Seren Cymru

LLITH 0 GWMTAWE. Os taflwn ein golygon yn ol am tua hanner can mlynedd, gan edrych ar Gwmtawe yn ei agwedd y 1-11 foesol a masaachol, a chymharu yr hyn ydoedd y pryd hwnw a'r hyn ydyw yn bresenol, y fath gontrast rhyfedd ganfyddwn! Y pryd hwnw yr oedd masnach yn farwaidd yma, y gweithfeyddyn anaml, heb un rheilffordd, na neb yn breuddwydio am un yr adeiladau oeddent wael a diaddurn, cyfryngau dysgeidiaeth yn brin iawn, a'r hyn oedd waeth na'r cwbl, yr oedd crefydd a moesoldeb mewn agwedd isel hefyd ond erbyn heddyw, y mae y cwm wedi gwisgo gwedd newydd, a dy- munol iawn ydyw edrych arno. Yn awr y mae ei fasnach yn fywiog, ei weithfeydd yn lluosog, ei reilifyrdd yn gwmpasog, ei gapeli a'i ysgolion i'w rhifo wrth y degau, a chrefydd a moesoldeb yn uchel iawn. Pa fodd y mae y cyfnewidiadau dy- munol hyn wedi eu dwyn oddiamgylch ? Drwy ymdrechion dynion da a gweithgar, a thrwy offer- ynoliaeth ein hysgolion Sabbothol a dyddiol, T-Tn a fu yn offerynol i wneuthur llawer iawii o ddaioni yn ei ddydd i Darthau isaf Cwmtawe oedd yr haelionus a'r parehus J. H. Vivian, Ysw., A.S. Trwy adelladu gweithfeydd. agor ysgjldai, y mae wedi newid agwedd cymmydogaeth Abertawe. Yn mhlith adeiladau ereill a gyfodwyd ganddo, gallvvn enwi ysgolion yr Hafod, pa rai, oddiar eu hagoriad hyd yn bresenol, ydynt wedi bod o les annhraethol i ieuengtyd y gymmydogaeth. O'r reservoir yma y mae miloedd wedi yfed o ddyfr- oedd melusion dysgeidiaeth, ac y mae y rhai sydd wedi profi o'i dyfroedd melusber yn ei chanmol hyd heddyw. Llenwir swyddi o bwys ac ymddir- iedaeth gan lawer a yfasant o honi, a gallwn rifo tua deg o fechgyn glew yn y weinidogaeth, y rhai a yfasant yn helaeth o honi. Yn yr arholiad diweddar, gan Mr. J. Bowstead, A.C., pasiodd y Boys' School yn anrhydeddus, yn ol 99J per cent.; ac nid oedd yr ysgolion ereill lawer islaw y nod. Rhoddodd yr arholydd uchel gymmeradwyaeth i alluoedd y bechgyn, a chanmolodd ymdrechion y meistr. Hir oes i Mr. Carr wneyd llawer o ddaioni etto. GOHEBYDD.

DAMWAIN ANGEUOL. — Dydd Mawrth, Medi 12fed, dygwyddodd damwain ofnadwy yn ngwaith glo Califfornia, yn agos i Wigan. Yr oedd wyth o ddynion a bechgyn yn cael eu codi i fyny y pwll, yr hwn sydd yn 315 o latheni o ddyfnder, pan y llithrodd y rhaff, am ryw achos anhysbys, dros yr olwyn, a thorodd yn ddwy. Yr oedd y cawell ar y pryd wedi ei godi i'r wyneb, ond cwympodd i waelod y pwll, a lladdwyd y dynion an- ffodus oil yn y man.

MYNEGYDD Y DRYSORFA. BLWYDDYN FAWR CASGLIAD Y DRYSORFA. Y BEDWAREDD FLWYDDYN! J .p — YMAE yn hysbys i holl eglwysi Bed- yddwyr Cymru mai PEBAIB BLYNKDD a osodwyd i gasglu y Drysorfa, ac y mae yn bedwareddflwyJdyn eleni, sef o'r Awst diweddaf hyd yr Awst nesaf. Dywed rhai duwinyddion fod 1866 i fod yn flwyddyn bwyaig iawn i'r eglwysi Gristionogol, ac hyderwn y bydd felly yn arbenig, ac yn mhlith pethau pwysig ereill yn fl wyddyn dra nodedig i Fedyddwyr Cymru! 0 1862 i 1863, casglwyd dros P, I 100 ac o 1863 i 1864, casglwyd dros £ 1700; ac o 1864 i 1865, casglwyd ar fin 92000 at y Drysorfa; cynnydd graddol a diogel! Ond eleni yw y flwyddyn fawr, y bedwaredd YZwyddyn 0 Awst, 1862, i Awst, 1863, casglwyd ar ymyl DEG MIL o bunnoedd mewn addewidion, a gwelir yn amlwg y dylai yr oil o'r rhai hyn fod wedi eu Uwyr dalu y flwyddyn hon ac os felly, a chyfrif y golled yn drwm trwy symudiadau a marwolaethau, nis gellir dysgwyl llai i mewn nag o dair i bedair mil o bunnoedd eleni. Ac i'r dyben o alluogi yr eglwysi i wneuthur hyn, dylent gael chwareu teg neillduol, arbenigy a phennodol; hyny yw, dylai y flwyddyn hon gael ei chyssegru at gasgliad y Drysorfa, a phob mesurau rheidiol gael eu cynllunio, a'u gosod mewn gweithrediadyn mhobeglwysdrwy Gymru, nid yn unig fel y casgler rhyw swm, ond y 8wm arbenig addawedig at y Drysorfa, fel y gorphener y gorchwyl o gasglu ati yn yr eglwysi mor belled ag y byddo yn alluadwy. A SYLWEB, fod y goruchwyliwr yn galw sylw arbedig at yr amcan hwn yn hollol brydlon, fel na chynllunier gan eglwysi, na pwyllgorau, na chyfarfodydd chwarterol, Sfc., neb rhyw fesurau a fyddont yn debyg o ddyfod ar draws yr amcan gorbwysig hwn, yr hwn sydd rwymedig yn ol gosodiad cyntaf trefn y casglu, sef pedair blynedd i dalu yr addewidion. Bydded i hon gael ei galw yn flwyddyn arbenig Drysorfa y Gofadwriaeth. Ein barn ostyngedig yw, os cynnygir unrhyw fesur pwysig arall i'r eglwysi y flwyddyn hon, y bydd yn amlwg ei fod yn dyfod i'r maes yn anamserol, ac y bydd iddo ddy- oddef effeithiau gorchfygol, os nid marwol hawliau y Drysorfa hon am eleni, i fod uwcMaw pob peth arall yn eglwysi Cymru. I'r dyben o hwylysu cyrhaeddiad yr amcan yr wyf wedi ysgrifenu at yr holl eglwysi ag ydynt heb dalu eu haddewidion am y flwyddyn ddiweddaf, i gasglu ac anfon i mewn yr unrhyw heb oedi, fel y byddont yn medru casglu yv gweddill yn gyflawn -Y erbyn yr Awst nesaf ac hyderwyf y caiff y cais priodol hwn eu sylw dyladwy. Dyma flwyddyn dygiad arch y Drysorfa i'w safle ei hun wedi dyfod; ac yn awr, fel ad-ddywedai Christmas Evans, rhaid cael, A pull, a strong pull, and a pull altogether LL. JENKINS.

"BWRDD Y GWLADGARWR." At Gyhoedtdwr Seren Cymru. ANWYL SYR,—Nis gwn pwy sydd yn cyfansoddi y Bwrdd hwn, ac ni'm dawr ychwaith; ond amlwg yw, fod fy sylwudaa I ar iythyr y Parch. W. Edwards at Dr. Price, wedi troi y ,f Bwrdd a'i wyneb i waered, a thrwy hyny y mae wedi colli ei olwg ar y rhan fwyaf o'r pethau a ddywedais, a'r ychydig bethau ag y mae wedi gallu ditf ei olwg arnynt, y mae yn eu gweled, yn ei wylltwineb, o chwith. Dywed y Bwrdd" wrth y Parch. W. Edwards, —" Dymupem gydnabod derbyniad eich llythyr meistrolgar mewn atebiad i ysgrif enllibus y Parch. B. Evans, Castellnedd, yn y SEREN ddiweddaf. Caniatewch i ni ei osod o'r neilldu am y presenol." Dywedai cymmydog wrthyf neithiwr (yr hwn oedd wedi gweled ysgrif y Bwrdd o'm blaen I), mai fel y canlyn y deallir y frawddeg uchod yn iawn — Y PARCH. W. EDWARDS.—Dymiina y Parch. W. Edwardsgydnabod derbyniad llythyr meistrolgar oddiwrth y Parch. W. Edwards, mewn atebiad, &c., ond, caniataed y Parch. W. Edwards i Iythyr y Parch. W. Edwards gael ei osod o'r neilldu am y presenol." Meddwl fy ngbyfuill oedd, wrth ddywedyd fel yna, mai Mr. Edwards yw y "Bwrdd," a'r Bwrdd" yw Mr. E. Nid wyf yn pryderu yn nghylch gwybod hyn ondy mae y sibboleth sydd ar dafod y "Bwrdd" braidd yn ddigon o sail i unrhyw un ag sydd dipyn yn gyfarvvydd & Mr. E. i ddywedyd,—" Mae dy leferydd yn dy gyhuddo." Maey*'Bwrdd" yn galw fy ysgrif yn un "enllibus." Nid yw y Bwrdd" wedi gwneyd cytnmaint a cbynnyg dywedyd beth sydd yn enllibus. Yr wyf yngadael j'r cyhoedd i farnu, a ydyw fy ysgrif yn un enllibus neu beidio a bydded iddynt weled yn dda ei cbymbaru ag ysgrif foneddigaidd (yn ol meddwl y Bwrdd," mae'n debyg) Mr. E. at Dr. Price. Yr wyf wedi ysgrifenu yn onest, ac ym- resymu, dadgymmalu, a dangos echryslonrwydd, ac afresymoldeb y fath Iythyr ag eiddo Mr. E. at Dr. Pi ice, mewn ysbryd pwyllog ac iaitb hollol gymmedrol; ac os dyna beth yw enllib, yn ol barn y 11 Bwrdd," bydded felly. Ond, dywedaf etto, barned y cyhoedd am hyn. Mae y "Bwrdd" yn gofyn, "Beth sydd a fyno Mr. Evans a'r ddadl tybedl" Ie," tybed," rwao. Ai tybed na welodd y" Bwrdd" fy ngeiriau I yn fy llythyr, yn gosod allan yn gwbl eglur, 11 Beth oedd a fynwyf," nid: ilr adadl cofler, ond a llythyr Mr. E., yn ei ymyraeth a'r enwad y perthynwyf iddo mewal cyssylltiad a chymmeriad Dr. Price. Bydded. hysbys i'r Bwrdd," y byd.! a fynwyf fi n'r peth- hyn etto, am gwpl o wythnosau, os caf fywyd aev iechyd pryd y daw y Bwrdd" i ddeall hyn erbyn hyny. ond odid, yn welllnag y mae yn deall yn. bresenol. Gofyna y "Bwrdd" os wyf yn man Fridayii Dr. Price. Fe gaiff y BW,rdd" ddeall fy mod I every day man i'r Dr., os bydd eisieu. Ond, gyd", Haw, beth y mae y Bwrdd" yn ei feddwl sydd$; fyno yr hyn wyf fi i'r Dr., &c., a'r pwnc sydd mewn llaw, sef cymmeriad y Dr., a dysgyblaeth y Bedyddwyr ? Mae fod y Bwrdd" yn siarad fel y mae yn nghylch man Friday, "chwedl yr ar- werthwr," &c. yn ddigon o sail i bob dyn i ddy- wedyd, nad oes dim banner synwyr cyfiredirt yn ei ben. Cyhuddir fi hefyd gan y Bwrdd" am feiddio nodi allan wallau grammadegol Mr. E., a dywedai, ^'Does bosibl na ddeill Mr. Edwards' ei gymharu & Mr. Evans fel meddyliwr ac ysgrifen- ydd." Efallai i mi fod dipyn yn rhyfygus yn hyn, er na wnaethum yn amgen na chodi y peth i sylw plant yr ysgol Sabbothol, megys rhwng cromfachau, wrth fyned yn mlaen at y pwnc oedd genyf mewa Haw. Gyda golwg ar ddal fy hun yn gymharol It Mr. E. fel meddyliwr ac ysgrifenydd, fe ddylai y Bwrdd" ganiatau i mi beidio cael fy ngwthio i'r sefyllfa gymharol hon o herwydd nid wyf ya' cyfrif fy hun, un amser, yn well oâ'm brodyr yn, Nghwm Aberdar, y rhai ag y mae yn rhaid cael 81 o honynt i wneyd dyn a byddai yn drueni gosod un o honom mewn sefyllfa gymharol a Dyn cyflawa y "Bwrdd." Pan y mae un yn 80 0 raddau yn fwy na'r 11al1, ni byddai yn deg i'w gosod i sefyll ar gyfer eu gilydd er eu cymharu. Ond, wedi y cyfan, pa fodd y mae ysgrif dyn y "Bwrdd" yn sefyll ar ei phen ei hun, heb ei cbymharu ag eiddo neb arall ? Mae y Bwrdd" yn fy helpu i ateb y gofyniad yna, trwy gymhariaeth y II creaduriaid sydd yn byw ar fudreddi y trefydd," o herwydd os wyf fi yn byw felly, wrth fyned ar ol llythyr a brawddegau Mr. E., rhaid mai casgliad, neu farn y Bwrdd" am bethau Mr. E. yn ei lytbyr yw, mai budreddi ydynt. Dyna esboniad y "Bwrdd" ei hun, ynte, am gynnwysiad ysgrif Mr. Edwards! Mae y Bwrdd" yn hanner caniatau fod yr hyn a ddywedais am farn gweinidog parchus yr Anni- bynwyr, o berthynas i Dr. Price, yn wir, trwy ddweyd, "dichon, ïe, dichon." Nid oes achos i mi ddweyd yn amgen, ond "dichon." Nis gwn pa eisieu dywedyd oedd ar v Bwrdd" na. thywalltodd y gweinidog hwow gymmaiot a deigryn ar fy ol I. Nid siarad ar ol pwy oedd efe yn llefain oedd mewn Ilaw ond beth oedd ei farn am Dr. Price. Pe byddai i'r "Bwrdd," a dyn y Bwrdd," i ymadael y fory, nid wyf yn meddwl y tywalltai y cyfryw weinidog ddeigryn ar eu hol, yn un crynswth, chwaethach ar fy ol I. Ond, gan fod y Bwrdd" yn son am lefain yn y dull nacao), mi a'i helpaf ef yn y man hwn etto. Mi a wn am weinidog arall, na ddarfu golli cymmaint a'r filfed ran o ddeigryn ar fy ol I, pan yr ymadawais i Heolyfelin. Efallai iddo ganu ar yr amgylchiad, os ydyw wedi cael ei freintio a'r ddawn honi. Mae y Bwrdd" wedi dweyd fy mod wedi dywedyd llawer o bethau na ddvlaswn. Je, dyna y gofid, onide, y Bwrdd ?" Yr wyf yn deall dywediad o'r fath yna yn union-yr wyf wedi dywedyd llawer o bethau nad oeddynt wrth fodd y Bwrdd," ac nid oedd y Bwrdd" yn hoffi i mi eu crybwyll, Er fod y Bwrdd" wedi achosi i mi fyned ar ei ol ym& a thraw fel hyn dipyn yn bersonol, etto ni bydd i mi ollwng fy n-aftiel ar Mr. E.. nes y byddo iddo wneyd ei gyhuddiadau arswydus yn dda am Dr Price, neu ynte oddef y canlyniad os metba. Ac os gwna efe ei gyhuddiadau yn dda i gynnadledd Cwrdd Chwar- ter y Bedyddwyr yna b) dd gan y Dr. le i wneyd ag ef fel y myno yn ol llaw. Yna fe ddeall y Bwrdd beth sydd a wnelwyf fi a'r mater. Ond mi a arosaf yn brysur, prysur am y "llythyr meis- trolgar." Yr eiddoch, Syr, yn gywir, Castellnedd, Medi 19, BENJAMIN EVANS. O.Y.—Dylaswn ddweyd na wnaeth Dr. Price roddi cymmaint ag awgrym i mi erioed i ysgrifenu sill yn ei le ef a throsto, Gwn y gwna y cyhoedd fy nghredu ar fy ngair a bydded i'r Bwrdd gredu celwydd os myn, a'i drysori gyde yr wmbredd an- wireddau ercill.-B. E. ♦

LTBANUS, TREHERBERT. — Cynnaliwyd cyfarfod- ydd blynyddol y lie uchod eleni ar y Sul a'r Llun). Medi 17eg a'r 18fed, pryd y gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Parchn. D. Davies, D.D., Aberafon N. Thomas, Caerdydd R. Williams, Hengoed a J. R, Williams, Ystrad. Cawsom gyfarfodydd bynod dda-tywydd ffafriol, a'r pregethau yn aidderchog. Gwnawd casgliad ar ddiwedd pob cyfarfod tuag at leihau d y led y c.-ipel.-D.R. BBAUMARIS A LLA,,NGOPD.-(;)Itinaliodd y Bed- yddwyr yn y lleoedd uchod eu cyfarfodydd eleni ar yr lleg a'r 12fed o'r mis hwn. Y brodyr fu yn gwasanaethu ar yr achlysur oeddynt y Parchn. R. Ellis (Cynddelw), Caernarfon, ac Isaac Thomas* Birkenhead. Pregethasant Lun ynBeaumaris, a nos Fawrth yn Llangoed ac yn wir, fel yr ar- ferwn ni ddywedyd yn sir Fon, pregethu yn anwyl yr oeddynt; ni chlywsom mo honynt mewn gweH. hwyliau erioed. Yr oedd y Cynnulleidfaoedd yn lliosog, a'r casgliadau yn dda. Yn Beaumaris, cas- glwyd X6 los yn Llangoed, X8 10s; y ddau yn nghyd yn gwneyd y swm o bumtheg punt. Mae y cyfeillion yma yn yn credu na fydd eu llafur yn ofer ya yr Arglwydd yna y maent, yn unol a chy- nghor yr apostol, yn helaetbion yn ngwaith eu Meistr mawr. Bydded i'r Arglwydd fendithio eu llafur i'r dyben gogoneddus o lanw'r ddeaar a gwy- bodaeth o hono, fel y toa y dyfroedd y mdr..—IAGO GLANCANDDWR.