Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

3 articles on this Page

Y GYMRAEG.

News
Cite
Share

Y GYMRAEG. L CAFODD yr hen iaith lawer iawn o ddir- ^yg a cham er's oesoedd lawer cyn cof. "roftwydwyd ei thrancedigaeth buan ganrifoedd cyn hyn a chymerwyd hyny yn ganiataol gan fwy nag a gymerasant drafferth i broffwydo. Yn ol y proff- ohaethau, a breuddwydion y gwrachod ^rth eu hewyllys, dylasai yr hen iaith lod yn ei bedd heb fod cymaint a thwm- Path gwyrddlas" yn codi ei ben, heb son am —" Gareg arw a dwy lythyren Yn ei nodi allan, oesoedd cyn geni neb o honom. Ond y mae gan yr hen iaith y cast o brofi y proffwydoliaethau yn rhai gau, ac o siomi y dysgwyliadau—hyd yn kyn. Ac heddyw y mae mwy o ddarllen gymraeg nag a fu erioed. Y mae yn gor genym ein hunain am amser nad oedd ond un newyddiadur yn ein hiaith, ahwnw yn un pymthegnosol. Ac yn gydmarol ddiweddar nid oedd ond dau. Ond beth yw nifer ein newyddiaduron ^ythnosol heddyw A beth am y mis- Olion-Enwadol a Chenedlaethol! Ac y/ ydym yn cael y 'Traethodydd bob ar Geninen bob chwarter hefyd. A. beth am yr esboniadau a gynyrchwyd Z, gan Faes Llafur pob enwad a'r Cof- *antau a'r Preg ;thau Y mae y rhai yn dyweyd rhywbeth bod ag un. Ac nid ydym yn sicr ein bod ya cyfarfod Cic Sion Dafydd cyn amled ag yn y "yddiau gynt. Acyr ydym yn sicr nad ydym yn cyfarfod a genethod wedi bod ',Yo, 'Engjand am biwyddin ond "tri Barter' ac am hyny yn gorfod dyweyd wrthym 41 canna spec Wels.' Gwir-fod ttO rai yn ddigon o ffyliaid i honi nas j^edran Gymraeg, ac fod rhai Cynlry yn rhieni digon pendew fel y maent dyweyd y gwir wrth ddyweyd felly, ^iddengys mai yr ysgolfeistriaid ydynt elynion penaf y Gymraeg yn y *yddiau hyn. Gwir nad yw yr hen gos- Pedigaethau am siarad Cymraeg mewn §rytn yn yr oes hon. Yraflwydd yw 0<* yr ysgolfeistr yn Nghymru yn ami yn rhy anwybodus, neu yn rhy ddiog, os nad y ddau, i ddylyn darpariadau y gyfraith fel y mae hi yn bresenol. Er ^ywilydd iddynt yr ydym yn dywedyd Arweiniwyd ni i ysgrifenu y sylwadau el chod wedi i ni ddarllen llith Syr Lewis i'r "Times." Dywed Syr Lewis lddo ysgrifenu tua deugain mlynedd yn ol DetKfl cyfeiriad at sefyllfa anfoddhaol I* ihau yn gysylltiol a'r brawdlysoedd yn ghymru, ond na chafodd efe yr hyfrydwch W H- ^reseno^ ° weled fod ei ymdrech j 5 jl cyraedd unrhyw nod, er yn y cyfamser ^eiaf chwech ugain o wyr dysgedig wedi an Pro^ad ymarferol gydnabod yr angen gyfnewidiad yn y sefyllfa nad oedd yn 111 llai na gwadiad o gyfiawnder. Cyf- ^yr Lewis Morris mai y syniad a ffynai nan ^an Y Gymraeg mor agos i tarw sia 0e(^d fod areithiau y cownsleriaid, a j ASau y barnwyr, a thystiolaethau Seisnig 5^uddeg o reithwyr na fedrai tair rhan o **r o honynt ddeall Seisonaeg mwy nag Calient iethoedd y Cyfandir, nad oedd Vst Vr 0 bwys yn y mater. Mewn un n)ec^a* Lewis, nid oedd llawer o 'rvfMk01 yn rhei^vvyr yn bur dueddol V rK • X carcharor. Trwy dystiolaeth fjj a siaradent Gymraeg y caffai y *VdH • ^ron syniad am y mater a Lev^1 mewn Yn dylyn rhvdd Syr hanes brawdlys Sir Caerfyrddin. r ^^ydd' Mercher (ebai efe) yn y Sesiwn yma y barnwr—fy nghyfaill Syr Wal- v r ^'hilirncre—wedi gwneyd ymchwiliad1 parth e' ,rheithwyr, oil yn amaethwyr o xanau j a^°l Gymreig o'r wlad, a oeddynt y'ia Seisonaeg ai peidio. Ac wedi iddynt r ateb nad oeddynt, efe a gyfarnvyddodd y 1 cyfieithydd i gyfieithu y tystiolaethau Seis- nig, ac i ysgrifenu tystiolaeth y carcharor yn ei hunan-ddiffyniad, ac felly Siars y Barnwr. Cafodd y rheithwyr yn briodol y carcharor yn euc-ig. Nid oedd angen am hyny yn yr ail achos. Yn y trydydd achos, yr hwn oedd dori aimiod priodas, deallai yr achwynyddes beth Seisonaeg, end gwell oedd; ganddi siar- ad yn y Gymraeg, yr hyn a wnaeth gyda llawn gymeradwyaeth y Barnwr. Yn yr achos hwn rhoddwyd dedfryd hollol fodd- haol heb golli ond cyn lleied ag oedd bosibl o amser. Nis gwn a fu yr arferiaid hwn o'r blaen yn Mrawdlysoedd Cymru. Ond yn awr, wedi i'r peth gael ei gychwyn, yr wyf yn meiddio dadgan fy ngobaith cywiraf na bydd i ni byth droi yn ol i'r hen sefyllfa ddrwg flaenorol. Nid cwestiwn o wladgar1- wch mo hono, na chariad aty, Gymraeg, ond cyfiawnder cyffredin. Nid amser yn cael ei golli mo'r amser a roddir i sicrhau prawf teg. Nid oes achos i ni ymddiheuro am roddi y difyniad uchod o lythyr Syr Lewis Morris. Yr ydym yn caru ein gwlad a'n cenedl, a'n hiaith. Y maent yn fawr yn ein golwg, ond y mae cyfiawnder yn fwy fyth. Ac nid oes dim amlycach na'r hyn a ddywed Syr Lewis nad yw fod y rhai oil y bydd a wnelont ag achos o brawf yn deall yr iaith y dygir ef yn mlaen yn ddim ond cyfiawnder cyffredin. Mae yr hen Gymraeg wedi cael mwy na digon o'u sarhau, os nad o gamwri o achos barnwyr annghynawn—annghHawn trwy eu gwaith yn trin tystion, ac eraill, yn hynod o annheg yn nglyn a'r cwestiwn o iaith; Gobeithiwn, yr un modd a Syr Lewis Morris, fbd", tro ar fyd yn cymeryd lie. Byddai hyny hefyd yn ol meddwl calon ein.cyfaill Cad fan. Gobeithio y bydd i'r ustus hwnw yn Llangollen ddarllen lly- thyr Syr Lew^s Morris, a gwneyd ei hunati yn llai ffol tro nesaf y bydd hogyn o Gynir o yr annawd.ogael ei ddwyn o flaen ei fainc ,-101-

EGLWYSWYR AC ;: ,ANNGHYDFFURFVVYR.

CYLCH DARLLEN Y GWEINIDOG