Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
CAN MLYNEDD YN OL.
CAN MLYNEDD YN OL. CREDWN ein bod yn iawn wrth ddywedyd ein boj yn fwy dyledos i John Williams, 2il, oedd yn olygydd yr "Eurgrawn" o Awst, 1826, hyd Awst, 1829, nag i neb arall am hanes dechreuad Trefnyddiaeth Wesleyaeth Gymreig. Nid ydym heb feddwl y gaH&sai efe, yn yr adeg hono, ei wnenthnr yn gyflawn- acb a manylach, a theimlasom lawer gwaith y bnasai yn dda genym pe bnasai efe yn y oyraedd i ateb ambell i gwestiwD y carasem ei ofyn. Eithr, poed a fo, y mae yn dda odiaeth genym iddo wneyd yr byn a wuaeth efe ac yo neiliduol am iddo fodyn foddion i ddyogeln adroddiad Edward Jones, Bathafarn, ei hon o'r modd y bu pethan. Gwyddom i Edward Jones, mab Bathafarn, ger Haw tref henafol Rhuthyn yo. Nyfiryn Clwyd, goel meddiant profiadol o grefydd Iesu Grist mewn amser oddiwygiad crefyddol yo Manchester, ac iddo gael profiuid fel gweifchiwr Custion- ogol mewn undeb ag hglwys Wesleyaidd (Seisnig, wrth gwrs) Oldham Street, yn y dref hono, am beth ameer eyn y oydgyfar- fyddied o achosioo a'i cymeliasant i ymadsel, a throi ei wyneb taa ffermdy Bathafarn. y Y dyfodiad hwnw o Fanehester iFutbaflltn a fa y moddion i osod deohreoad Wesleyaeth Gymreig mewn fforf a threfn. Cyraeddodd y gwr ienenc-canys gwr ieoano, dwy ar hngain oed ar oedd efe ar y pryd; wedi eni yn mlwyddyn y tair caib (1777) ya y dywedai yr hen bobi-adref y dydd olaf o'r flwyddyn 1799 can mlynedd yn 01, wrtb y dydd o'r mie, i'r Sal neaaf oil. Y dydd hwow nid oedd Wesleyaeth Gymreig me.vn fforf a threfn. Yr oedd Kiohard Hat rison Llaneorgain, ac Evin Roberta, Dinbyoh, yn Gymry, ao yn Wesleyaid a'r naill a'r ilail yn pregethu, ac yn pregethn yo achlysurol j II y Gymraeg • ao yr oedd yn Llaneorgain ac yo Niebych Restr Eglwysig II Chymry yn p<>r- tbyn iddynt. Eithr nid oedd Wesleybf h Cymreig wedi cychwyn oto. Gadaw r i Edward Jones ddyweyd yr hanes, yn ei fodd syrol ei hun. Mi a gyraeddaia Ify nghar- tref," ebai efe, y dydd olaf yn y flw.p<iyn 1799. Nis gallaswo dawela fy meddwi, aq bod yn esmwyth yn aDman, nea myn 1d i Buthyn i ymofyn am le cyflens i'r br .dyr bregeiho yr efengyl yoddo. Yroedd yo dda dros ben gan Mr John Davies, brawd y Parch Owen Davies, a Mr John Jojea, ei IIRI, glywed fy mod yo penderfyna cael yMtth, istiaid Wesleyaidd i DdyffVyn Clwyd. Ctil", a hanes am le lied gyflens yn mben y dref p f ystafell fawr Mr John Edwards, y OWtlh r, yr hon a gymeraia y 3ydd o Ionawr 180u" Uymeriad ystafell John Edwards oedd y c m cyntaf i osod ffarf i Wesleyaeth Gymreig yr hyn a fydd gan mlynedd yn ol i ddydd Mercher nesaf Y mae yn wir mai mewn awyrgylch Seisnig yr oedd Edward Jonea ar y pryd. Y brodyr yr ymotynai am le cy- fleus iddynt bregethn yr jefeogyl ynddo oedd gweinidogion (Seisnig) Caerlleon. Nis! gwyddom y gwyddai efe yr adeg hono am Richard Harrison ao Evan Roberts. Credwn mai ihy brin; oanya efe a ddywed Did iddo ef en cael hwynt allan, ond i'r gair am y llisyddiant yn Rhuthyn fyned i'w olastiau hwynt. Modd bynag, syniad Seisnig a feddianai Edward Jones ar y cyntaf efe a ddywed naa gallasai efe ei hon ddim gweddio yn Gymraeg, ac y mae yn debyg na feddyl- iodd yn amgen nad oedd pawb yn deall Seisonaeg. Ond efe a ddeallodd cyn hir fod llawer yn gofidio am nad allasai lefarn yn y Gymraeg, ac am hyny efe a benderfyoodd wneyd "cynygiad ar hyn," a ba yn fwy llwyddianas nag yr ofnodd, ac yn faan bec- dithiodd yr Arglwydd ei lafar i enill eneidiaa. Gan mlynedd i heddyw, fel y gwelir, Did oedd VVeeleyaeth Gymreig mewn bod—dim un man i addoli ar wyneb yr holl ddaear. Ond oyn BDa gan mlynedd i ddydd oyhoeddiad ein rbifyn neaaf yr oeddym oyn belled yn mlnen, a bod genym le i addoli. Gwir mai ystafell ardrethol oedd y lie bwnw-yatafel1 John Edwards, y cariwr (ymddengys mai d-I y wasg a wnaeth yr hen gariwr yn gwnwr), ao Edward Jones yn denant iddi. Ao er mai yn Seisonill y meddyliai ao y cynlluniai Edward Jones, ar y pryd, yr oedd Rhywan Mwy nag Edward Jones, yo y modd syml yma yn rhoddi dechrenad i Drefnyddiaeth Weeleyaidd Gymreig. (iao mlynedd yn ol yr oedd y dechrenad yn fyohatj iawn, ond wedi dechren aeth y gwaith rhagddo gyda chyflymdra sydd, erbyn byn yn peri i ni Y trydydd dydd o'r flwyddyn 1800 nid oedd ein boll hanes yn ddim mwy na bod Edward Jones, y llanc o Weslevad a ddaethai adref o Fars- ceinion dridian yn flaencrol, wedi cymeryd ystaJell "led gySeua" i bregethwyr Seisnig Caer bregetha yoo pin y gallont. Ond erbyn dechrea Awgt y tiwyddyn hono yr oedd Rhuthyn i lawr ar Gofoodau y Gyrad!edd fel cylchdaitb, a cbyo fod yr Awst hwnw allun yr oedd Oweo Davies a John Hugbea ar y tir," acyn deobreo gwaithio. Cyboeddwyd eisoesfod cyfarfod mawr i gael ei gynal yn Rhuthyn tua diwedd Awst nesaf i ddathlu y Can- mlwyddiant a fydd ar y pryd ar ben. Y mae yn bryd i ni ar unwaith ddechreuymbarotoi ar gyfer y cyfarfod hw nw, gan benderfynu yn enw Arglwydd Dduw ein Tadau ei wneyd yn gyfarfod mawr er gogoniant i'w enw bendigedig Ef. Canfyddir llythyr y Parch John Felix, un o ysgrifenwyr y mudiad, yn y rhifyn hwh. Gadawer ini alw sylw pawb y perthyn iddynt ato. Oni fyddai yn briodol gwneyd rhywbeth y Sul nesaf — pen canmlwyddiant dyfodiad Edward Jones adref o Fanchester-i ddech- reu, megys, yn y dechreu i barotoi medd- yliau, i godi dysgwyliadau, i gymell diolch- garwch a gweddiau ? Paham na byddai ? Y mae eisiau i'n holl bobl sylweddoli mor ddwfn a byw ag sydd yn bosibl yr hyn a wnaeth Duw ini, a thrwom ni, yn ystod y ganrif ac un moddion i hyny fyddai eu cael i feddwl ac ymsynied yn gywir am y modd yr oedd pethau yn bod gan mlynedd yn oJ. Y mae genym y fath destynau diolch. Pan edrychwn yn ol dros wastad- edd y ganrif y fath nifer o golufnau a welwn Ac y mae pob un o honynt yn Ebenezer,a phobrEbenezer yn ein cyrnell i fendithio yr Hwn a'ncynorthwyodd,ac i ym- barotoi i ddyweyd wrth ein meibion, deili- aid Ysgolion Sul y Dalaeth, yn Nghyfar- fod Mawr Rhuthyn, yn niwedd Awst nesaf, beth y mae ceryg hyn yn ei ar- wyddocau!
ADNEWYDDU Y CYFAMOD. --
ADNEWYDDU Y CYFAMOD. YN y Pwyllgor a gynaliwyd yr wyth- nos o'r blaen, yn Ninbych, i drefnu ar gyfer dathliad ein Canmlwyddiant gwn- aeth Ysgrifenydd y Dalaeth sylw dam- weiniol, wrth siarad ar fater arall, fod y Gariad-wledd" wedi colli o'n plith Teimlem ar y pryd fod yr addefiad yn un pur ddifrifol, a meddyliasomamdano lawer gwaith a'r ol hyny. Ac nis gallwn feddwl am dano heb ofni ei fod yn un o effeithiau y mudandod yn y Rhestr y cwynai y Cadeirydd o'i achos yn Llan- fairfechan, ac wedi hyny yn y pwyllgor yn Ninbych ac fod y mudandod hwnw yn arwydd o beth arall sydd yn fwy difrifol fyth. Ni byddai yn rhesymol dysgwyl i'r rhai a fagwyd yn yr eglwysi fod yn brofiadol o gyffroadau amgylch iadol yn eu dychweliad i rai a fuont yn cymeryd rhan gyhoeddus ac amlwg mewn gelyniaeth i Iesu Crist. Y mae yr amgylchiadau o angenrheidrwyddyn am- rywio. Eithr y mae profiad o gariad maddeuol Duw, ac ymwybyddiaeth o gariad tuag ato, am iddo Ef yn gyntaf ein caru ni, yr un peth yn mhawb, ac yn cael ei dderbyn yr un modd gan bawb. Nid oes iachawdwriaeth yn neb ond Iesu Grist, ac, mwy na hyny, nid oes iachaw- dwriaeth ond trwy ffydd yr unig. Nid oes genym hanes amgylchiadau dych weliad Timotheus namyn iddo er yn fachgen wybod yr Ysgrythyr Lan, ac fod y ffydd ddiffuant yn trigo yn gyntaf yn ei nain a'i fam. Ond yr oedd yn ddiameuol gan Paul ei bod yntau hefyd, am hyny dywedai, "Yr hwn a'n hachub ni." Yr oedd yn rhaid achub Timotheus, I yn gystal a Saul yr erlidiwr, cyn y gall- esid dyn duwiol a phregethwr o hono. Dywedai Cynfaen ar ei wely marw mai clywed un yn adrodd yr hyn a ddywed- asai William Parry o Ddinbych o hanes ei ddychweliad, yn Nghyfarfod Talaethol Caer, a barodd iddo ef benderfynu fod yn rhaid iddo yntau gael yr un peth— nid myned trwy yr un amgylchiadau, eithr cael yr un pcth a'r hen gristion o Ddinbych-cyn y gallai fod yn iawn. Ond yr oedd efe yn dyweyd na adawodd ei flaenor lonydd iddo hyd nes iddo allu dyweyd ei fod wedi ei heddychu a Duw. Cwestiwn ei flaenor y naill wythnos ar ol y llall hyd nes iddo allu ateb yn gadarn- haol. oedd nid, A oes genych adnod ar eich meddwl ? Neu, A oes genych ryw air y carasech ei ddyweyd? Neu beidio a gofyn dim, ond rhoddi rhyw air o gyngor cyffredin iddo. Na, ei gwestiwn oedd, Y brawd Parry, a gawsoch chwi hedd- wch gyda Duw ? Rhaid cael hwnw cyn y mae yn bosibl bod yn iawn. Ac onid all y rhai a'i cawsant ddyweyd rhywbeth am dano ? Ac onid allai clywed y rhai sydd yn ei feddianu yn dyweyd am dano gymell eraill i bender- tynu fod yn rhaid iddynt gael yr un peth cyn y gallant fod yn iawn, ac hyny eu cymell i wneyd cyfamod a Duw ? Na, nis gellir colli profiad. na cholli dy- weyd profiad, o'n heglwysi heb fod y canlyniadau yn aruthrol ddifrifol. Ac yn sicr dylai y Cariad-wleddoedd gael eu hadgyfodi, os ydynt wedi eu claddu, a hyny ar frys. Eithr ni a adawsom ein pwnc. At wasanaeth arall y cyfeiria ein penawd. Ac a ydyw hwn hefyd yn cael ei ollwng i golli ? Neu, a ydyw efe yn cael ei gyflawni gyda'r difrifoldeb a deilynga ? Dichon nad yw y ffurf wasanaeth sydd genym yn y Gymraeg yn gwbl yr hyn y bua ti yn ddymunol ei bod, eithr caniat- aer nyny yr ydym yn teimlo yn bur sicr y gellir ei defnyddio gyda mantais, y gellir ei darllen fel ag i roddi yspryd ynddi a'i gwna yn foddion gras neillduol o werthfawr. Nis gall ffurfioldeb, y mae'n wir, fod yn fendithiol yn yr achos hwn mwy nag mewn unrhyw achos arall; ond nid yw darllen y ffurfwasanaeth ar un cyfrif yn golygu ffurfioldeb. Y mae y gosodiadau a ddygir i sylw ynddi ary fath amser yn ddifrifol iawn: "Fod pethau tragwyddol yn llawer pwysicach na phethau amser fod pethau anweled- ig mor sicr a'r pethau a welir ac fod ein rhan dragwyddol yn dibynu ar ein dewisiad mewn amser." Nis gall gwasgu yr ystyriaethau hyn at y meddwl a'r galon, ar y nos Sul cyntaf o'r flwyddyn amgen na gwneyd lies i bob un sydd yn ddifrifol. Ac y mae y cymelliad i ymroddi i Dduw yn Nghrist, iddo ef benodi ein gwaith, a phenodi ein sefyllfa, yn meddu cyfaddasder neillduol i adael yr argraffiadau goreu ar ein meddwl a'n calon. Nid oes genym ni hawl na thuedd i gynyg dysgu ein gweinidogion, ond gallwn ddadgan ein barn a'n teimlad. Yr ydym yn credu fod gan y Gariad-wledd, a chan wasanaeth Adnewyddiad y Cyfamod berthynas natur- iol agos iawn a'n cyfundrefn o foddion i feithrin a chadarnhau profiad crefyddol, ac i ddwyn profiad y naill i fod yn fantais i'r Hall. Y mae genym eisiau ein "coffau bob amser" hyd yn nod mewn pethau yr ydym yn eu gwybod, ac wedi ein sicrhau ynddynt. Felly yr edrychai Pedr ar bethau a chyfrifasai yn esgeulusdra ynddo pe na buasai yn cyffroi ei ddarllenwyr cyntaf, "trwy ddwyn ar gof" iddynt. A fyddai yn ormod o beth i ni ofyn, Onid yw y ddy- ledswydd o cyffroi crefyddwyr i wneuth. ur coffa am y pethau sydd yn dyfod yn gymorth a chymelliad i fod yn ddiwyd i wneuthur eu galwedigaeth a'u hetholedig- aeth yn sicr, yn aros ? Ac onid allwn ofyn peth arall, Oni bu ein moddion neillduol, ein Rhestrau, ein Cariad-wleddoedd, ein Hadnewyddu y Cyfarnod o fantais neillduol i'n pobl yu y Ganrif sydd yn ymyl rhedeg allan ? Yn ddibetrus rhaid ateb yn gadarn- haol. Gwyddom fod adnewyddu Cyfamod yn tybio fod y rhai a wnant hyny eisoes mewn cyfamod gyda Duw. Ond tybier fod yn bresenol yn y wasanaeth y nos Sul cyn- taf o Ionawr rai er yn aelodau eglwysig eto heb wneutnur cyfamod personol gweithred- ol gyda Duw, credwn fod yn y wasanaeth, o fyned trwyddi yn iawn, gyfaddasrwydd neillduol i ddylanwadu yn fanteisiol ar y rhai hyny hefyd. A phaham nad ellir gwneyd parutoad neillduol ar gyfer y was- anaeth hon ? Pa fyddo y Cenadwr Tal- aethol yn ymweled a lie, heblaw y cynelir cyfarfodydd gweddio yn flaenorol i'w fyned- iad, dylynir yr arferiad dda o gynal cyfarfod gweddio am dri chwarter awr yn flaenorol i'r bregeth-paham nad allai yr eglwysi gyfarfod am dri chwarter awr "cyn yr odfa y nos Sul cyntaf o'r flwyddyn i ymbarotoi mewn gweddi ddyfal ar gyfer Adnewyddu y Cyfamod ? Yr ydym yn galw sylw at y mater yr wythnos hon fel y gallo pwy bynag a welo ein hawgrymiad yn deilwng 0 sylw gael amser i barotoi i'w weithio allan. Yr ydym yn anfoddlon iawn i golli yr hen bethau da, ac ar yr un pryd yn awyddus iawn am i gymaint o fywyd newydd gael ei roddi ynddynt ag a fyddo yn bosibl. 0 wneyd hyny credwn y byddai i ni fel Cangen o'r eglwys fawr gaelBLWYDD- YN NEWYDD DDA. J
Advertising
BEDDFAEN Y PARCH. JOHN EVANS, EGLWYSBACB. [GAN GWAENYS.]) Fel mae'n hysbys i ddarllenwyr y Gwyliedydd claddwyd corff yr anfarwol "Eglwysbaoh" yn Cemetery, Anfield, Lerpwl, yn yr un beld ag y oladdwyd ei briod, yr hon fel y gwyddys oedd yn ferch i Mr John Prichard, Norwood Grove. Mae monument hardd a ohostus (gwerth ugeiniau o bunoedd) ar y bedd er's blynydjoedd, ac y mae orenyf heddyw i hyabysu darilenwyr y Qwyhecfydd fod Mr Prichard wedi gwario agos i ugain punt arall ar y gof-golofn yn ddiweddar. Efallai na fvddai yn niwed i mi grybwyll fod bedd yr "Eglwysbach" wrth ochr y brif-fynedfa sydd rhwng oapel yr Ymneillduwyr a chapel yrEglwys- wyr. Gellir gweled y geiriau "John Evans, Eglwysbach" bellder o fiordd oyn cyraedd y monu- ment, a. phan ddeuir gyferbyn a'r gof-golofn ceir a ganlyn ar yr ochr sydd yn gwynebu y fiordd YMA Y GORWEDD GWEDDILLION MARWOL JOHN EVANS, EGLWYSBACH, GWEINIDOG WESLEYAIDD. Ymroddodd yn foreu i wasanaethu Duw yn Efengyl Ei Fab, ao ar bwys ei d&lentau dysglaer, a'i lafur difliao, yr oedd iddo ssfle amlwg yn mysg Efengylwyr blaenaf Cymru. Cyrchai y torfeydd i'w wrando yn mha le bynag y pragethai, ac ar- ddelwyd ei weinidogaeth swynol a nerthol er dyohweliad ao adeiladaeth llaweroedd. Argyfrifei ysbryd llednais ac addfwyn, yn ogystal a'i ddoniau poblogaidd, yr oedd yn anwylddyn y Genedl. Trwy ei ymarweddiad dichlynaidd harddodd athrawiaeth Dnw ein Hiachawdwr. Ar ol bod am tua deugain mlynedd yn helaethion yn ngwaith yr Arglwydd," bu farw yn ddisymwth, NOS SADVFBN, HYDREF 23, 1897, (IBA. AB TSTWELIAD A'B DDIBAS HON I'E AltoAti 0 BBBGBTHU Y SABBOTH DYLYNOL) yn 57 MLWYDD OED.