Y Goleuad

YN hollol fel y disgwyliwyd ac y proffwydwyd, dychwelodd etholaeth dwyrain ETHOLIAD Dinbych Mr. Hemmerde i'r Sen- DWYRAIN edd gyda mwyafrif llethol,—o .DINBYCH. fewn 70 i'r mwyafrif gafwyd' ar ben llanw'r etholiad. -cyfEredinol. Ni freuddwyqiodd hyd ynnod y Tori mwyaf beidd- gar c 1 du_ hyjmyg am urill y sedd i Syr Foster, Cunliffe ond di -.gu y lient allu tynu'r mwyafrif i hwr yn sylweddol, er cu helpu i grochlefain fod v wlad wi.troi cofn ar y". I J\v. odraet'i nc yn ;gal\v ar Mr.'BiifourI'l^riv^i gymend \i awen- au o'u dwylaw. Yn wir, fel y mae, gyda'r mwy- afrif yn ymyl tair mil, mae rhai or papyrau Toriaidd yn ddigon digywilydd i ymffrostio >n y[-' record Tory vote' gafwyd. Profa'r ethol- iad hwn pa mor gadarn a sefydlog yw Cymru Vn ei Rhyddfrydiaeth. Pah~ \nuiv'~pol» awef vfi chwythu'r Saeson o'r iiaill^bcfhr "iVTtall, ac yn gwneyd eu hetholiadau y pethaumwyaf cli. ymddiriecf me«n bod nrae tMiim ei y graig, ac yn ual 1 lefaru yn yr un Ilais o etholiad i etholiad r r Y;gwgth aniaeth • -piawf. -Thwng gwerinLfoegf "a feh'ymfu yn.' hyiT yw fod" /&rgyhoeddiadau gwleidy ddol, Cymru wedi jeu gwaelodi ar ei chref vddy -a 'i -rhyddid'~ wedi costio Vn ddrud! iddi. NJnj yn haii-dd v symudir gwlad Vreiddiwyd :yn ei ffy'dd f(T gvvreMdi\%ci.Cym ru. Mae'n amlwg fod y Toriaid yn benderfynol $flino Cymru a'i'^an"' ■pbeithiol yr ymddengys eu tasg o drbi'r wlad i'w ffydd. Ac iechyd yw hyn i'n Rhyddfryd- iaeth. Perygl rhai o'r etholaethau yw difraw- der ac esmwythyd diofal yn tarddu o ddiffyg linrhy w' Hyrthvfynebia^ i dynu allan ymadferth-, y oedd y blaid ac i wreiddio'r to sydd yn codi yn yr egwyddorion yr ymladdodd y tadau drostynt. Yr oedd Dinbych yn amlwg yn barod i'r fr\yydr, ac y mae siom y Toriaid yn fmr. Wele'r ffig- Vrau, "V "'Hetnmerde (R.) » 6,265 Cunliffe (C.)_ 3>544 Mwyafrif Rhyddfrydol 2,721 DiGWYDDlAD mawr yr wythnos yn y Senedd -pjgdd c\nygi.ac} :.}\ Toriaid i ger- CWESTIWM fMk'r Llywodraeth am eu darpar- iaeth annigonol yn y Llynges i I-LYNGES. ddiogelu'r deyrnas. LlanWvd v Tv nos Lun i glywed y ddadl. yr hon agorwyd, am ryw resymau, nid gah Mr Bd four, ond gan Mr. Arthur Lee; gwr s\ n >mhom ^}n awdurdod ar faterion llyngesol, ac a fu'n fl'al tipyn o swydd yn y Morlys am ddwv flyn- fedd neu dair, dan Llywodraeth Mr. Balfour. Ceir yij ynrneillpyad! ?Mr. o^r arweiiliadl yn y blcidlais gern an h vmig. hon, addefiad pur bla.ew.wfgywilydd? yr afweifiydd- Xoriaid'd o '-i Waith yn troi c^ estiwn mawr y Llynges i amcan- lQn p'liidi. Nid^oes-xiwy farn nad dyna ystyr y ddadl. Yn groes i'w arfer gyffredin, ac yn groes i doli arejthiau Sla.mHyd- y Toriaid yn y ^'lad, cymerodd Mr. Lee dir gweddol gymedrol, °ud cwyhai nad oedd rha;glen ;y Llywodraeth yn ddigonol i gyfarfod darpariadau xyflyrH-gyn» • yddbl Germani; a gal'wai am 1 wyth o'r llong- au diweddaraf gael eu hadeiladu ar unwaith. >y SYR Edward drey yr Ysgrifen_\dd TIM mor, yr ymddiriedwyd y gwaith o iteb ARAETH ac o>egluro.&alfeJr L' dr ;f!v S\'R yn y nrater/ ac yr oedd y ffaith EDWARJ) GREY. hon, arni ei hun, wedi cnyn dyddordeb mawr, ac wedi tyhu lliaws i'r Ty. Mae Syr Edward yn un o'r gwladweinwyr mwyaf ei ddylanwad ar bob" plaid yn y Ty, a'r ymddiried ynddo bron yn ddlderfyn. Nid yw un o'r rhai sv'n cymeryd )I tli rhan ami yn nadleuon y Ty, ac nid yw byth yn ymgais at hyawdledd poblogaidd. Ond TOedd bersonoliacth o'r fath gryfaf, ynghyda gwelcdiad dwfn a chlir, gallu diamheuol, a Pnerffaith feistrolaeth arno'i hun ac ar ei bwnc, ^.rydd i^Q.fiQstrol'acth. eithri^d'ol ia\\n ,u Dy'r gyffredin. \i thraddo'dodd erioed <nae(.h fwv r aareth a draddodod J ar yr achhsiu hwn. y oedd vmhob ystyr yn deilwng or arhhsur, a 1 heffaith yn deilwng i'w gymharu i effaith Areithiau Mr. Gladstone ar adegau pwysig 'yn hanes y Ty a'r wlad. Yr oedd yn glir fel v ¡r¡s¡al ac yn carlo argyhocddiad i bob meddwj diragfarn. Adgofiodd y Toriaid fod gwneyd y Llynges yn gwestiwn plaid y trosedd politic- aidd mwyaf y gallai unrhyw "blaid fod yn euog o hono, a gofynodd iddynt ai nid: dyna'r argraff roddid ar y wlad gan y cwrs gymerai'r Wrth- blaid yn yr argyfwng presenol. Gelwid arnynt i adeiladu wyth Dreadnought yn ddiymdroi, ond nid; oeddi y Llywodraeth eto yn sicr a fydd- ai-amgen am gynifer. Gallai y deuai gwybod- aeth brofai'n glir ei fodl yn gwbl ddiangen- rhaid. Heblaw hyny, pe rhoid archeb am yr wyth' yn awr, nis gellid eu cael yn gynt nag y ceir hwy wrth aros hyd fis Gorphenaf. Ar yr ,un pryd, cydnabyddai Syr Edward fed y sefyil- fa yn Un ddifrifol, ac aeth ymlaen i sylwi ar yr, hyn olygai program llyngesol Germani. Pan gwblheid ef, byddai gan y wlad hono 33 o'r lhvfe.l-longau anferth hyn, yr hyn a fvddai'n lhnges na welodd y byd ei thebyg hyd yn hyn. Rhoddodd y darn nesaf p'l araeth i gyfeirio at g\ syllt iadau a theimladau Pryd a in a Germani a'u gilydd: a dangoso'dd fod cyfeillgarwch y ddwy wlad wedi myn'd yn dynach, dynach,er pan; oedd y Lh wodiraeth bresenol; mewn awdur- dod. Ond yr oedd! yn glir a chadarn ar yr ang-enrheidrwydd i'r wlad gadw uwchaiiaetli ei llynges, gan y byddai bodolaeth ein teyrnas -mewn perygl heb-hyny,. Sierhaodd! y goJ'alai'.r Llywodraeth am hyny,; a-c hyd yri nod os byddai amheuaeth am fwriadau a symud'iadau Germa ni, v nt rid y mesurau ängenrhèidiol.i sicrhau diogelweh. Terfynodd ei araeth gyda geiriau gwir ddifrifol a phwysig ar y cynydd aruthrol' yn narpariadau milwrol y Cyfandir. Yn hwyr neu'n hwyrach," meddai, mae'n rhwym o 7 gladdu a stiddo cin gwareiddiad \n hwyr neu'n hwyrach, os yr elymlaen fel hvn, mae'n rh\Vvm o an\ain i fetlidaliad cenedlaethol." CafAvyd ara,ethfer,.oridllawn o fater, gan Mr. A^quith> a siaradodd Mr. Balfour ar derfyn y ddadl. Pan bleidleisiwyd rhoed i'r Llywod'raeth. fwy- afrif o 218,—353 yn erbyn 135. --+-+-- ERYS cryn ddirgehveh ar fanylion yr hyn gym- erodd Ie yn y drafodaeth i ddwyn i CWESTIWN beny cweryl rhwng Awstria a Y Scrvia. Gwnaed yn hysbys fod y DWYRAIN cNvestlwi-i \\edi ei setio trwy wa.ith, Servia vn ildio i Awstria ac yn ei gadael yn feistres talaethau Bosnia a Herse- govina. Ond yr oedd mwy y tu ol i hyn, a gohgai fod Rwsia wedi ildio ac wedi gadaet 9 Servia heb gefnogaeth bellach yn ei hymdrech \n cibvn Awstria. Cymerodd Germani blaid \w tua, a chymerodd fesurau i ddjvyn Rwsia- ati ei hun. Y11 ol llawer o'r adroddiadau, yr oedd y mesurau hyn yn rhai pur gryfion. Sibrydir TrKàíser ysgrifenu at v Csar, yn bygwth cyd-gasglu ei fyddinoedd ar ororau Rwsia a mynu'r hvri y gofynai Awstria am dano trwy d'rais. Ymha-ffurf bynag v, cariwyd y drafodaeth ymlaen, y mae'n amIwg fod Ger- mani wedi dychrynu Rwsia: i roi i fyny ei nawdd- ogaeth a'i help i Servia am y pryd, am ei bod yn rhy wan, wedi eirhyfel, mawrdiweddar a Japan, i wynebu Awstria a Germani. Tra y llawenheir yu y rhagolwg am heddwch, nis gellir 11a i na gofidio oherwydd am ryw bethau yn y sefyllfa o'r cychw\n.Cymerodd Awstria fan- tais ar ei nerth milwrol i feddianu'r talaethau, ac vn awr cadarnheir hi yn ei thrais trwy drais pellach-gan Germani. Mae geiriau difrifol Syr Edward Grey yn gymwysiadwy at sefyllfa Ewi-bp yn y cysylltiad hwn yn gystal ag yn eu cysylltiad uniongyrchol a'r cydymgais ttyngeso! Mihyr-, iaeth a ncrth y cledd sy'n oruchaf yn nghyngor- au Ewrop, ac yn y symudiadau mawr diweddar yn y dwyrain agos, y maent wedi claddu gwar- eiddiad a gwneyd i ffwrdd a thrafodaethau cyf- eillgar rhwng y Galluoedd. DnYi.)i> hiu darllenwyd, Mesur Cynghorau India yr ail waith yn :hy'r Cv-ffredin heb MESUR ymraniad: Ond er nad oedd y CYNGHGRAU Toriaid yn barod i ranu'r Ty ar INDIAN v" Mcsui", mynasant ddadleu yn ei erhvn. Addefpdd Mr. Balfour fod yn rhaid 1 1 Mesur basio, mor bell ag yr elai ei dda: p m itthau cyffredinol. Ond, gan mai Mesur y Llywodraeth Ryddfrydol ydoedd, rhaid oedd i Mr. Balfour gael datgan ei fod ef a'i ddilynwyr yn golchi eu dwylaw oddiwith bob cyfrifoldeh yngh-n ag ef. Gwnaeth Mr. Balfour yr un peth pan roddwyd hunan-lywodraeth i'r Transvaal, ayn na.fuasarr llwyddiant di- amheuol sydd iy-ior- fiiaii., wedi coroni'r polisi Rhyddfrydig hwnw wedi dysgu gwers iddo at gyfer yr amgylchiad presenol. Ond anfynych y gall Mr. Balfour ymgodi uwchlaw ystyriaethau plaid, hyd yn nod ynglyn a materion o'r pwys- igrwydd blaenaf. Pa mor fawr bynag yw'r peryglon i'r deyrnas oddiwrth lynges Germani neu unrhyw wlad arall, a pha mor bwysig bynag yw cael llynges ddigonol i'n diogelu, y mae sicrhau boddlonrwydd ac ewyllys- da ymysg dleil- iaid gwahanol ranau yr ymerodracth yn han- fodol i'w bodolaeth; ac y mae'r Llywodraeth bresenol wedi ac yn gwneyd gwaith yn y cyf- einad yma nas .geHir ei brisio,—gwaith ag y by dd cenedlaethau c dyfodOl yn gweled ei werth ac yn mwynhau ei fendithion. --+--+- CYFARFOD brwdfrydig gafodd Syr Herbert Roberts, A.S., yn, Liscard, nos SvK HERBERT" Fawrth, Mawrth 30am, v neu- RODERTSYN add yn orlawn, a thraddodwydl LISCAR(D. ganddo un o'r anerchiadau r *r. goreu a mwyaf gafaelgar a g gafwyd ganddo erioedL 'Siaradodd am awr narriyn deiig miynid, ."Able speech" y galwodd y 'Daily I'ost (Lerpwl) hi, a "brilliant" yd- oedd desgrifiad un. arall. Cafodd y Barwnig o v 11 'Fryilgwenallt ddylanwad mawr ar y cyfarfod. Dilynwyd ef gan Mr. Lever, yr nelod dros v rhantJaj?h;nyr; -h^tt sydd.b!Qblogaidd dros ben yn yr etholaeth, ond er mawr ofid i'w gyfeillion y mae wedi pendert'ynu ymneillduo o'r gynrych- iolaeth pan ddaw yr Etholiad Cyffredihol, a hyny yn unig oherwydd ei rwymedigaethati mas- nacho!. Y siaradwr nesaf ydoedd Gymro arall, sef ein cydwladwr adnabyddus Mr. Hugh Ed- wards. Arno ef y disgynodd y gorchwyl o gynyg diolchgarwch i Syr Herbert a Mr. Lever. Kr ei bod yn- hwyr pan y galwyd arno, .cafodd' dderbyniad cynes a gwrandawiad astud, ac yr oedd yn amlwg wrth ymddygiad y dorf ei fod yn gymeradwy iawn yny cylch, Gwnaeth ei waith yn ddeheuig mewn anerchiad bywiog, yr hyn a osododdl ei wrandawyr mewn hwy! i fyn'd adref. Mae'r elf en ddigrifol yn Mr. Edwards, a hyny heb golli gafael ar y sylweddol. Siarad- odd mewn Saesneg llithrig, gan ddweyd rhai pethau gwir amserol yn- effcithiol. Ei brif bwynt oedd anogaeth i ymdrech ymhlith pob ad~ ran o Ryddfrydwyr yn ngwynel) y 'posibil.. rwydd,' ond nid y 'tebygolrwvdd' (fel y dywed- odd yntau) i'r Toriaid ddyfod i swydd yn yr etholiad nesaf. H'- RFíAID i gweryl llywodraethwyr ysgol eglwysig Abertawe a'r Bwrdd Addysg fyn'd I IIELYNT i'r Llys. Dyma ddyfarniad barn- YSGOL wyr yr Uchel-Lys yr wvthnos ddi- ABERTAWE. weddaf, lie y gofynai'r llyvvodr- aethwyr am archeb i gaet barn llys eyfreithiol ar waith Bwrdd Addysg a'r Awdur- dod Lleol. Dadleuai bargyfreithiwr y llvwodr- aethwyr fod y Bwrdd wedi camesbonio Deddf Addysg ,1902 ar rwymedigaeth yr. Awdurdbd Lleol i "gynal a chadw yn effeithiol" yn achos yr vsgol yma. Aeth ymlaen i egluro fod yr ysgol wedi bod yn ysgol eglwysig er 1847, ci hod yn addysgu tua 'mil o blant,! ac heb erioed fethu enill v grant. Yr oedd yn nhelerau cyf- logiad yr athrawon fod eu cyflog i godi swm penodot bob biwyddvn, ac yr oedd yr athrawon wedi gwneyd eu cais yn rheolaidd am godiad pan drosglwyddwyd yr ysgol drosodd i'r Aw- durdod Lleol. Penderfynoddl yr awdurdod hwnw, f odd bynag, ar-y 31ain o Hydref, 1904, fod yr holl gyflogauam y pryd i aros fel o'r blaen, ac nid oeddynt byth wedi symud o'r safle hono: Casglodd y llywodraeth arian i wneyd i fyny'r gwahaniaeth rhwng sy cyflogau yno a'r hyn a delid yn yr ysgolion darparedig; ac yn Ngorphenaf, 1906, gwnaethant apel at Fwrdd Addysg y Llywodraeth, ac yr oedd Mr. Birrell, meddai, wedi ysgrifenu at yr awdurdod Ileol yn dweyd na ddylasai wneyd gwahaniaeth. Yna anfonwyd. dirprwywr i lawr i wneyd ym- chwiliad i'r amgylchiadau, ac aeth ei adroddi- iad yntatryh erbyn yr awdurdod IIeot. Ond yr oedd Bwrdd Addysg wedi dod i'r penderfyn- iad nad oedd yr awdurdod lleol wedi methu dar- paru a chynal yr ysgol yn effeithiol. Nidi oedd y llywodraethwyr yn foddlon cydnabod hyn, a hawlient yr un cyflogau i'r athrawon ag a delid yn ysgolion y Cyngor. Caniataodd yr Ajg" lwydd Brif Farnwr a'i gydfarnwyr y cais, g rhQddoddjrarcbcb^