Y Gwladgarwr

AT OLYGYDD Y "GWLADGARWR." Syr,-Hwyrach na wrthodwch ysgrif fer oddiwrth un o ddarllenwyr y GWLADGARWR. Gwelais yn eich papyr, dyddiedig Medi 21ain, ohebiaeth gan Ividor ar fandrelau newyddion y glowr, sef y patentee, o eiddo Mr. D. Tho- mas, mineral agent, Cwmafon, a hadben Dahne, ger Abertawe. Y mae tua blwyddyn a haner er pan yr ysgrifenodd Ividor i'r GWLADGARWR o'r blaen, a hyny ar Fryntroed- gam a'i clio-operative stores. Y mae yn dda iawn genyf allu hysbysu darllenwyr y GWLAD- GARWR mai trwy ymdrech diflino Ividor i ddylanwadu ar Mr. Thomas, mineral agent, Cwmafon, a chydsyniad W. P. Strave, Ysw., y cafodd aneddwyr y Bryn eu breintio a'r stores uchod, ac erbvn heddyw y maeC vm afon a'r amgylchoedd wedi cael eu breintio yr un fath yn ddiwahaniaeth. Ouw a fyddo yn rhwydd i'r boneddwyr uchod i barhau yn eu haelionusrwydd. Y mae yn liyfn dwch genyf allu dweyd, gydag Ividor, fod y man- drelau newyddion wedi troi allan yn llwydd- lanus, a bydded i bob glowr a mwnwr trwy Gymru ymdrechu perchenogi rhai o honynt. Rhaid i mi derfynu yn awr, gan fy mod yn Myned allan o'r terfynau.—Yr eiddoch, EDNTPED.

EISTEDDFOD ADULAM MERTHYR. Anwyl Syr,—Drwy ryw amryfusedd, gadewais allan y pedwar enw a ganlynl ar y testyn "Dyngarwch" Mentor, Orlando, Iforydd, Wil- jfrerforce. Maddeued y brodyr da hyn i mi yn fy nghystudd. Os gwelir rhyw frycheuyn arall, megys gosod ffugenw wrth y testyn anmhriodol, di- olchaf am y cyfryw anwes. Yr eiddoch byth, PHILOS O'R CWM.

LLYTHYR O'R AMERICA. Oddiwrth Mrs. Davies, gynt o Mynyddbach, at gyfaill yn Merthyr. Providence, Luzerne County, Pennsylvania, America, Awst y 31ain, 1867. DAVID DAVIES, YSW. Anwyl Syr,—0 wlad machlud haul, am y tro cyntaf erioed, rhaid i mi eich cyfarch yn Y cvwair lleddf! Hoff fuasai genyf y lion, ond yn yr anialwch yr ydym yn yr ymdrechfa am y wlad a miliynau yw rhif y testynau pruddglwyfus Yr wyf heb unrhyw intro- duction, yn gorfod dweyd mai aewydd ddvch- Welyd wyf o dy galarus eich cyfneither, Mrs. Davies, diweddar oddiyna. Gwledd heb ddim ond dail melus gafodd hi oddiar pan adawodd Cyroru hyd at yr wythnos hon; ond, wele ddalen sur iawn y mae Emanuel anwyl yn ei fedd Echdoe, gyda'i waith, o dan y ddae- ar, syrthiodd tua 50 o dynelli o'r graig lo oddiamgylch iddo, a gorchuddiwyd ei babell gan ran go fawr; a bu y cwymp mor ddi- symwth, nes y bu farw mewn eiliad Cafodd ei ddryllio yn enbyd. Ddoe gwnaeth can- oedd o ddynion goreu Plymouth ymgynull yn nghyd i dalu iddo y gymwynas olaf; a gosodwyd ef yn nhy ei hir gartref tua chwech o'r gloch p.m. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan dri o'r gweinidogion hoffaf ganddo ef; sef y Parch Mr. Snowdon, Americaniad; y Parch. Thomas Phillips, T.C.; a'r Ysgrifenydd, gwein- idog Annibynol. Siaradodd yr Americaniad a'r ysgrifenydd rhyw ychydig yn Seisnig yr Oedd mwy na haner y gynulleidfa yn Saeson. Yr oedd Samuel vn ddyn ieuanc a gerid gan bawb, a mwy na'r cwbl, yr oedd yn un o'r •fynion ieuainc mwyaf gobeithiol, yn ol ei tanteision a'i oedran a welodd yr ysgrifenydd erioed. Mvnydd mawr o nwyddau gwybod- aeth, dysg, a dawn, oedd, heb ddechreu dangos el gyfnerth rhyfedd. Yr oedd wedi siarad yn barchus am danoch chwi, Syr, wrthyf lawer gwaith, a chredai, pan ygwnai fyn< d i'r coleg, y cawsai gydymdeimlad byw ynoch chwi. Yr °edd yr ysgrifenydd ag yntau fel J onathan a Dafydd. Meddyliaswn i fod dyfodol ardd- erchog draw yn y dyfodol, oblegyd yr oedd y Wawr wedi codi, ac arwyddion diwrnod goleu, digwmwl, gwresog! Machludodd ein haul cyn canol dydd. Yr Arglwydd yw efe, gwnaeth fel oedd dda yn ei olwg. Casglu cyfoeth, a gwasanaethu Duw mewn Vd arall wnaeth Samuel, ac aeth a hwy ganddo bob un drwy y glyn ac yr ydym fcinau wedi ein gadaeli ryfeddu y cymylau ^r ty wyllwch sydd oddiamgylch ei orseddfainc Ef." Hi ddaw yn oleu arnom ninau, y mae yn ddydd ar Samuel. Mae yr hen wraig yn teimlo yn unigol iawn. tachgen ddigon delicate yw Thomas, nid oes ganddo ond nerth byohan. Y mae John tua 2000 o filltiroedd oddiwrthi, draw tua Netras- ka. Y mae George yma, ond y mae ef yn Idach iawn. Y mae Dafyddyn weinidog yn ()hio, o dan ei gyfrifoldeb. Ond y mae Duw el thadau yma fel yn y dyddiau cynt. Y *hai a ymddiriedant ynyr Arglwydd a fyddont xnynydd Seion." Rhaid i mi derfynu, y Sabboth o'm blaen, ac y mae bron a yn nos, a deg milldir genyf i deithio i'r ac wyf i wasanaethu y fory. Carwn roddi rhagor o oleu i chwi, ond chwi gewch eto. Byddai yn dda ganddi hi pe y cyhoeddir y trychineb yn y newyddiadur yna er mwyn ei miloedd adnabyddiaeth. ^ofia y teulu oil atoch, ac at eich priod %ddlon a pharchus, a derbyniwch yr eiddof er yn anadnabyddus. Y mae gwynegon J11 fy llaw, nis gallaf ysgrifenu yh eglur, 8°beithio y gwnewch ef allan. D. E. EVANS.

YMWELIAD A CHYMRU. Mr. Gol-Ar ol byw am ychydig yn nghanol twrf tref fawr fel L'erpwl, mae cael gollyngdod am dipyn i awyr iach y bryniau yn creu rhyw newydd-deb yn y meddwl, ac adfywiad yn y corff. Fel un o'r cyfryw hyny ag sydd yn caru cenedlaetholdeb a hirbarhad arferion a defodau hil yr hen Frythoniaid, aethum gyda y lluaws i hen dref Myrddin i fwynhau yr hyfrydwch o fod yn bresenol a chyfarfod a lluaws o hen ffryndiau yn uchel wyl y genedl. Nid oes genyf un bwriad neillduol o sylwi yn feirniadol ar ddim a welais yn ystod fv ar- osiad yn ngwlad y gan-dim ond gwneud byr grybwyllion am hyn a'r Hall yn ol fel y dis- gynont ar fy meddwl. Gwelir yn y ceiniogol- ion wythnosol lawer o wahanol farnau am y naill beth a'r llall, ac yn mhlith ylluaws, daw yr Old Ivy Bush, mangre cynulliad y beirdd i'r bwrdd yn ami. Clvwais un yn condemnio y fan mewniaith ysgythrog a chollfarnedig yn oracl mawr Din- by ch, a hyny, fe ddichon, gyda'r bwriad o fael y wlad i gredu nad oedd efe, Syr Bardd y )e, yn hoffi y fan o gwbl. Eithaf peth ydyw I ddyn i ddweyd ei farn, ond iddo fyw wrth y farn hono, ac nid con- demnio y dafarn, ac ar yr un pryd yn medru llyncu brandi cystal a neb yn y fan. Os dir- westwr, bydded felly, ac nid rhyw haner pan, fel anti-humbug brig yr eithin. A phriodol y gellid sylwi ar un dywediad o eiddo y Tax Hunter, fel y deallo, nad oes neb a ddychryna rhagddo; mi ddywedaf fy mod yn credu mai gwell ydyw Ianci braf na Ioncyn brwnt. Ystyriwyf mai ffoledd ynwyf fyddai manylu dim ar weithrediadau yr Eisteddfod, ond cred- wyf fod amcan gwreiddiol y symudiad cenedl- aethol wedi ei lwyr golli ar draethellau afon Tywi, oblegyd Seisnigyddisieth ydoedd prif iaith yr wyl. Cymerwyd gofal neillduol nad oedd yno nemawr ddarn cerddorol Cymreig, ac yn eu lie cawsom gerddi Italaidd gan rhyw frawd barfog o Lundain, yr hwn, meddai nhw, sydd Gymro o waed coch cyfan, ond heb fedru parablu iaith ei fam. Wel, os ydyw hwna yn Gymro, naw wfft i'r fath Gymry ag ef. Dywedir fod Brinley Richards am adael yr Eisteddfod yn gwbl, am fod y beirdd wedi hwtioEd. Yates am g >llfarnuy cerddi Seisnig. Fy marn fach i ydyw, y gellid yn hawdd gynal yr Eisteddfod Genedlaethol heb nawdd na chynorthwy Die Shon Dafyddiaid wedi colli eu Cymraeg. Bydded v treuliau yn llai tuag at y symudiad, a chaffed talent gynhenid fwy o le ar yr esgynlawr, a bydd yr Eistedd- fod yn sicr o ateb gwell dyben yn y pen draw. Gall y Seison ddweyd a fynent am y genedl Gymreig, mae pob rheswm yn dweyd fod llai o ganibaleiddiweh mewn cystadleuaetti. gerdd- orol, draethodol, a barddonol nag sydd mewn ymladdfeydd cwn, rhedegfeydd ceffylau, a'r paffio gyda dyrnau o fewn y cylch yn Llun- dam. Y mae cadair dderw am awdl G\ mreig yn anrhydedd, a thlws arian yn dangos ehwaeth dda y genedl Gymreig wrth eu cyfer- bynu a'r Saeson. Gallem hefyd ddal mocsau y genedl Gy- mreig yn mhob man lie y preswyliant gyfer- ben ag unrhyw genedl o fewn i'r byd adnab- yddus, chwaethach y Saeson. Beth oeddent tybed, cyn dyfod i gyffyrddiad a'r Ys- gotiaid, y Cymn, a'r Gwyddelod? A oes rhaid bod yn ddystaw ? Na credwyf nad oes achos i hyny, oblegyd ni allwn ddweyd yn eofn fod pob peth a berthyn i ni yn anfeidrol uwchlaw beirniadaeth surllyd, fongleraidd y Saeson. Bydd rhywun yn dweyd fy mod wedi colli y testyn. Nid felly, ddarllenydd ymweliad a Chymru ydyw. 0 ganlyniad, tra byddwvf o fewn i'r c. Ich ( ymreig byddaf yn cadw at y pwnc. Os bydd amheuaeth yn meddwl rhyw- un o barthed geirwiredd fy sylwadau, bydded i'r cyfryw gymeryd taith drwy ardaloedd gweithfaoedd gwlad y Saeson, a sylwed yn fanol, yna dychweled i Gymru a sylwed yno, a mantoled y gweledigaethau yn y ddau Ie, a daw i'r penderfyniad yn fuan fod hil yr hen Frythoniaid fwy na chanrif yn mlaen mewn dysg a moesau gwareiddiedig. Os edrychwn i blith ein peirianwyr Cy- mreig, cawn luaws o honynt yn eistedd ar y blaenseddau, ac fel dynion cyhoeddus mewn gwahanol gylchoedd o urddas a mawredd bydol. Beiddiwn ddweyd nid ydym ar ol, ond yn hytrach ar y blaen, yn ol y manteision ag yr ydym wedi eu cael fel cenedl. Y mae genym areithwyr galluog, a chyfreithwyr a dadleuwyr yn ihestr flaenaf y llysoedd gwlad- ol. 0 ganlyniad, pa rhaid i ni wrido yn ngwyneb hen syniadau bawaidd brodorion gwlad Horsa. Nid wyf yn meddwl dadleu dros beidio dysgu Seisnig, ond fy mhwnc i ydyw peidio anghbfio y Gymraeg wrth geisio dysgu Seis- nig a ieithoedd ereill. Rhag blino y darllenydd, tybiwyf mai gwell ymatal ar hyn o bryd, am fod genyf lawer eto i'w draethu am a welais ar fy nhaith drwy Forganwg a gwlad Myrddin. Tri pheth hynod neillduol a ddaeth dan fy syIw, oedd esgidiau Twm Shon Catti, cwcwll un o'r beirniaid, ac apostolion cerig ar lanau Taf a Chynon; Gwasanaethed hyn yna y GWLADGARWR hyd y tro nesaf. Ydwyf, fel arfer, GOHEBYDD L'ERPWL.

YSGOL FRYTAN iIDD ABERCR WE. Mr. Gol.-Nid annerbyniol genych yn ddiam- eu fydd ychydig o helynt yr ysgol uchod. Y mae yn un o'r ysgolion mwyaf gobeithiol, mewn lie gwledig, a fedd y Dywysogaeth. Y gwir am dani yw, y mae yn mhell tuhwnt i ddysgwyliad ei phleidwyr gwresocaf ac nid yn unig y mae yn uchel yn marn yr ardalwyr yn gyffredinol, ond y mae yn uchel yn marn arolygydd y Llywodraeth, sef J. Bowstead, Ysw. Dyma ei dvstiolaeth ef am dani yn yr arholiad a gymerodd le arni yr 16eg o Awst diweddaf :— This school was opened only about thirteen months ago, and it appears to me to have made very good progress." Er nad yw yr ysgol, fel y gwelir, ond ieuanc, y mae yr ysgoldy wedi ei orlenwi. Nifer y plant ar lyfrau yr ysgol yn adeg yr arholiad oedd 147; nifer y rhai ddaethant i fyny ag amodau y Llyw- odraeth oedd 104, ac o'r nifer yna methodd dau mewn darllen, tri mewn ysgrifenu, a saith mewn rhyddiaeth; felly fe welir nad oedd ond pedwar yn fethiant hollol yn eu plith, a hyny yn yr arhol- iad cyntaf, ac yr wyf yn credu fod methiant y rhai hyn i'w briodoli nid i'w hanfedrusrwydd mewn dysgeidiaeth, ond i'w hangyfarwyddyd o'r arolyg- ydd, oblegyd dyma y tro cyntaf iddynt oil i fod dan arholiad y gwr mawr, (yr arolygydd); a pha ryfedd fod ambell un o honynt yn methu meddianu ei hun yn y fath amgylchiad. Rhoddodd Mr. Bowstead, heblaw yr hyn a welir uchod, y ganmoliaeth uchaf i'r ysgol, gan longyf- arch Mr. Williams, yr ysgolfeistr ar ei gychwyn- iad llwyddianus. Y mae yn syndod i lawer fod yr ysgol hon mewn bodolaeth, chwaethach yn y wedd y gwelir hi yn bresenol, wrth ystyried yrholl wrthwynebiadau a gyfarfyddodd ar ei chychwyn- iad. Cyfodwyd yma dair o ysgolion Eglwysig mewn gwahanol ranau o'r wlad, y rhai a wasan- aethent fel ogofau i'r Adulamiaid i ffoi iddynt. Y mae dwy o'r ysgolion uchod wedi gorphen eu gyrfa ddaearol, a phur debyg fod y darfodedigaeth wedi gafaelyd yn nghyfansoddiad y llall, a thebygol nad yw y dydd yn mhell pan y rhaid i ni ddanfon at Robyn Wyn i wneud galargan genedlaethol iddi. Ond am yr Ysgol Frytanaidd, y mae hyd y nod yr ""Adulamiaid eu hunain yn gorfod cyfaddef mai hon ydyw yr ysgol gyfaddas ar gyfer y genedl, ac mae llwyddiant yr ysgol hon yn Abercrave yn tystio yn eglur na waeth iddynt beth a wrthwynebant arni. Dydd Sadwrn, 21ain o'r mis diweddaf, rhoddwyd te a bara brith i dros 250 o nifer yn yr Ysgoldy Frytanaidd, yn cynwys plant yr ysgol, y pwyilgor, &c. Oddeuta tri o'r gloch yn y prydnawn, cy- chwynodd y plant yn orymdaith o'r ysgoldy, yn cael eu blaenori gan seindorf pres Blaen Cwmtawe. Blaenoridyr orymdaith gan T. G. Tawe. Cerdd- asant am oddeutu milldir a haner tuag i waered o'r ysgoldy, ac yn ol, a thua haner milldir i fyny heibio yr ysgoldy yna yn ol i fwynhau y te a'r bara brith. Digonwyd y plant yn gyntaf, ac yna y gwyddfodoUon ereill. Credwyf fod pob un wedi mwynhau ei hun yn dda. Gwasanaethwyd ar y byrddau gan y boneddigesau canlynol:—Mrs. Lewis, Ty'nycoed; Mrs. Williams, Tanyrallt; Mrs. Price, Tanyrallt; Mrs. Davies, Bwllfa; Mrs. Rees, Pantycwrt; Miss Jones, Ynyswen; Miss Watkins, Cae Hopkin Miss Parry, llythyr- dy Abercrave. Wedi i bawb gael eu digoni, bu Glan Tawe yn barddoni i'r te a r boneddigesau, a chafwyd anerchiadau gan y Parch. L. Jones, Ty'n- ycoed, Mri. G. Davies (Elmus), a T. V. Williams, ac ereill. Yna ymadawyd wedi cael un o'r gwledd- oedd goreu a gafwyd yn y lie erioed. Dymunaf bot; llwyddiant i'r ysgol hon, a hir oes i Mr. Wil- liams i wasanaethu yn y lie.—Yr eiddoch, GOHEBYDD. O. Y.—Dylaswn yn fy ysgrif ddweyd mai Mrs. Wiliiams, sef priod yr ysgolfeistr, sydd yn edrych ar ol y g wniadwaith yn yr ysgol uchod -G.

LERPWL. Dydd Llun, Medi 30. Y mae yn ymddangos fod sefyllfa bresenol pethau a phobl yn ein gwlad yn dwyn agwedd ddifrifol a phwysig, ac os na ddeffry John Bull at ei fusnes yn fuan, hi ddaw yn bwvsic- ach fyth. Wedi hir gysgu cawn ef yn awr yn dechreu rhwbio ei lygaid er syll ar agwedd arteithiedig a thruenus y carcharorion Abyss- iniaidd. Yn hytrach nag ymgodi at y gor- chwyl o gyhoeddi menetecel ar weithredoedd Theodore, cawn ein llywiawdwyr yn ceeran a'u gilydd ar eu clustogau esmwyth tua Llun- dain, pan y mae deiliaid y llywodraeth yn dyoddef o dan ddwylaw gwancus y canibal Theodore. Digon gwir fod ein milwyr wedi cychwyn tuag yno, ond dylasent fod yno er ys amser, ac wedi gorphen y gorchwyl o ryddhau y carcharorion o afaelion yr eppa hwnw a elwir yn frenin. Nid oes neb hyd yma yn gwybod beth a wneir o hono, ond ni a obeithiwn na ddaw y Prydeinwyr yn ol o'r ymgyreh heb ei ddarostwng a'i wneud yn fvrach o'i ben, fel na chaffo y fantais eto o garcharu plant Pryd- ain. Teflir y gost a'r drafferth i'r bwrdd gan ryw un fel gwrthwynebiad pwysig i'r ymyriad presenol, ond pe byddai i'r c-fryw hyny edrych am fynyd dros gyfrif yr arian a was- treffir ar symudiadau diles gan ein llywodr- aeth, hwy ddywedent ar unwaith y dylasai y rhyfelgyrch Abyssiniaidd fod wedi cychwyn yn gynt. Sicr ydyw fod gobaith am wellhad ar am- gylchiadau a phethau yn y dyfodol, os gellir llwyddo i gael y dynion iawn i mewn i senedd y wlad. Bellach, ni adawn yna, ac awn rhagom i sylwi ar ddygwyddiadau ein trefydd mawr. ion. Pan y mae'r Saeson yn ymffrostio yn ei mawredd gwareiddiol, a'i galluoedd addysg- iadol, ni gymerwn y fantais o edrych ar y gweithredoedd a gyflawnir o amgylch y wlad. Mewn un man cawn hanes am ddarganfydd- iad rhyfeddol ysgerbwd dynol. Y corph wedi ei guddio gan Sais rhyw dro heb neb yn ei weled. Mewn treflan arall a elwir Westbrom- wich, dyma ddyn, na Sais ddylaswn ddweyd, yn gwneud ymgais i losgi ei wraig a'i ddwy ferch, a hyny yn Lloegr wareiddiedig. Ych- ydig yn mhellach, cawn hanes marwolaeth hynod plentyn i foneddiges mewn lie y ceid allan fod ugeiniau o blant anhapus wedi eu newynu i farwolaeth drwy ddwylaw menyw o'r enw Jagger. Seisnes cofiwch ydyw hon eto fel y lleill, yn bywyn y wlad lie mae dyn- ion yn galw y genedl Gymreig yn haid o asynod diddysg. Bydd yn llawen ddarllen- ydd dy fod yn Gymro, oblegid gwell ydyw bod yn asyn Cymreig, nag yn llofrndd Seis- nig. Nid yw yr hyn a nodais ond ychydig o'r llawer a ellid nodi o bethau tebyg yn y well educated English towns, where education is flowing like the rolling waves of the sea." Nos Wener diweddaf, yn mhentref Bootle, ychydig o filldiroedd y tu allan i'r dref, cvf- lawnwyd llofruddiaeth arall drwy i ryw adyn o Sais osod terfyn ar fywyd ei wraig o her- wydd drwgdybiaeth o anffyddlondeb iddo. Wrth droi ein golygon i gylch arall, cawn y Ffeniaid yn cynhyrfu tref a gwlad, gan ddyfod allan mor feiddgar ganol dydd goleu, a chyf- lawni yr ysgelerder mwyaf gwrthun o flaen llygaid swyddogion cyflogedig y llywodraeth. Mae ymddygiadau brodorion yrYnysWerdd yn galw yn uchel am ymyriad buan, oblegyd y maent yn dangos nad ydynt yn gofalu beth a gyflawnir ganddynt. Dengys eu gweithred- oedd yn Manceinion benderfyniad gwrol neu wallgofrwydd a beiddgarweh anystyriol; ond gan nad pa un o'r ddau ydynt, y mae y dull llwfr a gwasaidd a ddangosir gan yr awdur- dodau yn warthrudd cywilyddus ar gymeriad llewaidd John Bull, oherwydd caniatau i fintai fechan i wneud gwawd o'r gallu llywodraethol drwy ryddhau dynion o gadwyni, a gadael iddynt ddianc mewn dyogelwch, nas gwyr neb i ba l'e, o flaen llygaid y swyddogion. Os yd- ym i farnu pethau yn ol yr amgylchiadau presenol, mae genym Ie cryf i gredu fod y Llew Prydeinig ymffrostgar yn ei alluoedd rhyfelgar wedi cael ei daraw a dychryn gan ddyrnaid bychan o Wyddelod. Dylid yn bendifaddeu roddi yr Iwerddon yn ol iddynt, neu ynte osod terfyn ar eu traha melldigedig, oblegyd fe ddengys y rhagolygon presenol fod bywyd a meddianau dinasyddion mewn cyflwr annyogeL 0 ganlyniad, goreu po gyntaf y gwneir hwy yn esiampl i'r byd am yr hyn a gyflawnant y naill ddydd ar ol y llall. Nid wyf yn awgrymu dim am y gorthrwm sydd arnynt fel cenedl; oblegyd mae y dull yr ym- ddygant yn mhob gwlad wedi serio pob teim- lad dymunol atynt i fyny yn hollol. Amcan pob Gwyddel ydyw enill y lie iddo ei hun; o ganlyniad, tybiwyf fod genym ddigon o re- swm dros ddymuno gweled rhyw Syr Watcyn Wynn yn codi eto er dangos iddynt beth yd- ynt. Peidied neb a meddwl ein bod am ddi- ddymu.y genedl oddiaj; wyneb y tir; ond os nad ellir dwyn y cyfryw i drefn, a chael llon- yddwch ganddynt, mae yn llawn bryd gwneud