Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
RHYS LLEWELYN,
RHYS LLEWELYN, Y BiCHGEN AMDDIFAD. PENNOD 1. Nis gwn I amcan paham y galwwyd y ty bychan yn mha un y llettyai Llewelyn Phylip Byffuddgynt ar yr enw Cilmaenllwyn. Yno y bu fyw ei dad, yr hen Phylip Ryffudd, er y pryd yr ymunodd mewn "glâa briodas a Sali Shon Leyshon, o Flaennant-yr-hesg a dyna lie bu feirw yr hen bobl, mewn oedran teg, o fewn i lai nag wvthnos y naill i'r llall, yn mhen o saith i wyth mis wedi priodas Llewelyn, eu hunig fab, a Shoned Forgan Shincin; ac i Shoned, trwy ganiatad yr hen wraig, gael rheolaeth, trafodaeth, a chogin- iaeth y ty. Bu yr hen vvr farw ar ddydd Llun, a'r hen wraig ddydd Gwener, yr un wythnos, wedi bod yn briod am saith mlynedd a deugain a saith mis. Bu iddynt saith o blant, ond claddwyd hwy oil pan yn blant, ond Llewelyn efe yn unig a fu byw i dyfu i fynv i gyflawn faintioli. Y mae rhai dynion go ddysgedig wedi bod yn mlaeneuach Cymru hyd y nod yn y ganrif a aeth heibio. Un o'r cyfryw oedd Ifan, Pantygwastad. Yr oedd ef wedi bod yn yr ysgol gyda yr hen Gadwgan Reinallt. Yr oedd Cadwgan wedi colli grym ei gliniau er yn ieuanc; ond yr oedd, er hyny, wedi llwyddo i bigo ei doc yn wych iawn wrth gadw ysgol ddyddiol. Yr oedd ef (Cadwgan) yn gwybod Groeg a Lladin, a rhyw ddwy neu dair o ieithoedd ereill, anadnabyddus i'r werin (meddai ef), ac yn dipyn o gonsurwr hefyd. Byddai yn ennill ambell i hwyr- bryd a boreu-fwyd, a Hetty noswaith, wrth gael allan, trwy gonsuriaeth, pwy fyddai wedi lledrata rhywbeth a fyddai ar goll, neu wedi cyflawnu y drwg hwn neu arall. Cafodd olwyth tew mawr o gig mochyn, a phar o fara eeirch bach, heblaw dau bryd o fwyd, a Hetty dros nos, gan wraig Hywel, o'r Glyn, am ddewinio pwy a gylymasai gynffonau y ddwy ruwch, Mwynen a Shoncen, wrth eu gilydd, yr hyn a fu yn achos i Shoncen golli ei llosg- wrn, am nad oedd mor gryfed ei gwreiddiau a'r eiddo Mwynen. Pan ddywedwyd am yr ystranc wrth Mr. Reinallt, mynodd ei gario (oblegid nis medrai gerdded) i'r drydedd llofft, lie yr oeddchwech neu saith o farilau gweigion, acysgerbydau dwy hen badell bres. Rhoddodd orchymyn caeth i bawb o'r tylwyth ymneillduo i'r gegin, a gofalu pa fodd yr ymddvgent yno hefyd, tra y byddai efe yn ymofyn a'r boaau ysbryd- aidd. Yn fuan, clywid taranau dychrynllyd uwchben—tybiasant oil fod y ty yn myned yn chwilfriw; ac yn nghanol y dychryn, neidiodd Lewsyn, y gwas bach, at ei feistres, a deisyfodd arni, trwy ddagrau, i ymdrechu cael attalfa ar y dymhestl, na wnai ef byth y fath beth ond hyny, ac y dyoddefai unrhyw gosp o'i gweinyddiad hi, yn hytrach na myned dan driniaeth y consurwr. Ar hyny, torodd Hywel a Mali allan i chwerthin— peidiodd y taranau, a maddeuwyd i Lewsyn. Yr oedd Ifan Bantygwastad wedi bod dair blynedd yn yr ysgol gyda Reinallt, ac felly naturiol i ni feddwl ei fod yn ddyn dysgedig, ac felly yr oedd a dywedai ef mai ystyr yr enw oedd Eglwys-maen-y-llwyn, ac i'r man gael ei alw felly am fod gynt gynnulliadau crefyddol i ymyl y maen llwyd a gysgodid gan lwyn o ddrain spyddyd a dyfai yn agos i'r lie y saif y ty bychan hwn; ond dywedai hen Sh6n o'r Ty-brith, mai oddiwrth y cilio i gysgod maen y Ilwyn y tarddodd yr enw. Ond dyna ddigon, a gormod, feallai, o philosophi. Deuwn at y pwnc. Yr oedd gwraig Llewelyn yn anmhlant- adwy, ac yn groes i'r cyffredin o wragedd diblant, nid oedd yn dymuno cael plentyn ychwaith-tybiai ei hun yn ddedwyddach fel yr oedd. Yr oedd Llewelyn o hono yntau, a llefaru yn iaith y werin, yn dwli ar bob plentyn a welai. Rhyw noswaith lwydrew- 11yd yn mis Tachwedd, 1801, rhwng naw a deg o'r gloch-y wraig o'r CilmaenUwyn wedi myned i'w gorphwysle, a Llewelyn wedi aros ar lawr ar ei hoi i orphen llwy ddaupen ag oedd yn ei gwneuthur i ferch Dafydd Gae'rlan, erbyn ei phriodas y Sadwrn dyfodol, dyma alw wrth y drws,- "Hawyr, Llewelyn, Shoned, a odych ch,i wedi myn'd i'r gwelv P" "Nac ydym," ebe Llewelyn. "Ynenw'r anwyl, Shiwi fach, beth sy'n bod y pryd hyn o'r nos ?" Pwy sy'na P'' ebe Shoned, rhwng ewsg ac effro. Shiwi Dy'nywaun, debygwn wrth ei llais," oedd yr ateb ac erbyn hyny yr oedd y tri ar ganol y parth, yn edrych dipyn yn syn yn ngwynebau eu gilydd, wrth olcu tan pelau a boncyff Llewelyn a Shoned.. Buan y deehreuodd Shiwi ar ei chwedl. Yr oedd Einon a Wil bach wedi myn'd i spio'r fuwch, fel mae 'nhw'n arfer cyn myned i gysgu: a chyda bod Einon yn nrws y beudy, fe glywai lais bach gwanaidd yn y ty copyn— fe dro'ws yn ol i alw arna' I. Fe ge'so ine' ormod o ofon myn'd yno, a fi redais hyd yma. Da chi'the, de'wch gyda fi i gael gwei'd beth sy' oco." A ydych chwi yn siwr," ebe Llewelyn, fod y plant i gyd yn y ty ?'' "Odw'n siwr yn ngwala," ebe Shiwi; er amled yw 'nhw, fi wn I eu rhif a'u henwe' un amser o'r dydd neu'r nos." Erbyn hyn, yr oedd Llewelyn a'i wraig yn barod wedi gwisgo, a'r ganwyll gin Llewelyn rhwng ei fysedd, mewn telpyn o glai melyn, ac ymaith yr aethant tua Thy'rwaun, ac at y ty copyn, lie y eawsant Einon a thri o'r plant hynaf, a chwpan a llwy yn gweinyddu y gymmwynas o arllwys ychydig ddyterion o laeth a siwgr i enau baban bychan, diwrnod oed, debygid. Yr oedd y bychan gwan wedi ei lapio i fyny mewn dernyn o frethyn llwyd newydd, yr hwn oedd 3 n ei ddi- ogelu, i raddau helaeth, rhag oerder yr hin; ac erbyn hyny, yr oedd yn dechreu tawelu dan effeithiau y llaeth clauar, a'r siwgr. Cymmerodd gwraig Einon ef i'r ty, gan ei faldodi, a dywedyd, Taw di, yr un bach anwl, 'chei di ddim marw heno, os galla' I; 'taswn I yn gwbod gyne' taw ti o'dd yna, 'choll'swn I ddim o'r holl amser i fyned tua thy Llewelyn. B'le mae dy fam-y faeden ddinatur-ei bod hi yn gallu gad'el yr un bach diniwed yn y llwydrew ar shwd nos- waith a hyn ? Beth all'set ti, yr un gwan bach oddiwrthyn 'nhw a'u whilboethdra P Trueni dy ddibrisio di, y bitw bach. Lydia (y ferch hynaf), dere yn y fynyd a'r badell fach yna i fi, ac arllwys y dw'r yna iddi, a dere a chrys bach gwlanen newydd, rhwymyn coch, a ffrog fraith Einon bach i fi. Edryeh yn y dra'r bach nesa'r clock yna, a weli di ddim taleth a chlwtyn coch i ddodi ar ei dalcen bach e', a rhaid i ni gael gintsay hefyd i gadw ei ben bach e' yn steady." Yn ystod llefariad yr ymadroddion hyn, a llawer o'r cyffelyb, nad wyf yn eu cofio, golchwyd a gwisgwyd y caffaeliad bychan, a dodwyd ef mewn mantell i'w gynhesu ar fynwes Shiwan. Plentyn braf digynnyg, ebe Llewelyn, Pwy all fod ei fam e' ? Pwy yn y gym- mydogaeth oedd a son ei bod yn fraisg P Wn i ddim am neb; ond efallai y gwyddoch ch'i, fenywod." "Na wn I," meddai un "Na wn innau," meddai y llall; ond fe fu son fod merch Morris Domos Ifan, ond'doedd e' ddim gwir, waeth fi gwelais hi ddoe, mor feined a fine' Wei,meddai Shiwi, bachgen braf yw'r bachgen, nad pwy yw ei fam e'—y mae mam a thad iddo yn rhywle; ond y cwestiwn yn awr yw, Beth 'newn ni iddo." IL Ni a'i eadwn, e' meddai Einon, "ac s'i magwn e' gydag Einon bach, fel magu dau efeill." ° Na chadwwn ni yn wir," meddai Shiwi, y mae genym ni ddigon hebddo-os gallwn u1 ^aTaa^ fagu y saith sydd genym, bydd yn beth mawr, a mawr fydd ein dyled i ■ i°lch i Dduw am hyny, heb achos i ni rjfygji eymmeryd plant na wyddom ni pwy y byd, ar eiu cefnau." "Betli sydd genych idd ei wneuthur," ebai gwraig Llewelyn, "ond myn'd ag e' i dY'r cwn- stab ? Mae hwnw yn bound o'i dderbyn e', a'i ro i e' ma's idd ei fagu; ac fe fydd y plwyf ynrhwym o dalu, os na ellir ffeindio ei dad a i fam e' ma's, a gwneuthur i'r rheiny dalu." 'i • tgei.U ,wir'" ebe Shiwi' y mae Llewelyn a chi the heb un plentyn, cymmerwch ch'i^ a magwch e'; fe all ddwad yn fachgen braf, i gwni eich cefnau pan fyddoch yn hen ddyn- lon." J ."Na wnnmni," meddai Shoned: «san ein bod heb blentyn ein hunain, ffolineb i ni ymboeni i fagu crop dynion ereill." "Na, nad elwi," ebe Llewelyn, "'fyddai well i ni ei gymmeryd e', ni a fyddwn yn hen greadunaid dibris a diamddiffyn iawn heb vn S2\° tTWynan Pan'eIom yn hen, ac i ffaelu Fe allai plentyn, er mai plentyn mabwysiedig fyddai, fod yn gysur mawr i m." J sj01" W ? gysur f>'ddai bachgen," meddai Shoned; doea dim crynodeb mewn v^wbl f^l t?na 1 ond annibena arall. 8'' PC buaSai yn ferch' V<*h "Paid bod yn bengam, Shini," ebe Llew- 7 ?/' yn y b^d bet^ all ddyg- Tuhwnt trTb m°I ^8Ur,U8 y mae Gweni WhT ^WugyAai bach^en' ar <>i colli nanfvd^ T 7 -Wn yn gefn 1 tithatt ,y I yn priddro.' "ebe Shoned, "fi w'ranta fod yn fnw?' ga6i! dy fforddj on<l, cofia di, taw ti sydd x ymboeni ag e', i eodi evdas- e' vn ?read flhfU fellj' !°8 dygwydd iddo fod yngreadurllefogacanhywaetb,"&c. FeHv cymmerodd Llewelyn a'i wraig at y plentyn.
GOHEBIAETH 0 ARFON.
GOHEBIAETH 0 ARFON. MR. GOL.Ar ol i mi ysgrifenu y Ilythyr diweddaf, y cyflawnodd Miss Evans ei gorch- estion penaf. Yr oedd ganddi gyhoeddiad nos badwrn, yr 16eg o'r mis, mewn Ile a elwir Talysarn, yo agos i Lanllyfni. Lie poblogaidd yw Talysarn, am fod yno chwarelau llechau mawrion, a gweithwyr lawer. Cafwyd benthyg capel y Trefnyddion Calfinaidd, am yr ofnid y byddai ein capel ni yn rhy fychan i gynnwvs y gwrandawwyr. Cafwyd cynnulleidfa dda, ac araeth ddoniol. Gan fod cynnifer wedi clywed y darlithiau, mae yn anfreidiol dweyd dim am danynt; ond dywedaf bethau nad oes neb ond gwyr Arfon yn eu gwybod. Yr oedd Miss Evans i fod dranoeth yn Llanaelhaiarn a Phontllyfni, yn pregethu. Yr oedd y gair o hyn wedi myned drwy'r holl wladoddhmgylch fe tan gwyllt, ac fel y gallesid dvsgwyl, daeth y Iluaws yn nghyd, o bob ewr o'r wlad. Aeth llawer o Gaeluarfon i Bontllyfni, tuag wyth milldir o ffordd; rhai ar draed, ereill mewll cerbydau. Daeth ereill o Dvddvnshon a Phwilhel., a chanddynt ddeg neu ddeuddeg miiUir i'w teithio; daeth gWfr Talysarn a Llanllvfni i lawr gyda'r afon, ac allweddau yr addoldai yn eu llogellau. Ni bu erioed y fath dyrfa yn Mhontllyfni, mae yn debyg. Yr oeddwn I, drwy drugaredd, wedi mvned i'r Garn, ac felly o gyrhaedd grym penaf yr atdyniad, onidetynasid finnau i'r vortex. Nid yw cyffro mawr yn gyffredin, ddim amgen n& phothell o drochion sebon ond y mae yn dda genyf i Miss Evans roddi boddlonrwydd amgen na hyny i'w gwrandawwyr; a diddadl genyf pe deuai trwy y wlad etto, y byddai eu gwran- dawwyr yn llawer liuosocach nag oeddynt y tro hwn. Ond y mae yma lawer o siarad dros ac yn erbyn y priodoldeb i ferched areithio, pregethu, &c. Cymmerir yn ganiataol gan lawer fod y Beibl yn erbyn hyny. Adnodau y gwrthwyuebwyr yw, "Dysged gwraig mewn dystawrwydd, gyda phob gostyngeiddrwydd. Ond nid wyf yn cenadu i wraig athrawiaethu, nac vmawdurdodi ar y gwr, eithr bod mewn dystawrwydd." "Tawed eich gwragedd yn yr eglwysi; canys ni chaniatawyd iddynt lefaru, ond bod yn ddarostyngedig, megys ag y mae y gyfnuth yn dywedyd; ac os mfnant ddysgu dim gofynant d'u gwyr gartref; oblegid anweddaidd yw i wragedd lefaru yft yreghvys." ^>r tu arall, caniateir i wraig weddio neu brophwydo yn gyhoeddus, ond iddi wisgo yn briodol i'r swydd. Eithr pob gwraig yn gweddio neu yn prophwydo yn bennoeth, sydd yn eywilyddio ei phen canys yr un vw a phe byddai wedi ei heillio eithr os brwnti wraig ei chneifio, neu ei heillio, gwisged. Gellir meddwl oddiwrth yr adnod yna fod rhyw orchudd neu benwisg yn angenrheidiol i wraig, nid yn unig dros ei phen, ond dros ei gwyneb hefyd. Ond os cymmerir arfer f dwyrain yn rheol, mae yn debyg fod pob gwraig a ddaw i gynnulleidfa heb orchudd, vn ymddwyn yn anweddaidd. Mae'r apolÕlto mewn lie arall yn gwneyd gwahaniaeth yn y gwallt; "Bernwch ynoch eich hunain, a, hardd yw i wraig weddio Duw yn bennoeth ?"
Y RHi DDFRYDWYR, Y CEIDWADWYR,…
Pan mae syniadau o'r filth yma yn ffynu mor gyffredin, dvddorol iawn yw gweled un o'r bonedd- igion ieuanc, un o hiliogaetb teulu dyledog ac uddasol, hynod am eu pleidgarwch i ryddid Grefyddol a gwladgarol-teulu Bedford, yn cym. laeryd ei raw a'i ysgnbell, yn carthu'r ffiu, ac yn eglur ddangos yr hen ganolfur a walianai y pleidiau gynt —yr egwyddorion gwerthfawr a mawrfrydig Byny y goddefodd ac y gwaedodd ein cjflnid gymmaint o'u herwydd yr egwyddorion syc^^tto yn gweithredu ac yn dylanwadu mor rymus ac mor offeithiol ar ein' blaenoriaid gwleidyddol ag y buont erioed, er nid mor amlwg ac eglur. Rhoddodd Syniadau y boneddwr i mi foddad mawr. Tybiwyf eu bod yn brydlon ac i'r pwrpas. Os ydych chwi o Jyffelyb farn, efallai y rhoddwch iddynt le i ym- dangos, mewn gwisg Gymreig, ar wyneb eich SEREN lachar a dysgherwiw.. Abertawy. R. E. Dywedir weithiau nad oes yn aros bellach un gwahaniaeth difrifol neu sylweddol mewn barn rhwng Rhyddfrydwyr a Cheidwadwyr. Mae nod weddiad. jpjwynaidd >a «41a'piaidd mwyrif mawr yr anerchion a roddwyd allan San ymgeiswyr yn yr Etholiad diweddar, a'r aith nad oedd yn yr etholiad yr un pwnc sengl o ddyddordeb dyddyfniol, wedi cefnogi y gred fod y parth-linell ledan a ranai y ddwy plaid gynt wedi rhoddi ffordd i ffin aneglur a thithiol. Cybelled ag y mae hyn yn wir o gwbl, rhaid ei briodoli i'r ffaith, foddaol, gan fod y prif fesurau a hawliai y blaid Rydd- firydig wedi ea cario, a'u gwrthwynebwyr wedi dysgu ymfoddloni yn dawel i'r canlyn- ladau buddiol sydd wedi dvlifo o honynt. Mae y Rhyddfrydwyr wedi diddymu deddfau J prawf a'r corfforaeth maent wedi rhydd- ireinio r Pabyddion; maent wedi gwella eyfansoddiad Ty y Cyffredin; maent wedi dymchwelyd amnoddiant (protection); ac y maent wedi galluogi'r Iuddewon i eistedd yn y Senedd. Gan na wnaeth neb o'r mesurau ayn wyrdroi y nurSywodraeth, na dinystrio'r genedl, caniateir yn ddystaw fod. eu cefnogwyr yn iawn. Byddai, fodd bynag, yn llawer rhy gynnar penderfynu nad yw egwyddorion Rhyddfrydig yn dra gwahanol oddiwrth egwyddorion Ceidwadaidd, oblegid nad oes yrun pleid-ymdrech gyffrous i'w hymladd ar ayn o bryd. Y mae diffyg cyfFroad yn hytrach yn tueddu i ddwyn i ddarnodiad eglurach y pynciau o barthed y rhai y mae dynion o wleidiadaeth gyferbyniol yn ym- rafaelio yn gydwybodol. Er fod eangiad y bleidlais yn gyffredin yn cael ei chefnogi ar y naill du, a'i gwrthwynebu ar y Hall; etto, rhoddir prawf mwy pender- fynol o dueddrwydd gwleidyddol gan y dosparth-bynciau hyny sy'n dwyn perthynas â chrefydd. Yn y gyflwr tybiol o gymdeithas, »i flllai crefydd|byth fod vn ddeiliad deddf- osodiad o gwbl. Fe obei' !dr, 'ie, heb ddyfod i afael y cyflwr tybiol, y denir yn y wlad hon 0 leiaf i ddeall nad gorchwyl y Llywodraeth yw cynnal nag annghefnogi neb rhyw ffurf o gredo grefyddol; mai ei hunig ddyledswvdd yn y cyfryw fater yw ymgadw yn llwyr rhag pob math o ymyraeth a phob rhith o bleid- garwch. Meddianasom, yn anffodus, oddi- wrth yr hyn a elwlr doethineb ein eyneifiaid, gymmunrodd annghyfleus o ddeddfau anodd- efol. Gosododd hyn arnom yr angenrheid- rwydd o ddadlu yn y Senedd amrywiaeth mawr o bynciau, y rhai, cyhyd ag yr erys y deddfau anoddefol mewn grym, sydd raid yn anocheladwy eu dwyn gerbron yno; ond gobeithir yn ddwys na chant aros yn hir i ddifa amser corff mor orlwythog o orchwyl ion ag yw Ty y Cyffredin. Ni phalla byth gynnyg diddymu ryw reol a fodola sydd yngorthrymu unrhyw ddosparth o Annghydffurfwyr a'r Eglwys, a thynu allan wrthwynebiad angerddol y blaid Geidwadol. Yr hyn a ddalient yn nechreu y ganrif yma, y cyfnewidiadau angenrheidiol wedi eu gwneyd, a ddaiiant yn awr. Derbyniant, fe ddichon, y camrau dirfawr a wnawd eisioes tuag at ryddid crefyddol; ond mae pob caniatad pellach i hawliau cydwybod yn gas gan feddwl pob Tory dilwgr. Gwysia ei holl egni i'w wrthsefyll. Llefara ag hyawdledd anobaith yn erbyn holl nerth egwyddor alluog-egwyddor rhyddid crefyddol—cyn- nydd yr hon sydd gydymdeithydd dibetrus cynnydd gwybodaeth. Dynoda gynnalwyr yr egwyddor hono a'r hyn sy'n ymddangos iddo ef yn gyfenwad o ystyr ofnadwy, sef, gelynion yr eglwys. Yn nesgrifiad mesurau ei wrthwynebwyr yn niweidiol i'r eglwys, tybia ei fod wedi dweyd digon i'w gwneuthur yn ffiaidd i ddyn crefyddol. Yn ei anerchiad at etholwyr swydd Buck- ingham, cymmer Mr. Disraeli y clod iddo ei hun a'i ganlynwyr am wrthsefyll rhes o ymosodiadau ar y cyfansoddiant mewn gwlad ac eglwys. Mwyhad rheithegol^yw hyn o gwrs ond mae'r frawddeg, pa mor sathredig bynag ynddi ei hun, yn ddyddorol, gan ei bod yn rhoddi trem ar wleidiadaeth y blaid Geidwadol. Saif prif deilyngdod y blaid hon, yn ol eu harwemydd eu hunain yn Nhy y Cyffredin, yn eu bod wedi gwrthsefyll eangiad y bleidlais i'r werin, ac estyniad cyfartaledd crefyddol i'r annghydffurfwyr. Am y mesur blaenaf, yr hwn er dybenion etholiadol, a gyfenwyd yn ymosodiad ar y ffurflywodraeth, ni fwriedir siarad yn yr erthygl hwn. Cyfeirir ein sylw yn hytrach at y cwynion a ddosberthir yn anerchiad Mr. Disraeli, yn ymosodiad ar yr eglwys. Wrth ystyried natur y cynnygion hyn, a'r tir ar ba un y gwrthwynebir hwynt, galluogir ni i ddeall y golwg-bwyntiau gwahanol o ba rai yr edrychir ar yr eglwys gan y ddwy blaid wleidyddol, ac i amcan-fwrw y pwys i'w gyssylltu a'r cwyn o ymosod ar y sefydliad hwnw, a ddygir mor gyffredin yn erbyn y Rhyddfrydwyr. Dylid nodi yn flaenaf, fod yr eglwys, fel y sonir am dani ar y, tudalen yma, i'w deall mewn ystyr wleidyddol, ac nid mewn ystyr grefyddol. Fel sefydliad gwleidyddol yn unig y dichon y fath gorff fod yn wrthddrych ymosodiad ac amddiffyhiad Seneddol. Pe torai eglwys Loegr ei chysswllt a'r wladwr- iaeth, pe ymddihynai ar ei nerth ei hun, pe rhoddai hi i fyny bob ymhoniad o oruehaf- iaetli ar grefydd-bleidiau ereill, ni ellid ymosocf arni mwy nag ar yr TJndodiaid, neu Gymdeithas y Ceraint. Ni chwennycha neb amddifadu yr eglwys o'r rhwyfineb iawn- rywiog hyny, yr hwn, yn rhinwedd ei hath- rawiaethau a'i ffurfweddiau, y dichon iddi gael ar serchiadau dynion. Oblegid ei bod yn hawlio rhy wbeth mvvy nag awdurdod ar y n feddyliau dynion; oblegid ei bod yn honi rhagorfreintiau sydd yn ymgwneyd I'' â'u llwyddiant tymhorol, y llusgir hi i'r ddeddf- lys, ac y gorfodir hi i ddal ei hachos gerbron y cyhoedd. Pryd bynag y dygwyddo hyn, hynod yw sylwi mor wahanol yw'r ysbryd yn mha un y trinir ei hymoniadau gany pleidiau ymrysonol. Mae arwedd yr ymresymu a fabwysiedir gan y Ceidwadwyr yn arddangos yn eglur eu bod hwy yn golygu lies yr eglwys fel dyben penaf ac eithaf deddfwriaeth. Nid lies y gwyr lien, nid lies y gwyr lleyg, sy'n perthyn i'r eglwys hono ond lies yr hanfodaeth wleid- yddol hyny a gyfenwir yr eglwys." Medda yr hanfodaeth yma, yn eu golwg hwy, ryw gyssegrwydd dirgelaidd, anhawdd ei ddeall ond gan y gwir gredadyn. Mae hyd y nod yn debygol eu bod hwy weithiau yn terfysgu buddion yr eglwys h'r eiddo crefydd. Felly yn achlysurol, dywedir y dylai fod gan y wladwriaeth gymmeriad erefyddol. A'r dull yn mha un y mae y wladwriaeth i ddangos ei chrefyddolder yw, drwy roddi cymmwynas arbenig i gredo neillduol. Felly, dangosir crefyddolder y wladwriaeth yn Mhrydain Fawr, drwy gau pob swyddogaeth a phob elwadaeth yn y ddwy urddysgol, Rhydychain a Chaergrawnt, yn erbyn ymneillduwyr. Dangosir ef drwy osod llw sarhaus araelodau Pabyddol y Senedd. Dangosir ef drwy wrthod claddu personau difedydd efo defodau Cristionogol. Dangosir ef drwy warthnodi y dyn sydd yn ammheu, neu yn annghredu rhyw haerdybiau duwinyddol fel un anaddas i roddi tystiolaeth mewn Ilys barn. Fel yma yr ydym yn profi ein hufydd-dod i'r rheol o wneuthur i ereill fel y mynem i ereill wneu- i ni. Etto, mae'r Ceidwadwyr yn amddiffyn y pethau hyn, nid gymmamt o ddymuniad i niweidio y personau sy'n goddef o'u plegid, ag o herwydd eu crediniaeth gydwybodol yn y ddyledswydd o annyoddefgarwch. Mae lies yr eglwys, yn ol eu tyb hwy, yn eu cymhell i gynnal y cyfryw achosion lledor- mesol a'r rhai hyn. Fe ddichon i'r gwleid- iadur aflwys, analluog i werthfawrogi y fath yma o grefydd, ystyried cyfiawnder yn bwysicach nag edfuddion yr eglwys. Byddai hyn, fodd bynag, yn gamsyniad dwysbrudd. Swyddogaeth arbenigol y blaid Geidwadaidd yw amddiffyn yr eglwys sefydledig yn erbyn ymosodion cyssegr-ysbeiliol, y rhai sy'n dal y golygiadau distadl a diraddol yma. (l'w barhau).