Seren Cymru

m L) i if., EGLWYSIG. u'* L;I" -of; YMNEILLDUAETH GYMREIG. T Pwysigrwydd 0 lawn Ddefnyddio Nerth Ymneillduaeth Gymreig in; Rhyddhau [Crefydd oddiwrth Nawdd a Rkeolaeth y ^•Wladvoriaeth. fjii ,jParhad o'r Rkifyn diwcddaf.x MEWN eyssyIltiad åg arddangosiad gallu Atf- nghydffurfiaeth Cymru, dymunwyfyngyntaf gyfeirio at yr Etholfraint, a'r mawr bivys o wneyrl defnydd doeth a gonest o honi wrfh etholeynnrychiolwyr. Mae cynnrychiol- aeth Siroedd a Bwrdeisdrefi Cymru, fel y gwelir yn nhraetbawd ein Cofiadur parchus ar y pwnc, mor annghyssori ac anfoddhaol, fel y mae yn gofyn am ystvriaeth ddifrifol "feoll Ytnneillduwyr v Dywysogaeth. Mae'r ffejthiau yn warth i ni, a dylent gynhyrfu ein pryder gyda golwg ar yramser dyfodol. Gadewch i ni eu pwyso, a bydded i ni yn riihob man lefaru yn groew ar yr Etholfraint, ac annog ein brodyr i gofrestrueu hunain fel etholwvr Seneddol. Un canlvniad da o tlyn fydd creu cannoedd o bleidleisiau (votes) rhyddion; no felly wedi lluosogi nifer yr etholwyr, hyderir y byddant barod pan ddelo ymgeiswyr o iawn egwyddorion, i wneyd pob ymdrech ac aberth er slerhan eu hetholiad. Hefyd, yn y rhan fWJ afo blwyfi, gellid arferyd grym Ymneilhhiwyr, yn weithredol a goddefol, yn. erbyn y Dreth Eglwys, a'r cyjfelyb daliadau. Os cymmer y piwyfolio 11 gyfarwyddiadaarhagovoi Cvm- deithas Rhyddhad mewn llaw, a gwrthwyn- ebu y Dreth Eglwys yn y plwyf-gyrddau ac os, pan fethant attal treth, y dilynant siampl y' Cwaceriaid, sef peidio talu yr ar- drethiad annghyfiawn, ac ymostwng yn dawel i ddialedd y gyfraitb, hwy eu hunain a osodaut derfvn buan ar y tiais hwn, tra byddo pleidiau yn y Senedd yn poeth-ddadlu yn nghylch rhagoriaethau llwyr ddilead, cyf- newidiad nea ddiwygiad y ddeddf. Fel hyn, hwy a dystiant yn ytnarferol yn erbyn yr egwyddor gymhelliadol; a chan gymmeryd eu hyspeilio o'u meddiannau yn llawen, hwy a wnant i bawb weled a theillilo mai gor- fodaeth yw prif reswm Eglwysi Gwladol, megys y mae'r cleddyf yn reswm diweddaf breninoedd. Gwna hyn gvfraith ddrwg yn warthus, ac amlyga i bawb ysbryd erlidig- aethus y gyfundraeth. Yn mhob plwyf, gan hyny, o Fynwy i Milford, ac o For Hafren i'r Mor Werydd, aed y ilef allan, Dim Treth; neu, os metha hyny, Dim Talu. Rheswm, ysgrythyr, a siampl dda a gyfiawn- hant ac a gymmeradwyant y llwybr hwn. Rhaid peidio esgeuluso yr Argraffwasg. Mae hon wedi bod eisoes yn wasanaethgar i'n hachos, ac v mae yn awr mewn gweithrediad effeithiol. Os nad ywein Ilenoriaeth e'rradd uchaf, y mae ar y cwhI yn addas i alluoedd, chwaeth, ac arferion y bobl gyffredin, yn dra rhydd oddiwrth annghrefydd ac anfoes- oideb, ac yn fawr ei maint mewncymhar- iaeth i'r boblogaeth. Rhaid cynnal a derch- affu cymmeriad crefyddol ein cyhoeddiadau, a gofalu darparu ar gyfer yr ieuenetyd dwy- ieithawg sydd yn lluosogi yn ein mysg. Ar undeb gwlad ac eglwys, nid yw ein hargraff- wasg yn gyfFredin yn rhoddi allan" sain anhynod." Ond gellid ei wneuthur yn fwy gwasanaethgar i'n haryscan trwy gydg.yn- aorthwyo iiifer gamlach o lenorion gwrth- eglwysig. Da hefyd fyddai cyneithu i'r Gymraeg y rhan fwyaf o draetbodau a llyfrau, y Gymdeithas, ac i'r sylwe.dd ohon- ynt ymddangos yn ein misolion. Y mae addysg y werin yn gwestiwn o'r pwys mwyaf i Ymneillduaeth yr atnspr pre- senol. Er pan ddygwydcynllun yllywodr- aeth i weithrediad yn y Dywysogaeth, mae ymdrechion egniol wedi eu gwneydi adferyd y genedl ieuanc i fynwes yr Eglwys Sefydl- edig ac y mae trefn bleidiol yr Y sgol-Gym- deithas Genedketbol wedi ei dwyn ynmlaen gyda mwy neu lain ormes, yn ol amgylch- iadau gwahanoI leoedd. Heb gyffwrdd a'r ddadl yn nghylch rhoddion y llywodraeth er rhoi addysg i'r werin, pid oes avnmheu- aeth nad oes symiau anferth o arian y genedl wedi cael eu gwastraffu ar athrawon ac ys- golorion, ac ar adeiladau gorwych a chost- fawr, y rhai a ddefnyddir fel eglwysi yn gystalag ysgolion. Ù'r dechreuad y mae Ilawer yn y wladhon wedi edrych ar y trefn- iant hwn gydag anfoddlonrwydd fel peth af- radlon a sectaraidd, ac yn tueddu i ddaros- twng ysbryd y bobl. Ond etto mae yn lied debyg nad yw canlyniadau y gyfundraeth addysgawl wedi bod mor foddhaol agy dys- gwyliai ei hymlynwyr selog. Diau fod ei mantelsion lluosog wedi cael cryn effaith mewn rbai lleoedd ond etto nis gall neb edrych oddiamgylch a chredu fod catechism yr eglwys, rhoddion i'r plant, caredigrwydd clerigwyr, a thiriondeb y boneddigion, wedi llanw yr eglwysi na theneuo rhesi yr Ym- neillduwyr. Mae dylanwad moesol t'eulu- oedd duwiol, ysgolion Sabbothol, Brytanaidd Z5 y ac ereill, oedfaon crefyddol, pregethau gwresog, a chyfeillgarwch cydraddol, yn gwrthweithio amrywiol ymdrechion gor- chuddiedig ysbryd erledigaeth. Pan fyddo plant yn dechreu meddwl am y pethau a ddysger iddynt, ni dderbyniant egwyddorion yr Eglwys gyda'r un hyder a C, gwireddau rhifyddiaeth. Er eistedd o'r Eglwys fam- maethel ar wyau Ymneillduaeth yn nyth yr ysgol, nid oes un sicrwydd y bydd iddi ddeor ar haid o eglwyswyr. Ond etto, mae yma 15 achos achwyn am annghyfiawnder os nad oes perygl; a da fyddi'n eyfeillion yn mhob man gadw llvgad ffgored ar ddrygau y Cyn- llun Addysg, a gwneyd yr holl a allont i rwystro dyfeision Offeiriaid ae Ysgolfeistri. Efallai hefyd ei fod yn deilwng o ystvriaeth ddifrifol Cynghorfa Cymdeithas Rhyddhad a'r Gynnadledd hon, pa un a ydyw cysson- deb ac egwyddorion yn gofyn iddynt weith- redu yn I hyw fodd yn erbyn y swna anferthol o'r hwn y mae y rhan fwyaf o lawer yn myned i ddwyn yn rnlaen addysg grefyddol a sectaraidd. Pa focId, by nag, dyledswydd amlwg holt weinidogion ac aelodau eglwysi rhyddion Cyrnru yw gwneuthuf cymmaint ag a fedrant tuag at roi addysg wladol a chrefyddol i'r ieue;ncty(J. Yn mhellach, mne undeb a chydweithred- iad cyitredinol ynofynol er amlygu nerth- oedd Yraneillduaeth ynNghymru. Weith- iau y mae yma yrnddyeithriaid afreidiol yn codi oddiwrth amgylcbiadau a dadleuon en- wadau. Etto, nid oes gwahaniaeth hanfod- ol rhwng y ddau en wad cynnulleidfaol, sef yr lndependiaid a'r Bedyddwyr; ac nid yw yr amrywiaetli sydd rhwng y gwahanol bleidiau o Fethodistiaid mor glogyrnog ag i warafun cvdweithrediad mewn achosion. Yn wir, y mae llawer o gyfeillgarwch rhyng- ddynt, ac nid oes eisieu ond ei feithrin a'i helaethu. Ar esgvnlawr eang Cymdeithas Rhyddhad galiant oil gyfarfod a chydweithio hebgam na nam. Nis canfyddwn un an- hawsdra anorchfygol. Mae mwy o gytun- ZIY deb yn awr ar y pwne o Undeb Crefydd a'r Wladwriaeth. Y diwygwyr cynnar, y rhai a edrychir arnynt fel tadau a sylfaenwyr Methodistiaeth Gymreig, nid oeddynt wrth- wynebol o egwyddor i sefydliad cenedlaethol o Gristionogaeth ond cwynent o herwydd y cam-arfer a'r halogrwydd oedd yn ffynu, a gofynent am ryddid i ddatgan, yn eu dull afreolaidd eu bunajn; wirioneddau mawrion yr efengyl, aç i ymuno mewn cyfeillachau ysbrydol. Ond wedi iddynt lwyr ymadael a'r eglwys, a ffurfio cymdeithasau ar wahan, arweiniwyd hwynt yn raddol i fabwysiadu golygiadau gwahanol i'w tadau, adynesuyu twy at yr Indepen.diaid a'r Bedyddwyr ac yn awr mae llawer o honynt yn wir Ymneill- duwyr, mewn barn yn gystal ag ymarferiad. Yr ydym ninnau yn sefyll mewn perthynas gyttelyb i Ymneillduwyr 1662, a gwna r cynhyrfiad coffadwriaethol presenol am y DdwyFilroddi llawer o oleuni newydd ar weithrediad eglwysi gwladol, a dyfnhau ar- gyhoeddiadau a chadarnhau grymusder