y dur. Yn RHYMNI, mae mwy o reiliau haiarn wedi cael eu troi allan yn y ddwy wythnos ddiweddaf nag a drowyd allan er's cryn amser yn flaenorol; ond, er hyny, y mae masnach mewn sefyllfa farwaidd. Mae start ffrwst- iog wedi cymeryd lie yn NGLYN EBWY, yn y Gweithfeydd Haiarn a Dur; ond mae yr annghydwelediad yn parhau rhwng y meistri a dosbarth bychan o'r mechanics. Yn adran CASNEWYDD-AR- W YSO, fel y mae y flwyddyn newydd yn treulio yn mlaen, nid oes yr un ymddangosiad o adfywiad a gwelliant yn masnach yr haiarn. Allforiwyd i wledydd tramor yn unig oddiyma yr wythnos ddiweddaf 18,205 o dunelli o lo. Ni lwythwyd yr un dunell o haiarn. MASNACHDEITHIWB.
COLEG Y GWEITHIWR*
COLEG Y GWEITHIWR* (I Å B Å P eOBWTITT. IiLYTHYB. XVI. YN yatod pererindaith eich ufudd was, Ap Corwynt, yr wythnos ddiweddaf, cyfarfu & nifer o fechgyn Ilena chan, ac yn eu mysg y brodyr a ganlyn, sef Homo Ddu, ac Alaw Buallt, o Donypandy, y rhai ydynt vn ym- lwybro hyd faesydd eu hoffder gyda phybyr- wch a dyhewyd. Gwelsom hefyd rai o aelodau Clique y Bont, neb amgen na Dewi Alaw, Carnelian, a Brynfab, y rhai ydynt mor benderfynol ag erioed i fyned yn mlaen gyda eu galwedigaethau llenorol a cherdd- orol. Y mae Carn wedi buddugoliaethu yn Chicago yn ddiweddar, ac wedi cipio gwobr oddiyno am awdl ar losgiad y ddinas hono. Llosgwyd llawer o ddinaaoedd, trefydd, a phentrefydd ein byd ni o bryd i'w gilydd, ac nis gwyddom beth oedd gan Carn i'w ddweyd yn wahanol am dan Chicago yn anad rhyw dref arall ond clywsom fod ei awdl ef yn wir awenyddol, a buasai yn bleser genym ei gweled yn argraffedig. Y mae rhywrai wedi syrthio mewn cariad a, Huw Ffradach ac Ap Cadfwch, a phur debyg fod yn rhaid i mi alw heibio y brodyr hyny i gael tipyn o'u meddyliau ar bynciau ydynt yn bermanu y wlad. Dau frawd doniol oeddynt hwy a diau y byddant yn alluog i ddyddori rhai o ddarllenwyr y GWLADGARWR yn y dyfodol. Y mae eisieu dynion diffregod yn yr oes hon i draethu eu meddyliau gyda hyfdra didroi- yn-ol, ac nid rhyw bibonwy diddal a di- foneddigaidd. Y mae y sedd feirniadol yn cael ei thrin yn y GWLADGARWR, a llawer o le dros gasglu a meddwl nad yw hono yn ddi- frychau a dihoced. Rhaid chwilio i mewn i'w hansawdd hi. a dynoethi ei gwaeleddau ger gwydd y byd. Rhaid sefyll at burdeb a. dilysrwydd hon, onide bydd yn bryd i'r beirdd ddodi eu ffidil yn y to. Gwelsom feirniadaeth mewn wythnosolyn yn ddiwedd- ar ag oedd yn gyfuniad o'r bonglereiddiwch a'r ceubreneiddi wch mwyaf annyoddefol, a gellid gweled ar unwaith mai cobbler o feirn- iad oedd yr ysgrifenydd. Yr oedd "hwn," a "hwn," a "hwn" byth a hefyd yn ei britho, nes oedd y tautology mwyaf gwarthus yn ei nodweddu oil. Buaaai llawer o lanciau ydynt yn dechreu efrydu Yr Ysgol Fardd- ol" yn alluog i ragori ar hon. Efallai y cawn gyfle dro arall i dynu ein hysgrafell dros y potch. Nid oes dim yn fwy blasus na beirniadaeth wedi cael ei liysgrifenu gan feistr mewn pwyll, barn, a iaith ond poenus iawn yw darllen cynyrch rhyw geibiwr daear. Vmddengys nad yw yn rhyw fywyd o hedd- wch i gyd yn myd y beirdd, canys y mae swn pylor i'w glywed o rai cyfeiriadau. Da fyddai iddynt hwythau ddysgu cyfaddef eu hunain mewn cariad, a pheidio bod mor llawn o ysbryd y tri gair hen hyny Llygad am lygad." Ond pa beth sydd yn arfaethedig geuych, frodyr, i ddwyn gerbron heno ? Lewis Twynrodyn.—Fe garwn i, fel un gael clwed rhwbath am helynt y glo a'r haiarn, wath ar hyny ry'n ni yn byw, ac rydw i'n meddwl mynu gwybodaeth bob wythnos fel y cloc ffor ma petha'n cal 'u cario'n mlaen. Nawr, frodyr, dewch, pwy niws sy ? Agiippa.—Mawr can lleied o rai buddiol a daionus ond, yn wir, 'dyw hi ddim fel y fagddu oil hefyd, canys y mae rhyw newydd wedi ein cyrhaedd fod start ar gymeryd lie yn ardal y Blaenau, yr hyn, os gwir, fydd yn fendith fawr i drigolion yr ardal hono, ac i fasnach yn gyffredinol. Ar y cyfan, prudd- aidd a digalon yw masnach y glo yn parhau a dywedir fod gostyngiad anocheladwy i gymeryd lie yn Mhyllau Abernant, neu fod y pyllau i gael eu cau i fyny. Felly, nid oes dim i wneyd, fechgyn, ond byw mewn g.-baith y try y rhod o hyn hyd ddiwedd i Mawrth. 1 Eusebius Gabriel.—Ryda ni wedi byw mewn gobaith nawr er's rhyw bac o bum' mlynedd, ac yn lie gwella, wath wath ma hi'n mynd. Gweithfeydd yn sefyll-banciau yn mynd yn rhacs—Dizzy a'i barti yn gyru yabryd speculation o'r wlad—trethoedd yn codi—y wlad yn myned ddyfnach mewn dyled ein masnach dramor yn lleihau, a rhyw blastar o anffodion fel yna, nes y mae'n syndod o'r mwya ffordd ma'r Tories wedi cael eu goddef i dorsythu ar eu meinciau swyddol cyhyd. Fe ddarllenes pwy ddydd fod rhyw gyfeillion wedi anfon bwyell arian bert iawn yn anrheg i Mr. Gladstone. Beth oedd eu meddwl wrth ei gyru fedra i ddim deyd, os nad i awgrymu mai gyda hon y dys- gwylir am iddo dori pen hydra-headed monster Torïaeth trwy y deyrnas. Mae yn hen bryd iddo fe neu rywun arath gymeryd at y gorchwyl, fel y caffo'r wlad iachawdwriaeth o- dan law y gethern sy'n ei dystrywio ar hyn o bryd. Tomos Ashtons. — Bachan, bachan, ma ishe esboniad o'r geirie mawr yna oedd gen ti; ond beth wy ti'n olygu wrthynt, dwed— angenfil aml-benog, onite ? Dim ond un pen sy gan y Tories, sef beaconsfield. E. Gabriel.—Na, na, ma na lot o bene bach dano fe. Dyna Salisbury, Northcote Cross, Hicks-Beach, a rhyw dwryn o honya nhw heblaw hyny. Sam Pontlottyn. Twt, twt, rych chi'n curo byth a hefyd ar ben y Tories. Pwy eangodd yr etholfraint ond y nhw ? A phwy fu gymaint a neb yn gwitho am gael y Ballot wedi pasio, ac i chi'n son am danyn nhw'n mynd i ryfel. Pwy a'th 4'r wlad yma i ryfel gwyllt gwaedlyd y Crimea bum' mlynedd ar ugain yn ol, pan wariwyd yn agos i gan' miliwn o bune, a gwaeth na hyny, pan rodd- wyd i'r cleddyf filoedd o Gymry a Saeson t Wel, pwy, dwedweh? Y Torlaid? Nage ddim, ond Iarll Aberdeen, yr hwn a alwai ei ^unT i7n ^^y^ydwr, a Gweinyddiaeth Ryddfrydol gydag ef. Mae'n bryd i chwi gau eich geneuau a baldorddi felly yn erbyn y Tones byth a hefyd.