Y Dydd

HANES PLWYF .GEfcYN'N. CAN CftLYWlN. j| Penod XIX. Yny benod hon bydd i mi draethu ychvd- ig yn fanylach nag y gwnaethura eto ar rai o brif symudiadau presenol Plwyf Celynin. Ynddiweddaradeiladwyd eglwys (neu Igapel eglwys'') newydd fecoan hardd yn agos i Roslefan, gar y Bwlch, ac adgyweiriwyd hefyd yr "hen Langelynin;" ond anami, os o gwbl, y mae gwasanaeth ynddi. Yn Llwyn- gwril hefyd y mae nifer mawr o dai newydd- ion heirdd wedi en hadeilada, yn nghyda chapel i'r Wesleyaid, ac ysgoldy eang yn perthyn i'r School Board. Yn ddiweddar hefyd adgyweiriwyd capel y Methodistiaid yma oes y mae yn edrych fel nH newydd. Ceir yn ymyl y pentref yr orsaf ("Llwyn- gwril Station,") a phalas newydd hardd y Pentrebach, cartref y diweddar Ddoctor Williams o Ddolgellau. Yn y Friog nid oes llawer 0 gynydd wedi bod 'mewn' adeiladu, amgetl gwneud Ynysfriog o'r newydd, a chapel i'r Methodistiaid, &c. Yn Arttog y mae nifei mawr iawn o dai newydd- ion wedi ea cyfodi, tin o ba rai yw palasdy enfawr Ty'nycoed. Ceir yma dri o gapeiydd newyddion, un i'r Annibynwyr, un i'r Methodistiaid, ac un i'r Wesleyaid, yn nghyda thy anedd wedi ei droi yn addoldy tychan i'r Bedyddwyr. Gwelir oddiwrth hyn mai cynyddu yn gyflyin y mae adeilad- beth yn Mblwyf Celynin, a phrawf y galwad- an mai cynyddu a wna eto. Tirdriniaeth aefyd a geir ar safon uwch yma nag ybu o hryn lawer, mwy o gloddio a digaregu, grefniu, gwrteithio, a chodi mwy o gnydau yn yr un faint o le, &c. Prawf o gynydd tirdriniaeth neu amaethyddiaeth y plwyf yw fod y trigolion yn dechreu ymgystadlu mewn ymdrechfeydd aredig, ac yn derbyn gwobrau da am fenyn, anifeiliaid, &c., yn yr ar- ddangosfeydd anifeiliaid e gynelir yn Nolgellati. Ond teg ydyw sylwi nad yw tirdriniaeth y plwyf gydradd mewn cynydd i'w adeiladaeth, o'r hyn lleiaf dyna fy marn i. Ymwelwyr y plwyf hefyd a geir yn lluosogi, yn enwedig yn yr haf, i gasglu nerth ac adnewyddiad meddwl yn ei VlD- drophleoedd, enwedigol Llwyngwril, Arthog, a'r Friog, y gereu o'r haner, a mwy na hyny, o'r cwHl, ond gresyn mawrmai yma C y mae lleiaf o dai i dderbyn ymwelwyr! Mwnydd- iaeth a chwarelyddiaeth y plwyf sydd ar gynydd yn barhaus. Ceir arwyddion tra addawol yn yr "Anna Maria Mines," Gallt- yffynonrydd, a "Chyfanedd Mines." Llech- chwarelau Ty'nycoed a'r Goleuwern hefyd ydynt weitbydd o gryn faintioli, yn rboddi gwaith i ugeiniau o bob), a tbrysor nid ychydig. Saerniaeth, gofyddiaeth, &c., a geir yn lied flodeuog yma, a gall Plwyf Celynin yffiffrostio mewn amryw grefftwyr cywrain a chelfyddydgar. Cerddoriaeth yn ei gwahanol ffurfiau > ydd yn cynyddu yn gyflym, yn enwedig yn nodiant y Tonic Solffa. Gellir cyfrif Plwyf Celynin yn neillduol gerddorol, ac ynddo rai o'r lleiswyr mwynaf yn Meirion. Y mae corau y Bwlcb, Llwyngwril, Arthog, os. nid y Friog, wedi enill cryn glod ac enwogrwydd ar y Dwyfan {stage) tnewn cyngherddau, &C., o bryd i hrvd yn ddiweddar, a dongys eu hymdrech diflino gyda chaMu y dt-ttant y" fwy enwog fto. Llenyddia. ith hefyd a gmr yn cynyddu y naill flwyddyn ar ot y llall yn ein mysg, IQwy o gyfarfodydd llenyddol a chvstadleuol yn cael eu cynal, a mwy o bersonau talentog yn dechreu arfer eu dawn i areithio, bardd- oui; ac^ys^rifenu i aewyddiadcron, ke, Cyfnod gwyllt, o'i uymharu a'r amser a fu, yw y cyfnod presenol ar hanes llenyddiaeth Plwyf Celynin. Ffaith bwysig yn hanes llenyddiaeth plwyf mor fychan a hwn yw y ffaith tod ynddo o gylch ugain o bersonau a fedrant ysgrifenu ertbyglau, &c., yn lied wych i newyddiadur, h.y., pe, neu pan y ceisiant, yn nghyda chwech, os nid mwy, o lenorion lied adnabyddus, enwedigol Mri. Rees Jones, Ty'nybuartb, William Hugbea, Pelinwchaf, y ddau o Lwyngwril, Ap Einioo oBanteinion,gerFriog,Humphrey Williams, Bwlchgwyn, Ellis Roberts, Tyddynseffrey, a John H. Owen ("loan Aled"), Arthog, rhai y gwelsom ysgrifau, &c., rbagorol o'u gwaith o bryd i bryd. Addysg hefyd sydd ar gynydd yn ein plith. Gwir i ni gaol brwydrau ceiyd yn achos addysg yn Mhlwyf Celynin; ond daethom allan yn fuddugol, y mae symudiad y School Board yn gweithio yn byrwydd, a'r ysgolheigion perthynol i'r Board a'r National Schools yn anrhydedd i'w hathrawon, ac i'r plwyf. Gweinidogaeth yr efengyl a'r Ysgol Sabbathol hefyd sydd mewn sefyllfa hynod flodeuog yn Mhlwyf Cplynin, ac ami un yn troi ei wyneb i ym- ofyn am y ffordd tua Seion. Ac ystyried y marweidd-dra crefyddol sydd wedi ymdaenu dros yr eglwysi, credwyf fod Hawn cymaitii o olion gwres y "Diwygiad" yn aros yn y plwyf hwn ag un arall yn y rhan hon o Feirion. Ar yr un pryd, meddyliwyf fod y gwres nefol hwnw yn i-bedeg yn gryfach yn y 11 y canu yn awr na dim arall! Ond y symud- iad gwylltaf o'r ewbl yn y ptwyf hwn yn awr yw Temtyddiaeth Dda. Rhyfedd yr olwg ardderchog a' mawreddog sydd ar y frawdoliaeth yn ei lif.ai dirwest! Y maent yn llu banerog, ac yn dyrfa yn cadw gwyl! Yn eu plith ceir "cewri meibion Anac," fie ambell i "Goliath o Gath" o feddwon yn dwyn iau sobrwydd mor ufudd a'r hen arwvr a ddyoddefasant bwys y dydd a'r gwres yn mrwydr fawr dirwest! 1 mae nifer Temlftn Llwyngwril, y Friog, ac Arthog, yn lluosogi y naill dro ar ol y llall, ac amryw o'r rhai yr ofnodd ffyddloniaid Seion y gwelid eu claddu yn medd y meddwyn yn bwrw en coelbren yn en mysg, ac yn penderfynu yn nghymorth gras ddilyn bacbedd newydd y gweddill o'u dyddiau. Os y galwyd y bywiogrwydd a fu a'r grefydd amser yn ol yn "Ddiwygiad Crefyddol," ai ni ellir yn rhesymol alw v cynhwrf rhyfedd a llwydfi- ianns hwn yn Ddiwygiad Dirwestol? Y Nadolig diweddaf, 1875, cynaliodd Temlwyr Da Llwyngwril eu "Gwyl Flynyddol," a chawsant un o'r cyfarfodydd goreu er dech- reu y symudiad. Teg hefyd yw sylwi fod yr Eglwyswyr yn y plwyf hwn yn dra effro a llafurus, ac er nad yw eu nifer yn fawr, y mae eu sel a'u ffyddlondeb gyda'u cyfarfod- ydd gwahanol hwy yn fawr iawn, ac yn deilwng o ganmoliaetb, canys gweddus a hardd ydyw gweled pob plaid uniawngred neil gristionogol yn bur i'w daliadau a'u begwyddorion, er hod yn Hai eu nifer na pbleidiait eraill o ddaliadau dipyn yn wahanol. Y Parch. J. E. Davies, M.A., parson y plwyf, sydd ysgolhaig gwych, ac yn weithgar a llafurus anghyffredin gyda holl achosion yr eglwys yn gyffredinol. Fe! hyn, wrth i ni fwrw golwg dros ansawdd wladol a cbrefyddol Plwyf Celynin yn y cyfnod presenol, credwn y cydolyga y dar- llenydd a ni ei fod yn blwyf ag sydd ar gynydd, ac yo cynwys cryn dipyn o enwog- rwvdd mewn amryw ystyron lie bwysig j enw a Uwyddiant ei drigolion. Os wyf yn ei ddyrchafu yn rhy uchel yn ngolwg y cyfyng feddwl, co6ed y cvfryw yrymadrodd syr'd yn dywedyd mai "Cas gwr ni charo y wlad a'i mago."

¥ man. Er's hir amser bellach y mae'r chwarel- wyr yn gorff lluosog o weithwyr diwyd a gonest, ac yn hvnod hoff o ddarllen a myfyrio gwahanol gan^henau dysgeidiaeth a gwyddor, fel o'r braidd nad oes yr un ganghen faddiol heb i un fu gynt yn chwarelwr alia hynodi ei hun ynddi. O'n blaen gwelwn gopi o gylchgrawn misol o'r enw "Y Chwarelwr," cyhoeddedig yn Llan- beris, gan Mr. Richard Owen at wasanaeth y dosbarth gweithiol a'r llechweithwyr. Ceir fod yr argraffwaitli yn lan a destlus, a'i gynwysiad yn amrywiol, buddiol, ae adeiladol. Digon tebyg mai hen chwarelwr yw yr argrafrydd, ac mai lienor galltiog o chwarelwr yw y golygydd, a bod ohwarel- wyr llenorol a dylanwadol yn shareholders o bono yn nabob chwarel, ac yn llywyddion pwyllgorau gweithiol o'i blaid yn eu gwahanol ardaloedd a'r cylchoedd y troant ynddynt. Deallir mai yn fisol y pery y chwarelwr am y tri mis cyntaf, yna daw allan yn wythnosol er budd a mantais i'r holl ddosbarth gweithiol. 'Galarg&n hiraethus,' a 'Cb&n y pres,' gan Alarch Gwyrfai, 19 Llainwen Terrace, Llanberis. Can ddesgrifiadol a liawn o gyd- ymdeimlad yw y flaenaf am ac ar ol Mr. D. O. Williams, Penyceunant, a'r olaf, sef Can y pres, sy'n gan hapus a bwylus, mor bynaws a'r pres, ae i'w chanu ar y d6n "Hen wlad fy nhadau." Y mae hon ei hunan yn llawn mwy na gwerth ceiniog,— "Pres, pres, O! fel mae pawb am bres; Y geiniog gron, a'r gwyneb lion, Pwy draetha'r fath hel sydd ar hon." Pryddest, "Y Dymhestl," gan Mr. John Owen. Ceir yn y bryddest hon ddarluniad byw o dair golygfa, nid amgen y tawelwch a ragflaenai yr ystoria, y dymhestl yn ei haruthredd, yr adferiad o boni yn puro ac yn bywhau anian drwyddi oil. Yr ydym wedi darllen y bryddest hon gyda bias, ac nis gallwn lai nag edmygu talentau Ap Glaslyn. Y melit fflamgoch a ddarlunir,- "Fel seirph yr ymdorchant:yn chwim drwy'r uehel- ion, Ac eilwaith ymglddant mewa dudew goluddion; O! ryfedd alluoedd, aflonydd olygfa, Elfenau dirdynot mewn penbleth orneatfa, Blith draphlith o'u pebyll yn llidiog ymrithiaw, Gan erchi rhyw farchwydd, a chroea ymrigoliaw Trwy'u gilydd, a'r dyfroedd i waered ddisgynant, Oil am y cyntaf drwy wyntrwyll ymdadant, Gan daenu byddardod ar led broydd tawel, Tra fyddo'r elfenau afrywiog mewn rhyfel." Dartunir y taranau fel trwst cantau yr ystorm, ac onid desgrifiad gwreiddiol o'r daran ydyw ei bod yn carlamu nes chwysu cawodydd yn llif,- "A chantau cerbydau y dymhestl daranant 0 gwmwl i glogwyn, i glogwyn heb rif; Och! drwyddynt yn greulawn ei chadfeirch drwm* drystiant, Carlamant nes chwysu ]cawodyd 1 yn llif." Rhydd anian lith ar fawredd lor, Er bod mewn trwblydd blin; Ac yn ei gloddest mwyaf oil Mae'n bair at buro'r hin." Heh yrnbelaethu dymunem lwyddiant mawr i Ap Glaslyn 81' v m.-i-q bsrddonol.