Seren Cymru

I TAITH I ABERDAUGLEDDYF. DOABLLBNYDD Hopf,—-Yr wyt ti a minnau yn arfer bod yn jjyi'eillion go selog er ys gryn amser bellach, a chredwyf fod y cyleillgarwch vn parhau hyd yn hyn yn ddigwmwl, neu beth bynag, i'r fath raddau nas fjallwn ymattal heb fynegu ein holl helyntion y naill i'r Hall Yr wyf fi, wel di, wedi bod yn rhoi tro tuag Aberdauglecldif, dd yn gweled y llof g fawi, y Great Eastern" yna, sydd a chymmaint o son a siarad yn ei chylch drwy hoh parth O'r hvd; ac y mae ynwyf awydd am adrodd wrthit ti ychydig o hanes fy nhaith tung yno. Ti wvddot fod plant yn gyffredin iawn yn dra hwyrfrydig i uyfodi yn y borau, yn neillduol felly ar ddyddiau gwait i and os dywedir wrthynt. pan y byddent yn myned i'w gwelyau yn y nos. fod rhyddid iddvnt fyned tranoeth tua ffa r y Mynydd, neu farchtiad y Rhos.ni fydd eisieu galw arnvut yn y borau. Na.deffroant hwy heb alw rhyw lawer nrnynt mi wranta I. at beth felly. Yn debvg i hyna y bu gyda minnau y borau y cychwynais ar fy nhaith. Nid wvf fi, cofia, yn un cas iawn i gyfodi yn y borau un amser- chwareu teg i minnau; ol,d yr oedd y syniad fv mod yn myned i weled un o bnfryfeddodau y byd wedi cario d'y- lanwad rhyfeddol ar fy meddwl, fel v methais (jysgn winead ar ol pedwai o'r gloch yn y horau. Cvfodais am bump, ac wedi ymborthi ychydig, ffwrdd a mi yn dra brprsiog, gan adael fy holl deulu yn mreichiau cwsg. Wedi teithio yn o galed am dri chwarter awr, cefais afael yn y gerbydrea, yr hon, yn ol fy meddwl I, oedd yn aros am danaf; o herwydd mor funn ag y cefais i docvn to New Milford," a neidio i mewa i'r teithglud, dvma hi pwff, pwff, mewn hanner mynyd. Cyn fy mod wedi cael amser i eisted.l, a sychu tipyn ar y chwys oedd yn rhedez dros JHnfnrS:aHU W- dyma rh?w yn *waeddu, «!« i ?»° ueieun ara"' Holo ebe y tryd- y i/ a °i eb!.fi"nau ?y(|a hwy. Shu t ich'i bob un, dywedwn, wedi cael fy nghynhyrfu hyd lysedd fy nhraed, wrth weled V fath haid o gvfeillion o'm cwmpas, a phob un yn barod i weinu arnaf yn ol ei allu. Wedi tremio arnynt yn fanwl, a chael gwybod beth o'u helynt, troais fy wyneb tua'r ffenestr, a chanfyddais Treforris yn dyfod ilr golwg yn nIChyfeiriad y gorllewin. Tref ieuanc ydyw Treforris, ddarllenydd, yn sefyll ar lech- weddbrynbychan tuathairrailltir i'r gogledd-ddwyrain o Abertawe Dechreuwyd ei hadeiladu yn ng m kh y fivvyddyn'1768, Fie iiid o,,dd n pddLy" cynnwys 011(1 milodrigol. l *V oedd Mr. William Edwards, arolygwr Mr. Morris, perchenog e«e thau on por y gvmmydogaeth. Heibio idd ei isaf gwelir hlU » 2 Pa8,ii ynl,°.Aherta«e tua'r Hen-neuadd. yr 0 ma'Mdi hH ™ ° dvma rvw urola J^d,lawer o bethau yn ei chylch, (hen gyfaill mvnwesol fmi) ebef? ••hptT*" i, fr°u » Y, vdvm ni wedi ha>»;n e beth yw hyn lachgen ? Ira" fyo ianndrrd- b"ci°e,ft j d°-Y '1 a= rhaid i ni fyned tua Glandwr rvn • I V*' lie hwnw." Very well»» ewe fi y y a"n n,1,a[ae vn fel creaduriaid banner gwyiit ac i mew ™rddA n'al,a" am y cyntaf. Yn fuar cerbyd arall eisieu. a hwnw yn fachgen go wych • onrf ° ^.0.n0rn £ n ddiweddar i ni gael gafael ynddo benal3"" I" penydaith. Fel yr oeddem yn teifv c>" cyrhaedd fyddem Abertawe yn dyfod I" 1'S >n mlaen- (!a"- rhyngom a'r m6r. Tref ardderch?g ydv^hon8^813 H nabvddus trwy yr holl fvd ewareidiE/ xT- yn a beth ydyw ei hoeJ ?S3Jn iwn fA*l J>i I.OJ..J1 J «J ni wyf ei bod wedi dech. cael ei ^deiladu 0 gwmpaa y flwyddyn 1099. Yn y flwyddyn hono, daeth Henry Beaumont iGoweryn erbyn :11 ilwer meibion Caradog ah Iestin, ac fe ddarfuiddopnnillUftWer o'u tiriogaetbau. V n fuan, er mwvn diogelu ei hun» adeiladodd bedvVar castell— un yn Abertawe, un ar la" yr afon Llwchwr, un yn Llanrhiadian, ac un yn Penrhy9, Adfilndwyd yr olaf ar y fan lie lIadlwydRhys ab Caradog. Yn y flwyddyn 1113, daeth (huft'. dd ab Rhys, tywysog y deheubarth, yn erhyn, neu yn hytrach tuag AbertBwe.» a gwarchaeod-I ar y castell, yrhwn agyfi;dwyd gan Henrt Beaumont, ac fe ddarfu iddo losgi y cvfab o'i gWlDpaS yo. ulw man, ond methodd ennill y casteil. Dy wed Carndog o Lancarfan, fod Rhys Frychan, Tf*f* ysog y Deheubarth, yn nghyd a Llewelyn ab Iorwerthi tywysog Gwynedd, wedi meddiannu holl Gastelli Go*vef yn y flwyddyn 1*216 ac felly syrthiodd Castell Abertaflre idd eu gafnel. Ar ol y chwyldroad pwysit? hwn, y dechreu- odd Abertawe gynnyddu mewn trigolion, maintioli- masnach, &c., os ydym i roddi coel i hanes. Yn ngby» £ v flwyddyn 1730, ueu feallai ychydig yn foreuach> y wynwyd y gwaith eoppor cyntaf yuddi.yr hwn a adeil" wyd yr ochr dawyreiniol i'r afon. Oddeutu deg ar o iiynyddau ar ol hyn, cawn fod amryw weithiau choppor wedi cael eu startioyn y dref a'i itu. Yn ol tystiidaeth William Spencer a Morg"" Howells (dau swyddotc cyfrifol yn y plw\f), nid oedd ei tbrigolion ond 6831, sef tung un rhan o bump0, nifer presenol, yn y' flwyddyn 1801. Ond hebla** & Abertuwe yn dref henafol, ac hefyd we li bod yn gyrcbf* rhai o brif flaenoriaid y Genedl Gymraeg, gall efyd ffrostio ei bod wedi magu ainrvw o'r dynion gwr<?0ti. Wflodd y byd hwn o ran cynneddfau a dys<. Yn v y cyfryw gallwn osod yr en«og Richard Nash, neu.v geilw y Dr. Harrington ef, '• Beau Nash." j ) II y flwyddyn 1674. Nis gwn enw ei dad na'i faN. on deallwyf fodei tam yn nith i'r Colonel Pojer, yr oedd yn amddifftn Castell Penfro yn y flw.ddyn 1648? erbyn y senedd, ond a saethwyd yn y flwyddyn ganly0^ gan Cromwell Ond beth by nag, y mae'by wyd N"9^ jL, Uawn o addysgiadau o'r fynyd y gadawotld Ysgol fyrddin hyd Chwefror 3, 1761, pryd y bu farw yn wedi cyrhaeddyd pedwar u^ain a saith 0 ftynyudall yll YO ddaeär. Os hydd rhvw un yn chwennych gwybod, t'P to 0 helynt y gwron Cymreig hwn edryched i Wil''801 Eminent Welshmen, a chaiff gryn lawer o hono. sO Dyma ni yn awr yn dyfod i mewn i orsaf Gland*r'(I,j yn colli ein g dygon i raddau ar Abertawe. Y illse Y 0 wmbredd o ddynion yn dysgnyl y ge b dres i bob gradd, maint, ac oedran. Yn eu pl.th gwelaf-J!rU( neu (iri o bersonau a napcvnau gwynion am eu g.v4r ijjd ac yr wvf yn casglu taw jiweision y cyssegr ydynt- ei meddwl wrth agwedd Uti 0 honYllt fOIl y ddannQdd ben. draed, a rhywbeth heblaw synwyr cvflrcdm yn el. a(o Gwibiai yn ol ac yn mlaen trwy y dorf, fel pe b) ddiunc o afuelion y byd llvgredig hwn. Dali«i 1 yi> 1 fyny tua bro y ser a'r bodau wybrenol, n»egy9 chwennych deall uc astudio deddfau goru< hel V yn ymdroi yn y gwagle eang. Na ddig ed y hwn wrthyf am ddweyd wrtlio yn garedi^ taw huna '#(jj odraethiad ydyw y ddeddf gyntaf sydd a gwir yfl iddo ef ei deall a'i dysgu. Dacw engine ara" „ o dyfod allan o Abertawe, yn llusgo o ddeg i bu ioa gerbydau ar ei hol, a'r'rhai hyny yn orlawn o ddy^ y yn awyddus am weled y Llong Fawr." Wedi cerbydau hyn wrth gynffon ein engine ni, dyma yr "J** a yn cael ei roddi, acyna clywid pwff. p>vlf,o'n pwff. pwff o'n hoi, a rhwng y ddau b«ff, pwff. cyj1 asom ar ein taith allan o Glandwr tua New yfl ydym yn awr yn teithio trwy wlad tra anffr«ythla^vJj „ ol fy meddwl I. Y ddaear yn gyffredin yn dywod (jod gwlyb, yn neillduol felly yr ochr nesaf at y 1 dacw Caslwchwr yn dyfod i'r golwst, yn nghyteir gogledd, yn sefyll o gwmpas milltir, neu filltiJ" tt \'t oddiwrthvm. Y mae gryn enwogrwydd yn per bychtn hwa. Adeiiadwyd Caitell yn« f80