Y Gwladgarwr

.ABERDAR A'R ETHOLIADAU DYFODOL. II. MR. GOL. Y n ol fy addewld, gwnaf jchydig sylwadau eto ar weithrediadau yr aelodau presanol; ao os profir eu bod wedl ayflawni eu dyledswydd, etho!er hwynt eto. Oymeraf yn deatan fy ysjjrlf y tro hwn, U Angladdau y Tlodion." Pan fyddo tlawd farw, fe gaiff arch a bedd gan y Board of Guardians. Y mae hyny yn ddealladwy bob amsar, os na fydd gen beithynasau yr ymad- .awedig fodd i dalu am gladdu eu hunain ao yn ami iawn, bydd gan ddynion gwir'dlawd gyfelllion twymagalon, ac yn hytrach na gadael eu cyfeilllon ymadawedig i gael eu "claddu mewn arch ddiaddurn heb drimmings na dim, a benderfynant rhynddynt a'u gilydd wneyd oasgliad er mwyn addurno a harddu Ttlpyn bach ar yr arch blaen. A phwy all eu beio am wneyd ihyw arddangosUd o barch am y tto olaf i'w cyfaiU ymadawedig ? Ond aroswch dipyn bach fe ddaeth hyn i glustlau y gwarcheidwaid, a gwnaethaot benderfyniail 1 wahardd y cyfryw beth o hyny allan ac os fouasat rhywral yn gwneyd hyny rhagllaw, y buasai yn rhaid lddynt ddwyn traul y gladd- edlgaeth i gyd. Dyna fel yr oeddym yn sefyll yn mis Tachwadd diweddaf; ond ar y 24.10 <>r un mis, cawn yr hen gadfridog dewr Wil- liam Gould yn cynyg penderfynlad fel hyn, neu yn hytrach rhoddi rhybudd y gwnal Sadwrn dilynol (oblegid rhald rhoddi ihybudd yn xnlaenllaw am benderfyniadau anewn cyfarfodydd o'r fath), Y buasai efe yn galw sylw y bwrdd at angladdau y tlodion, i'r dyben o geisio newid y drefn bresenol, ac hefyd i chwillo i mewn I ddyledswyddau y -relieving officeu yn gyffredinol," Yn unol S'i rybudd, cawn Mr. Gould yn cynyg fel y fcanlyn Fod y rheol mewn cysylltiadag angladdau y tlodion ya cael ei Ilaesu o hyny. T5?, J001" na byddo gorfodaeth ar eu cyteilllon gymeryd elorgerbyd, ac hefyd eu bod yn caniatau rhol trimmings ar y coffinau, -&a mewn amgylchiad o fod corff yn cael el ,gymeryd i't workhouse, fod canlatad i'w ffrlndiau neu berthynasau i'w gymeryd oddi- yno, heb ymrwymo i ddwyn traul y cladded- Igaeth." Eiliwyd rruchod yn deilwng gan -Air, Rees Lewis, y Fellten, Merthyr. Mr. R. H. Rhys a gyfododd i wrthwynebu y newidiad. Nid oedd efe yn meddwl cynTg .gwelliant, canys oid oedd yn ystyried hyny yn anghenrheidiol. Fa fu yr un peth o ttMn cyfefsteddfod er 18 tipyn yn ol, a chaf- odtt ystyriaeth drwyadl y pryd hyny, a daeth. ant i'r pandeifyisiad i Mog fod yr un dull yn -cael ei barhau. Os buassi cyfeillion yr ym- ,.adaweclig yn ceisio gan y relieving officer £ r* v. y y* oedd hwcw yn ymgymeryd gladdedigaeth, ac nid oedd gofyn ar y iLf ?" daln o'r irlj. Nid ad ei (Mr. Rhys) yn meddwl fod hyn yn airesymol, nac yn annghyfiawn tuag at gyfeill ion y tiawd. Yr oeddynt yn cael allan yn yaych fod y bobl oedd yn dyfod atynt hwy i ymofvn baddau, ond oeddynt yn fFxtirdlo aa^j6U yn cynal claddedlgaothau wn' ac mewn Hawer amgylch- am Raiia8silt ^alu am feddau yr un cyetal ag ^c ,aau; ac mewn canlyniad i'r twyll ja. u cyfeisteddfod gj meiadwyo y an a wnaed. Yr oedd cyfnewidiad- wodl cymeryd lie mewn undebau Diilwca,ed 7 cyfaewldiad er mwyn ^iraddlo y tlawd ac fv oedd ef yn dal i fyny ei^ortJhl ar y tal plwyfol oedd yn «i?add!o y tlawd ac na fyddai yn un ewa- aniaeth i'r dyn tlawd ar ol y byddai farw pa /aw? gladdu mewn aur ynte mewn ^nydwydd. Yr oedd ef (Mr. Rhys) yn cynyg ■ILK?iW3Cthod y rhan la £ a'r V* ddni? ond y 3ydd rhan, nid osdd gan- natnri ?? gwrthwya ebiad. Yr oadd yn beth 08 deuent 0 hFd 1 berson wedi ZTfr^(ai gymeryd i'r workhouse, a bod ei gyitxUiou am ei gael allsm, nid oedd ganddo vmS un' Utt 8wrthwycebiad, os buasent yn yn weddus'hyd nes y cawsai ei A Mr ^Ru°dd f°,d ef yn cytuno laddift^ yn Ead 0;idd yn un di- Yl oedd> er hyny, '^hawsal en « f !n« yw cyn marw wybod na weddus ac t ganiatad i'w gladdu yn weddus, ae Y ea""tau claddu heb trimmings lr 0ad?;7dd tangos ei gymeradwv- acth i'r cynygtad, ac wedi el roi o flael v .cy fax fod, pasiodd, heb neb oadv^lf! 7 yoi m ii., fw yn°:f T MR. R. H. RHYS, Plasnewjdd! JAMES LEWIS, Plaedraw v PHILIP REES. Graig I! Y trl 0 Aberdar. done! Mr. Gould; dyna dipyn o -Hesaf y Hyn yr w-ythnos ftesaf. YR eiddoch, NERO.

fOUTMo.l^Br"??,1'8'8 OWOA.—GBATKITL AND OoM- Ahch govern tCn ^1" kaowlodgo of the naiurai Iswi bj a ciurefai a>?niWH0n* notxition jjfelecW cocoa, ?' the jwoportiea of woU Vbies with a dXatfRPfl Provided car bresklut limply with Hn?l1 —0iwi Serviet GazetUt, /l>beUadl.r.g01^ng Water_or Milk. Each packet /<oadon." AMas & Oo., Homoeopathic Ohemleti 1# ft <1

LLITHIA.U'R GADAIR WELLT. Mr. GoL-LIawal o falo sydd ar y Cadeir- !au Gwellt, ond rhaid i chwl gofio mal dyn- ion y fashion, yr oes oleu hon, yw y cyfryw. Beth pe byddent hwy yn eistedd, heb son am yagrifenu, yn yr hen neuadd fawr hon, tra'r rhow-w'ynt oer a thoredig yn chwythu oddiar ben Castell Lewis Gig Eidion a Ohwm- cardin tfwy y porch yaa, byddant bob un yn gwaeddi am Gadair Wellt os y gallent eu chael. Oad gwnaed yr ieuaino fel y dewisont. Aed y byd I gyd yn ddellt Mi gadwaf fi y Gadair Wellt. Bath oedd y stwr a fu wedi ymddangosiad y llithiau diweddaf ? Gwelais un o'r llithlau, neu ynte ran o hono, wedi ei godi i'r papyrau dyddiol ac wythnosol, Cymraeg a Saesneg; rhan arall a godwyd yn giwt, cyfan, a chryno i'r Englishman ie, llythyr Cymraeg yn yr Englishman, a hyny heb gyfieithad Dyna wexs i'r popyn dieaaid o babwyryn a elwir y Miners, am ddifdo ein papyrau Oymreig, ein dtfodau, a'r. dewr wron Kenealy. Pa le mae traethawd D. Weeks (Honddu) 1 Pan fyddo y tywydd yn flUfriol, a'r hin yn ddymunol, byddaf weithiau yn gadael yr hen gadair am wibdaith i blith y bechgyn duon a phan fyddaf yn holl am Bafon awyrlad eu gwahanol weithfeydd, yr atob a geir yn gy- ffredin yw, eu bod yn pryderus 4disgwyl am draethawd diweddaf D. Weeks, ar y pwnc, ao y gwna lea neillduol lddynt. Gwyddom fod Honddu wedi oael oymeradwyaeth uohel gan ddynion galluog ao ymarferol ar ei hoffbwnc hwn, fwy nag unwaith. Hyderwyf y daw Weeks ag ef allan yn gyfrol fechan dlos, yn fuan; credwyf y oa dderbyniad oroesawgar gan el filoedd gyd-weithwyr. I DYFFRYN TAF. Un o'r dyffirynoedd tlyaaf a mwyaf bardd- onol yn Neheudir Cymru yw y dyffryn hwn. Y mae y gwahanol olygffeydd a geir oddiar ienydd y T&f yn amrywiol, denol, a gogon- eddus. Dyna'r mynyddoedd orlbog, y orelg- fau daneddawg, y gwastadedd ffrwythlawn, a'r dolydd breiaion megys yn oystadlu a'n gilydd; a hithau, yr hen afon T&f, brenines afoaydd Morganwg-esiff ei galw felly "TraTâf" Chynon afonydd. Yn gyra. en dwr i Gaerdydd." Ond pwy a ymddlrleda ynddi 1 Weithiau, y mae yn ddinlwed, yn dywel, llonydd, a di- gyffro bryd arall, y mae megys yn fffomi yn aruthr wrth gynwyslad y cymylau orogedig, nes y coda yn raddol i'w cheulanau, a chyn y tyr ei digofaint bydd yn broohl, yn poori, yn chwyddo, ao yn ysgubo yr oil a fydd o'i blaen. MR. BOOKER yw y perohenog mwyaf ar weithfeydd yn y cyloh hwn. Gwit fod ohwatel o gerig rhag- orol wedi etagor. gan gwmpeini o Gaerdydd, meddynt, ar Graig yr AUt, Tir Evan William, a gwaith angorau ger Ffynon Taf ond Mr. Booker sy'n rhol gwaith i'r miloedd, ao nid oes aohos ofnl am strike ar ei dirlogaeth ef. Y mae hen Ffynon T&f wedi ac yn bod yn fendithiol i filoedd, a chafodd y wlad hon goiled ar ol Mr. Williams, fferyllydd, canys efe a symudodd 1 lan yr Hafren, i le a elwid gynt Porth-y-cawell, ond yn bresenol PoEthcawl. Y mae Mr. Williams wedi synu miloedd yn 01 fedcusrwydd gyda'f cleifion, a chan fod Potthoawl yn lie a chymaint o ddyllfiad iddo, nid oes yr amheuaeth leiaf na fydd eto yn fendithiol i ganoodd gael adferSad o'u hiechyd. Er colled yr ardal hon, bydded yn enill I gylohoedd newyddion. Well done Homo Ddu yr oedd yn llawn bryd 1 ti ddyfod allan yn erbyn dy frawd, canya yr oedd lluaws, yn neillduol un des- barth, yn edrychl arnat fel un beiddgar i gymeryd yr enw Y r eiddoch, ANTHONY PYWEL, 0 LWYDARTH. f,

"OWMBACH, GER ABERTAWE." MR. Goii.—Ymddangosodd Ilythyr dan y penawd uchod yn y GWLADGARWR, Chwefror y 13 jg, yn fynghyhaddo orwystro dau. frawd i screeno lludw. Yr wyf yn gwadu y cyhudd- iad, gan eu bod wedi cael canlatad I wnayd hyny yn mhob man ar y tip ond y lludw oedd wedi ei droi hsibio at. wssanaeth y gwaith. Os na ddaw Un o'r Ardal" allan yn ei enw priodol yr wytbnos nesaf, a thynu ei eiriau yn ol, a chyfaddef ei fod wedi dweyd auwiredd arnaf, bydd yn rhaid iddo safyll canlyntadau y gyfraith am ei haeriadau. Dywedal hefyd fod ganddo "ragor o engreffftlau wrth law, ond ymataliaf y tro hwn." Yr wyf yn ystyr- ied pethau fel hyn yn rhy ddrwg i'w gadael i fyned heibio yn ddlsylw.- Yr eiddoch, WILLIAM DAVIES, Manager, Glofa (Jwmbach, Abertawe.

Y STRIKES. MR. GOL.,—Y mae yn anhawdd dirnad pa faint o golled ac o nlwed a effaithir gan strikes. Effeithir llawer o golled i feistrl trwy fod eu cyfalaf yn ddigynyrch, ac ychwanegir y golled hefyd trwy fod rhai gweithfau yn myned ar eu gwaetb, yn enwedig y gweithiau tanddaear- ol. Lhwer o weithwyr ag ydynt yn alluog i dalu eu ffordd, pan fyddo y gweithiau yn myned yn gyaon, a &nt i ddyled mewn adeg o strike, yr hon ni fyddant yn alluog i ddyfod allan o honi-feallai am fiynyddoedd, a llawer mewn adeg o'r fath a ddyoddefant eislau angenrheldiau bywyd. Effeithir llawer o golled hefyd i gymdelthasau crefyddol a dyn- garol, a llawer o golled i fasnachwyr yr ardal- oedd Ha byddo y strikes yn ffynu. Nid yw effeithiau y strikes ychwaith yn gyfyngedig lr ardaloedd lie y byddont yn bodoli, ond taflant eu hefleithiau hefyd i'r reilffyrdd, i'r porthladdoedd, ac 1 lawer owelthfaoedd. a fyddant yq ymddibynu ar y nwydd, neu y nwyddau a gynyrchir yn ardaloedd y strike. ¡ Gelllr dweyd fod, nid yn unlg y wlad, ond y gwledydd, yn cael colled o'u herwydd. Nis gellir eu cyfrif yn amgen na rhyfeloedd o ran egwyddor ac effaith, oblegyd ysbryd gorchfygu sydd bob amser yn y pleidlau. Gwir nad oes cynifer o fywydau yn cael eu colli ynddynt ag mewn rhyfeloedd; ond eto, y maent wedi bod yn achlysur I ral golll eu bywydau. Gwelwyd masaach yn myned yn dda weithiau mewn adeg o ryfel; ond lie byddo strikes, nid oes dim elw yn dellliaw i feistri na gweithwyr, na dim Hawer I neb o'r masnaohwyr, ond yr ardaloadd yn cael eu difa a'u nychu yn mhob cyfeirlad. Strikes a fu yn achlysur 1 lawer o fasoachwyr, a rhai meistri, i fyned yn fethdalwyr. Y mae strikes hefyd yn tueddu i yru masnaoh o'r .ardaloedd i ardaloedd ereill, ac i bed fod masnach yn cael ei niweidio am fiynyddoedd i ddyfod yn yr ardaloedd lie bu y stfikcs. Nid ein hamcan yw beio y Daill blaid na'r llall yn yr un bresanol, ond yn hytrach ceisio cael y pleidlau i fod yn fwy gochelgar rhag strikes yn y dyfodol. Nid pa beth- a ddylid gael yn unig a ddylai gael sylw, ond pa beth sydd oreu i'w wneyd yn ogyatal. Ni ddylid mynu y ffyrling eithaf os bydd yn costto yn rhy ddrud, ond dylid ceisio barnu pa un al y draul neu yr elw, yr enill neu. y goiled, fydd fwyaf. Dylal fod teimladau da yn ffynu rhwng meistri a gweithwyr, oblegyd y mae lIes y naill yn lies y llall, a llwyddiant y naill yn llwyddiant y llall; ac nid oes dim, feailai, yn waeth i ladd pob teimhd da rhyng- ddynt na strikes. Gofidus ganym na fyddai melstrl a gweithwyr yn gallu trefnu eu mater- ion rhyngddynt a'u gilydd, heb nag undebau nag arall, ond meistri a gweithwyr yn eyfarfod wyneb yn wyneb i ymresymu eu hachoslon rhyngddynt a'u gilydd, er boddhad i'r naill a'r Ilall, heb fod annghydfod parhaus fel ag sydd yn bresenol. Gwawrio wnela y dydd pan fyddo y strikes wedl diflanu, a meistri a gwelthwyr yn ymddwyn tuag at eu gilydd fel dyngarwyr fa Chriattonogion-fel rhai I roddi cyfrif—ac fel rhai yn meddwl myned i fyw i wlad well.—Yr eiddooh, LLWCII GwAEL.

DYDD GWYL DEWI. MR. GOL.-Truenl fod gwyl hen Sant Ym- geleddol Oymru wedi myned mor aunyddorol i drigolion Gwalia yn yr oes btfesenol. Ai tybed mai amddifadrwydd o wladgarweh cenedlaethol yw yr achos, neu a ydyw yn fwy dewisol ganddynt barchu ac hynodi gwyliau Saxonaidd ac estronol, a gadael i'w gwyliau eii hunain syrthio i ddinodedd ac ebargofiant. Cofier, nid wyf yn crybwyll am wyliau cyffred- inol y wlad. Y mae dydd Gwyl Jjewlwedl, bod mewn brl a mawredd, mawrion y wlad y n ei theimlo yn anrhydedd i hawlio eu bod yn Gymry ar y eyfryw ddydd, y "y gain enwog genlnen" yn cael ei gwisgo gan bob un oedd yn awyddus i ddangos ei genedlgarwch, ac I I anfarwol goff. adwriaethol Dewl Sant" yn adsdinlo, nid yn unig o Gaerdydd i Gaergybf, ond yn mhob man lie yr oedd dymry gwladgar yn trigianu. Nis gellir cymeradwyo unrhyw b.,iiboethni gwl idgarol; hyn ar lawer adeg sydd wedl rhoddi testynau I wawd a sen y Saeson, ond wna neb oddieitht bralwrus elynion ddweyd gair yn anmharchus am genedl fyddo yn teimlo serch diymwad a gwirioneddol tuag at arforion a defodau eu cyndeidiau gwladgar. Ond byddai yn well Iddlsyrthloi dir aunghof, i os na ellir ei hanrhydeddu yn deilwng. V flaae dull shyw ddosbarth neu ddosbarthiadau ogadw gwyl fel hon* yn taflu mwy o an- mharch ami na, phe buasent yn el gadael yn ddisylw. Hyn yn ddiamheu barodd i Dar- fel ddweyd I lawr a Gwyl Sant Dawi, Neu ynta cadwer hi I anrhydeddu'r Oymry, » r Ac nid i guddio'i brl." Y mae haneswyr yn methu dyfod I bender- fyniad yn nghylch tarddiad yr arferiad o wisgo y geniaen ar Wyl Dewi. Y traddod- iad mwyaf cyffredinol a derbynlol yw hwn, Ymddengys fod yn byw yn y chweched ganrif arwr Oymreig o'r enw Oadwallon, mab Gad- van. Galwai y Cadwallon hwn ei hun yn Dywysog y Brython; yr oedd yn barhaus, mewn rhyfel a Saxdnlaid y Gogledd, a dy- wedir Iddo fuddugoliaethu mewn padair ar ddeg o frwydrau, a thriugatn o ysgarmesoedd. Nid yw y traddodlad, yn nodi yn mha un o'r brwydran hyn y cyflawnwyd ystrano y genln- en. Ysgrifenodd H. Pendew benillion Seis- nig, yn cynwys yr ystori, erbyn Gwyl Dewi, 1833, ac efalyehiad, nid cyfieithiad, o'r cyfryw ydynt y rhai canlynol. Y mae can a chyd- gan i'w ch<el i ateb y reirlau, yr hon a elwlr St. David's Day, a. theimlwn yn ddiolchgar i unrhyw gerddor os bydd mor garedig a fy hysbysu pa le y ceir hi. DYDD GWYL DEWI SANT. Alaw: u St. David's Day. ArweinIaFr teyrn Cadwallon gynt Ei filwyr dewr fr gad Gwladgarwch pur gyuhyrfal'r hynt y Arfogawl dros eu gwlad Anerchai hwynt fel gwron hy', Gan ddweyd & llawen fioadd Am beldio ofni'r gelyn du, Mai DyddGwyl Dewi oedd. ► Ni feddai'r gelyn amcan mwy Nac anrhaith, dinystr^ a brad, Tra'n wrol yr ymladdent hwy Dros orsedd, teyrn, a gwlad With wel'd y Brython dewr mor lion Fe ofnai llawer cant O'r gelyi), rhag yr ynigyrch hon Ar Ddydd Gwyl Dewi Sant. Er twyllo llu y Brython pur, r Eu rhwydo a'a gwawdion fwy, Y bradwr fynodd wisgol wyr I gyd 'run fath a hwy '? a > Cadwallon roddodd yn ddioed I bawb 0'1 arfog bIant Geninen, fel yn arwydd nod Ar Ddydd Gwyl Dewl Sant., Mae gaaym, ebe'r tywysog doath, Arwyddnod gloew glan, Yr hwn i faes y frwydr boeth Wna'n harwain oil yn mlaen Pan fydd cad-floedd y gelyn dall Yn adsain bryn a phant, Nl adnabyddwn naill y Hall Ar Ddydd Gwyl Dewi Sant. '.1 Yn awr, dvrchafai'r Ayfel floedd, A thlncfau r miniog ddur Pryd hyn, y cenin gwyrddlas oedd Yn nodi'r Brython wyr Yn faan y gelynlon acnt Ar wasgar drwy y pant, A choncwest ga'dd Cadwallon ddewr Ar Ddydd Gwyl Dewl Sant. Tra byddo enw Gwalia'n bod, Tra Oymxo'n arwr Hon, Ni ro'wn anthydedd, bri, a chlod, I faes y frwydr hon Fel Cymry gwladgar, eillwn gerdd, Chwareuwn ar y tant, A gwlsgwn y genlnen werdd Ar Ddydd Gwyl Dewi Sant. GWILYM GLAN NEDD. ¡'II.

LLITH O'R DYLLES. MR. GOL.,—Y mae llawer tro ar yr hen fyd gorthrymus a chyfnewidiol hwn wedi bod er pan yr oeddwn I yn llanc penfelyn, boch- goch, hoenus, a chwareus, yn gwyllo praidd fy nhad, ger yr hen Dylles greigiog, danedd- og, ac ysgythrog, yma. 0 dymor gwynfyd- edig! Y mae'r adgof. am dano yn creu hiraeth yn fy nghalon, a galar yn fy ysbryd, am gael ail fwynhau y dedwyddwch digymysg, y mwvnhad, a'r dedwyddfyd dihalog hwnw. 0 fel yr oeddwn i yn ymddifyru, ymbleseru, ac ymhyfrydu yn y gwahanol oly^feydd ar natur, yn ei hawddgarwchf yn ei phrydfeith- wch, ac yn ei ogoneddusrwydd gorswynol. Nid oedd dim y pryd hwnw yn tori ar drwm- gwsg y dyffryn fslaw, nac ar dawel hun freuddwydiol gwlrlon a gwlnglf. Ac nid oedd modd i ddyn rodio ar hyd ingam ongam lwybrau'r defald, heb deimlo dan ddylanwad y gwahanol olygfeydd, ei galoa yn cael el hysgogl gan fil a myrdd o'r teimladau mwyaf tyner, hyfryd, addolgar, a dyrchafedig. O brydferthed oedd yr hen Dylles yn edrych y pryd hwnw-yr oedd rhyw swya hyfryd a nefolaldd yn amgylchynu y fan. Wrth gefn y safai yr hen fynydd uchel, fel yn dal ei ddwrn yn erbyn y gwynt yBtormUyd yn el ryferthwy, rhag gwneuthur yr un niwed o hono i doulu y Dylles. Islaw, yr oedd cor- nentydd bychain yn ymdreiglo yn wylaidd a gostyngedlg, gan furmur eu halawon yn nghlustiau yr awelon, ac ar ei glanau y byddai y plant yn chwareu ac yn ymblesern eu hunain. Ond erbyn heddyw, nid oes dim i'w glywed yn y Dylles oud swn rhyfeloedd, a son am ryfeloedd o hyd yn y byd glofaol. Mae y cwmwl hwnw, a gododd o for gjstyng- iad prfs erbyn hyn wedi ymwasgar dros yr holl wybren, ac wedi peri annghvsur, alaeth, a thrybini, i filoedd o drigolion gwla.d Mynwy a Morganwg. Mae y gweithwyr yn fwy teg eu gofynion y tro hwn nag artoed-ni cheiiiiant ddlm ond eyflafareddiad cyfiawn; ac os na fydd y mblstri mor deg, mor resymol, ie, ac mor Grfstioaogol a gadael i reswm derfynn en dadleuon, rhaid 1 mi yn y Dylles yma gredu eu bod yn ormesol, ac I raddau, yn greulawn hefyd. Nid wyf am gyfiawnhau holl welth- redoedd y gweithwyr, ond teg yw iddynt gael rheswm a barn i symud ymaith yr hen hen gynenau ydynt fel preoau upas yn gwen- wyno yr awyrgylch gymdeithasol. Arbi- tration is the I only safeguard of peace vn y glo." T. Y. T.

AT GANWYR YSTALYFERA. MR. OOL. Taer erfynaf arnoch i roddl cymalnt a- hyd eich bys o'r GWLADGARWR i'r dyben odyou sylw cauwyr y lie uchod, y Wern yn fwyaf neillduol. Oddeutu pedwar neu bump mis yn ol bu slarad am rhyw bethau o berthynas I anrhegu y cerddor enwog, Mr. Morgans, Cwmtilwe, a chrwth ysblenydd; ond erbyn hyn, y mae y cwbl wedi myned yn ddystaw. Gan eich bod wedi addaw gwneyd hyny, daliwch at eich addewld. Gwyddoch yn eithaf da ei fod wedi bod yn ffyddlon lawn trwy ei oil amser fol arwelnydd, ac yr wyf yn at ystytied yn wir deilwng o'i anrhegu. Y mae Mr. Morgans yn ddyn addfwyn a pharod bob amser ac yn ddyn uchel a boneddigaidd el gymerladau. Gwyrpawb ag sydd yn el ad- nabod ei fod yn sefyll yn y rhes flaeuaf fel cerddor ac arweinydd. Apallaf at y rhai sydd yn y lie 1 wneyd brys er mwyn caelhynoddi- amgflch. Yr wyf yn hyderu y bydd i'r rhai sydd wedl bod dan arwainiad Mr. Morgans i'w cynorthwyo hyd ag y gallant. CERDDOR.

TWYLL MASNAOHOL. Mr. GOL. -Mae prinder glo tai yn y wlad y dyddiau hyn wedi deuu lluaws o f&n fas nachwyr i'r ymirafodreth, o brynu wageni o lo gan berchenogion glofeydd, a'u gwerthu i'r cyhoedd fel y byddo galwad am dano, ac fel un profiadol a dwyll yr ymdrafodaeth, ystyr- twyf ef yn ddyledswydd arnaf ei wneyd jn hysbys, mewn ffurf o rybudd, trwy gyfrwng y wasg newyddiadurol, fel gallo y wlad ad- nabod y cyfryw a'u gochelyd. Pryna y gwyr hyn wageni f1 lo careg am bris rhesymol, a gwerthant ef yn enw glo rhwym am y pris uchaf 1 wyr y dref a r wlad. Mae mewn gorsaf yn nyffryn Cynon yn awr, wageni o lo perthynol 1 gwmnl glofa y Rhondda Mountain, glo careg y naw neu'r pedair, yr hwn a werthir gan un o'r personau diegwyddor y cyfelriwyd atynt am y pris mwyaf afresymol yn enw y steam coal. Beth, tybed, yw defnyd-1 cydwybod y bobl hyn, pan ya cyf- lawsji y fath asfadwaith ar adeg mor gyfyng? Yr wyf yn apello at drigoron Aberdar, Hir- waun, Panderyn, a Rhigos, i fod yn ofclus i ystyried a phwy yr ymdr&fodArt, ac i fvnu quality y glo a.'i bris ya gyfatebol. Biddal rhoddi cyhoeddnsrwydd i yxnldygiad&u o fath. hyn yn amserol, yn fenditk anrhasthd i lawtsr. BEODOR.

CYHUDDIAD 0 DY-LOSGIAD YN ERBYN TEEF-GRIWR ABERDAR. Yn llys yr heddgeid^aid, Merthyr, dydd Sadwra diweddaf, o fliea Mr. De Rrtz-en, cyhuddwyd William Arfcust tref-grwr, a oaoa ei dy ar dân, gyds'r aaican o niweidio el barchenog. y 7n orlawr, ac amlygid dy- ddoraeb mawr yn yr achos. Drgw/d yn ml sen y dyetlolaeih a gaulyn Thomas Hitches Yr wyf 111 hoddgddwad ar gleui'-ffj/ad Djffrya Taf. Maa fy llutst get ty y carch&rcr, >n Oomm^rolal street, Aberdar. Oddcutu chwarter i unarddeg, nOIJ Lou, gwelals f wg yn dyfod allan o dy y carch- aror. Rhodaais allan alarm, a daeth amryw bersonau, a diiFoddwyd y tsn trwy arHwys ystweeidiau o ddw fr. Yr oedd y CErcharor a'l wraig wedi boi yn cweryla trwy y pryd cawn. David Nicholas M* fi yw tifarnwr yr Iron Bridge InH, sydd yn ffinio a thv y carcharor. Ychydig amser cyn i'r alarm o'r tan gael el roi, gv-i'lals y carcharor yn myned o gyfeiriai el dy, yn gyoes i gledrffordd Dyffryn Taf. i fyny i Commercial street. CynoTthwyafs" I ddtffodd y tai, ond ni ddangosodd y carcharor ei hun o gwbl. Mary Argust, gwraig y carcharor: Cam- djlmodd fy ngwr fi yn ^*r dydd Iau, ac am chwarter wedi deg yn yr hwyr, gadewals y ty yn nghwmui fy chwser a'm merch, gan ei arlael ef yn y ty wrtho ei hun. YeUj oeddym tu.allan, clywiis ef yn bolltio drws yr heol. Nid o.dd dim tan yn greldell ystafell y cefn. Mary Ann Marsh a Hannah Enoch, merch a. chwaer y tyst diweddaf, a dystiect iddynt adael y ty yn ei chwmni, nos Iau, gan adael y carch ror wrtho ei hun. Thomas Horlock Yr wyf fl yn guaril cwyddau ar gledrffoidd y Great Western Oddeutu ugaia mynud I unarddeg o'r sjloch, nos Iau, daeth y catcharor i Weety y Prince of Wales, Commercial street, a dywedodd, Mae fy rhy ar dan, oad yr wyf fi ya ehydd oddi wrtho." Gwenllian Willams Yr wyf fi yn forwyn yn yr Iron Bridge Itn. Oddeutu chwarter wedi uaarddeg, nos Iau, clywais y carcharor yn curo wrth ddrws cefn ei dy. Dywedal- Gadewch i ml dd'od i mewn: ni wnal b vth mo hono mwy." Dywcdals with yr hedd- geidwad lie yr ydoedd. Inspector Raes Oideuta ugatn mynud I unarddeg, nos Iau, d>rbyciai8 hjsbvsfai fod ty y carcharor ar dan. Brj stais, a ciiafais yno nifor o bobl. Yr oedd y ty vn llatfa o fwg, ond yr oedd y tsa wedi ei ddifbdd. Gofynals oa o-idd y carcharor yno, a dywadwyd wrthyf ac ydyw." Aethum i'r ystafell gefn, as mewa un gongl o'r ystifeU, c^ais flwch te, gydag un ochr wedi llosgl drwyddo Yr oedd y blwch wedi ei oaod oddeutu dwy droedfadd a haner oddlwrth y mur. Gwelais ludw rhyw ddillad a IOBgasid, a phigai3 I fyny weddiliioa crys gwlanen, yr hwn a ddygais yma. Yr oedd un man o'r cylch estyll wedl llosgl yn agos trwyddo, ac yr oedd y pspyr uwchben wedi ei ddeifio. Oddeuta chwaiter wedl un- arddeg, gwelais y carcharor mewa dalfa. gan heddgeidwad. Yr oedd wedi bod yn yfed, ond gallai ofalu am dato ei hun. D-wededd j wrthyf, Inspector, pa gyhuddiad sydd genych yn fy erbyn i?" Atebais, Y cvhudd- iad yn eich erbyn yw gosod eich ty ar dan, gyda'r bwrlad o'i lesgi i'r llawr." Dywedodd y cs?charor, « Yr wyf yn ddinlwed felly cynovthwyad Drtw fl. Wn i ddim am dano," Cloais ef i fyny y nos hono, a boreu dydd Gwener dy wedodd wrthyf, CyhuM:r fi ar gam, yn wir, Mr. Rees. Os gwnaed ef gall rywun,.fy ngwralg ydoedd, y feayw ddrwg hono. Y mas hi am if nghael i'r oarchar." Dywelais witho, I-Hyshyswyd fi I chwl ddweyd wrth berson fod y ty ar den, ond ni ddaethoch i'n cynorthwyo i'w ddlffodd." Atobodd y carcharor, "Gwelafs y mwg, oad ofnwn fyned yn agos i'r ty, g*a fy mad yn ofui y d ywooat. fy ngwrafg ma1 fi ydos dd." Mr. William Wiliiams Y ty yn mha un y prcswyliai y carcharor a berthyn i mi. Y mae yn fy nyled o ryw 3p. am rent. Yr wyf wedi gofyn Iddo am ymadael, ac yr oadd rhy- budd t ymadael 1 gael ei roddi heddyw. Ar y 3ydd o Ioaawx, dywedais wrtho y byddai raid iddo adaal y ty. Gwyddai fod yn fy mwriad 1 roi rhfbudd iddo. Rhent y tv vw 30s. y mis. 3 1 Hannah Enoch a ail atWyd. Yr Ynad Oifiogedig; A wyddoch chwl am dy y carcharor yn dda 1 Tyst: Gwn, syr. Y. C. A wyddoch chwl yn mha le y ced-. wid. y blwch te ? Tlst: Yr wyf yn credu y cedwld ef yn y gagin gefn, ond nid wyf yn sier. Mary Ann Marsh a ail-alwyd, ac mewn atebiad i'r Ynad dywedodd fod y gweddill a dd; gasid giir fcron yn pcathyn I grys a bryn- asal ei brawd bum wythuos yn oL Croesholwyd gan y Carcharor A ddarfa i'ch mam (el wraig) ddweyd wrthyf nos Iau, pan ddychwelais adref a'r g'och, "Cadwch. eich hun mor dawel ag sydd boslbi yn y gym- ydogaeth, a pheidlwch gadle" i neb eich gwel- ed" ? (Wltti yr heddynad,) Ni wyddwn beth a olygai ar yr amsar y dywododd hyn, ond gwn yn awr." Tyst Ni chlywais fy mam yn dwayd hyn. Wedi gofyn iddo Medio, dywedodd y carcharor, Nid wyf fi yn gwybod dim fim