Seren Cymru

Y PARCH. T. LEWIS A'R "FANER," Dichon nad yw Hawer o ddarllenwvr SEREN CYMBU yn arfer gweled y Faner a'r Amserau," ac er mwyn y cyfryw ni a roddwn yr Ohebiaeth gan- lynol o'u blaen fel y gwelont y modd y mae y Bed- yddwyryn eael eu trin ar faesydd pleidwyr. y bed- ydd bach. Ofer yw i'r Bedyddwyr ddysgwyl cael chwareu t6g ar law eu gwrthwynebwyr y mae yr ohebiaeth ganlynol yn dangos hyny; a chan na lebavvsai Mr. Lewis flir play, efe a fu mor ddoetli a plieidio anrhvdeddu Golygwyr y Faner a rhagor o'i Lythyrau. Dyma yr Ohebiaeth :— AT Y PARCH. rHOMAS LEWIS, UUMNI. IARCHEDIG SYR,— Goddefwch i mi anfon llinell gyhoeddus atoch ar y testun, "U ndeb Cristionogol." Achlysu-rwyd y llinellau hyn atoch gan y dygwyddiad hynod i mi a chwithau wneyd anerchiad byr ary testun yr un pryd a'n gilydd, ac heb i'r naill wybod dim am yllall.canys d.aeth ein traethodau o'r wasgyr un amser. Ysgrifena un o fy adolygwyr i (J. R.) fel y canlyn Un o am can ion y llyfr yw dwyn gwahanol ddosbeirth dad1 bedydd i gydnabod eu gilydd, ac i gyd- vreithredu mewn cariad. Mae yr amcan yn ddigon teilwng i ysgrifenu llyfr coron arno etto. Os yw cc yr amcan yn ddigon teilwng i ysgrifenu llyfr coron arno, y mae yn sicr o fod yn ddigon teilwng i gyf- lawnhau ychydig o drafodaeth yn ngholofnau y .FanerlIe y gwelwyd yn ddiweddar amryw ysgrifau l'bagorol ar yr un pwnc. Fe dybiwyd yn ddiweddar nad allai neb ysgrifenu ar fedydd heb wneyd aberth o holl foneddigeiddrwydd yr efengyl; ond profodd Mr. Hughes, Penmain, a cnwithau, yn wahanol. Nid yw y llinellau hyn vn eu bwriadu i gyffwrdd a'ch dad], namyn at eich -Anerchiad caredig at faban-fedyddwyr Cyinru, o bob enioad. Y mae yr Anerchiadyn "garedig," ac yn dra ef- gylaidd, ond y mae arnaf ofn eich bod wedi can- _atau i un frawddeg gael lie yn yr Anerchiad an- et wng o ch deall cryf, a'ch calon efengylaidd, Vm^^L *™wddeS' "Fod y gwahanol enwadau yn jm^vrfehori a bedydd babanod, acyn cymmeryd bedydd fcprS'110' ,yn ei le' £ an g)addu gjda Christ vn y dyad, yr hwn a fyno fod yn ddilynwr i Fab Duw." «wyf yilgai]u deall ar ba dir y mae meddyliwr jjeu Aryttj"s ag ydych chwi yn meddwl newid barn carSdig. Onid drwv ffeithiau ac vm- V,S /el .vr ydych chwi yn cyfarfod Mr. Hughes, arall V, .ariiau Pob^ os newidir hwy hefyd ? Dyben da a? ',anerchiad> sef annogaeth i weithredoedd tyried °d(lef m°Wn ?ariad» &c* Yrwyfynys- ynte *V ias*ddeg a nodais yn annheilwng o'ch talent Y Pe rhvwi-H "id yW yfmwddegyn deiiwng o'cb calon. »~yw bam rl ■ arian am nwyddau gael e; *V r"a,e teg^ch yn galw am i'r naill beth ^^1 heb rlla"i ond wele chvv5 am gael y ^^ddie-m j Mae yn syndod i mi fod gwr ° '■.Vl'drfi ga"U CSSS'U di8°° :1 ;,} Yr wyf fi, Barchedig Syr, yn eich gwahodd i'n cyfarfod ni ar yr un tir ag yr ydym ni yn eich cyfar- fod chwi, sef goddef ein gilydd mewn cariad, heb i'r naill na'r Hall aberthu dim. Y mae yn dda genyf gydnabod fod lluaws o'ch prif weinidogion yn yr amseroedd mwyaf blodeuog o'ch hanes, yn yr amser a aeth beibio, cystal a'r dydd hwn, wedi, ac yn cyfarfod eu cyd-gristionogion ar y tir anrhydeddus hwn. Ofer i mi yma, o ddiffyg amser a lie, gynnyg croniclo y gweinidogion enwog y cyfeiriaf atynt; ond crybwyllaf rai enghreifftiau. Dyna Robert Hall yn un o'r rhyddfrydwvr y cyfeir- iaf atynt. Y mae ei enw ef ei hun ynllefaru gym- maint a phe enwem fil o weinidogion cyffredin. Mi wn yn burion eich bod chwi, syr, yn ddigon parod i arddel eich perthynas a'r dyn enwog hwn, a phe ceisiai rhywun ddwyn Robert Hall oddiarnoch, chwi a ymaflech yn Iled dyn yn nghwr ei fantell. Paham, frawd, nad ymaflech mordyn yn rhyddfrydedd y tywysog a'r gwr mawr hwn yn Israel ? Dyma rai o Adroddiadau y Cynghrair Efengylaidd o'm blaen, He y gwelaf enwau, ac y darllenaf weithiau eich prif weinidogion Seisnig, ac yn y diwedd yn cydeistedd gyda'r gwahanol enwadau wrth fwrddy cymmundeb. Wele ran o araeth un o'ch prif weinidogion yn Llun- dain, y dydd o'r blaen, (Mr. Huston) Y mae y gwahaniaeth rhwng yr Annibynwyr a'r Bedyddwyr mor fychan fel y mae yn anhawdd rhoddi rheswm paham na fyddent yn un. Y mae yn fy eglwys i 1 fedyddwyr babanod. Ni ddysgwylir i bawb gvdweled ar y pwnc o fedydd oud dyIent oddef eu gilydd mewn cariad, ac felly gyflawnu cyfraith Grist." Goddefwch, Mr. Lewis, i mi eich cymhell chwi i gyhwfanu y faner brydferth yna, a gwahodd eich brodyr Cristion- ogol dani i ganu- 0 mor hyfryd yw, Cariad brawdol, Undeb anwyl meibion Duw Sy'n ddymunol," &c. Yd wyf, yn wir, H. HUGHES (Tegai). (Tw barhau).

TY'R CAPEL FRON OLEU. RHIF II. Wedi i John Williams, Hugh Morgan Robert Llwyd, ac Wmffre Dafydd, ddyfod i mewn o'r cyfarfod talu am y seti, gofynai- William Sion i'r cwmpeini, a oeddynt wedi clywed sut yr oedd hen wr a hen wraig y Pant o dan y brofedigaeth lem o golli Bili. Atebai Robert Llwyd, Wel, mi fuais I yno ddoe yn edrychyd am danyn nhw, ond yr o'n I yn ofnid myn'd yno hefyd, rhag ofn j buasan' nhw yn myn'd yn ddrwsf ofnatsan wrth fy ngweled 1. Mi welais f:rai mewn 'mgylchiad fel y mae nhw yntho fo y rwan fel tasan nhw wedi 'mddifadu o'u synwyre. Acyr oeddwn I ddoe, wrth fynad i lawr at dy yr hen Bant, yn cly wed fy hun yn gas ryw sut; nid yn gas chnaith, ond fel taswn I yn wanllyd rwan, ac yn tybiad ynwy f'unan mod I ar fai ofnatsan i fyned yno rwan sut yn y byd, rhag ofn i mi fod 'chlysur i neud eu gofid nhw yn fWy felly. Ond yr o'n I yn barriud wedy'n ynwy f'unan, os baswn i'n 'chlysur i neud 'u gofid nhw yn fwy, a'u teimlada' nhw yn fwy drylliog fel tasa rwan, y baswn I, welwch chi hefyd, yn gallud rhoid 'chydig o gysur iddyn' nhw hefyd-y baswn I yn gallud deud rwbath am gymmeriad da'r bachgian, ac am er'ill a 'raid fod yn y dyddia gwyntog dyweddar wedi c'warfod ag 'mgylchiad tebyg iddynt nhwtha. Yr o'n I yn meddwl ynwy' f'unan fel yna, ys baswn yn 'chlysur, wrth iddyn nhw i ngwelad I, i gneud nhw yn fwy drylliog eu teimlada'; felly y baswn yn gallud rhoddi 'chydig o gysur iddyn nhw fel hen ffryndia ystalwm. Ac yr o'n I yn meddwl ynwy' f'unan na fedra lesu Grist yn 'r 'fengyl ddim rhoddid cysur i bechadunaid heb eu clwyfo yn drwm yn gynta". Beth by nag i chi, yno yr eis I, ac erbyn i mi fyned i'r ty, 'r oedd y ddau yn eistadd yn y gornel yn ymyl y tan, yn edrach at y Ilawr yn fud, ddim yn 'nghanad gair, ac fel tasai nhw ddim yn gwelad nac yn clywad neb a fasa'yn dygivydcl bo(i yn y ty. A gorfud i mi fynad attyn' nhw, a tharo ynyn nhw, cin iddyn' nhw y ngwelad I; a phan y gwelson nhw fi, dyma'r ddau yn 'ch'neidio, ac yn ysgwyd eu penau. Gyda hyn dyma'r hen wraig yn tori allan i wylo, ac yn deud, Wel, wel, Robert Llwyd bach, yr ydan ni yma wedi c'warfod a phrofedigaeth drom ond ydym? Wedi colli Bili; 0 machgen anwyl I! Dwy ddim yn gwybod beth na'i ar ei ol o 0 macbgen anwyl, anwyl I; mor ofalus fydda' fo bob amser am ei hen fam. Fydda fo byth yn dwad adra heb ddwad a. rwbeth i'w hen fam. 0, beth na I j 0 machgen gwirion a diniwed I Mi magis o yn anwyl; r ond cha i byth ei wpl'd ond hyny..Ond diolch fod o wedi cael crefydd, ac y mae mewn lie gwell gobeithio ?' i Ydi, ydi, Margiad Rowland," meddwn inna; 'does' dim 'meuaeth am hyny; bachgen duwiol oedd BiliP" Ar 01 hyn dyma yr hen wr yn dechreu wylo yn ofnatsan, ae yn deud y basa fo yn fwy tawel dasan nhw wedi gael o adra i gladdu. Ac yn wir i chi,'dwy'n meddwl mod' inoa erbyn hyn yn wylo gyda nhw. Yr o'n I yn meddwl' am Edward ni a phob peth ond beth by nag, mi 'neuth-' um i ngora glas i'w cysuro nhw, a chyn i mi ddwad i ffwrdd o'r ty, yr oeddwn wedi dwad yn weddol iawn. A wyddwch chwi a yw manylion yr hanes wedi cyrhaedd pa fodd y collodd o ? John Williams, a glyw- aist ti- rywbeth sut y bu ?" ebe y brawd tyner Morgan. Ebe Williams, Wel, yr wyfyn meddwl fod yr hanes wedi dyfod yn lied fanwl. Mae y Cadben wedi anfon > llythyr at ei wraig ac at yr hen bobl i'r Pant. Mae yr hanes i mi ryw beth fel hyn. Fod y Hong wedi cychwyn o Fangor oddeutu wythnos cyn i hyn ddygwydd gyda Uwyth o slates, yn rhwym i rywle yn Scotland, a saith o ddwylaw ar ei bwrdd. Hwyliwydyn rhwyddgyda gwynt ■ teg ysgafn am bedwar diwrnod, ac yna dechreuodd chwythu yn drwm,a'r llong hebfod yn grefiawn dechreu- odd ollwng dwfr yn drwm, ac o'r diwedd collasant bob llywodraeth arni, a chwythwyd hi i'r lan ar le creigiog hirfaes, pryd yr aeth yn chwilfriw yn fuan. A chollodd pawb eu bywyd ond y Cadben,a bu yntaivbron a myn'd; bu am ddyddiau heb ddod ato ei hun. Acynol yr hyn ydwyf yn gasglu, ymddengys fod hyn wedi dygwydd heb fod yn mhell o'r lie yr oeddync i fyned." Wedi i'r brodyr glywed hyn ymddyddanwyd cryn dipyn am yr amgylchiad, ac am brofedigaeth yr hen bobol. Ond â'j J. Williams yn mlaen gan ddweyd, "Mae arnaf fi hiraeth mawr am Bili Rowland; yr oeddym yn gyfeillion mawr er yn blant. Pan oedd o gartref v tro diweddaf yr oeddym yn myned dros ryw droion diniwed oedd wedi myned heibio arnom. Ac y mae genyf i adrodd i chwi rywbeth sydd yn dra hynod i mi beth bynag. Yr ydych yn gwybod fod Bili Rowland yn ddyn ifanc ar ben ei hunan. Pan oedd gartref yn y Pant, 'roedd rhywbeth nodedig ynddo, ac te ddywedir ei fod wedi dod yn mlaen yn an- nghyffredin yn yr ysgolion lie y bu. Gwyddoch iddo ennill amryw weithiau yn y cyfarfodydd llenyddol oddeutu yma ar destunau barddonol a phethau ereill. Yn y gyfeillach a'r cyfarfodydd, byddai yn annghyff- redin; ond hyn yr oeddem yn, cyfeirio ato, pan oedd gartref ddiweddaf, dangosodd i mi fath o bryddest oedd wedi gyfansoddi Ar fordaith Paul i Rufaih yn garchar- or," a darfu i mi boffi y bryddest yn annghyffredin, a mynais gael ei menthyg i'w chopio ond nid oedd ef yn foddlawn iawn i hyn, oblegid ystyriai nad oedd yn werth. Pa fodd bynag, cymmerais gopi o honi, ac mae'r copi hwnw yn fy llogell yn awr." "0 gad i mi glywed tipyn o honi," meddai Hugh 0 Morgan. "O'r goreu," meddri Williams; gwnaf ddarllen i chwi ryw ddau neu dri o ddarnau. "Yr wyf fi yn ei hoffi. Heb fod yn mhell o'r dechreu cana fel hyn :— Y penodedig ddydd i gychwyu ddaetb, Pob peth yu dawel a dymunol oedd, 'Roedd natur yn ymddangos fel yn flin, Ac am gael awr i gasglu'nol ei nerth Y ffrochwyllt a'r cynddeiriog for yn fwyn Gwna huno'n esmwyth yn ei wely mawr, Fel gweithiwr blin yn bod mewn melus hun, Yn gorphwys ar ol ilafur hWln y dvdd; Tranoeth i borthladd Sidon troi a wnaent, Er mwyn cyflenwi rheidiau'r fordaith oil. Julius yn addfwyn at Paul yinddug, Llaciodd ei gadwyn drom fel gallai fyn'd At ei "gyfeillion 'r hoflai'n fawr eu gwel'd, Y natur ddynol yn y Canwriad hwn, A deimla drosti hi ei hun yn fwy Na thros fod ddim yn tfyddlon funyd i Greulondeb calon Amherawdwr baleh." H Boddlonrwydd oeJd yn ngwedd yr angel gwyn, Ymddangos wnai yn hynod faI. h o'i swydd, Er i'w chyflawuu rhaid oedd idlo ddod O'r nefoedd wen a'i gogoniaut pur; Ar ganol nos ddychrytillyd dywyll oet-, A dod trwy ganol diaflaid annwlI ddu, Ag oedd yn llechu dan fantellau'r nos, O bell fe sawria hen uffernol daWch, A gluda y wylofus awel ffwrdd."