Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
Y GYMRAEG.
Y GYMRAEG. L CAFODD yr hen iaith lawer iawn o ddir- ^yg a cham er's oesoedd lawer cyn cof. "roftwydwyd ei thrancedigaeth buan ganrifoedd cyn hyn a chymerwyd hyny yn ganiataol gan fwy nag a gymerasant drafferth i broffwydo. Yn ol y proff- ohaethau, a breuddwydion y gwrachod ^rth eu hewyllys, dylasai yr hen iaith lod yn ei bedd heb fod cymaint a thwm- Path gwyrddlas" yn codi ei ben, heb son am —" Gareg arw a dwy lythyren Yn ei nodi allan, oesoedd cyn geni neb o honom. Ond y mae gan yr hen iaith y cast o brofi y proffwydoliaethau yn rhai gau, ac o siomi y dysgwyliadau—hyd yn kyn. Ac heddyw y mae mwy o ddarllen gymraeg nag a fu erioed. Y mae yn gor genym ein hunain am amser nad oedd ond un newyddiadur yn ein hiaith, ahwnw yn un pymthegnosol. Ac yn gydmarol ddiweddar nid oedd ond dau. Ond beth yw nifer ein newyddiaduron ^ythnosol heddyw A beth am y mis- Olion-Enwadol a Chenedlaethol! Ac y/ ydym yn cael y 'Traethodydd bob ar Geninen bob chwarter hefyd. A. beth am yr esboniadau a gynyrchwyd Z, gan Faes Llafur pob enwad a'r Cof- *antau a'r Preg ;thau Y mae y rhai yn dyweyd rhywbeth bod ag un. Ac nid ydym yn sicr ein bod ya cyfarfod Cic Sion Dafydd cyn amled ag yn y "yddiau gynt. Acyr ydym yn sicr nad ydym yn cyfarfod a genethod wedi bod ',Yo, 'Engjand am biwyddin ond "tri Barter' ac am hyny yn gorfod dyweyd wrthym 41 canna spec Wels.' Gwir-fod ttO rai yn ddigon o ffyliaid i honi nas j^edran Gymraeg, ac fod rhai Cynlry yn rhieni digon pendew fel y maent dyweyd y gwir wrth ddyweyd felly, ^iddengys mai yr ysgolfeistriaid ydynt elynion penaf y Gymraeg yn y *yddiau hyn. Gwir nad yw yr hen gos- Pedigaethau am siarad Cymraeg mewn §rytn yn yr oes hon. Yraflwydd yw 0<* yr ysgolfeistr yn Nghymru yn ami yn rhy anwybodus, neu yn rhy ddiog, os nad y ddau, i ddylyn darpariadau y gyfraith fel y mae hi yn bresenol. Er ^ywilydd iddynt yr ydym yn dywedyd Arweiniwyd ni i ysgrifenu y sylwadau el chod wedi i ni ddarllen llith Syr Lewis i'r "Times." Dywed Syr Lewis lddo ysgrifenu tua deugain mlynedd yn ol DetKfl cyfeiriad at sefyllfa anfoddhaol I* ihau yn gysylltiol a'r brawdlysoedd yn ghymru, ond na chafodd efe yr hyfrydwch W H- ^reseno^ ° weled fod ei ymdrech j 5 jl cyraedd unrhyw nod, er yn y cyfamser ^eiaf chwech ugain o wyr dysgedig wedi an Pro^ad ymarferol gydnabod yr angen gyfnewidiad yn y sefyllfa nad oedd yn 111 llai na gwadiad o gyfiawnder. Cyf- ^yr Lewis Morris mai y syniad a ffynai nan ^an Y Gymraeg mor agos i tarw sia 0e(^d fod areithiau y cownsleriaid, a j ASau y barnwyr, a thystiolaethau Seisnig 5^uddeg o reithwyr na fedrai tair rhan o **r o honynt ddeall Seisonaeg mwy nag Calient iethoedd y Cyfandir, nad oedd Vst Vr 0 bwys yn y mater. Mewn un n)ec^a* Lewis, nid oedd llawer o 'rvfMk01 yn rhei^vvyr yn bur dueddol V rK • X carcharor. Trwy dystiolaeth fjj a siaradent Gymraeg y caffai y *VdH • ^ron syniad am y mater a Lev^1 mewn Yn dylyn rhvdd Syr hanes brawdlys Sir Caerfyrddin. r ^^ydd' Mercher (ebai efe) yn y Sesiwn yma y barnwr—fy nghyfaill Syr Wal- v r ^'hilirncre—wedi gwneyd ymchwiliad1 parth e' ,rheithwyr, oil yn amaethwyr o xanau j a^°l Gymreig o'r wlad, a oeddynt y'ia Seisonaeg ai peidio. Ac wedi iddynt r ateb nad oeddynt, efe a gyfarnvyddodd y 1 cyfieithydd i gyfieithu y tystiolaethau Seis- nig, ac i ysgrifenu tystiolaeth y carcharor yn ei hunan-ddiffyniad, ac felly Siars y Barnwr. Cafodd y rheithwyr yn briodol y carcharor yn euc-ig. Nid oedd angen am hyny yn yr ail achos. Yn y trydydd achos, yr hwn oedd dori aimiod priodas, deallai yr achwynyddes beth Seisonaeg, end gwell oedd; ganddi siar- ad yn y Gymraeg, yr hyn a wnaeth gyda llawn gymeradwyaeth y Barnwr. Yn yr achos hwn rhoddwyd dedfryd hollol fodd- haol heb golli ond cyn lleied ag oedd bosibl o amser. Nis gwn a fu yr arferiaid hwn o'r blaen yn Mrawdlysoedd Cymru. Ond yn awr, wedi i'r peth gael ei gychwyn, yr wyf yn meiddio dadgan fy ngobaith cywiraf na bydd i ni byth droi yn ol i'r hen sefyllfa ddrwg flaenorol. Nid cwestiwn o wladgar1- wch mo hono, na chariad aty, Gymraeg, ond cyfiawnder cyffredin. Nid amser yn cael ei golli mo'r amser a roddir i sicrhau prawf teg. Nid oes achos i ni ymddiheuro am roddi y difyniad uchod o lythyr Syr Lewis Morris. Yr ydym yn caru ein gwlad a'n cenedl, a'n hiaith. Y maent yn fawr yn ein golwg, ond y mae cyfiawnder yn fwy fyth. Ac nid oes dim amlycach na'r hyn a ddywed Syr Lewis nad yw fod y rhai oil y bydd a wnelont ag achos o brawf yn deall yr iaith y dygir ef yn mlaen yn ddim ond cyfiawnder cyffredin. Mae yr hen Gymraeg wedi cael mwy na digon o'u sarhau, os nad o gamwri o achos barnwyr annghynawn—annghHawn trwy eu gwaith yn trin tystion, ac eraill, yn hynod o annheg yn nglyn a'r cwestiwn o iaith; Gobeithiwn, yr un modd a Syr Lewis Morris, fbd", tro ar fyd yn cymeryd lie. Byddai hyny hefyd yn ol meddwl calon ein.cyfaill Cad fan. Gobeithio y bydd i'r ustus hwnw yn Llangollen ddarllen lly- thyr Syr Lew^s Morris, a gwneyd ei hunati yn llai ffol tro nesaf y bydd hogyn o Gynir o yr annawd.ogael ei ddwyn o flaen ei fainc ,-101-
EGLWYSWYR AC ;: ,ANNGHYDFFURFVVYR.
EGLWYSWYR AC ANNGHYDFFURFVVYR. I YR ydym yn codi yr vsarif ganlynol or I Methodist Weekly," ac yn gadael .iddi siarad drosti ei hun Y mae yn y Times erthygl pur rwnanllyd o dan y teitl uchod. Wedi llefaru, yr holl amser yr oedd Mesur Addysg yn cael ei drafod, gyda thrahausdra a dirmyg am y Rhydd-Eglwyswyr, ac wedi iddo mewn cydweithrediad ag eraill, sicr- hau y boenedigaeth o'r mesur annghyfiawn hwnw arnynt, a thrwy hyny gyneu ym- deimlad anniffoddadwy o urthrwm yn mynwesau yr Eglwyswyr Rhyddion, y mae efe yn awr yn ceisio rhoddi olew ar y dyfroedd cyfhryblus trwy siarad am danynt gyda pharch. Eithr hyd yn nod wrth wneyd felly y mae tfe yn analluog i wneyd cyfiawnder a hwynt. Efe a sieryd am y Rhydd-Eglwys- wyr mai pe byddent oil bob amser yn boliticaidd, ac yn eu cyferbynu i glerigwyr Eglwys Loegr, y rhai ydynt yn gofalu yn llawer llwyrach, ac felly yn effeithiolach. am ochr ysprydol eu safle a'u dyledswydd- au.' Y mae hyn yn ddyddorol, ac fel canlyniad i'w llafur cawn fod Lloegr, yn ei mwyafrif mawr. wedi ymestroneiddio oddi wrth yr eglwys. Wele, pawb a wyddant fod naw o bob deg o glerigwyr Eglwys Loegr yn Dcriaid rhagfarnllyd, a phob amser yn defnyddio eu pulpudau a'u cylch- gronau a'u glo a'u dognau a'u helusenau i gynal i fyny allu politicaidd y blaid Dor- iaidd. Gydarhagrith ysmala y mae y Times' yn myned rhagddo i ddyweyd I ei bod yn siomedigaeth i'r rhai a ddechreuasant sylwi ar y duedd gynyddol at gael gwell deall rhwrig yr Eglwys ac Annghydffurfiaeth C5 fed y dynesiad, yn ol pob golwg, wedi cael ataliad llym gan y busnes Addysg hwn ond y mae hyny (medd efe) yn ddy- ledus i ymroddiad cyndyn y gweinidog 1 Annghydffurfiol i bolitics. Yn amser etholiad, os bydd gwrthymdrech yn y Rhanbarth, by dd pob pulpud Y-nneill- duol yn llwyfan Raiicalaidd ond y mae y clerigwyr yn ddystawach, a chydag ychydig eithriadau yn ymgadw rhag dwyn politic- iaeth bleidiol i Dy Dduw." Gwyr pawb fod y nonsense blonegaidd. hwn yn gwbl wrthwyneb i'r gwirionedd, ac fod haerllug- rwydd y Times," os nad anwybodaeth ydyw, bron a chymeryd ymaith ein hanadl. Y mae y cyhoeddiad pendifigaidd a chlerigaidd hwn yn myned rhagddo i ddy- weyd fod yr ymddygiad prydferth hwn o eiddo y clerigwyr-mor foneddigaidd, hedd- ychol, tangnefeddus,hunanymwadol, ac an- mholiticaidd—wedi gwneuthur llawer tuag at ddinystrio y mudiad Dadgysylltiol. Ond efe a rydd reswm arall dros ddarfodedig- aeth y mudiai hwn sydd yno werth sylw. yr hwn sydd yn ddigon tebygol i fod i gryn fesur yn gywir. "Achos arall, ag efallai un mwy effeithiol ydyw trosglwyddiad y gallu politicaidd o'r dosparth canol lie yr oedd cryfder Annghydffurfiaeth, i'r ddos- parth llafur, arwedd y rhai tuag at yr Egl wys sydd yn fwy o ddiofalwch nag o wrthwyn- ebiad, y rhai ydynt yn ddigon dysgedig i weled na byddai eu gobaith hwynt am ran Z3 y 10 ysbail y dadwaddoliad ond tywyllodrus, ac y mae un dyddordeb yn fwy awchus yn erbyn cyfalaf, a chwestiynau pert ynol i sosialaeth dinesig." Yr ydym yn cytuno y gall fod gan hyn a wnelo rywfainl a lleihad y dyddordeb yn ngwestiwn y Dadsetydliad; ac hefyd fod ihan o anallu politicaidd yr Eghvyswyr Rhyddion yn ddyiedus i esgeul- usdra beius o'r ffaith fod y gallu politic- aidd yn myned oddiwrth y ddosparth canol i'r dosparth gweithiol. Y mae yr Eglwys- wyr Rhyddion swyddogol i fesur rhy bell yn ochri gyda'r dosparth canol yn erbyn y gweithwyr, mewn rhan am eu bod yn per- thyn i'r dosparth hwnw eu hun, ac mewn rhan am fod cynaliaeth yr eglwysi yn y presenbl yn dibynu ar dosparth canol. Ond y mae y cyfeiliornad yn farwol, ac yn rhan alarus c fyr-welediad, htb ddyweyd dim am y ffaith fod achos y gweithiwr yn y .mwy- afrif o achosion yn achos cyfiawndtr. m
CYLCH DARLLEN Y GWEINIDOG
CYLCH DARLLEN Y GWEINIDOG ■■ [GAN LLENFAB.] IV. Nis gellir gwneyd y defnydd goreu o'r es- boniadau beirniadol diweddar heb feddu gwy- bodaeth am uwch-feirniadaeth ac is-feirniad- aeth. Nid ces angen dyweyd mai uwch-feirn- iadaeth ydyw y wyddor sydd yn ymwneyd ag awduraeth, amseriad, a chyfansoddiad llenydd- 01 y gwahanol ysgrifeniadau a gyfansoddant y Beibl; a.c mai is-feirniadae,th ydyw y wydd'or sydd yn ymwneyd a thestyn yr ysgrifeniadau hyny. Mewn llyfrau a elwir yn Introductions y ceir defnyddiau yr uwch-feirniadiaeth, a dyl- ai y dosparth hwn o lyfrau, gael lie amlwg yn narlleniad y gweinidog a fyn gadw yn fyw i feddwl yr oes. Ar yr Hen Destament, y llyfr i'w geisio a'i astudio ydyw Driver's Inrtoduc- tion to the Literature of the Old Testament.' Ar y Testament Newydd ceircyflawnder o ddewis rhwng Bleek, Weiss, Reuss, a Salmon, yn nghyda Westcott ar yr. Efengylau, a Godet ar Epistolau Paul. Y mae Reuss yn fanwl a liwyr, a Salmon yn ddydidorol i'w ddarllen. 0 gael y ddau hyn ceir modd i gydmaru rhwng dwy ysgol o feirniaid, un yn eithafol rydd,- a'r llall yn eithafol geidwadol. Rhwng y ddau, hwyrach, y friae y tir dyogelaf i sefyll arno. 0 berthynas i is-feirniadaeth, neu feirniadaeth destynol, y mae pob llyfr newydd yn rhagori ar ei fiaenQriaid, oblegyd gwyddor ydyw hon sydd yn dadblygu yn barhau.s yn ol fel y gwneir darganfyddiadau newydd o lawysgrifau. 9 Fel engraifft o ddadblygiad y wyddor, meddyl- ier am yr helaethiad a fu ar waith Scrivener. Daeth ilyfr Scrivener trwy bed war argraffiad, I y cyntaf yn cynwys 506 o dudalenau, a'r olaf yn cynwys 878 o dudalenau, mewn dwy gyfrcl Yn y trydydd ^argraffiad rhoddwyd sylw i 2,094 o lawysgrifau, yn y pedwerydd argraffiad ceir cofnodiad am 3,791 o honynt. Ac er cael yr argraffiad diweddaf o Scrivener nid yw i fyny a'r oes. Yn ddiweddarach cyhoeddwyd dwy gyfrol newydd ar y pwnc, un gan Gregory, a'r Hall gan Nestle, ac y mae Nestle yn gwneyd sylw o bechvar cant o lawysgrifau yn ychwaneg- 01 at y rhai a nodir gan Scrivener. Dywed Gre- gory yn ei gyfrol gyntaf fod oddeutu tair mil o ysgriflyfrau yn aros heb eu casglu a'ul har- chwiiio, ac addawa gyfrol arall i gynwys ffrwyth ei ymchwiliadau pellach. Pan gy- hoeddir yr holl waith diau y cymer ei le fel y cyflawnaf a'r perffeithiaf o'r holl lyfrau ar y pwnc dyddorol hwn. Ond rhaid i'r gweinidog Wesleyaidd Cyinreig, druan, foddloni ar lyfr llai costus na hwn, a gwneyd y goreu o lyfrau fel eiddo Hammond neu Warfield neu Kenycn. O'r tri hyn y goraf yw yr olaf a enwyd. Y mae ei awdwr, Dr. Kenycn, yn assistant keeper' y llawysgrifau yn yr Amigueddfa Bryd- einig, ac wedi gwneyd defnydd da. o'i gvfleus- derau a'i ddysgeidiaeth. Pris y gyfrol ydyw 10s., a'r cyhoeddwr ydyw Macmillan. Ond efallai, wedi'r cwbl, mai gwell fyddai ilr gweii-i- idog gadw'r haner-sofren, ac, cs rhaid yw, ym- wadu a gwasgu arno ei hun nes cael o hono saith haner-sofren arall ati, ac yna prynu y pedair cyfrol o Hasting's Dictionary of the Bible.' Gwerth dy got,' meddai Mahomet, 'a phryn hyacinth ond ni wyddai Mahomet bobpeth. Y cyfieithiad diwygiedig. o'r adnod ydyw 'gwerth di got a phryn Hastings.' Y inae, yn wir fod yn anhawdd i'r gweinidog wneyd heb ddillad, ond y mae yn anmhosibl iddo wneyd heb y 'Dictionary' hwn. Yn nesaf at y llyfrau gweithio hyn, a .ffurfiant y rhai mwyaf angenrheidiol, buaswn yn rhoi v llyfrau haner esboniadol sydd yn ymdrin a rhyw agwedd arbenig ar gynwys yr Ysgrythyr- au, megys Mozley a Trench ar y Gwyrthiau, I a Trench a Bruce ar y Damegion. Yn yr un dosparth, mae'n debyg, y daw y cyfrolau byw- graffyddol argymeriadau y Beibl, megys y gyfrol ar Men of the Bible.' Yma hefyd y daw y cyfrolau ar fywyd Crist, a bywyd yr Apostol Paul. Fel y dengys Fairbairn yn ei lyfr ar Christ in Modern Theology,' yr elfen arnlycaf a phwysieaf mewn duwinyddiaeth ddi- weddar ydyw ei sylweddoliad o safle a phwy- sigrwydd y Crist Hanesyddcl. Arwydd amlwg c/r tueddiad hwn ydyw y nifer luosog o weith- iau ar Fywyd Crist a gyhoeddwyd yn ystod vr haner canrif diweddaf. Cyn i Strauss gvhoedd: ei Fywyd Crist ychydig a geid o'r math yma o lyfrau yn llyfrgell unrhyw weinidog, ond erbvn hyn y maent yn cael lie amlwg yn mhob .iv.'v- gell weddol gyflawn. Ar ol Strauss dr.ch Neander i'w gywiro. Yna daeth Renan, a galwodd hwnw Pressense allan i'w ateb vr.U'.u. C'Weithiau tramorol ydyw y rhai hyi, yn nghydag eiddo Lange a Weiss, ac y ma<lt oil yn dwyn arwyddion o'r ymdrechfa rhwng ysgol y naturiolwyr a'r goruwchnaturiclwyr. Y mae'r llyfrau Seisnig yn rhydd oddiwrth yr el- fen ddadleuol, ac fel rheol yn fwy dysgrifiadol a dyddorol. Yma y mae rhagor rhwng seren a seren mewn gogoniant, ond y mae gen. bob un ryw oleuni i'w gyfranu. Arall yw gogoniant Farrar, arall gogoniant Geikie, ac arall gogon- iant Edersheim—i enwi tri allan o'r clwsdwr. Os am ddysgrifiadau byw ac iaith hyawdl, Far- rar fydd y ffafryn as am aralleiriad o ddysg- 1 9 eidiaeth Crist yn nglyn a chofnodiad manwl o'i hanes, Geikie yw'r goreu os am gyfoeth gwy- bodaeth yn nghylch oes Crist a'i gylchyniadau luddewig, nid oes un a all gyffwrdd gwait'f Fdersheim. Nis gellir fforddio' anwybyddu Ecce Home,' er nas gellir, ychwaith, dder- byn, safle ei awdwr galluog. Y mae'n an- mhosibl darllen ei ymdriniaeth ar egwyddorioii moesol y Gwaredwr heb dderbyn ysprydiaeth a lies, a dyna lyfrau Watson ar The mind of the Master,' a 'The Life of the Master'- llyfrau a lie iddynt, er cym.aint a ysgrifenwyd. yn ddiweddar oil, dyna dwy gyfrol Matheson ar Studies in the portrait of Christ,' yn llawn o awgrymiadau gwreiddiol a newydd. Dall yd- yw yr awdwr o ran: ei olwg corfforol, ond y mae yn gweled- yn glir i'r ysprydol, ac y mae ei weledigaethau yn ddadguddiad i'r darllen- ydd. Ac y mae'r ymsonau a'r gweddiau a ddylynant pob pennod yn cadw y darllenydd mewn yspryd defosiynol ar hyd y ffordd. Cy- (I'w barhau ar t.d. 5.)