Y Goleuad

DANIEL ROWLAND, j^GEITHO, A DIWYGWYR ^*Hodistaidd eraill. A MD DIF F Y NIA D. y?rlleJ^r> sydd yn rhwym o roddi piescr i'r < sydd yn 1eni"1'° dyd'dordeb yn y p iirjj Methodistaidd. Ag edrych arno, r^JL. cyfansod'diad, y milfe yn teilyngu v ^raeo mhlith yr engreifftiau goreu o PUr a chryf sydd wedi yinddangos JXll -Vrn,'u er's blynyddoedd. Y mae yr v Ph;ln *n swynol, yn glir, ac yn gadarn; a c<kT "'i niae >'n coc^ at byawdledd, y mae y arwyd'd lleiaf o ymdrech nac Jh Vn°n'ad' Gellir ychwangeu fod mater y All." llawn nior rhagorol a'r iaith, a'r ar- « ;irdrlC'C'a' -A n ;inn<'iwdd taro ar lyfr sydd an^°s ysbryd mwy caredig, teg-, a ej' mae yn amlwg' fod y llyfr hwn W ys8r^enu! "id gyda yr amcan i Jh^& Pa gymaint y mae yr awdwr yn ei 4 ddltTl C' VI1C| na chwaith i ddangos pa a y mae yn nicdru ysgrifenu. Yr 5 li^e^;n gfolwg oedd amddiffyn cymeriad- 1^ lie p -Ur y Tadiau Methodistaidd, a rhoddi 0 Un °do1 iddynt yn hanes y diwygiad, yn ^4 y cymerasant ran mor amlwg. Pw\ 1 I^S 1 fw-v cynvwys i wneyd hyn na Mr. l rnae wedi ei eni a'i fagu yn agos k ac y mae wedi yfed yn helaethach b f^^d yn awr yn l"yw ° ysbrydiaeth yi V "'latf ddo' a ffynai yn ei hen ardal ened- ei" Can' nilynedd yn ol. Gwnaeth ei i y\v f?siad yn ddig-on boreu i weled Z" 0 |t)y len wrandawyr Rowland. Tyfodd e' amgylchu g'an amryw (jj yn nieddu gwybodaeth a thraddod- arn diwygiwr o Langeilht) a'r ,bu n ac yn croesholi yr hen y 'dyddiau gynt," ac yn mhob dull y niae wedi casglu y fath ystorfa o y rt!a am ddiwygiad y ddeunawfed ganrif dyfod' yn oracl ar y mater hwn. "I Z, j,r P0. peth a ysgrifena ar y diwygwyr ,^lad Methodistaidd yn hawlio sylw I Q I'Un m w>af rhagfarnllyd. Fel y d'ywed ef Vn y^^yd lledinais-—"Gan fod llawer H'clia iadai1 y Tadau wedi disgvn iddo yn y tyd eje ■ teinilai ei bod yn ddyled arno i &V\Vj r.an ef tuag at droisglwyddo vr hanes ^rlleno 1 r °esoedd sydd ar ol." I'r sawl a I SrS lJ, n>fr hwn trwyddo, ni raid dweyd I n^Ca, -y mae yr awdwr wedi svlweddoli (Lrf 'r 1 °edd ganddo mewn golwg\ ^Oi] Wed yr awdwr fod Eglwyswyr y ar1" es^nol wedi newid cu' safle gyda y T-t() diwygwyr Methodistaidd. Pan 111 ar >' maes rh.wygwyr yr ystyrid L J'II ^^dduid eu cymeriadau, ac ni'd oedd rh i^l y ^lri y ddrwg- i ddywedyd am danynt, a njlt' oeddent yn dwyn y grwaith yn Vvtl a) d linellau eglwysig. Er fod c rries yn aelod selog o eglwys Loegr, C 1'"> b ^°e> Treork3' ^on' Ystrad, Kmlyn Printing yr offeirÍáiä oècl¡t ei clyniort chwerwaf. Yn wir, ni chafodd lawer wrthwyrtebiad oddiwrth neb end oddiwrth eglwyswyr. Mor fuan ag y dechreucdd fyned oddiamgylch i gynghofi ei gydblwyfolion, dyma ei weinidog, y Parch. Price Davies, yri ymosod yn ddidrugaredd arno, gan ei gyhuddo o ragrith a phenboeth- ni. Bygythiai osod ei achoso flaeil ei Esgob, ac awgrymai y buasai ei benboethni ar ei ftordd i gael urddau yn yr Eglwys; os na roddai i fyny gynghori ar ol y rhybudd hwn, y byddai ei weinid'ogf ac eraill yn rhwym o gasglu nad oedd yn ei bwyJI. Y mae yr hyn a ysg-rifenodd y Parch. Price Davies, gyda golwg* ái- ei jil>eoleidd-dra, yn awr ar gael, a dengys ymha oleurii yr e.tii'ytllid ar Harries, ac ar y diwygiad. Ei bcchod mawt" oedd gwyro oddiwrth y llinellau eglwysig. Ystyrid fod gweilhredu yn rheolaidd yn ol trefn eglwysyddiaeth yn fwy pwysig nag achub eneidiau. "Weithiau," medd Harries ei hun, l< Yr oeddvvn yn cael fy llwytho a phob math O1 gam-achwyrtiadau; y swyddogion gwladol yn bygwth fy nghospi; yr offeiriaid yn yr eglwysydd yn pregethu yn fy erbyri, gan fy nodi allan ymhoh man fel gau-broffwyd a'r twyllwr, ac yn amcanu fy niweidio." Nid1 oedd Eglwys LOorgr na'r rhan fwyaf o'i 'hoff- eiriaid yn arddel un berthynas a'r Tadau Methodistaidd, yn y ddcunav. fed ganrif. Yr oedd rhagfarn cryf gan yr Uchel-eglwyswyr at y Tadau; Ganddynt hwy, yr oedd pawb nad oedd o fewii yf Egtwys mewn stad o bechod a damnedigaeth. Yi* oeddynt hefyd yn wleidyddwyr penboeth, a thyoid, gan lawer 0 honynt, mai diwygiad politicaidd oedd y diwygiad Methodist aidd, fel diwygiad yr ail ganrif ar bymtheg, a bod yr orsedd a'r eglwys mewn perygl. Gelwid y diwygwyr yn ben- au cryniaid," gan gyfeirio at ddilvnwyr Cromwell. Yr oedd hyn yn awgrvmu mai dynion anffyddiaWn i'r brenin a'r llywodraeth oed,dyilt-y rhai a finy%crin-lywodraeth, yn lie brenhiniaeth. Gan fod yr Uchel- eglwyswyr yn dal yn gryf fod yr elfen lion yn y diwygiad, llwyddasant heb fawr o draffcrth i greu rhagfarn yn meddyfiau llawer at ar- weinwyr y diwygiad, a gyrodd hyn hwythau "I i Y, i osod arbenigrwydd ar eu cysylltiad1 ag eghvys Loegr, er mwyn ysgoi poethder yr erledigaeth. Yr oedd yr hen Ymneillduwyr wedi gosod eu hunain o d'an Ddeddf Goddef- iad, ond g'an nad oedd y Tadau Methodist- aidd wedi eymeryd mantais ar y ddeddf hon, nidi cedd ganddynt hwy ond dadleu, yn y llys gwladol, eu bod yn eglwyswyr. Nid oedd yn rhyfedd fod yr offeiriaid yn erlid. Yr oedd gweinidogaeth y Tadau yn cynwys athrawiaeth na phregethid mOo honi yn y llan- au. Yr oedd yr offeiriaid, er's oesoedd, yn edrych arnynt eu hunain, fel unig ddysgawd1- wyr a bugeiliaid y bobl, a chyfrifent bawb a ymyrent ag addysgiad y bobl fel trawsfedd- lanwyr ar iawnderau rhai eraill. Dyma bechod mawr y Tadau. Pallodd yr esgob roddi cyf- lawn urdd'au i Williams, Pantycelvn, am ei fod yn myned i bregethu i'r prif ffyrdd a'r caeau. Trowyd Howel Davies allan o eglwys Llys-y-Eran, am na allai y gynulleid'fa oddef yr hyn a leferid ganddo. Trowyd Peter Wil- liams allan o eglwys Cymufi am bregethu yn erbyn anfoesoldeb y trigolion. Er i Daniel Rowland gael aros yn hwy yn yr Eglwys na rhai o'r brodyr uchod, allan bu raid iddo yntau fyncd; a phur helyntus y bu ar Jones, Llangan, er na throwyd ef allan o'r eglwys. Gwelodd Mr. Charles, o'r Bala, os ewyllysiai gadw cydwybod i Deluw ac i'r gwirionedd, nad oedd dim i wneyd ond gadael yr eglwys. Yr un modd y bu gyda y Parch. Simon Lloyd o'r Bala. Yr oedd y pregethwyr hyn yn pre- gethu athrawiaeth wahanol i'r hyn a glywid yn y llanau—nid gw ahanol i erthyglau Eglwys Loegr, ond gwahanol i bregethau corft mawr yr offeiriaid. Yn awr, fel y dywed Mr. Davies, yn y llyfr sydd o'n blaen, liusgir y dynion hyn yn ol i'r eglwys; ar ol eu rhegi, clodforir hwy, a thaerir mai eglwyswyr cydwybodol a rheol- aidd oeddent, a myn v rhai sydd yn awr yn eu clodfori, mai hwy, yn yr oes bresenol, sydd yn cynrychioli y dynion oedd yn cael eu rhegu yn y ddeunawfed ganrif ganddynt. Ymddangosodd, yn ddiweddar, Gofumt i'r Parch. Daniel Rowland, gan Reithor presen- ol Llangeitho, ar adolygiad tra galluog a meis- trolgar ar lyfr y Rheithor, yw llyfr Mr. Dav- ies, yn benaf. Er i'r Cofiant gael ei ysgrifenu yn Llangeitho, He bu Rowland fyw a marwr t, ymddengys nad yw yr awdwr wedi llwyddo i gael dim newydd am y diwygiwr, nac am y diwygiad, ac y mae llawer o'r Cofiant yn myned gyda y gwynt o dan wyntylliad Mr. Davies. Er i'r Parch. John Owen, M.A., gael manteisioli eithriadol i ysgrifenu Cofiant i Rowland', pur aflwyddianus y bu, a siomedig: iawn yw ei lyfr., Pe buasai Mr. Owen wedi bod yn fwy lIwyddianlls yn ei ymdrech, diatt na luasai Mr. Worthington wedi bod mor af- lwyddianus. Nid yw yn ymddangos fod, y naill na'r llall wedi myned i'r ffynhonellau iawns am eu defnyddiau, ac nid ydynt wedi arfer y doethineb goreu yn netholiad y defnyddiau oedd ganddynt. Da iawn i Mr. Worthington pe cad- wasai mewn cof, pan yn ysgrifenu y Cofiant,. y buasai yn dyfod o dan lygaid eryraidd Mr, Davies. Yr vdym yn dysgu llawer mwy oddi- wrth feirniadaeth Mr. Davies, nag oddiwrth y Cofiant a roddw vd i ni gan Mr. Worthing- ton. Tra y mae Rheithor Llangeitho yn niwlog iawn o barth i deulu Rowland, y mae Mr. Davies yn gosod gef ein bron ddigon o fanyl ion i wneyd iddü Pedigree gweddol o gyflawn Nis gallasai awdwr y Cofiant ddis- gwyl ysgoí beirniadaeth am droi o'r neilldu yr hanes a'r traddodiad i Rowland fyned trwy gyfnewidiad mawr yn yr odfa yn Llanddewi- brefi, a haeru, heb roddi yr un prawf, fod y diwygiwr mewn cyflwr diogel er cychwyniacE; ei weinidogaeth. Gwyddai Mr. Davies ormód am yr amgylchiadau a arweiniodd1 i droadl allan Rowland o'r Eglwys, i dderbyn yr hyn a ddywed awdwr y Cofiant ar y mater. Bu- asai yn Hawer gwell i Mr. Worthington pe na buasai wedi ceisio profi Eglwysyddiaeth Row- land, nac wedi cyfeirio at hen stori am "dd'y- chweliad y gwenyn i'r cweb," Yr oedd yn rhaid ei bod yrt brin iawn ar yr awdwr am ddefnyddiau cyn y buasai yn dwyn ymlaen Daniel Jenkins, mab-yn-nghyfraith Rowland, fel un o'r rhai oedd yn gwrthwynebu yr or- deiniad cyntaf vmhlithv Methodistiaid. Yr oedd Daniel enkins wedi ei dori allan o blith. y Methodistiaid yn Llundain, flynyddoedd cyn fod pwnc yr ordeinio wedi dechreu cael ei ddadleu. Yr oedd wedi ymuno a'r Annibyn- wyr er y flwyddyn 1798, a chafodd urddau yn fuan ganddynt hwy. Yn ngoleuni sylwadau Mr. Davies gwelir Z, faint o bwys a ddylid roddi ar y traddodiad 1, y i Handel ymweled a Llangeitho. Pa un a ymwelodd Handel a Llangeitho1, neu beidio, y mae yn amIwg na fu yno yn nghwmpeini Whitfield, yn 1739. Y mae Dyddiadur Whit- field yn dangos na fu yn agos i Sir Aberteifi y flwyddyn hono. Yr oedd yn cychwyn i America ar y 14eg o Awst, 1739, a gwyddis pa fodd y treuliodd y rhan gyntaf o'r llwydd. yn. Yn ol Mr. Wcrthington, yr oedd Handel yn 1739 yn Gristion defosiynol; yr oedd Williams, Pantycelyn, yn cyfranu yn y cymeriad o weinidog ordeiniedig cyn ei fod wedi derbyn urddau; rhoddodd1 benill, oedd eto heb ei gyfansoddi, allan i ganu ar ddi- wedd gwasanaeth y Cymundeb! I hanesydd fel Mr. Davies yr oedd hyn yn anachronism anfaddeuoI. Braidd; nad ydym yn teimlo' yn ddiolchgar i Reithor Llangeitho am y Cofiant, canys y mae wedi bod yn achlysur i ni gael adolygiad galluog a dyddorol ar fywyd a llafur y Tadau gan y gwr sydd yn gwybod fwyaf am danynt. Gresyn na ellid perswadio Mr. Davies i ysgri- fenu hanes Rowland a diwygiadau LIangeithp. Pe gwnai efe hyn, ni fyddai eisieu i neb ys- grifenu ar ei ol ef..