Y Dydd

ADGOF UWCH ANG-HOF. GAN GUTYN EBRILL. (PARHAD.) WILLIAM RHOBERT, VOELGRON. Ei ddychweliad o Le'rpwl i Ffestiniog a ddengys i ni ddolen gydiol arallyn nghadwen amgylchiadau ei oes. Aeth i weitbio gyntaf, rwin meddwl, at Huw'r Crydd, tua'r Hen Glanygors, He y cydweitbiai fa dyeithriaid doniol o wahanol fanau. Os bu yaoarfer a gwneud esgidian cryfion i'r chwarelau yn lantais i gwblhau addysg g dprawl en eyfill yn y cyfeiIiad hwn, bu ei finishing strokes yntau o'r fFasiwn Ne'rpwlaidd o fantais i'w gyd- weithwyr yn Ffestiniog. Cyn hir wedi hyn, cawn ef yn codi busnes ei hun yn Hafodlas a'r Fourcrosses, lie y bu yn llwyddianus yn y grefifc, a chtnddo anoryw o weithwyr gydag ef amryw o flynyddau. Yr oedd vn hen lane erbyn hyn yn cadw ty iddo ei hun a'i chwaRr, ao eraill yn wein- yddesau Ar brydiau. Elai'n fynych y pryd hwnw i Le'rpwl i brynu lledr ac angenrheid- iau eraill at ei fusnes, gan gerdded yn oilmen ao ol dros y mynydd yn Mlaeuau Dolyddelen, &c., i Fangori gwrdd a'r 'Packet.' Ar un o'r ymweliadau masnachol hyny y gwelodd ei aowyl Fariah gynta erioed. yr hon a brof- odd wedi hyny yn ycngeledi gymhwys iddo, ac yn ua o oreuon gwragedd yr (,es. B/dd ii hanes ei garwriaeth blaen ef 4 Mariah eystal difyrwch i ieuenctyd darllengar yr oea bon ag a fyddai nnrhyw nofel seiliedig ar tieithiau a elli i gael ar bwnc o'r fath. Lhwer plim, m inyd difyr a gafodd Rhisiart Morus Rhisiart, Pyrs Dafy 11, a minau, yn mheirian- dy mawr Penvffrldd yn y Diphwys, yn rnyned dros helyntion ei garwdaetb. Yr oadd o 'n ddoniol! yn tor! trwyddi hi i siarad a hi am y tro cyataf ya Le'rpwl drwy drefn- iad ei gyfaill Mr. Owen; ei apwyntiad i'w chyfarfal hi ar y cei yn Man gar, yn cerdded dros Fwlchmaenpig, tros Benygwrbyd i'r Cipal Oarig i gwrd 1 a'r cerbyd mawr o Llln- dain—hwnw yn Uavm eisoes fel nad oedd obaith iddo am lift i Fangjr, ao nis gwyddal yn y byd mawr pa le i gael gafael yn Miriah os nad elai yn brydlawn at ddyfodiad y y 'Packec i fewn o Le'rpwl. Yn nghanol y tywyllweh hwow, rho M'S rbyw Samaritan oedd yo well up to the dodges gyda'r orbydau llawnion, ein cyfaill ar y tfordd allan o'r dyryswch hwnw. Parodd iddo ddringo i fyny i ben y cerbyd cyn gynted ag y disgya d'r guard ac eraill 1 giol ea tropyn yn yr hotel, a pheidiwch er dim, meddai'r doethwr, a gildio'ch lie. Yr adeg i gychwyu a ddaeth, a'r gyriedydd yn clecian ei chwip, ac wele'r guard yn gorchymyn yn awdurdodol iawn i'n cyfaill i dd'od i lawr. 'Come down,' maddti hwnw, nerth ei ben. 'No I wont!' ebai W. R., ac oni buasai en nerth a phendeifyniad Herculaidd Caria I Mariah, a brys y ce;byd- wr am fyned yn ei flaen, buasai'r cyfarfyddiad serchus ar y tr-ech yn Man^or wedi ei ddy- ryoH1 am y dydi hwnw, os nad am byth. Pob peth yn iawn, gan iddo ddai ar y s £ t; y cyfarfyddiad yn hapus iawn yn ol y portrea L Oyn bo hir iawn wedi byn arweiniodd W. Rhobert ei anwylyd fochgoch, lygad ddu, at yr allor briodasol, ac yn wraig i w dy ar- drethol ni hun yn Mlaenisu Ffeatiniog. vJawaant flynyddoedd I fyny ac i lawr, yn ol ansawdd masnach y piyd hwnw. Buont fm dau wrthi yn ddiwyd i gael y ddeupen i'r llinyn yn nghyd, wrth weithio i'r Iluaws ar goel, a magu plant ar fyd Hed galed ami i gyfnod. Yr oedd ein eyfaill wedi ei ddysga o'i febyd i tyw yu gynil, a bu da iddo hyny, erbyn i gynifer o'i gwsmeriaid redeg ymaith i bedwar fan y byd, ac ac eraill i ymesguaodi, heb dalu eu dyledion iddo. Yr oedd y fath sefyllfa, a diffyg egwyddor, i ddyn gonest a phlaen, fel dwfr ar haiarn gwynias. Gwnelsai ei adroddiadau am ei deithiau misol i'r chwarelau i chwilio am arian oedd ddyledus iddn, heblaw aiwrneion pell i Fangor a oaanau eraill, ar ol y bobl, adeg gwneud y flordd haiarn, &c.—lyfr eang n. gwlr etfeithiol. Rhaid i mi bellach frysio yn mlaen, onide nl chynwysa dyddiau lawersmo'r hyn a allwn ei ysgrifenu an wrthddrych fy nghofiant. Ei gymeria,l fel gwlaiwr a christion yn nghanol a diwedd ei oes, a ddaw yn nesaf i'n sylw. Yn Mlaenau Ffefctinlog y gwnaeth el wrhydri penaf yn y cyteiriadau tyn. Da y gwyr amryw o wyr da meWi byd ac eglwys y dydd hwn, mi hyderaf, am y gwasauaeth dihafal a wnaetb "William Robert y crydd" i fasnach, gwleidyddiaetb, a chrefydd trwy yr holl fro boblogaidd. C/nlluniodd ef gyda chymorth eraill, tath o Opodeitlas n brofodd yn rhagredegydd cymwy^ i'r Co-operative, er budd y gweitbwyr ar adeg pur gyfyng ar eu hamgylchiadau; a phe bwasa; pawb a t'u'o gyfranog o'r busaes hwuw-Ab Ithel Fund &o., mor gydwybodol, gonest, clir a hunan- ymwadol n'r bea ^gyfadl unplyg, buasa.i'r ihvyddiant yn fwyj^a'r gofidiau a'r colledion yn ilat eu rhif Bu yn rhanddaliwc yn nghwmni'r hen Anonerau, a diwyd a ta i esSyn y dvlaowad h wnw y Hordd y cerddal, hyny pryd nad oedd nefnogi a derbyn a darlleh papyr newydd yn ffaslynol. na chyftredin yn Nghyinru. Yr oedd yn Rbyddfrydwr o'r Rhyddfrydwyr, at yoiladdodd 'el.dewr i gychwyn y cadymgyrch o Gastelldeudraeth pan nad oedd weledigaeth eglur fod onil niter t'ech w o'r bobl gydig ef. Yr oedd yn ddlgon 0 fatch, i hyd yn n-)d Llwyd o'r Cefn- faes ar bwnc yr etholrestr a threfnidedd gwladol. Yr oedd el gynlluniau doeth, a'i weithgarweh gwrol yn bethau nas cwrddid &'u cyffelyb yn ami, yn y dyddiau hyny yn mysg y dosbarth gweithiol yn Nghymru. Nid un oedd ef y gellid ei brynn 4 tfafran, na'i ddychrynu & bygythion. Yr oedd eri gorff a'i enaid y fath fel ha throai'n ol er neb, ac ni phlygai yn un man ond ar lwybr ei ddyledswydd, HC o dan argyhoeddtad ei gyd- wybod. Dymi ni bellach yn ei gael fel un o'r prif gymeriadau gweithgar yn jeglwys Annibynol Bethania ao yn dringo i fy ly o rig i rls o'r doaba^th iaaf ya yr ysgol SuI. i flaenor galluocafyr eglwys. Yroeddganddo ddawn uaturioL i addysgu plant a denu ea gylw. Y chydig o rodres ac o ymddangosiad yn ei wisg, yn ei lais nai eiariu a geid un amser. Nid oedd fawr o farddonSaeth yn ei natur, ac ni ffugiai un dull allan o'i natvir resyunol ei h'f. Dichon yr ymwn d y ptyd hwnw fwy a'r dsall nag a wnai a'r galon; ond, fel y tynai'n mlaen at henaint, yr oedd perarogl orrawnsypiau Canlan i'w deimto'n fwy clir ar ei gyfarwyddiadau a'i gyaghorion a'i weddiau. Oa y gwyddai ei hen frodyr yn yr eglwys yn Bethania-yr adeg gyfyng hono-a'r ddyled fel hunlle arnynt, da y gwyddent am gyfarwyddiadau gwreidcltol a dihafal William Roberts iddynt dl'od allan o'r trybini a thaliir ddylsd. Efe, ein hen arwr, ydoedd cynllunydd y Gymdeithas Gyd- ranol a brofodd y fath fendith yn eglwysydd Ffestiniog, a maaau Uuosog eraill erbyn hyn. Pan yr oedd yr arian a godasid ar gapel Bethania yn aiddo un dyn, a hjwnw yn dwrn- ai (!) ac y gyrai short noticearu danyat, yr oedd y byd bron ar ben ar y swyddogion Ellis Edwards o Benrhos; L^wis Thomas, Frondirlon; a Lewis Thomas, Shop M *enoff- eren. Yn y cyfyngder hwnw cynlluniodd William Roberts iddynt gael amryw o bobl y lie i fyned o dan faich y ddyled ac i fenthyca arian gan amryw^beirsonau| yh bytrach na bod yn ngallu un dyn eu dlnystrio. Ond cael pump o bersonau|i gaePgafael ar bawb o ugain punt, dyna ^100 wedi eu sicrhau, ac felly yn mlaen. Codwyd: yj:Gymdeithaa y soniais am dani, a thrwy gynorthwy y gallu- og a'r ymroddgar David Williams, Ysw., o Gwmbywydd, fel ysgrifenydd, &c., a cby- nihellydd i'r bobl ieuaine gynilo eu hariana'u rhoddi yn fisol yn d'MUg yn y Gymdeithas yn Bethania, fel y ceffid eu benthyg i dalu'r ddyled, daethpwyd allan o dy y caethiwed yn fwy na choncwerwyr mewn amser^cyfaddas Gall fy hen gyfeillion galluog y Mii W. Rowland, gynt o'r Votty <b Bowydd, a Robert Owen o'r'Welsh Slate,' ac eraill o ddisgybl- ion boreuol W. R. yn Bethania, ddwyn tyst- iolaeth i'w wasanaeth ef t'r achos yn nyddiall ei tlinfyd. Pa fodd ybu i awdwr a beirniad y traethawd arobryn ar 'Hanes Annibyniaeth ya Ffestiniog' basio heibio heb son am enw William Roberts o gwbl, ?jydd yn anhawdd i mi ei esbonio. | Ond, er y dystawrwydd hwnw fe lefa'r gareg o'r mur, a'r trawst o'r gwaith coed yn Betbania am gynorthwy an- mbrisiadwyein cyfaill i'r^achos yno, cystal ag i Annibyniaeth dros yr hoU blwyf. flu yn gynorthwy i hregethwyr ieuainc, faegys John Isaac alluog, ac eraHl, a gweddïwyr ieuainc y bu yn eu hyfforddi rhwng yspeidiau'r moddion yn nghreigiau Dolygaregddu a'r bryniau cyfagos. Gallesid dwayd am dano y pryd hwnw, pan nad oedd gweinidog sefydlog yn y lie, 'Oorsen ysig nis tyr, A llin yn mygu nis, diffydd.' CydweltHiai lawer hefyd a'r gweinidogion Daries, a Fairci >ugh, a Gwalchmai; er y bu ei deimladaii ar hyd ei oea yn dra gwrthwynebus i dra-arglwyddiaeth gierigol. Ei w'ir awydd?ryd ef ydoedd, *r i bawb gael cyfle I ganmol ei Dduw yn y modd goreu y gallai. Ba trwy ddaliadau felly, gryn dipyn owrtbdarawiad rhyngddo ef ag amoøll un o dan gwbl urdd^u. Magys y m ie i bawb o'r hit ddynol ei fan gwan a'i becbo l parod i'w simgylchu, felly yr oedd i'n hen gyfaill. DywedMs iddo fod yn dra hyddysg gyda'i ddwrn yn more't oes, ac i raddau, nid vmadawodd yr anian hono oddiwrtho yn nghanol oes ddefnyddiol. Gwaê a fyddai i'r hwn a flinai onnod ar ei hini ddyn; a phrawf o hyny gafwyd un nosan wrth dderbyn arian yrEisteldleoeddyti Bethania, Ceryddai un o'r brodyr (Humphrey Roberta 'rwyn meddwl) ein cyfaiti W. R., am na ddaeth i'r II.. lie yn ngbynt, ganfod ei bresenotdeb ef yn bwysig at y busaes hwnw. Yr oadd ein harwr wedi d'od gyhtaf gall- ai ar ot cwblhau oeia'adan afreaymol llu o'i gwsraeriaid gyda gwisg eu traed a dyoddef ami i sen gaa. rai o'r rhai byny am na fuasai eu beiddo'o barod, & fl. Pa gi-ydd, neu ddill- edydd neu 6f, neu saer gwledig sydd yn fyw na wyr i raddau pell am deimladau tyner a da, wedi eu cythruddo'n fawr a'u taflu oddiar y rheiliau yn herwydd afre^ymoldeb cwsmer- iaid diamynedd a direswin1 Ceir pob un o'r cyfryw yn ymsythu mat pe byddai y crefftwr druan yn byw ar ei uymhortb ef yn uni, Wel, yr adeg a nodais, pan y snapiaty brawd hwnw ein harwr o dan y fath atngylchiadau, ac yntau wedi d'od cyn gfnted fyth ag y gall- ai i gyflawni ei ddyledswydd ddid&l, methodd fy hen gyfaiil a dal yn awr y brofedigaeth hoo) cododd ei law a tharawodd y brawd eg- wyaig. (I'w barhau.)