Y Gwladgarwr

LLTVBAV IBWTBDIOI CYHOEDDEBIG AC AR WSETH GAN HUGHES AND SON, WREXHAM, BARDDONlA^tJtt. r B ARDD A'R CERDDOR CAROLAU, be. Coll Gwynfa gan J. D. Ffraid, 5s. Y Bardd a'r Cerddor gan J. Ceiriog Hughes, Is Caniadau: gan loan Maethlu, Is. Carolau Nadolig, Casgliad Newydd, 6c. Gwaith Dafydd lonawr, gyda Darlun. Llian 5s. Caneuon Gwladgarol Cymru: gan Derfel. Amlen Is. Ulan Is. 6c. Gwaith Glanmor. Amlen, Is., llian, Is. 6c. Cathlau Byrion; gan Tydfylyn. Amlen Is. Cant o Ganeuon: gan J. Ceiriog Hughes. A ien la. lian gilt edges, 2s. Oriau'r Hwyr gan J. Ceiriog Hughes. Amlen Is. Oriau'r Bore: gan J. Ceiriog Hughes. Amlen Is. Eos Ceiriog sef Casgliad o ber Ganiadau yr hen fardd Huw Morus. Y ddwy gyfrol am 6s. Dyddanwch yr Aelwyd Caneuon Djewisol Is. Emmanuel: gan y Parch W. Rees. Llian 4s. Ieuan Glan Geirionydd: sef Awdl, gan Hwfa Mon. 6o. Yr Adgyfodiad: gan y diweddar Ieuan Glan Geir- ionydd. Amlen 6c. Hynt y Meddwyn: gan y diweddar Ieuan Glan Geir- lonydd. Amlen Is. Y Tlws Arian: gan John Phillips, (Tegidon.) Amlen 4o Hosanna: Emynau i blant yr Ysgol Sabbothol, 2c. CERDDORIAETH. Y Gyfres Gerddorol Gymraeg; dan olygiad Owain Alaw Pencerdd, yn cynwys cerddoriaeth wreiddiol a detholedig sathemau, motets, cydganau, glees, a chaneuon, &c., o ttatur grefyddol a moesol. Yn rhanau Is.—Rhif 1-25 yn barod. Anfonir rhestr ar dderbyniad stamp. Alawon y Bryniau: sef holl gyfansoddiadau J. D. Jones a ymddangosasant yn y 'Gyfres.' Llian 9s. Prince of Wales Price Cantata: gan Owain Alaw, Pencerdd. Byrddau 3s. 6c. Choruses y Gantata: mewn amlen Is. Y Motett buddugol Eisteddfod Abertawe, 1863. Amlen Is. Gwarchae Harlech, Cantawd Gadeiriol yr Eisteddfod, 1863. Amlen 2s. Cydymaith y Cerddor: yn cynwyo tpnau moesol a difyrus at wasanaeth teuluoedd, cyfarfodydd llenyddol, &c., &c,, gan J. D. Jones. Argraftadnewyddgyda Chym- deithranau: mewn byrddau 4s. t Carolau Nadolig, gyda Chymdeithranau dan olygiad D. Jones, Ruthyn. Mewn amlen Is. Canigau Bishop: dan olygiad Owain Alaw: y geiriau gan J. Ceiriog Hughes. Pris o 2c. ac uchod. Tonau yr Ysgol Sabbothol: dan olygiad Owain Alaw. Amlen 6c.. Anthem Fuddugol Ddirwestol, gyda Chyfseiniadaetb 1 r Organ neu'r Harmonium, gan Owain Alaw,-y geiriau gan y diweddar Eben Fardd. Amlen 6c. Anthem Fuddugol Eisteddfod Genedlaethol Conwy, *"61, ar eirian Psalm lxvii: gan Hugh Jerman, Kerry. Amlen 6c. Llyfr Tonau gan leuan Gwyllt. Pris 3a. 6c. Llyfr Tonic Sol Fa: gan leuan Gwyllt. Llian 2s. 6c. Anthemau allan o'r Gyfres Gerddorol, Llian -5s. Cydganau allan o'r Gyfres,' danolygiad OwainAlaw,6s. Gramadeg Cerddorol: yn cynwys eglurhad (Syflawn o Cerddoriaeth: gan David Roberts, (Alawydd.) 6o. Llaw-Lyfr Tonic Sol Fa: Rhan 1 a 2. Rhwym Is. Hymnau a Thonau yn y Tonic Sol Fa, 2c. Gems of Welsh Melody. Rhan 1—4, 2s. 6c., yn un Gyf. 01, 10s 6c. GEIRIADURON. Geiriadur Ysgrythyrol: yn cynwys hanes personan aes^riflad lleoedd, ac hefyd eglurhad o'r amrywiol eiriau, athrawiaethau, cjnfreithiau, gorchymynion, deddfau, gosod- a chyffelybiaethau yn yr Oraclau Sanctaidd; wed ^casglu o waith Calmet, Brown, Newton, Hurd, Charles Y ddwy gyfrol yn rhwym yn un 8s. (Pris cyntefig 16. rtaPocket English-Welsh Dictionary: by W. Richard- a new editipn revised, corrected, and much enlars Rhwym 3s. ^^Fiadur Cymraeg a Saesoneg; gan W. Richards, LL. IJ nMjei ddiwygio a'i helaethu. Rhwym 2s. 6c, Y Geinadur Saesoneg a'r un Cymraeg wedi en wwymo yn un llyfr 5s. HANESIAETH. Hanesion yiBeibl;;gyda 300 o Ddarluniau. Llian 3s. 6c. ■Methodistiaeth CjTnru gan y Parch. J. Hughes, Liver- s'?,? Yn dair cyfrol, llian 7B. 6c. yr up,j haner-rhwymiad 8s. 6c. Holwyddoreg ar Hanesiaeth Ysgryth- *j7H: 'wedi ei chyfaddasu i wasanaeth Tsgolion Sabboth BNDIF ^dysg denluaidd; gan y diweagar -Sarohi J Map i Liverpool. Pris Is. gyda llian;

"W" JLZDsTTuEID. The Liverpool, London, and General Accident Plate Glass Insurance Co., "DEQUIRE active and influential Agents throughout J-1' South Wales. Terms Liberal. Apply to the District Manager, 12, Park Street, Newport, Mon. CYNELIR CYSTADLUCIETH GEBDDOROI YN ABERTAWE, TACH. 18, 1867. I'r Cor heb fod dan 60 o rif, a gano yn oreu We never will bow down," o Judas Mac- cabceus, Handel. GW-ODR £ 15. Mae programmes i'w cael drwy anfon 2 stamp i'r Y sgrifenydd,- D. JONES, 5, Christina Street, Swansea.

People's Hall, Pontypridd, A New Bayley's iLDms, fstrad. J O SI CBOCKBTT. Clock, Watch, and Cabinet Maker, Milipuff, Feather, and Iron Bedstead Warehouse, Pontypridd. IT A VE you been to J. Crockett's Furnishing Warehouse, People's Hall, Pontypridd ? If not, go and buy for CASH ONLY, A good Iron Bedstead 0 16 0 A good MiUpuff Bed and Bolster 0 18 0 A good Palliasse for ditto 0 10 0 A good Mattress 0 18 0 A solid Mahogany Front Chest of Drawers. 3 5 0 A good useful Pembroke Table 1 2 0 A good Eight-day Timepiece 1 5 0 A good American Clock 0 16 0 A good Kitchen Chair 0 8 6 A good Mahogany Bottom Chair. 0 5 0 Observe this particularly,— A patent Lever Watch, Warranted 4 4 0 Do. Do. J. C. best make 5 5 0 Silver and Gold Chains & Alberts equally low. Good Geneva Watches 1 5 0 Do. Stiongly recomended 1 15 0 Furnishing Department,—Saucepans, Tea Kettles, Fenders, Fire Irons, Brushes, &c., &c. UNDERTAKING DEPARTMENT. Men's Full Sized Coffins 1 5 0 Children's lined with Blue outside 0 7 6 The above Prices for Ready Money only. Carpets, Floor Cloths, Hearth Rugs, Pianos & Harmoniums. All goods delivered home free of charge, for 12 miles round.

TO BE LBT. A DOUBLE-LICENSED PUBLIC HOUSE, and may be entered upon immediately. Apply to Mr John Jones, Wheat Sheaf, Mill Street, Aberdare. -W- ANTED, A SOBER, STEADY MAN, accustomed to Canal Work, and to take care of Horses. Application to be made to X. Y. Z., Post Office, Neath. IIETIIAIIA, CWiWAFOM CYNELIR EISTEDDFOD FAWREDDOG YN Y CVPEL UCHOD, Y NADOLIG NESAF. T>YDD yr holl destynau allan yny GWLAD- GARWR mor fuan ag y gellir. Beirniaid, —ALAW DDU a'r PARCH. B. WILLIAMS, Canaan, Abertawe. Dros y Pwyllgor, E. HAVARD.

BWRDD Y GOLYGYDD. Amicus," a MR. J. WILLIAMS, Trecynon.- Yr oeddym yn berffaith hysbys yn nghyloh helyntion y pymtheg punt, ac yn gwybod bod Amicus yn dweyd yr hyn nad oedd wirionedd; ond pe buasem wedi ei wrthod, feallai y buasai hyd yn nod Amicus yn ein cyhoeddi yn un ochr- og ar bwnc yr Etholiad. Nid yw yn un anrhydedd na lleshad i neb geal y fath gymeriad ac Amicus yn bleidiwr iddo. Y mae genym luaws o ysgrifau wedi aros ar law, ond cant ymddangos mor fuan ag y gellir. e-O berwydd fod y Cyhoeddwr wedi bod yn yr Eisteddfod am y dyddiau diweddaf, y mae hef yd luaws o lythyron cyfrinachol heb eu hateb, cant ei sylw yn ddioedi.

TALIADAU. J. J., Middlesboro'. J. R., Cefncribwr.

Cyfeirier y GOHEBIAETHAU, a'r ADOLTGIADAC -—"To the Editor of the Gwladgarwr, Canon-street, Aberdare." Pob Archebion a Thaliadau i'w gwneud "Walter Lloyd, GWLADGARWR Office, Aberdar."

Y CNYPAU. Gwelsom rywbeth tebyg i synwyr yr wythnos hon, yn hanes teithiau ymwelwr yn ngwahanol barthau y deyrnas, gyda gol-w g ar y cnydau. Dywed fel hyn:— Ar dir da, ac o dan driniaeth gelfyddgar, y mae y enydau can drymed ag y gellid eu dymuno; ond ar dir gwael neu wlyb, lley buwyd yn rhy ddiweddar yn dodi yr had i lawr, neu lie nad oedd y tir mewn cyflwr piiddol i'vr dderbyn, y mae y canlyniad yr hyn a ddylid ei ddysgwyl, yn gymedrol, ar ran o'r tir hwnw, a chnwd drwg dros ben ar y gweddill. Ond nid oes dim anarferol yn hyn y mae wedi bod bob amser er pan ydwyf fi yn cofio. Y mae y porfaoedd breision mewn rhai o barthau Lloegr, yn ddymunol i edrych arnynt; a'r yd yn bob peth a allai dyn ddeisyf ar sail rhesymol." Dywed trafaeliwr arall fod y "gwenith yr hyn a ellir ei ddymuno yn mhob ystyr, oddi gerth ar dir gwlyb, gwanllyd, a diymgel- edd. Barna ef y bydd y enwd ar y cyfan yn helaeth ac yn iachus. Os doil y tywydd dros ychydig yn ffafrol, y mae genym obaith cynauaf da toreithiog ac y mae y cnydau gwyrdd yn addaw yn dda, yr hyn sydd yn enyn ynom obaith cryf y daw pris y cig i lawr. Y mae yr Iwerddon yn addaw cnydau toreithiog hefyd, yr hyn a wna fwy tuag at dawelu v wlad aflonydd hono na dim meddyginiaeth a all Llywodraeth Doriawl gynyg. Y mae y cnydau yn yr Unol Dal- eithiau yn ddirfawr. Nid ydynt mor dda yn Ffrainc, ac nid all Germany na Russia fostio dim llawer: ond gellir gwneud holl ddiffygion Europ i fyny, gan nad pa faint ydynt, o'r Unol Daleithiau a Canada, lie y mae y cnydau mwyaf a welwyd er pan y mae neb yn cofio. Helpa yd Amerig i gadw marchnadoedd y Cyfandir i lawr. Yn ystod y pum mlynedd yn diweddu 1865, y mae wyth miliwn o chwarteri bob blwyddyn wedi cael eu dwyn drosodd i'r deyrnas hon ac nid ydyw yn debygol y gwna llai y tro yleni. Tra y mae nifer fawr o'r byd yn cadw gwyliau, ac yn rhodio o gwmpas, y mae yr amaethwyr yn egniol yn tori i lawr ac yn cywain yr yd. Y mae yn drueni i neb es- geuluso, o ddiogi neu o gybydd-dod, casglu y toraeth mawr y mae Rhagluniaoth wedi ei osod yn eu cyraedd. Y mae gormod o hyn wedi bod flyneddau yn ol, a theuluoedd wedi gorfod ymborthi ar fara nad ydoedd yn gymwys i greaduriaid rhesymol mewn canlyniad i hyny. Yr ydym yn ymyraeth a'r mater hwn am mai nid a'r amaethwr yn unig y mae a wnelo cynauaf da neu ddrwg, ond a phawb o'r brenin i'r cardotyn; rhaid i bawb gael bara, ac nid ydyw yr amaethwyr ond offer- ynau yn llaw Rhagluniaeth i'w barotoi; gan hyny, y mae yn briodol i ni deimlo a dyweyd ein meddyliau Y mae yn ddrwg genym orfod mynegu nad oes ond ychydig iawn o amaethwyr Cymru wedi talu y sylw a ddylent i'w celfyddyd; ac y mae llawer o honynt yn rhy ddoeth (?) i gymeryd eu dysgu. Os sonir am ryw gynllun newydd, na chlywsant eu tadau yn son am dano, gwnant y wen mwyaf diflas, a'r gwyneb mwyaf anniolchgar a fyddo yn bosibl. Tra y mae diwygiadau a gwelliaint yn cael eu dwyn i bob celfyddyd, a ydyw amaethydd- iaeth, y gelfyddyd gyda'r henaf, os nid yr henaf oil, i gael ei chadw yn y cyffion heb i neb gynyg gwelliant ar yr hen drefn?" Y mae genym gryn hyder yn y plant sydd yn cael addysg, y deuant hwy i ddeall gwell pethau nag a ddeallodd neb o'u henafiaid erioed yn nghylch hyn fel pob peth arall.

YR EISTEDDIAD SENEDDOL DIWEDDAF. Ni fu nemawr eisteddiad Seneddol a mwy o ddiflasdod yn nghlyn ag ef na'r diweddaf, er iddo yn y diwedd roddi i'r wlad ryw fath o waredigaeth. Yr ydym wedi gweledj cyfnewidiad mawr yn cymeryd He, ar ol y holl gellwair, a'r chware ffon ddwybig, a fuyn ystod gweinyddiaeth Palmerston. Nid oedd y Senedd yn gweithredu y naill ffordd na'r llall y pryd hwnw, a dyfodiad Gladstone a'i blaid i awdurdod a barodd yr holl ddeffroad am Ddiwygiad. Ni ddaeth yr amser eto oedd yr arwyddair yn bar- haus cyn hyny; ac wedi dyfod yr amser nid oedd y Toriaid yn foddlawn i hyn gael ei ddwyn oddiamgylch gan y Rhyddfryd- wyr yr oeddynt wedi cael eu cadw danodd mor hir, a'u dal yn ol oddiwrth y torthau a'r pysgod, a'u dilynwyr mor newynog, fel yr oedd yn dda ganddynt gael swydd er gorfod rhoddi Diwygiad am dani. Pan feddyliant am yr hyn a wnaethant, y mae yn syn ganddynt feddwl eu bod wedi can- iatau cymaint ag a ganiatasant. Y maent wedi rhoddi y peth diweddaf a allasem ddysgwyl oddiwrth Dy Cyffredin fel yr un presenol; ond pa beth oedd i'w wneuthur, gan fod y wlad wedi deffro ? Yr oedd yn rhaid cael Diwygiad; ac onid oedd hyn yn beth yr oedd ganddi hawl ynddo ? Y mae yn dibynu ar y wlad bellach wneud iawn ddefnydd. o'r fraint y mae wedi gael; na chaffed gelynion rhyddid fantais i ddyweyd nad oedd eisiau Diwyg- iad; drwy iddi fod yn ddifater gyda golwg ar y bleidlais. Gall hyn, wedi y cwbl, fod fel gwerth yn nwylaw ffyliaid gyda llawer. Yn amser rhyfel Bona, yt oedd y dynion a brynid i fyned allan, yn lie y rhai y dis- gynai y coelbren arnynt, yn ddrud iawn. Derbyniodd ambell un ugain punt, y Hall ddeugaini a'r llall haner cant o bunau am dano ei hun acyr hedd llawero'r rhai a brynid, drwy eu bod o haniad isel, mor an^ wybodus am werth arian fel y taenent ba- pyrau punoedd ar frechdanau, ac y llyncent hwy er mwyn dyfod i ben a gwario yr arian yn ddigon buan Y mae arnom beth ofn fod brodyr i'r cyfryw i'w cael eto; a'r rhai hyny yn mhlith yr etholwyr newyddion; ac fe brofir hyny, yn ddiau, os na wneir y defnydd goreu o'r bleidlais wedi ei chael. Er mai drwy offerynoliaeth Toriaid y daeth y fraint hon, nid yw hyny yn profi y dylid pleidio y Toriaid; onid hwynt hwy oedd mewn awdurdod pan deimlodd y wlad awydd angerddol am gael Diwygiad ? Nid oes neb z;1 mor ffol yn N ghymru a meddwl y dylem ni oil fyned yn Eglwyswyr am mai Esgob- ion duwiol a gyfieithodd yr Ysgrythyr lan i'r iaith Gymreig. Onid hwynt hwy oedd mewn cyfleusdra, pan dderbyniwyd gorch- ymyn i wneuthur hyny ? Bu ar ol hyny, ac y mae, yn bresenol, rai a allasent wneuthur y gwaith, ond i ran yr Esgobion z' y daeth. Gallasai larll Russell a'r An. Mr. Gladstone, roi Arsawd Diwygiadol i'r wlad, gystal, os nid gwell na'r hwn sydd wedi ei roddi; ond ni chaent gyfleusdra i hyny. Buasai yn well gan bob Carwr Rhyddid ei gael ganddynt hwy, na chan y Toriaid; ond, gan ein bod wedi ei gael, gwneler y defnydd goreu o hono, drwy i bob dyn bleidio y neb fyddo yn debycaf o ateb y dyben goreu yn y Senedd. Y mae genym ormod yno eisoes o rai dyddim; na anfoner rhagor atynt. Oes y rheilffyrdd, a'r tele- graff, yw hon ni all roddi i fyny a'r hen gerti, y carllusg, a'r cewyll. Y mae pob peth yn fyw o'n cwmpas, ac y mae yn rhaid i ni gael Senedd fyw o ddynion gweithgar yn deall egwyddorion, ac nid rhai anwybodus diffrwyth, er gwneud i fyny y rhif, heb ganddynt unrhyw honiad i'w wneud ond eu bod yn feibion boneddig- ion.

SARON HALL, ABERAMAN.-Cynelir cyfarfod cvhoeddus yn yr Hall uchod nos Lun nesaf, Medi 9fed, 1867, i'r dvben o gyflwyno tysteb fechan i Mr. John Williams, goruchwyliwr High Duffryn Colliery, (neu bwll Mr. Wil- liams, Ynyscynon, gynt), ar ei ymadawiad a'r lie, i fyned i Treorci, Ystradyfodwg, i fod ya ben goruchwyliwr o dan Mr. Insole, Cardiff. Y mae y symudiad yma wedi tarddu yn benaf oddiwrth weithwyr Mr. Williams, yn nghyd a'i gyfeillion penaf ar hyd a lied y gymydog- aeth. Bwriedir cyflwyno iddo sofa hardd iawn, yn nghyd a'i ddarlun ef ei hun, ac anerchiad iddo hefyd yn ateb yr amgylchiad, a hwnw wedi ei roddi mewn frame hardd. Dymuna cyfeillion Mr. Williams alw sylw y tanysgrif- wyr yn gyffredinol at y cyfarfod. Bwriedir i'r cyfarfod i fod o natur foesol, yn cyfateb i gy- meriady lIe y bydd yn cael ei gynal. Dys- gwy lir y bydd amryw o feirdd a cberddorion y gymydogaeth yn bresenol. Yr ydym yn dys- gwyl cael cyfarfod difyrus iawn. Cewch hanes y cyfarfod yn y GWLADGARWR nesaf.—GWEITH- IWR. CEDWERYDD EISTEDDFOD UNDEBOL PWRTV- BELA.—Cynaliwyd|yr Eisteddfod hon eleni yn ystafell eang, prydferth, a chyfleus y Drilfa Filwrol, Coed Duon, Mynwy. Cafwyd yr hia yn hyfryd, cynul!iad lluosog yn nghvd, a thaw- elwch mawr i fwynhau yr oil. Y buddugwyr at y traethawd yn cynwys y Desgrfiad goreu o gerddoriaeth yr ardal hon, yn ei ddiffygion a'i rhagoriaethau, yn nghyd a'r cynlluniau goreu i'w hadferyd, oeddynt Mri. W. Jones (Asaph Gwent), Rock, a P. Davies (Casnodyn Rhiw Syr Dafydd.) Eto, ar y traethawd gnreu ar Effeithiau Niweidiol y Fasnach Feddwol, yn nghyd a'r moddion goreu er atal ei llifeiriant ofnadwy, Mr. Richard Davies, Rymni. Y Gan i Ddri!fa Filwrol Coed-duon, Mri. Ezekiel Davies, Sirhowy, a Samuel Thomas (Gwgan Gwent), Tredegar. Y Penillion i'r Ysgol Sab- bothol, Mri. P. Davies (Casnodyn), M. Davics, Penmain, a Samuel Thomas (Gwgan Gwent ) Yr Haf; goreu, Cor Glanelyrch, Rhumni. Cyfod, Ferch Seion; cydfuddugol, Cor Vale Terrace, Tredegar, a Chor y Cerig, Rhumni. Awn yn Lion goreu, Asaph Gwent a'i gyf. Glan Lliedi; cydfuddugol, Cor Glynelyrch, Rymni, a Chor y Dyffryn, Bassaleg. Yr oedd amryw o bethau ereill i gystadlu arnynt, y rhai yr ydym yn gorfod gollwng allan o ddiffyg gofod, Llywydd, D. S. Lewis, Ysw., Penrhiw Franc. Beirniaid, Parchn. R Jones, Cwrty- bella; R. H. Morgans, Bedwellty E. Hughes, Penmain a W. T. Davies, Argoed.—J. H. W.

ESGORWYD,— Awst 26, priod y Parch. D. Thomas, Seioa Abercanaid, ar ferch.

PRIODWYD,- r; -Vi-^ IIIAwst 27ain, yn Nghapel Hope, Merth yr Tyd fil, gan y Parch. Samuel Jones, Cefn, y Parch W. Thomas, gweinidog ieuanc y Trefnyddi on Cal finaidd yn Hirwaun, a Miss Elizabeth Lewi a, Pant ail ferch y diweddar Mr. Thomas Lewis, Dow lais. Awst 26, yn Brynseion, Cwmbach, gan y Parch. J. Morgan, gweinidog y lie, Mr. Lewis Evans, a Miss Anne Jones—y ddau o Cwmbach. Medi 3, yn Brynsion, Cwmbach, gan y Parch. J. Morgan, gweinidog y lie, Mr. Thomas Davies, Cwmbach, a Miss Margaret Thomas, Aberdar.

BU FARW,- AAwst 31, Mary, gweddw y diweddar Jenkin Howell, Moss Row, Abernant. Ni bu fyw ond ychydig dros wythncs ar ol ei gwr. Yr oedd wedi bod.yu cad\y ei gwely amyn a.gos i saith mlynedd, Awst 26, Mr. Rees Evans, o'r Toncooh, yn ei 98 mlwydd oed.