Y Goleuad

OR EFRYDFA. Y PARCH. J. M. SAUNDERS, M.A., AC ADDYSG SECULAR. GWVDDAI Mr. Saunders yn burion beth oedd ganddo i'w ddisgwyl pan y codai yn Nghynhad- ledd yr Egiwysi Rhyddion i gynyg Seculariaeth fel yr ymwared rhesymegol a synwyrol o an- hawsd'erau y Rhyddfrydwyr gyda'r cwestiwn o addysg elfenol. Ac nis gallaf lai nag edmygu ei wroldeb, yn beiddio bod yn anmhoblogaidd, a mynegi ei argyhoeddiad. Yr oedd ganddo egwydcior i sefyll i fyny drosti-nis gall neb wadu hyny. A phrin y gellir meddwl am un Rhyddfrydwr, yn enwedig os gyda hyny yn Ymneillduwr, na chydnebydd yr egwyddor, er iddo amheu y doethineb mewn rhai amgylch- iadau o'i gweithio allan i'w therfyn naturiol Os oes rheswm i'w roddi am fodolaeth Eglwysi Rhyddion, y rheswm ydyw mai trais ar hawliau dynoliaeth yw, fod y gallu gwladol yn ymyryd a chrefydd y deiliaid. Yr egwyddor hon yw y sylfaen ar yr hon y safant ar wahan oddiwrth y sefydliad eglwysig gwladol. Brwvdro dros yr egwyddor hon a roes enwogrwydd i'rgwyr y mae Cynhadledd yr Egiwysi Rhyddion heddyw yn bendithio eu coffadwriaeth. Yr oedd yr egwyddor yn un ddigon pwysig yn eu golwg hwy, i gymeryd eu hysbeilio a'u carcharu, i ddioddef llawer, ie, i farw, i'w hamddiffyn. Ni raid i mi amlhau geiriau ar bwysigrwydd yr egwyddor. Pe buasai rhywrai yn ein gwlad yn dadleu, yn wyneb haul a llygad goleani, am ad- newyddiad Deddf Unffurfiaeth i'n gorfodi i fyned yn gyson i eghvys y plwyf, ac addoli yn ol ei threfn hi, fe gawsid taranlef o Gynhad- ledd unedig yr Egiwysi Rhyddion yn dywedyd fod y Gynhadledd hon yn gwrthdystio yn ddig- ofus yn erbyn ymyriad y llywodraeth, mewn un- rhyw wedd, a chrefydd y deiliaid, ac yn rhwyma ei hun a diofryd i wrthsefyll hyny, hyd yr hafn olaf." Yr hyn a wnaeth y Parch. J. M. Saunders oedd cynyg fod yr egwyddor hon yn cael ei chymhwyso at yr Addysg Elfenol a drefnir gan y gallu gwladol i'n plant; a pha ymyriad a chre- fydd y deiliaid a all fod yn bwysicach na bod' y lywodraeth wladol yn rheoli addysg grefyddol' y plant ? Ac wele yn swn terfysg o anghymer- adwyaeth y cafodd Mr. Saunders, trwyddylan- wad y Llywydd, ganiatad i osod yr achos ger- bron Cynhadledd yr Egiwysi Rhyddion; ac aeth plaidlais y mwyafrif gorlethol yn ei erbyn! Mae'n debyg y dywedai pob un o'r mwyafrif nad oeddynt yn rhoddi eu pleidlais yn erbyn yr egwyddor, ond yn erbyn y cymhwysiad neilldu- ol o honi at addysg grefyddol y plant, oblegid nad yw cymhwysiad o honi dan yr amgylchiad- au presenol yn gyfleus. Safai Mr. Saunders dros yr egwyddor, na buasai un rheswm 01 gwbl am gynull y Gynhadledd hebddi, ac aberthodd y mwyafrif yr egwyddor i gyfleusdra. "0, y mae eich rhesymeg chwi yn syml ddigon," medd y darllenydd, ond nid ar logic yn unig y bydd byw dyn; ac nid oes neb yn awr yn dadleu dros Act of Uniformity." Rhaid i ddyn wrth fwy nag a ddichon logic ei sicrhau iddo, mae'n wir; ond fedr un dyn wneyd heb logic. A gwendid mewn dyn ac mewn deddfwr- iaeth yw bod yn illogical, h.v., yn anghyson. Byddai bywyd y ddaear yn llawer unionach, es- mwythach, a gwell, o roddi mwy o le i resymeg. Ffolincb yw gwneyd yn ysgafn o resymeg; mor bell ag y mae yn myned, nid oes dim cryfach yn bod. Am y ddadl arall, a ydych chwi yn sicr nad oes neb yn awr yn dadleu dros Act of Uniformity? On id yw bodolaeth v Sefydliad Eglwysig Gwladwriaethol o anian ac wrth gyfraith yn siarad hawl y gallu Gwladol i lyw- odraethu, a darpar ar gyfer, crefydd y wlad. Yn yr hyn sydd dan ein ystyriaeth, prin y mae eisieu dweyd, mai yr Eglwys Sefydledig yw y gallu gwladol; ynddi hi y mae y gallu gwladi- ol yn cynllwyn trwy yr oesoedd yn erbvn rhydd- id crefyddol y bobl. Yr oedd pawb o honom trwy enau Llywydd y Gynhadledd yn evdnabod ° jJ' ?n e^n dyled! fawr i dyrfa liosog o wvr ardderchog yn ei hanes. Ond y mae yr hyn'a ddywedais yn rhy wir am ysbryd Ilywodraeth- ol Eglwys Lloegr trwy yr oesoedd; er ei gwaeth- af yr ydym yn mwynhau y rhyddid sydd genym, ac er ei gwaethaf y symudir un cam tuag at ber- ffeithio ein rhyddid. A mwy! Gwyddom ei fod1 yn mryd calon y blaid gryfaf o lawer o'i mewn, ein dal drachefn dan iau caethiwed y Babaeth; a phe caent hwy eu hewyllys, y bydd- ai yn yr holl ysgolion elfenol ddefodau a delwau a llyfrau, y cwbl yn dysgu Pabyddiaeth rhane; ac yn goron ar y cwbl, cyffesgell i'r plant. Ac y maent yn fwy llwyddianus o lawer nag y tyb- ir. A dyma ben y ffordd i ddwyn crefydd y wlad yn gyfangwbl yn nwylaw y gallu gwladol, Gwn y cwbl sydd i'w ddweyd ar yr ochr arall, Ond tueddu yr wyf fi yn gryf i gredu, gyda Mr. Saunders, mai cyfyngu gwaith ysgolion elfenot y llywodraeth i addysg fydol yw yr unig ym- wared sefyll ar yr egwyddor, nad oes a wnela y gallu gwladol a chrefydd y bobl, ac ymdyng- hedu yn enw Duw y gwirionedd i wynebu y canlyniadau yn deilwng o Gristionogion. Yn awr, Mr. Golygydd, peidiwch a rhoddi yr hyn a ysgrifenais mewn small type gan ofni committio y GOLEUAD; hydd yn ddigon amlwg i bawb mai myfi yn bersonol sydd yn gyfrifol. 0 leiaf, haedda yr achos gael ei ystyried a'i drafod yn bwyllog. Onid y gwir yw fod pawb o'r bron, wrth siarad a'u gilydd' am Addysg Secular, yn dweyd mai i hyn v daw hi, y rhaid iddi ddyfod. Gellwch chwi hefvdi fforddio rhoddi hyn o deyrnged i gydwybodolrwydd V Parch. J. M. Saunders heb i'r Goleuad 11 ddioddef mewn un modd. Oswestry. J. PRICHARD,

t S}fer y dyfodol ag ydoedd dysgu ei wersi. Nid yn Urilg bwriadai fod yn far-gyfreithiwr, ond hefyd Y" wladweinydd, ac fel rhan o hyny yr oedd yn angenrheidiol iddo gael eisteddle yn Nhy y Cyff- redin. Llawer cynyg a gafodd ar eisteddle, and gwrthododd hwynt i gyd hyd yr 17, pan &aiodd gynyg ar yr eisteddle y mae yn eistedd rosti yn awr. Pan gafodd ei hun yn y Sen- ^dd Mr. Gladstone oedd arweinydd y Blaid Jddfrydig. Yr oedd1 Mr. Gladstone yn H^°r e* ^lm' )r oedd yn hollo! naturiol 1 d° gynieryd at Mr, Asquith ar unwaith. A Plan ddaeth i ffurfio ei weinyddiaeth, rhaid' oedd i Mr. Asquith gael lie amfwg ynddi. Y JWestiwn oedd—Pa Ie? Rhan dynion ieuainc Syffredin ydyw dechreu gydag Is-vsgrifen- Jddiaethau. Ond teimlid fod. Mr. Asquith yn dda i hyn. Ar gymhelliad Mr. Morley J'nygiodd Mr. Gladstone iddo y swydd bwysig Ysgrifenydd Cartrefol. Svnai pawb at ei ei<Jdganvch, ond prof odd Mr. Asquith, gydag y1 neu ddaii o eithriadau, feallai, yn un o'r sgrifenyddion Cartrefol goreu fu yn v swydd rioed. Ymrodd i ddiwygio amgylchiadau gWelthwyr a gweithfeydd, a llwyddodd1 i radd- u anghredadwy. gweinyddiaeth Arglwydd Rosebery eth i'r Ochr Wrthwynebol, n a bu yno, yn yr enel, am dair blynedd ar dd'eg, pryd y teyrn- j^ai Arglwyddi Salisbury a Mr. Balfour. >chwelodd at ei orchwylion gyda'r gyfraith, W 1 a^wa<^ uchel. Unwaith dywedir iddo rthod swm o dd'eng mil o bunau am fyned i e adieu achos neillduol yn yr Aifft, am y cym- rai hyny ef yn rhy bell o gyraedd ei orchwyl- l0* seneddol. O'r diwedd, gydag ymddiswyddiad Mr. Bal- our yn niwedd 1905, trodd y rhod. Daeth Henry Campbell-Bannerman i swydd, a chafodd y Rhyddfrydwyr eu dychwelyd byda mwyafrif anferth yn neehreu 1906. B. oeddd y Prifweinidog. Pa swydd gal Mr. Asquith? Mynai rhai iddo ddy- jmveiyd1 i'w hen swydd fel Ysgrifenydd Car- rerol. Ond anfvnych v bydd neb yn cymeryd yr Un swydd eihvaith. Penodwyd ef yn Gang- eJlydd y Trysorlvs, gyda lie yn yr ail gerbyd. A Phrofodd ei hun yn un o'r Canghellwyr goreu, ae iddo ef,-yn anuniongvrchol, y mae y wlad yn ddyledus am Flwydd-dal i'r Plen Bobl. Ar arwolaeth y Prifweinidog galwyd arno ef, yn vf unfrydedd a brwdfrydedd y Blaid, i fod -Prifweinidog yn ei le—pwynt uchaf uchel- oai_s Unrhyw ddyn. Y mae ei hanes fel Prif- eimdog yn hysbys. Dichon, er hyny, mai 0 r profion cryfaf o'i gymhwysder i'w swydd Ydoedd ei waith yn penodi ein cydwladwr en- ^°g Mr. Lloyd George i fod yn Ganghellydd y ^'ysorlys ar ei ol. Fel y gwyddis gwahaniaeth- ddau i raddau pell ar bwnc Deheudir nca, ac edrychid ar Mr. Lloyd George fel JLn 0 brif wrthwvnebwyr y rhyfel, ac amddi- A>n>"dd y Boeriaid1. Ond ni oddefodd Mr. quith i ddim gwahaniaeth o'r fath ei rwystro a cyfiawnder ag athrylith mor ddisglaer ,r' Lloyd' George—arwydd o synwyr cryf a alon eang. Y tnae cysylltiad Mr. Asquith a Chymru yn jg agos a dyddorol. Efe, fel y gwyddis, yn 94) a ddewiswyd i ddwyn i mewn i Dy v Cyff- ,n Fesur Dadgysylltiad. Ni lwyddodd i'w asio. Dymchwelwyd gweinyddiaeth fregus rgl\vydd! Rosebery, ac aeth y cwbl i dir neill- uaeth hyd y flwyddyn hon, pan v mae Mr.' j^uith. eto wedi addaw i ni yn Araeth y Brenin esur o Ddadgysylltiad, ac wedi ymgymeryd' ei a'r gorchwyl o'i ddwyn ymlaen gerbron y y- A ydyw o ddifrif? Y mae gofyn y fath cvffS^M-n am un yn ddirmyg ar synwyr e' redin, ac yn deilwng o rywrai nad ydynt •> nunairi yn ddVnion. Dichon, wrth reswm, r bwriadau goreu erthylu. Ond nid ar Mr. ^^Quith y bydd y bai. Od oes dim yn ei e^' fw>7 na'i gi'ydd, dyna ydyw, ei adH a'^ arafwch yn edrych ol a blaen cyn •Q aw dim, ynghyda'i ffvddlondeb i'w addewid- n. "Wedi addaw, fel gwr o nerth a phender- be ° ^ewn terfynau posibilrwydd1, y mae yn nderfyno[ a di-droi yn ol. Un o strokes ^■•af ei oes oedd dodi y fath le blaenllaw i dadgvsvlltiad yn araeth y Brenin. T'rwv hyny ^Crhaodd gefnogaeth unol a brwdfrydig Cymru nbaladr, a dylem ei gefnogi hyd y earn. Carnarvon. EVAN JONES, Ebrill i, 1909,