Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

4 articles on this Page

HENGOED A'l CHYLCEOEDD.

News
Cite
Share

HENGOED A'l CHYLCEOEDD. MR. GOL.,—Gwelais yn y SEREN er ys tro yn ol waith un wedi ysgrifenu rhyw daith fach u wuaeth. 'Doedddim yn y teithiwr, aiu a wu I, na>„' yn y dull oedd yn teithio, yn rhyfeddol, ond yr oedd wedi gweled pethau gwerth i'w hadrodd. Yr wyf innau, Mr. Gol., wedi bod o gartref dipyn Nadolig yma, fel y mae y flasiwn gan lawer i fyned i edrych am eu cyfeillion yn ystod dyddiau'r Nadolig. 'Doedd dim yu rhyfedd yn byny felly, ond gwelais lawer 0 bethau rhyfedd, a clilywais fwy- pethau oedd yn peru i mi synu felly yr wyf am ddweyd rhai o honynt; ond cofiwch, Syr, nad wyf fi fawr o ysgolhaig i osod pethau ail-in yn dda ond dywedaf hwynt fel y maent. Yr oeddwn wedi civ wed llawer 0 son am Hengoed, John Jeiikiiis, ei Esoouiad, a'r Paias Arian end yr oedd arnuf chwaut i weled yr hen le. Yr oedd genJf gyfeiJlion yu byw yn y eyinuiydogaethau hyn, ac aethum atypt elerii i dreulio fy ngwyliau. Wedi cyrhaedd gyda'r gerbydres dan i'r gymmyd- ogaeth, a dyfod i dy un o'm rtiyndiau, yr oeddwn yn meddwl fy mod yn nghanol cymmydogaeth 0 Fedyddwyr, ac y gallaswn ddweyd beth a fynwn am fedydd plant yma ond camsyniais, canys y mae yma hraidd boh math 0 grffydd.wyr— yr Independ- iaid, Methodistiaid, Wesleyaid, Methodistiaid Cyntefig, ac Eglwys Loetfr. Deallais mai gwan oedd y rhai byn, oddietthr yr lndependiaid, ac y mae y Bedyddwyr yn rym yrardal. Ond cymmend eghvys Hengned hint gan ddvri dyeithr (ond Bed- yddiwr o galon). gan ei bod wedi gadaei i'r rhai byn ddyfod i mewn i'r tir, mae yn well iddi gymmeryd gnfal o honynt. Aethum tua Chapel Hengoed y SuI cyntaf. Wedi cyrhaedd pen y twyn, dafth yr hen dy cwrdd i'r golwg, yr hwn sydd yn edrych yn lan ac yn ddestlus iawn, wedi ei adgyweirio yn ddi- weddar. Wedi myned i mewn i'r capel, y peth cyntaf a dynodd fy sylw oedd y ford wedi ei gosod, a phob peth arni at y cymundeb. Yr oeddwn yn gweled y peth yn chwithig iawn ar y cyntaf, ond yr oeddwn yn caru y dullyn fawr erbyn y diwedd. Yn IJJhob man ag yr ydwyf wedi bod, mae y diaconiaid yn fifwdm ar ol y brfgeth i osod y ford ond yma. pan ddaeth y gweinitiog o'r pwlpud, yr oedd pob peth yn barod i dllechreu ar y c\ frnndeb. Yr < odd yno hefyd iet o lestri cymundeb, yr hardda a welais I erioed yn un man. Pan yn holi yn eu cylch wrth ddyfod o'r cwrdd, dyvvvdwyd wrthyf mai rhai newydd oeddynt, ae mai rhai o'r chwiorydd oedd wedi eu rhoddi yn rhodd i'r eglwys, a'u bod yn werth o wyth i nawpunt. Noble, onite, Mr. Gol. Dyna rinwedd gwertb i'w chyboeddi, agwerth i'w hpfelyèhu gan chwiorydd ein heglwysi. Y mae un peth arall sydd wedi cymmeryd lie yn Hengoed yn ddiweddar, sef y teaparty. (Maddeued y brodyr yn Hen- goed i mi am wneyd y gwaith ddvlasent hwy fod wedi ei wneyd.) Yr oedd son am y te yn y gymaoydogaeth pan aethum I yno.ac yroedd son pan ddaethum I oddiyno. Dau beth oedd yn neillduol yn y cwrdd te hwn; neu, beth bynag, dau bethallwn I gasglu oddiwrth ymddyd Ian y bobl. Y peth cyntaf oedd respectability y te; gofynais lawer gwaith beth oedd yn respect- able ynddo; yr un ateb oeddwn yn gael gun bawb, sef, fod pob peth felly. Yr hyn oeddwn i ddeall wrth hyn oedd, fod y te, a phob peth gydag ef, yn wir dda, yn well na'r cyffredin yn y cyrddau tê-fod menywod o sefyllfa yno gyda'r tê, ac fod yno lawer o bobl respectable wedi yfed te. Peth aiall oedd yn neillduoli y cwrdd te oedd lluosogrwydd y rhai a yfasant de— dros chwech cant! Nid yw 600 yn rhif fawr yn y tiefvdd yma i yfed te, ond yn wir yr oeddwn yn ei weled yn fawr m-twn lie gwladaidd fel Hengoed. olywais eu bod wedi cael dros £ 40 yn rhydd oddiwrth y te. Mae yn debyg eu bod wedi cael y cyfan oddiwrth y t"cynau, oblegid yr oedd un chwaer yn rhoi y te i gyd, un arall yn rhoi y siwgr, a chwpl o rai ereill yn rhoi ydeisen. Wei, wel, dyna chwiorydd ffyddlon sydd yn Hengoed -rhoi llestri cymundeb, rhoi te i dros 600, a chlywais b-efyd fod un wedi rhoi trowsers bedyddio i Mr. Williams, ygweinidog, gwerth dwy bunt. Duw a'i cynnorthwyo i fyned yn y blaen, ac a dywallto o'i Ysbryd ar chwiorydd ereiil yn y jrwahanoi eglwysi. Ar ol te yr oedd cyfarfod i fod yn y capel; yr ysgol Sul yn myned i adrodd a chanu. Treuliwvd dwy awr gysurus iawn i wrando arnynt yn myned trwy eu gwaith. Yr oedd Thomas, Gelligaer, a Jones, Bargoed, yn areithio. Yr oedd pawb yn dweyd ei fod yn gyfarfod difyrus ac adeiladol, a dysgwylir am ei fath yn fuan etto. Q-air bach am gylchoedd Hengoed. Y manau crefyddol oeddwn yn holi am danynt, asymudiadau crefyddol oeddwn yn talu mwyaf o sylw iddynt. Mae hen balasd9 rhwng Hengoed a Choed-duon, o'r enw Penllwvn. Mae yr ystad yn awr wedi ei gwerthu, ac nid yw v t$ond ffertndy. Mewn rhan o'r ty hwn mae capel gan y Pabyddion, a'r offeiriad yn byw mewn rhan arall; ac y mae yno ysgol ddyddiol yn cael ei chynnal, ac yn derbyn plant y gymmydogaeth ond cofiwn mai Cymro yn Babydd sydd yn cadw yr ysgol hon. Mae yw rhaid i rieni y cvlchoedd hyn ofatu am ddysgu egwyddorion Cristionogaeth i'w plant, onite fe ddysgir egwyddorion Pabyddiaeth iddynt yn y Penllwyn. Boreu dydd Nadolig oedd yn f)reu mawr gyda'r Pabyddion yma, fel yn mhob man arall. Yr oedd y lie wedi ei oleuo a chanwyllau o amryw liwiau ac yn fore iawn yr oedd- ynt yn ymgynnull yno, a llawer o fechgyn yr ardal yn myned i weled y mass. Yn Ystrad-mynach, gerllaw Hengoed, mae capel bach gan y Tiefnyddion Calfinaidd. Cyn y dydd, boreu dydd Nadolig, yr oedd plygain yn cael ei chynnal yn y He hwn gan y corff. Er ychwanegu y goleuni yn nghapel yr Ystrad i gynnal y Babyddiaeth hyn i fyny, yr oedd canwyllbren hardd iawn wedi ei wneuthur erbyn yr amgylchiad gan y gof sydd yn byw gerllaw. Yr oedd y canwyllau wedi eu gwisgo yn wahanol liwiau y rhai o amgylch yn gwisgo eu canwyllau am yr harddaf. Ni chlywais pwy aeth a'r wobr eleui, ond dywedwyd wrthyf mai Mr. Williams, o Lanbradach, aeth a hi llynedd. Rhyfedd mor dehyg i'w gilydd, Mr. Gal., oedd y Trefnyddion Calfinaidd yn nghapel yr Ystrad, a'r Pabyddion yn y Penllwyn boreu dydd Nadolig diweddaf. Clywais rai yn dweyd am y corff, eu bod yn barnu oddiwrth enwau eu capeli, fod y rhan Seisnig, os nad y cyfan, yn myned drosodd at y Presbyteriaid i Ysgotland. Ond yr oeddem ni ffordd hyn yn barnu er ys tro yn 01 (os gellir barnu y cortf wrth yr aelodau. a phaham 11a ellir), pan aeth Mr. Phillips, Henffordd, a Mr. Charles, gynt Athraw Coleg y Methodistiaid yn Trefecca, i wasanaethu eglwys Lady Hall yn Abercaru, fod y corff yn myned yn 01 at ei mam i Eglwys Luegr; ond wrth edrych ar gapel yr Ystrad boreu dydd Nadolig, yr oeddwn yn barnu eu bod yn myned at eu mamgn i Rufain. Rhyfedd, os yw y corff Methodistaidd yn Nghymrn yn meddwl symud, eu bod yn edrych ar eu mam, Eglwys Lloegr, na'u mamgu, Eglwys Rhufain, na'u hanner brodyr, y Presbyteriaid bydded iddynt fyned at y Beibl, yna cant sylfaen ni chywilyddir o'i herwydd. Gerllaw Hengoed y mae eglwys Gelligaer; maedyno'r enw Mr. Harris newydd ymbriodi a'r eglwys bon, ac fel dyn newydd briodi, mae yn dendable iawn ar ei wraig; ac fel pob cwpl ieuanc newydd oriodi, yn awyddus iawn i gael plant, felly yr oedd Mr. Harris yn Gelligaer. Mae yn debyg ei fod yn barnu nas gallasai gael llawer wrth bregethu yn yr eglwys, y mae wedi cymmeryd cynliun arall, sef, myned o amgylch y tai i ymofyn plant ereill i dd) fod i'r eglwys i gael eu bedyrfdio, yn lie ei fod yn ddieppil felly fel gweinidog ac yn hyn mae wedi bod yn lied lwyddiannus. Wrth ymofyn deiliaid fel hyn i gael eu bedyddio, mae rhai o honynt yn lied anfoddlon i ufyddhau ac nid rhyfedd, oblegid ni chawsant erioed mo'u dyst;u. Pan oedJ yn gwneyd un yn blentyn i Dduw, ac yn etifedd teyrnas nefbedd," yr oedd ar y pryd yn siarad iaith plentyn y fall ac etifedd uffern wrth ei fam, a'r person a phan ar haner y bedydd (mae yn debyg fod ei fam a )lawt-r yn tybied ei fod drosod ), Uarth y plentyn rhywfudd yn rhydd, ond dyweiodd y person fod yn rhaid ci gaei yn 01 i wneyd arwydd y groes arno. Mae offeiriad newydd Geliygaer wedi gwneyd bedyddfan yn .9 yr eglwys, wrth y drws wrth gwrs, er dangos mai bedydd yw porth yr enjoys a bedyddiodd ddwy mewn oedran trwy droch- iad yn y bedyddfan hon, yehydig amser yn ol. Maent yn dweyd tua Gellig.ier, ei fod vn well taenellwr nag yw o fed- yddiwr rhyw fraicheidio y bedyddiedigion yr oedd, ac nid yn ymaflyd ynddynt a'i ddwylaw. Wedi iddo fedyddio y gytaf, yr oedd wrth gwrs yn gweithio ei ffordd maes i fyned i newid, ond pan tua'r drws galwodd arni ddyfod yn 01 i gael arwydd y groes. Yr oedd un o'r rhai a fedyddiwyd wedi bod yn-aelod rhai blynyddau yn yr eglwys, ac yr oedd y ddwy wedi cymuno boreu y Sul y bedyddiwyd hwynt, a hwvthau yn cael ei bed- yd-.ii<> yn y prydnawn. Wel, dyma gymmysgedd rhyfedd onite, Mr. Gol., mae otfeiriad newydd Gelligaer yit ei wneyd, taenellu plant a- bedyddio rhai mewn oed, taenellu neu drochi, rhoi cymmundeb i rai wedi taenellu, a'i roi i rai heb e'l taenellu na'u bedyddio. Wet, wel, bobt bach, mae y bobl fel wedi myned i studio natur y dyn, i ddyfod a chrefydd at ei arch- waeth ef; yn lie studio y Beibl, a dysgn dyn beth sydd yn hwn. Ond er mor liberal yw y dyu hwn gyda'i fedydd, a'i ddeiliaid, mae mor dite ag un Pabydd am arwydd y groes. Mawr yw 'stwr y bobl y dyddiau hyn, am y 2,000 a drowyd allan o'r eglwys, ddau can mlynedd yn ol, a mawr yw y siarad sydd wedi bod am y peth goreu i'w coffadwriaethu un enwad yn meddwl fel hyn, a'r llall fel arall. Gwelais yn Hengoediana mai un Dafydd Dafis oedd yn offeiriad yn eglwys Gelligaer oddeutu dau can mlynedd yn ol, neu dipyn yn rhagor, ac mai Bedyddiwr oedd y dyn hwnw, ac mai ef ddechreuodd eglwys Hengoed. Yn awr, Mr. Gol., welaisr,i"%rioed well peth i goff- adwriaethu Dafydd Dafis y Bedyddiwr, na'r bedyddfan mae offeiriao Gelligaer wedi wneyd yn yr eglwys. Ffamws, onite, Syr. Bedyddfan yn eglwys y plwyf, er cof am un fu yn pregcthu bedydd trwy drochiad yno ddau can mlynedd yu of. Dyma i chwi offeiriad, heb na siarad na chleber a neb, yn coff- adwriaethu, yr un flwyddyn a'r YmneillJuwyr, un a'r rhai mae yr Ymneiliduwyr yn eu coffadwriaethu, ac a choffadwriaeth sydd yn atteb i'r inymryn, bedyddfan er cof am fedyddiwr. Dyna rai o'r petbau a welais ac a gkwais ar fy siwrnau. Ffar- weliwch yn awr, Syr. Ni-waeth o-b YMWELYDD.

CYFYNGDER GWEITHWYR SWYDD…

CyffrwUnol.

MYNEGYDD Y GOFFADWRIAETH.