Seren Cymru

AT Y PARCH. H. JONES, FFALD-Y-BRENIN. Ms- Goi,—A fyddwoh mor garedig.a chaniatau i'r hyn a ganlyn i ymddangos yn y SEREN. Mae darllenwyr y SEREN yn cofio yn ddiau, am yr ychydig ofyniadau hyny a ymddangosodd ynddi yn ddiweddar, yn gyfeiriedig at y Parchedig uchod.ond nid ydynt wedi gweled yr hyn a alwai efe yn atebion, gan mai yn y Byd Cymreig yr ymddangosasant. Gan iddo ef anfon i'r Byd," anfonais innau adolygiad ar ei yagrif i'r un Cy- hoeddiad; ond nid oedd Golvgydd y cyhoeddiad hwnw yn ddigon gonest i ganiatau iddo ymddangos. Nid wyf rywfodd yn teimlo yn siomedig iawn am hyn, oblegid Independiad ydyw, ac y mae ei ymddygiad yn hollol deilwng ohonynt hwy, ie, ac o hono ei hunan hefyd. Gan fod yr ysgrif hon o eiddo Mr. Jones ataf mor amddlfad o wirionedd, mae yr bawl sydd gan y gwirionedd ar ddyn, yn nghyd â, dyledswydd y dyn at y gwirionedd, yn fy rhwymo i wneyd sylw neu ddau ar y pethau a'n barweiniodd i'r ddadl hon. Tra yn gwneyd hyn, yr wyf yn ymrwymo i ddweyd y gwir, y gwir i gyd, a dim ond y gwir. Yn mis Medi diweddaf, neilldnwyd fi yn weinidog ar eglwysi Bethel a Salem, Cayo. Ar ddydd fy sefydliad, rhoddais gyffes o'm ffydd. Yn mhlith pethau ereill, dywedais fy marn ar Fedydd, am yr hyn y chwerwodd llawer ag oedd yn barnu yn wahanol, a phenderfynasant fy ngalw i gyfrif am hyny ond cael rhyw fath o gyfleustra. Yn mhen ychydig amser wedi hyn, dywedodd y Parchedig Mr. Jones yn un o'i gapeli fy mod wedi dweyd anwiredd noeth ar ddydd fy sefydliad, a hyny yn nghlywedigaeth cannoedd o ddynion, gan gyfeirio atgyffes fy ffydd. Yn mhen ychydig wedi hyny yr oedd yr un gtfrr Parchedig yn taenellu plentyn mewn ffermd £ yn y gymmydog- aeth, a dywedodd, Nid wyf fi yn golygu dweyd llawer ar y pwnc hwn heno. Y*- ydych," eb efe, wedi clywed rhyw syl- wadau rhyfedd ar Fedydd yn y gifmmydogaeth hon yn ddi- weddar. Nid wyf yn gwybod pa un a wnaed hwynt oddiar anwybodaeth neu ynte oddiar ryw ragfarn atom ni," (gan gyf. eirio etto at gyfles fy ffydd). Y Sabboth yn mben yr wythnos wedi hyn y pregethwyd y bregeth ryfedd hono gan weinidog Ffaldybrenin ag oedd i benderfynu hen gweryl yr oesau rhwng y daenell a'r droch; ac o hyny allan, nid oedd un trochwr i agor ei enan ar bwnc y Bedydd. Am y tymhor hwn yr oedd eglwys Ffaldybrenin yn'fath o Etna daenellyddol-rhyw waew parhaus yn ei cholyddion ond ar foreu y Sabboth hwnw, dacw yr hyn oedd i fewn yn dyfod allan trwy enau y gweinidog, fel y lava berwedig, ac yn rhedeg yn afon danllyd boeth tuag at y "trochwyr" a'u gweinidog yn y gymmydogaeth. Dyna yn wirioneddol fel y mae wedi bod yma gyda ni. A chan mai ar y dybiaeth fy mod wedi gwneyJ annghyfiawnder a'r Bed- ydd ar ddydd fy sefydliad y gwnaed hyn oil, teimlais, ae yr wyf yn teimlo, mai fy nyledswydd yw amddiffyn fy hun. Mr. Jones, Syr,—Mae y frawddeggyntaf o'ch llythyr yn y Byd," ag sydd yn gyfeiriedig ataf fi, a rhyw sawyr anwiredd yn dyfod oddiwrthi. Yr hyn a fynwch i'r darllenwyr gredu drwyddi ydyw hyn, onide, sef fod rhyw siarad am y gofyniadau, a rhyw chwythu bygythion a chelanedd ar y Taenellwyr, gan y Bedyddwyr yn y gymmydogaeth, cyn ymddangosiad y SEREN, a fihwithau yn jarhaus yn byw yn sftn y sibrwd hwnw ? Ai hyn yw y gwirionedd, Mr. Jones ? Onidjnjfi trwy fy llythyr a'ch hysbysodd am y peth gyntaf? Ai nid oeddech chwi yn gwybod fod y gofyniadau wedi eu hanfon i'r SERUM cyn fod neb arall yn gwybod, ond fy hunan ? Hefyd, a yw y corff An- nibynol wedi ei gyfansoddi yn y fath fodd, ac ar y fath egwydd- orion, fel os cauir genau gweinidog Ffaldybrenin, fod genan pob Annibynwr yn cael eu can ar yr un pryd ? Os felly, rhaid mai chwi yw genau y corff. Mae yn debyg mai rhyw deimlad ac ofn a gynnyrchwyd yn eich mynwes eich hun, gan rywbeth perthynol i chwi eich hun, ydoedd y rhai hyn. Yr ydych fel pe baech wedi galw rhyw alluoedd eneidiol newydd i fodolaeth, a'u harfer yn eu holl nerth i wadu na ddarfu i chwi ddweyd mai uni -g"a gwir ystyr y geiriau gwreiddiol bapto a baptizo yw taenellu neu dywallt. Byddwch mor garedig ag edrych ar y llythyr a anfonasoch ataf ar y IBred o Ragfyr, y tudalen flaenaf, y frawddeg ddiweddaf ond un ar y tudalen, yr hon sydd fel y caniyn :—" Fy unig drosedd oedd dweyd fy ngolyg- iadau ar fedydd, profi fod plant yn ddeiliaid bedydd, ac mai taenellu neu dywallt yw y dull ysgrytbyrol o fedyddio, ac fod trochi yn eich ystyr chwi yn anysgrythyrol." Meddyliwch chwi mai taenellu yw y dull ysgrythyrol 0 fedyddio; meddyl- iwyf finnau nad oes un dull o fedyddio. yn ysgrythyrol ond trochi. Mynwch chwi i ddarltenwyr y "Byd" feddwl eich bod yn credu fod mwy nag un ystyr i'r geiriau gwreiddiol am fedydd mynwch i minnau gredu nad oes ond un dull ysgryth- yrol o fedyddio, a hwnw yw taenellu. Os goddef y geiriau gwreiddiol i'w cyfieithu i ystyrion gwahanol, mae yn rhesymol i feddwl a phenderfynu fod pob ystyr gwahanol yn golygu dull gwahanol. Ond yn ol logic y Parch H. Jones, o Ffaldybrenin, ystyron lawer i'r geiriau gwreiddiol, ond un dull o fedyddio Yr wyf fi yn credu mor benderfynol a chwithau, nad oes ond un dull o fedyddio yn briodol, credwyf mor benderfynol a hyny nad oes ond un ystyr i'r geiriau gwreiddiol; and nid wyf yu credu mai taenellu yw y dull hwnw. Nid yw y geiriau gwreidd- iol yn gwybod mwy am daenellu fel ystyr iddynt hefyd, na wyr Jones, Ffaldybrenin, amy geiriau gwreiddiol. Os darfu i chwi ddweyd y Sabboth hwnw ar eich pregeth fod mwy nag un ystyr i'r geiriau gwreiddiol, paham y dywedasoch yr wythnos ar ol hyny nad oedd ond un dull o fedyddio? Am yr ail ofyniad, addefwch ei fod yn wirionedd. Nid yw yn briodol defnyddio mor o flaen y gystadlradd, megys, mor anwyled, neu mor laned, 0 flaen y symlradd mae mor i'w ddefnyddio, megys mor lan. Gellir dywedyd cyn neu can laned. Dywedwch)amy trydydd ei fod yn anwiredd perffaith dy. wedwch hefyd eich bod wedi dweyd rhywbeth am ddyn yn yr unfed ar bumtheg ganrif. Pa fodd, gan hyny, a chaniatau ei fod yn ahwiredd, yr hyn ni wnaf byth, y gall fod yn anwiredd perffaith 1; Yn un o'm Uythyrau atoch, cyhuddaw chwi o'r hyn a gynnwys y trydydd gofyniad eich ateb chwithau oedd Na, nid camsynied Munster yn lie Brown a wnaethym." Yr oedd fy nghyhuddiad yn cynnwys synindy trydydd gofyniad. Os oedd>n anmhriodol, gresyn na fuasech yn ddigon egwydd- orol, gonest, a boneddigaidd, i'w wrthwynebu y pryd hwnw. Ymddengys yn amlwg i mi, eich bod y pryd hwnw yn pcnder- fynu sefyll atyr hyn a haerasoch, a dweyd mai dyn uffernol oedd Munster, ac mai efe oedd sefydlydd y Bedyddwyr; ond eic!f bod yn ganlynol wedi gweled eich camsynied, a phender- fynu gwadu y cwbl. Na, Syr, os medt'wch chwi honi eich disgyniad o Rufain, medrwn ninnau brofi ein disgyniad fel en. wa5 o Fedyddwyr oddiwrth Iesu a'i apostolion. Yr oedd mil- oeda lawer o'n enwad ni wedi eu haberthu am eu crefydd, cyn fod y Butain wedi erthylu ar Independia. Am y pedwaredd gofyniad, dywedweh nad ydych yn gwybod dim am dano. Wel, yn hytrach nag i chwi ymbalfalu yn y tyvyllwch am yr hyn a lcfarasoch a'ch genau eich hun, ym- tlrechaf eich goleuo. 'Dywedasoch fod rhywun wedi dweyd mai barn ar y byd yw y Bedyddwyr o'i dechreuad.J Beth oedd eich amcan yn dweyd hyn ? Daeth eu sylfaenydd, mae'n wir, i fwrw tan ar y ddaear, a barn at gyfeiliornadau yw y blaid wedi bod o loan Fedyddiwr hyd heddyw; <tnd nid oeddech chwi yn dweyd hyn i addef a chydn'abod ei hanrhydedd. Ar ol esbonio y rban flaenaf o'r adnod, Claddwyd ni, gan hyny, gydag ef trwy fedydd," &c., dywedasoch, er mwyn cyssondeb &'m golygiad ar y rhan flaenaf, rhaid i'r Bedyddwyr wneyd fel agy gwnaeth y gweinidog hwnw yn yr America. Yr oeddyno ryw fenyw i gael ei bedyddio yr oedd yn rhaid tori yr ia cyn y gellid gwneyd hyny hyn a wnaed, ac aeth y gweinidog a hithau i waered eill dau i'r dwfr collodd ei urael ynddi; ac ni welwyd hi byth mwyach claddwyd hi trwy fedydd i farwol- aeth." Er mwyn cyssondeb a'ch golygiadau chwi ale, rhaid i'r Bedyddwyr wneyd fel hyn neu fel arall! Pwy ydych, ac o ba le y daethoch ? Ai ei anffaeledigaeth santaidd o Rufain ydych ? Fedyddwyr, gwnewch bob peth yn gysson a golyg- iadau gweinidog Ffaldybrenin; nid oes gwahaniaeth pa mor wrthun a chyfeiliornus y byddont; rhaid i'ch holl ysgogiadau fod yn gysson a hwynt. Gwarchod pob dyn gweinidog Bethel yn galw ar y broydd a'r bryniau yn nghyd i syllu ar ei ddeheurwydd yn dynoethi eyfeiliornadau. Pwy o'r bloen a glywodd fod y broydd a'r bryniau yn gallu edrych, syllu, a gweled dyn yn dynoethi cyf- eiliornad ? Mae gweinidog Ffaldybrenin mor glever yn def- nyddio ffigyrau ag oedd yr hen bregethwyr a adeiladodd long yn nghragywyddoldeb, launchodd hi yn Eden, ganwyd hi yn Bethlehem, chwysodd yn yr ardd ganddo, ergydiwyd ati gan fagnelau fori llys yr archoffeiriad, aeth yn shipwreck ar Gal. faria, a daeth i'r ISn yn long ar foreu y trydydd dydd. Mae rhyw enwogrwydd cytfelyb yn ffigyr y" broydd a'r bryniau wedi eu galw yn nghyd i syllu," &c. Yr wyf yn hollol olr un farn a chwi am y siarad coegaidd." Yr oeddwn yn meddwl pan yn ysgrifenu y geiriau call" a dysgedig fy mod yn ymddwyn yn foneddigaidd wrth wneyd ondcynymddangosiadySNRENyr oeddych wedi fy argyhoeddi yn hollol fy mod wedi camsynied yr oedd genyf brofion lawer nad oeddech yn gall na dysgedig. Mae yr ammodau ar ba rai y cynnygiwch ddadleu yn^fwy cywrain na dim a ddygwyd i arddangosfa Llundain y flwyddyn o'r blaen. Goryo ickwi pa beth a ddywedasoch efall-in wir, Syr. Oddiwrth eich Ilytbyr mae'n amlwg mai chwi yw yr awdwr mwyaf galluog yn y Byd." Yr ysgrif at y Parch. J. W. Maurice yw y fwyaf galluog yn y Byd," Y Parch. H. Jones, Ffalybrenin, yw awdwr yr ysgrif hono, Gan hyny, y Parch. H. Jones, Ffaldybrenin, yw yr awdwr mwyaf galluog yn y Byd." Gobeithiwyf yr amlygwch o hyn allan fwy o gariad at y gwirionedd, rhagor o gariad at ganlynwyr Iesu Grist, a llai o benboethni taenellyddol. Yr eiddoch, &c., Bethel, Cayo. J. W. MAURICB.

Y "DDWY FIt" A PHERIGLOR LLANDDEINIOL. At Olyyydd SBRBV CVMRO." SXR, — Galwwyd fy sylw yn ddiweddar at draethodyn o eiddo Periglor Llanddeiniol ar y Ddwy Fil," yn yr hwn, fel y gallesid dysgwyl, yr amlyga anfoddlonrwydd nid bychan at y symudiad presenol er gwne.d coffadwriaeth o honynt, a'u dwyn i sylw y werin. Teimla yn ddigofus iawn atom fel "Ymneillduwyr o wahanol enwadau," am ein hymddygiad yn s6n am danynt; ac er dial ei lid, ymosoda nid yn unig arnom ni, ond hefyd ar y dynion da hyny, y rhai, er nad oes ganddynt un llaw yn y gwaith presenol, fuont achlysur o hono, ac am hyny ydynt wrthddrychau teilwng ei soriant. Anfynych, fel mae goreu y modd, y gwelir cyfansoddiadau mor Hawn o dymher ddrwg, ac ymadroddion anfoesgar ac en- llibaidd, a'r un dan sylw, nac ychwaith rai mor haerllug mewn liaeriadau disail, heb gynnyg eu cadarnhau drwy dystiolaethau haneswyr. Pe buasai "Syr Oracle ei hunan yn liefaru, nis gallasai ddangos mwy o ddirmyg • r awdurdodau hanesyddol nag y mae ein hawdwr wedi gwneuthur, na myned heibio iddynt gyda mwy o ddiystyrwch, ond gwna y diffyg hwn i fyny drwy y parch a ymhona i awdurdodau goruchel ein heglwys," sef gwyr eglwysig——offeiriaid—i roddi o'r neilldu bob deddf, ond y cyfryw a fyddo yn wasanaethgar iddynt hwy eu hunain, ac i sathru pob awdurdod arall dan eu traed. Dyweda fod y gwahanol bleidiau crefyddol yn amrywio yn yr amcan mewn bwriad, a'r defnydd a olygant wneuthur o'r Goffadwriaeth ryfedd hon, etto cydunant yn y pethau canlynol o leiaf," y rhal a renir ganddo yn y ffordll arferol i laf, yn 2il, ac yn 3ydd. Yr amcan mewn bwriad, yn y lie laf, medda ef, yw pern i'r achlysur fod yn wasanaethgar er gwneyd ym- osodiadau didrugaredd ar yr eglwys." Y mae yn beth hynod nas gellir galw sylw y bobl yn ol at dymhor mewn hanesydd- iaeth, na s8n am bersonau a enwogasant y tymhor hwnw, heb fod dan gyhuddiad o chwennych ymosod ar yr Eglwys Wladol. Ond gan nad oes un sail i'r cyhuddiad, ofer fyddai gwastraffu amser i'w wrth-ddywedyd. Y mae yn wir fod cyfnod ohanes- yddiaeth eglwysig yn dyfod i mewn yn naturiol yn hanes yr Annghydffurfwyr hyny,i!ac nis gallesid son am danynt na'u cyflwyno i sylw y werin heb ar yr un pryd wneuthur rhyw sylwadau ar yr amseroedd yn mha rai yr oeddynt yn byw, ac yn neillduol ar ymddygiadau yr awdurdodau eglwysig, a pha rai y mae eu hanes yn gyssylltiedig. Etto, annghyfiawnder yw cyhuddo yr Ymneillduwyr o wneuthur "Ilwyn o'r achos yma er saethu at y sefydliad bicellau tanllyd Ymneillduaeth," a phriodoli iddynt fel prif ddyben yr hyn nad yw, er yn gys- sylttiadol ond amgylcliiad damweiniol yn unig. Rhaid fod yr offetriaid ya eyfrif fod, eu sefydliad yn wneuthuredig o ddef- nyddiau hynod o awyraidd gan eu bod mor ofnus i ollwng goleuni hanesyddiaeth arno, ac mor ymdrechol i gadw y bobl mewn anwybodaeth o hanesyddiaeth grefyddol eu gwlad. Er hyny, ni ddylent dramgwyddo cymmaint wrthym ni, os nad ydym yu cvdsynio fi hwynt yn hyn, oblegid y mae gan bob plaid ei neillduolion a chan nad yw celu eu hanesyddiaeth yn un o neillduolion yr Ymneillduwyr," dygant ef i sylw y bobl, ac annogaht hwynt i'w chv« ilio, gan gredu y bydd hyny yn llesiol iddynt hwy, ac ar y cyfan yn ogoniant i grefydd, heb un bwriad i ymosod ar yr eglwys yn neillduol, ond pob peth yn gyffredinol sydd yn groes i wirionedd ac uniondeb. Yr ail amcan mewn bwriad sydd genym, medda, yw parotoi y bobl i osod s61 eu cymmeradwyaeth ar y gwaith drwy greu rhagfarn yn eu meddyliau tuag at yr eglwys." Tyhi wyf mai rhagfarnyn eikerbyn afeddylia. Os, yw gwybodaeth o hanesyddiaeth yr eglwys yn debyg o greu rhagfarn yn meddyl- iau y bobl yr ei herbyn, ei hymddygiadau ei hunan ddylai feio, ac nid yr Ymneillduwyr ac os yw offeiriaid y dyddiau presenol yn ewyllysio sefyll; vn uwch yn nghvfrif y bobl na llawer o'u rhagflaeniaid, y ffordd fwyaf effeithiol iddynt gyr- haedd eu hamcan ydyw ymwrthod a'r hyn oedd feius ynddynt, ac nid ymdrechu cyfiawnhau eu hymddygiadau pan yn eglur ddrygionus. j Y trydydd amcan mewn bwriad," a'r olaf a briodolir ganddo- i ni, "ydyw gweithio y werin anwybodus i benboethni, fel trwy hyny y gallont eu darbwyllo i fod yn haelionus tuag at ddy- benion,ectol." Dymay dybenion a briodolir i'r Ymneilldu- wyr yn eu hymdrech i barchu coffadwriaeth y Ddwy, Fil gan un sydd wedi ymsefydlu ei hun yn farnwr. Pob peth a wneir gas grefyddwyr yn ol ei esboniad ef a gyflawnir i ddybenion sectol." Ni chreda fod y fath beth yn y byd a scl dros achos Duw,a phryder am eneidiau dynion, ond priodola bob ymdrech er Ilesoli y genedt i ryw ddybenlon ansantaidd a hunanol. Dy benion sectol!" Y mae yn beth rhyfedd fod Duw wedi arddel ymdrechion o'r fath, a'u gwneyd yn effeithiol i ddwyn oddiamgylch gyfnewidiad mor bwysig ar ein cenedl a'r hwn a gymmerodd le mewn tymhor mor fyr—cyfnewid gwla 1 o ddyn- ion nad oedd ond ychydig gwell nfi phaganiaid i'r hy-n ydyw yn bresenol. Y mae dynion wedi bod yn ein gwlad, ac yn bo etto, y rhai y mae gogoniant Duw a lies eu cyd-ddynion yd betbau agosaf at eu meddyliau-i hyn abertharit bob Iles n chysur, personol, gan ddymuno, fel Paul, bod yn anathema oddiwtth Grist dros eu cydgenedl, ac y mae Duw wedi arddea a bendithio eu hymdrechion fel y gwnaeth i'w cyffelyb ynl mhob oes, yr hyn yw y prawf cadarnaf, a'r unig brawf o'u gwir anfoniad i'r swydd. Buasai yn agosach i'w le, a dangosai ysbryd llawer mwy addfwyn a charedig, pe dywedasai, "eu dyben yw ymadnawyddu mewn sel a diwydrwydd, trwy ddwyu ar gof y blaenoriaid a draethasant Air Duw, ffydd y rbai y dymunant ddilyn, gan ystyried diwedd eu hymarweddiad hwynt, fel yn gwneuthur daioni na ddiffygiont." Hysbysir ni gan ein hawdwr ei fod "wedi darllen yehydig o hanes y byd a'r amseroedd perthynol i'r cyfnod terfysglyd hwnw, ac wedi ymdrechu deall, i raddati, natur y gweithred- iadau oedd yn cael eu dwyn yn mlaen." Credaf yn rhwydd ei fod wedi darllen traethawd dwy geiniog Venables," How did they get there ?" yn lied fanwl, gan mai cyfieithadau o hono sydd yn gwneyd i fyny bron yr oll o'i draethodyn; ond gan nad pa faint yn rhagor a ddarllenodd o hanes y byd a'r cyfnod terfysglyd hwnw," a pha faint a ddeallodd o natur y gweithrediadau," nid oes llawer o'r ffrwyth i'w weled yn ei draethodyn. Beth bynag, y mae wedi myned yn mhell tu- hwnt i'w flaenoriaid yn y gelfyddyd o ddifrio, ac y mae wedi ei hymarferyd i'r eithaf ar yr Annghydffurfwyr hyny, trwy eu Iliwio yn y lliw duaf sydd ganddo, ac yna ar ei air ei hun yn unig dysgwylir arnom gredu y cyfan a ddyweda am danynt. Ond gan mai nid efengyl a bregethir bob amser gan y rhai a ddeibyniasant yr urddau angenrheidiol," fe allai y maddeuir i mi am attal fy nghydsyniad, am dymhor beth, bynag, gan fod y cyfan a ddarllenais yn flaenorol am danynt yn eu desgrifio fel cymmeriadau tra gwahanol. Y mae yn deilwng o sylw nad oes yn nghorff ei draethodyn braidd un dyfyniad na chyfeiriad at awduron i brofi a chadarnhau ei haeriadau; er hyny, yn gyfanswm efe a gondemnia y Ddwy Fil fel y gwrthddrychau mwyaf digydwybod a allasai ddarlunio." Geilw hwynt yn "toch a chwn," "dynion i'r fall," "yspeilwyr," "dynion o ysbryd llofruddiog a melldigedig," &c. Ofer fyddai i mi ddywedyd nage am y pethau hyn, er feallai y cawsai fy nage I gymmaiut o gredinwyr ag sydd gan ei ie yntau ond y mae genyf ryw gymmaint o barch i ddeall a rheswm fy nghydwlad- wyr, fel na cheisiaf ganddynt gredu y pethau a ddywedwyf heb, ryw brofion i'w cadarnhau. Prin y gallesid credu y gwnai un'dyn anturio yn ngwydd y cyhoedd i gymhwyso y fath ddarluniadau at ddynion o gym- meriadau mor uchel, a phersonau mor adnabyddus. Y mae coffadwriaeth llawer o honynt yn barchus yn mysg ein cyd- genedl, ac y mae eu gweithiau wedi rhoddi goleuni a chysur i filoedd rhwng mynyddau a bryniau ein gwlad bydd eu henwau yn berarogl yn Nghymru, yn gystal ag mewn gwledydd ereill, tra y peru yr iaith Gymraeg a'r Cymry fel cenedl fodoli. Richard Baxter, awdwr Gorphwysfs dragywyddol y Saint," gwaith mor adnabyddus i bob Cymro duwiolfrydig a chwaeth ganddo at lenyddiaeth. Dr. Owen, esboniadau yr hwn, yn nghyd A'i draethawd enwog ar "Gyfiawnhlld," ydynt mor boblogaidd. Charnock, awdwr y gweithiau ardderchog ar y Priodoliaethau Dwyfol;" Dyma rai o'r gwrthddrychau a ddifrlir gan ein hawdwr. Yn eu plith yr oedd Flavel a Poole, gweithiau y rhai hefyd ydynt yngyneithedig i'r Gymraeg; Howe o Farrington, Edmund Calamy, yrhwn yn ei bregeth ar fudr-elw a ddywedodd yn ngwydd y Cadfridog Monk, A phaham y gelwir ef yn fudr elw? Onid am ei fod yn peru i ddynion wneuthur pethau gwael a budronV Gale hefyd, yr ysgolhaig enwog Alleine a Manton Phillip Henry, o Sir Fflint, tad teilwng awdwr yr esboniadau gwerthfawr ar yr ysgrythyrau; Dr. Annesley, taid yr enwog John Wesley; Gouge, yr hwn a wnaeth gymmaint dros addysg a lledaeniad yr ysgrythyrau yn Nghymru, er cael ei eilid gan offeiriaid a swyddogion eglwysig ein gwlad, am yr hwn y dywedodd Arch- esgob Tillotson, wrth son am dano yn y bregeth angladdol a bregethodd iddo, "GallCymru mor deilwng ymffrostio yn y gwr gwir apostolaidd yma ag y gwna yn ei Sant Dewi, yr hwn oedd yn wr da mewn amser tywyll a choelgrefyddol." Dyma rai o lawer a allaswn enwi o'r enwogion a ddifenwir gan Beriglor Llanddeiniol! y rhai, er cymmaint ei ymdrech i'w cymmylu, a ymddysgleiriant etto fel goleuadau tanbaid, y rhai nis gellir eu cuddio." Y mae cyhoeddi y fath ddesgrifiad o'r dynion yma nid yn unig yn enllib ar y cymmeriadau goreu, ond hefyd, trwy ei gyhoeddi yn yr iaith Gymraeg, y mae yn sarhad a dirmyg ar genedl y Cymry, yr hon sydd wedi dysgu*