Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
. HANESYDDIAETH A DAEARYDD.…
HANESYDDIAETH A DAEARYDD- TAETH HYNAFOL. cor> 1 & AX J. M. OWEN, ATHROFA HWLFFORDD. LLYTHYR II.—YR AIFFT. MAE lianes dechreuad breniniaeth yr Aifft "Wedi ei golli, neu, yn hytrach, wedi ei alllguddio gyda ffugchwedlau ond mae hanesyddwyr wedi profi mai Menes, yr hwn a elwir yn v Beibl Misraim, oedd brenin, cyntaf yr Aifft, a sefydlydd y deyrnas. Ar ol marw Menes, dywed traddodiadau yr Aifltiaid mai duwiau oeddynt eu breninoedd; ar ol iddynt hwy orphan eu llinach mai tanner-duwiau (demi-gods) a'u dilynasant yn y. freniniaeth; ond yn awr, mae darganfydd- iadau yn cymmeryd lie, y rhai ydynt yn SWasgaru'r niwl ffugchwedlog oedd yn am. Uylchynu boreuddydd yr Aifft. OT brenin nesaf y cawn hanes credadwy am dano oedd BUSIRIS. Teyrnasodd Busiris oesoedd ar ol marwolaeth Menes. Efe adeiladodd dtlinas Thebes, ac a symudodd yno eisteddle y llywodraeth. Ar ol marwol* #fcth Busiris, teyrnasodd OSYMANDRYAs.-Adeiladodd y brenin hwn lawer o drefydd, dinasoedd caerog, a phalaa- teyrnasodd yn Thebes am tua 25 mlynedd. Croesodd Osymandryas drosodd i Asia gyda 400,000 o wyr traed, ac 20,000 o wyr meirch, a -gorchfygod& yr Arabiaid, a Hawer o gen- «dloedd ereill. Yr oedd yr Aifftiaid mor fotfe a hyn wedi rhanu'r flwyddyn i ddeuddeg mis o ddeng niwrnod ar hugain yr un, ac yr Oeddynt yn ychwanegu pum niwrnod ar ddiwedd y flwyddyn. UCHOREUS oedd y brenin nesaf. Efe a adeiladodd ddinas Memphis, yn agos i'r man lIe mae Grand Cairo yn sefyll yn bresenol, ae deyrnasodd yno am dros 40 mlynedd. Bu Memphis yn brif ddinas yr Aifft hyd ddydd- 1au Alexander Fawr, yr hwn a adeiladodd .Alexandria yn agos i'r mor, ac a'i gwnaeth yr un pryd yn borthladd ac yn brif ddinas. Memphis mewn bri mawr yn amser Sesostris, yr hwn ddygodd yno yspail teyrn- asodd a charcharorion; felly daeth Memphis 5^ dngle pobl o bob gwlad. Ar ol marw Vehoreus, cawn mai MOERIS oedd yr hwn a'i dilynodd yn y Gwnaeth y brenin hwn lyn yr hwn a elwid Llyn Moeris. Yr aracan oedd gan Moeris mewn llaw pan v 'hnaeth v llyn oedd, i ddyfrhau y tiroedd ?r ol i'r afon gilio: gan hyny, gwnaeth y llyn er cadw y dyfroedd a ddeuent gyda'r i ddyfrhau y tiroedd yn y sychder mawr. 5* oedd 11 vn Moeiis yn 8,600 o ystadau yQa 150 o filltiroedd) o amgylchedd, a 300 o ^Oedfeddi o ddyfnder felly yr oedd v llyn *aferth hwn yn pynnwys 1,611 o filltiroedd ^8KWar, neu 1,031,320 o erwau. *n araser Moeris, daeth yr Arabiaid, ac « Jl&ojsodasant ar yr Aifft, ac a orchfygasant y Iisaf, yr hwn a elwir Aegyptus Infer. ?* Yrojddynt yn cael eu galw gan yr Aifftiaid yr Hycsos, neu y Bugeiliaid Bren- Etto jr oedd yr Aifft uchaf yn aros yn **yhw Moeris a'i olynwyr. Felly, parhaodd 260 6 flynyddoedd, un ran o'r wlad dan j^odraeth yr Hycsos, a'r rhan arall dan jJ^odraeth breninoedd y wlad. Ond daeth i orae id yr Aifft uchaf, yr hwn a yrodd Rycsns o'r tir, ac a deyrnasodd ar yr boll ad. Enw hwn oedd V IBKTHMOSIS. Yn nbeyrnasiad Thethmosis ti eu, fel y dywed rhai, ychydig o amser cyn 'ti "eyrnn8i»d) daeth Abraham gyda Sarah taig i'r Aiflt, o herwydd y newyn a Yc?n we!odd v brenin Sarah, efe a'i chvven- °dd, ac a'i cvmmerodd hi ar dystiolaeth Jahani mHi chwaer ydoedd a'r brenin ^laeth yn d la i Abraham er ei mwyn hi; wydd a ymwelodd a'r brenin JPalTn P^iU> a r brenin a ofynodd i Abraham arn y dywedodd mai ei chwaer ef ydoedd yrkjj11 ^r oe(3d hi yn wraig iddo, ac efe a Abraham i ffwrdd. (Gwel Genesis 12. ~*20). ^^hen llawer o flynyddoedd ar ol hyn, ^08eP^ i Potiphar gan yr Ismael- 0n(i wedi hyny, daeth Joseph yn brii i'0 yr Aifft. Mae yr hanes mor adna- by(Jdu.8 hyd y nod i bob plentyn, fel y 8,1 al]an o le i ychwanegu rh»gor arno Byddai yn fuddiol i sylwi ar yr hyn y mae Justin (haneayddwr Rhufeinig) yn ei ddweyd am Joseph:—"Wedi i'r Ismaeliaid ei ddwyn i'r Aifft, gwnaeth efe, drwy dde- winiaeth a chvwreindeb tnevrn dehohgli breuddwydion, raefynegu pro ynewyn fyddai yn y wlad lawer o flynyddoedd ar ol hyny mewn gair, yr oedd ei atebion nid megvs dyn, ond megys duw." (Justin, 11} fr 36., pen. 2.) Yna yr aeth Jacob i lawr i'r Aifft, yn nghyd a'i deulu, a thrigodd yn ngwlad Goshen, ac yno y bu farw, gan addoli a'i bwys ar ben ei ffon." Yna cyfododd brenin newydd yn yr Aifft, yr hwn ni adnabuasai mo Joseph, medd yr Yssjrythyr. Enw y brenin newydd hwn. yn ol barn Archesgob Usher, oedd RAMEBES-MIAMUN. Gelwir ef Pharaoh yn y Beibl, sef enw eyffredin breninoedd yr Aifft, fel yr oedd Caesar yn enw cyffredin i freninoedd ac amherawdwyr Rhufain. Gor- thrymodd Rameses-miamum yr Israeliaid am (36 o flynyddoedd, a hwy a adeilasant iddo drysor-ddinasoedd Pithon a Ranmses. (Exod. 1. 11). Yroedd gan y brenin ddaufab, Amenophis a Busiris. AMINOPHIS, y mab hynaf, a deyrnasodd yn lie ei dad. Efe yw y Pharaoh dan yr hwn vr aeth yr Israeliaid allan o wlad yr kiTt, yr hwn a foddwyd yn y Mor Coch, os dilynwn ni farn Dr. Usher. Dywed rhai mai Sesostris, am yr hwn y cawn sylwi etto, oedd y Pharaoh, yr hwn a ortbrymodd feibion Israel; ac y mae y farn hon yn cytuno a'r hanes a rydd Diodorus Siculus am y tywvsog hwn, yr hwn ni ddefn- yddiodd yn ei holl waith neb ond dyeithriaid a chaethion yna tebygol yw mai' ei fab ef, Pheron, oedd yr hwn a foddwyd yn y -Môr Coch; a dywed Herodotus (hanesydd Groeg. aidd) mai dyn annuwiol iawn oedd Pheron, a'i fod yn gormesu y rhai oedd yn gaethion iddo. Diodotus Siculus, wrth sylw ar y M6r Coch, a ddywed, fod traddodiad wedi ei dros. glwyddo iddynt hwy am oesoedd a chenedl- aethau, fod y M6r Coch unwaith wedi cael ei sychu fyny gan drai, fel y gellid gweled y gwaelod, ae y gellid cerdded drosodd yn droedsvch. Diau mai yr amser pan aeth plant Israel drwy y Mor Coch a feddylir yma. Gadawodd Amenophis ddau fab y cyntaf, Sethothis, neu Sesostris; a'r ail, Armais. Gelwir hwynt gan y Groegiaid, Aegyptus a Danaus. l SESOSTRIS, mab hynaf Amenophis (am yr hwn y sylwasom o'r blaen) oedd un o frenin- oedd galluocaf yr Aiflt, ac ar yr un pryd yn un o'r gorchfygwyr mwyaf a fedrhynanaeth ymffrostio ynddo. Pan yn leuanc, anfonodd ei dad, Ainenophis, ef i Arabia. Gorchfygodd yr Arabiaid, ac ennillodd iddo ei hun lawer o glod; ac ar ol hvny, daeth adref. Anfonodd/ ef eilwaith i Lybia; yno goresgynodd y Lvbiaid, yn nghyd a chenedloedd ereill yn Affrica. Tra bu yn y rhyfelgyreh hwn, bu farw ei dad; a phrysurodd yntau adref, i gymmeryd gofal o'i lywodraeth. Wedi hyny ffurfiodd gynllun i orchfygu yr holl fyd (adnabyddus y pryd hwnw); ac i ddwyn yn mlaen ei amcan, dechreuodd wneyd pob peth yn dawel gartref, ac yna dechreuodd ffurfio byddin. Wedi hyny, aeth i Ethiopia (Abyssinia), gyda 600,000 o wyr traed, 27,000 o wyr meirch, a 27,000 o gerbydau. haiarn. Wedi gorchfygu yr Ethiopiaid, a threthu eu gwlad, croesodd y Mor Coch gyda 400 o longau dalparedig, a glaniodd yn Asia, a choncrodd wlad ar ol gwlad, a chenedl ar ol cenedl hyd oni ddneth at yr afon Indus. Arosodd yma am naw mis, hyd oni chai adgyfnerthia,d oddicartref. Yna croesodd yr Indus, a pharhaodd yn fuddugoliaethus tu hwnt i'r afon. Yna trodd ei wyneb tua'r gogledd; darostyngodd holl Asia ogleddol, a daeth i Ewrop; ond ni pharhaodd ei daith fuddugoliaethus yn Ewrop ddim pellach na Thrace. Dychwelodd oddiyno i'r AiSt, o herwydd prinder bwyd, neu, mae yn debyg iawn y buasai i Brydain Fawr deimlo nerth ei arfau. Estynai teyrnas Sesostris o afon y Danube yn Ewrop, i afon y Ganges yn India. Yr unig beth a wnaeth Sesostris ar ol tramWy ar hyd y ddaear am 4 mlynedd oedd, codi cofgolofnau, ac argraffu arnynt yr arysgrifen (inscription) hyn, Sesostris, brenin breninoedd, ac arglwydd arglwyddi, a cldarostyngodd y wlad hon trwy nerth ei arfau Dychwelodd i'r Aifft, gan ddwyn yspail teyrnasoedd a cltarcharorioa heb rifedi. Ar ol dychwelyd, adeiladodd lawer o demlau, a llanwodd hwynt a'r yspail. Wedi iddo deyrnasu am dros 33 o flynyddoedd, tarawyd ef a dallineb, acyna rhoddodd dertyn ar ei tywyd drwy wenvryn.
"" 'UNDEB BEDYDDWYR CY MRU.
'UNDEB BEDYDDWYR CY MRU. Cynnaliwyd pedwerydd cvfarfod hlynyddol vr undeb ar ddyddiau Llun, Mawrth, a Mercher, Awst 15,16, a'r 17eg, yn Llanidloes, sir Drefaldwyn.. Am unarddeg o'r ffloch, boreu dydd Mawrth, yn nghapel y Bedyddwyr, bu Y GYNNATILKDD, yr hon a agorwyddrwy Anerchiad y Llyw- ydd, y Parch. E. Evans, Dowlais, ar "Ad- fywiad Crefyddol." Ar gynnygiad y Parcb. R. Jones, Llan- llyfni,. ac eihad y Parch. jB. Williams, Pem- bre, penderfynwyd, 1. Fod diolchgarwch gwresocaf y cyfar- fod yn cael ei roddi i'r Llvwydd am ei anerchiad da ac amserol, gyda dymuniad arno i'w argraffu yn bamphlet bychan, a'i wasgaru drwy yr eglwysi." Derbvnio Id Mr. Evans orders yn y man oddiwrth wahanol frodyr am dros 2,000 o gopiau. Wedi hyn, darllenwyd Mynegiad y Pwyll- gor, a Mynegiad y Trysorydd, ac ar gynnyg* iad y Parch. J. Nicholas, Caeraws, ac eiliad y Parch. J. Nicholas,Pontnewydd, cytunwyd, 2. Fod y ddau fynegiad yn cael eu der. byn yn galonog, a'u hargraffu gyda gweith- rediadau ereill y eyfar-fod." Ar ol hyn derbyniwyd yr eglwysi canlynol i'r Undeb mewn modd calonog a gwresog: Llanfair-yn-Muallt; Adulam, Llansamlet; a Salem, Llangyfelach. Gohiriwyd y gynnad- ledd yn awr hyd ddau o'r gloch y prydnawn, pryd yr ail gyfarfuwyd, ac arweiniwyd y cyfarfod drwy ddarllen a gweddio gan y Piarch J. Robinson. Cafwyd yn awr bapyr maith a galluog gan Dr. Owen, Caerdydd, ar "Yr Ysgol Sabbothol." Cynnygiodd y Parch. T. Lewis, Caer- fyrddin, ac eiliodd y Parch. J. Robinson, Llansilin, a chytunwyd, 3. "Fod cydnabyddiaeth ddiolchgar yn cael ei rhoddi i'r Parch. Dr. Owen, am ei Bapyr goleubwyll a chynnwysfawr ar yr Yr Ysgol Sabbothol,' a'n bod yn dymuno ar i'r cyfayw bapyryn, wedi ei dalfyru, i gael ei i'r cyfayw bapyryn, wedi ei dalfyru, i gael ei argraffu a'i ledaenu drwy yr egtwyai. Dar- llenwyd vsgrif fechan Dr. Prichard, gan y cadeirydd, ar yr un pwnc, a chymmerwyd rhan yn v ddadl gan Dr. Price, Aberdar y .Parch. E. G. Price, Aberdar; Parch. W. Hughes, Llanelli; Parch. R. Jones, Llan- llyfni, a rhai brodyr ereill. Wedi hyn, darllenodd y Parch. R. A. Jones, o Abertawy, ei bapyr, yn cynnwys Cynllun neu Reolau (yn Saesneg) o Gym- deithas er noddi hen Weinidogion." Siarad- odd amryw frodyr ar y pwnc, a chynnygiodd Dr. Price, Aberdar, ac eiliodd y Parch. M. Thomason, Drefnewydd, 4. Fod yr Undeb yn cyflwyno ei ddiolch. garwch calonog i'r Parch. R. A. Jones, am y cynllun o Reolau er sefydlu Trysorfa er cynnorthwyo gweinidogion oedranus a bod y cvfryw i gael ei argraffu yn SEREX CYMBU, a bod y mater etto i ddyfod i sylw yn mhwyllgor nesaf yr Undeb yn y cyfamser, taer erfynir awgrymiadau oddiwrth frodyr ar y mater dan sylw-" Rhdddwyd yn awr gyfle i John Evans, t Ysw., Copper Works, Llanelli, a diacon parchus yn eglwys Bethel, i ddyweyd gair ar Drysorfa'r Gweddwon," yr hyn a wnaeth mewnaraeth wresog, fywiog, a dyddorol dros ben. Cynnygiodd Dr. Price, ac eilioild y Parch. A. J. Parry, Lerpwl, a chefnogwyd gan ereill, 5. Fod yr Undeb wedi gwrando gydag hyfrydwch mawr ar araeth dwym-galon John Evans, Ysw., ar ran gweddwon ein gwein- idogion, ac yn dymuno cyflwyno ei ddiolch- garweh calonog iddo am er ymdrech diflino ar ran y weddw a'r amddifad; a byddai yr Undeb hwn yn teimlo yn llawen iawn pe byddai i'n holl ddiaconiaid efelychu ygbryd haelfrydedd Mr. Evans." Dygwyd Achos y Parch. N. Thomas, Caerdydd, yn mlaen, ac ar gynnygiad Dr. Price, ac eiliad y Parch. J. Lloyd, Merthyr I a chefnogiad y Parch. D. Edwards, Pontar- dawe, penderfynwyd, 6. Fod yr Undeb hwn yn ei deimlo yn ddyledswydd i ddadgan ei deimlad dwys yn achos ein brawd anwyl y Parch. N. Thomas, Caerdydd, yn y tywydd ag y mae wedi myned drwyddo yn y misoedd diweddaf; ae mae vr Undeb yn wir llawen i wybod fod yr appel- iad i Lys y Frenines 'wedi profi yn llwydd- iannus i droi yn ol y ddedfryd annheg, afresymol, ac annghyfiawn, a ddygwyd yn ei erbyn ef a'i briod anwyl. Mae yn dda genom fod ein brawd yn awr yn sefyll etto yn T wr rhydd yn ol cyfraith ein gwhd;, a hyder- wn y bydd i'r holl drenllon ar Tjnwaith gael eutalu. Dymuna yr Undeb i'n. brawi kir oes, a bywyd o fawr ddefnyddioldeb yn ngwinllan ein Har'^lwydd Iesia- Grist." Dygwyd hefyd "Deiseb 0 nÎrkennead "i sylw y Gynnadledd, prydy cttunwyd, ar gynnvgiad y Parch. T. Lewis, Caerfyrddin, ac eiliad Dr. Price, 7* "Fod yr Undeb yn llwyr yrriwrtliod a'rddeiseb oBirkenhead ar Y Cyfammod Eglwysig,' fel peth had yw o fewn cyleh yr Undeb." Awd yn awr nt y gwaith o ddewis swydd- ogion, pwyllgor, a Llyvydd i'r Undeb am y flwyddyn ddyfodol, pryd y dymunodd LL Jenkins, Ysw., Maesycwncwr, am i'w enw ef gael ei adael allan fel un o'r Ysgrifenyddion, a ehaniatawyd iddo ei ddymuniad, gau ei fod yn benderfynol yn ei gais. Ar gynnygiad Mr. S. Ellis, Llanfair, ae eiliad y Parch. J. G. Phillips, Builth, pen- derfynwyd. 8. "Fod diolchgarwch gwresocaf y cyfar- fod yn cael ei roddi i swyddogion yr Undeb amy flwyddyn sydd yn awr yn terfynu, am eu gwasanaeth gwerthfawr, gan ddymunp ar Mr. R. Williams, Garn, y Trysorydd, a'r Parch. J. Rufus Williams, Ysgrifenydd Gweithredol yr Undeb, a'r Parch. E. Jones, Ruthin, Ysg. Myg., aros yneu swyddau am y flwyddyn ddyfodol." Ar gynnygiad y Parch. D. Edwards, Pont- ardawe, ac eiliad y Parch. H. C. Howells, Clydach, cytunwyd, 9. "Fod diolchgarwch mwyaf cynhes yr Undeb yn cael ei roddi i'r pwyllgor am y flwyddyn derfynol; a bod y brodyr canlynol yn cael ea hethol yn bwyllgor yr Undeb am y flwyddyn ddyfodol Y Parchedigion W. Hughes, Llanelli; J Jenkins, Penybont; J. G. Owen, D.D., Caerdydd; J. Jones, Brymbo; I. Edwards, Llanidloes; E. Roberta, Pontypridd; W. Roberts, Blaenau; Dl. Morgan, BlaenafoR D. Price, Btaenffos; R. Jones, Llanllyfni; R. Ellis, Caernarfon J. Prichard, D.D., Llangollen; H. Price, Rhydwilym; E. Williams, Aberystwyth; A. J. Parry, Lerpwl; B. Williams, Pembre; H. C. Howells, Clydach; J. Nicholas, Caer- aws; J. Nicholas, Pontnewydd; J. G. Phillips, Builth, yn nghyd a'r Meistri A. J. Evans, Aberteifl; J. S. H. Evans. Rhvl; J. Thomas, Castellnewydd-Emlyn; S. Ellis, Llanfair J. Palmer, Amlwch; J. Lewis, Caergybi; a D. Evans, Llanelli. Ar gynnygiad Dr. Price, ac eiliad y Parch. T. Lewis, Caerfyrddin, penderfynwyd, 10. Fod y Parch. J. Robinson, Llansilin, i fod yn Llywydd yr Undeb am y flwyddyn ddyfodol." Ar gynygiad y Parch. Dr. Owen, ac eiliad E. G. Price, Ysw., Aberdar, cytunwyd, 11. "Fod diolchgarwch gwresocaf y cyfar- fod yn cael ei roddi i'r Parch. E. Evans, Dowlais, am ei wasanaeth ffvddlawn a gwerth- fawr fel Llywydd yr Undeb am y flwyddyn sydd yn awr yn terfynu." Y CYFABFOD CYHOEDDtTS. Cymmerodd hwn le yn yr un capel, am saith o'r gloch yn yr hwyr. Yr oedd y capel yn orlawn o bobl o bob enwad a gradd perthynol i dref Llanidloes, a chafwyd un o'r areithiau mwyaf bywiog, dyddorol ac addysg- iadol, a draddodwyd eri >e gan Dr. Price, Aberdar, ar yr Ysgolion Sabhothol Ameri- canaidd." Yr oedd yr araeth yn cael ei hegluro a, darlunleni a mottos tlysion a phrydferth o America a gafodd y Doctor parchus yn anrhegion gan Fe iyddwyr y wlad hono. Yroedd darlunleni hyn ag oedd yn addurno y capel yn rnhou cwr o hono ^rn ddigon o araeth ynddYDt eu hunain. Siar- adwyd ar bwne yr Ysgol g-in amryw frodyr, a chynnygiwyd gan y Parch. It. A. Jones, Abertawy, ac eiliwyd gan y Parch. N. Thomas, Caerdydd, 12. Fod y oyfarfod hwn yn cyflwyno ei ddiolchgarwch mwyaf calonog i'r Parch. Dr. Price am ei .anerchiad galluog a dyddorol ar Ysgolion Sabbothol America ac nas gall y cyfarfod hwn lai ria the mio yn ddiolchgar i Dduw am y derby mud croesawus a gafodd ein brawd anwyl gau Fedyddwyr Americ >, ac yr ydym yn llawen iaV\'n i gael ein brawd etto yn ein phth mewn ierhyd a nerth, gan ddymudo iddo dymbo, hir i fod yn wasan- aeth yn yr eglwys r byd." Cariwyd y penderfyniadh.vn gyda'r brwdfrydedd mwyaf, a churlad dwylaw yr noli dorf fawr ag oedd yn bresenol. Ar gynnygiad y Parch. W. Hushes, Llanelli, ac eiliad y Parch. C. Griffiths, Merthyr, a chefnogiad y Parch B Williams, Pembre, pendterfynwyd mewn modd gwresog