Y Dydd

AT Y PARCH. E,. STEPHEN, TANYMARIAN. Syr,—A ydyw y don, Hampton wyf yn meddwl, ydyw ei henw, yn y bar diweddaf yn ei le fel y inne ? Onid D a C ddylai fod yn lie dwy D yn disgyn i'r B fflat yn y rhan gyntaf ? Mesur cyntaf ydyw, beth bynag.

AT GYFANSODDWYR A CHYHOEDDWYR LLYFRAU CANU. Foneddigion,—Byddai yn llawer mwy hwylus i ganwyr yr harmoniums, pe y rhoddech yr Air ar y staff agosaf i'r Bass, yn lie ar yr uchaf, trwy fod y Bass a'r Air yn mhell iawn oddiwrth eu gilydd, i edrych ar y ddau ar unwaith wrtli ganu ton. HORPWJTT CANO.

,f! j, topsfeAN TJCHAF sWYDD TEIFl., '7' I r f' I. l' I. BEIH A WELAIS At) A GLYWAIS. ». MR. Goln^Y mae yr hen ddiarcb hono yn ddigon gwir,—'Po hwyaf y byddo dyn byw, mwyaf wel, a mwyaf glyw.' Wedi arfaetliu o honwyf y mynwn weled tipyn o'r byd, cymerais fy hynt i Aberystwyth, (Brighton of Wales, medde nhw), ac a dweyd y gwir i chwi, y mae hi yn grand ofnadsen. Wedi i mi agor tipyn ar fy llygaid; ac edrych tipyn o'm deutu, pwy a gyftucfyddaia yn ddamweiniol, neb amgen na'r hardd a'r lienor Aib MyrddiiJi gohebydd parchus y DYDD. Y mae un edrychiad ar Ab Myrd-lin yn ddigpn i argylioeddi un. fod ganddo ymenydd. Piti garw fod yn rhaid iddo wrth ffyn baglau. Cawsom ymgom ddifyrus dros ben; ond er mor ddifyrus.oet^, yr oedd bry^ ar Ab Myrddin i fyned at ei gwilsen, a minnftu eisiau gweled pob rhy- feddod; ar hyn daetli cyfaill heibio, adywedodd wrthyf am fyned gydag ef, ac yn ddiseremoni ffwrdd a rti, ac allan o'rdrbf, a. heibio i'r Wdrkhouse, a'c ^vrth syllu arno, tarawodd yr englyn hwnw i fy nghof, o waith Caledfryn, os wyf yn siwrr—1 TJ i lwydo tyjpdjon,—dysgu « Y dasg o fyw'n feinion; ifv •' Gatw hel i'r fangre hon 1 r 3Rai haeddai fod yn rhyddion." Ond off a ni, ys dywed pobl y gweithiau, ac i dop Rhiw Glais, ac oddiyma yr oeddym yn gallu canfod y dref yn swpyii diogel. Y. mor mawr yn ymyl y dref, ac ami i gweh yn llawn o foneddigion yn ymbleseru ar hyd ei wyneb llyfn. Arolaroa ychydig yma, aethom rhagblnen hyd at waelodRhiw SiOll Saer; digon tebyg i'r lthiwliwn gael ei enw wrth ryw hen Saer oedd yn byw yn ei odre; y mae yma dy newydd hardd yn bresenol, ac yn hwn y mae rhieni y Parch. J. C. Jones (Cynddylan), yn byw, yr hwn a ymadawodd &'r Trefnyddion Calfinaidd, ao a unodd A'r Annibynwyr; hanes sefydliad pa un a gawsom gan Ab Caledfryn yn y DYDD yn ddiweddar (yr wyf yn edmygu ILythyrau Ab Caledfryn yn fawr dros ben yn y DYDD). Dyn ieuanc o dalentau dysglaer yw Cynddylan; y mae yn fardd gwych, ac yn ysgolhaig da; a phan oedd yn Fethodist, yr oedd yn gawr o bregethwr, medde y Methodistiaid. Dyna dystiolaeth fy ngliyfaill wrthyf; oblegid y mae of yn ei adnabod yn dda. Bu dadl frwd rhyngddo ag Aaron Mochnant er's tro yn ol ar faes y 'Faner,' yn- nghylch pryddest Cynddylan. Yn mlaen a ni etto bob yn gam, hyd at balas Syr Pryse Pryse, Barwnig, Gogerddan, fel ei gelwir; y mae yn dy eang iawn. Wel, meddwn i, dyma real Whig yn byw yma. Ie, medde fy nghyfaill, gweitbiodd ef a'i ewythr, Col. Pryse, a Miss Pryse, yn nghyda thculu Lodge Park, yn orchestol dros E. M. Richards, Ysw., A. S. Y mae y teulu hwn yn uchel ei barch yn y gym- ydogaeth am eu haelioni i'r tylodion. AVedi lioli ychydig, yn ii-ilaen a ni etto hyd yn Penrhyncoch; y mae hwn yn bentref tra lluosog a glanwaith; deallwyf l _li,'ti I,¡. II; j. mai Bedyddwyr yw y trigolion y rhan fwyaf, a bod gan- ddynt weinidog llafurus; y mae yma ddwy deml i'r Pnw, Bacchus, ai tybed fod eisiau cymuint? rhoddaf gyngho*' i'r Penrhyniaid, mynweh weled eicli pentref heb yp v^u ( dafarn, mynweh ddirwest i fod ynblodeuo yna, Uefwwh yn uchelyn erbyn y diodydd meddwol, nid ydyiit ond melldith yn mhob pentref. Nid oedd llonydd i mi gan, fy nghyfaill heb fyned yn mhellacli etto: wel, dYlna ni; yn Salem; yr oedd yn rhaid aros yn Salem dros y Sul, ac yna myned y Lliin canlynol hyd yn Talybo^t a'ri. liorth; cawsom letty cysurus; a bore Sabboth cawsoflV bregeth ragorol; sylwais ychydig yiiia a thraw jjx ..yi, capel; yr oedd yma lon'd y capel, ac yn wir y mae yn,, gapel eang iawn, a'r dosbarth gweithiol y rhan fwy^f,, yn gwneud i fyny y gynnulleidfa; ond y Mae yraa W lied gyfoethog yn perthyn i'r eglwys hon—amaethwyr cryfion. Sylwais yn neiflduol ar y cyhoeddwr, yr oe^d .i yn cyhoeddi trefn y cyiarfodydd dyfodol nior eglw,a „ phwylIog,a'r gorevj. gly^aia1 yn fy mywyd. fiwri^aj^ eangu'ar y ll^liwn yn ngliydaV ^iflj B^ ^o^saf.t J, UijiU li.li.il it* iff* '( la i-li. c.iliU f v

GOFYNIAD. i ia j aaJii tllot* it.sW MB. GOi^,—Typier ,-vfn Ryddfry:d\vjr ffraejtnk ibkejillaw. y a'i galon yn ftlamjo o sel am ddadgysylltu a dadwaddoli; 1 yr Eglwys yn Nghymru. Tybier hpfyd amyr .unRbydd- (• frydwr a'i galon boeth yn liiamio o s'el .i gyfia.wnha«..i gormes arglwyddi tiroedd Cymru yn trfti tenaiitiaidi!. o'u ffermydd am eu Hymneilld uaetI1, Y gofyniad. yw, A ydyw sel fforchog felly yn ol GONES^UWYDU?. Oj* profir ei bod yn ol gonestrwydd» fiewc.jt.^pyn,fl fvaitV,.j..J brofi ei bod yn .ol common 6fen«e, .»'

,;1" ,¡na¡¡rrl tI ,II(!¡laô:í I -w ".1., I il I.i.lltiJllWg tkqOL 6EXEDLAETH6li. MACHYNLLETH, A PHLANT- YR Y:M-t NEILLDIJWYR. 1 MR. GOL.Er nad yw awdurdod yr Eglwys Wladbl heddyw y petli fu unwaith yn Nghymru, ettodengytt yr eglwys mai yr un ydyw hi byth a hefyd. Nid •dim sydd yn .pertliyn iddi hi o ragoriaeth heddyw ragor yn I y dyddiau gynt, yw yr aclios fod un Ynmeillduwr yn cael anadludim yn awyr-gylch rhyddid crefyddol (t'1 gwbl. Er nad yw yr lien lady heddyw yn ddigon. galluog i gyneu tan i ffaglu Ymneillduwyr—diolch bach iawn ddylem roddi. iddi ar y cyfrif liwnw. Mae ettø III yn cyflawni gweithredoedd eithaf atgns-mae'n gwnctud4 pobpeth digon annheilwllg ag Yirineillduaeth, Irior bell ag y mae ei gaUu hi druan yn cyrhaedd neu sylwer- ar y pethaji c&nlynol:—Rhoddwydrhybudd yn ddiweddar ,¡ fod i'r plant perthynol i'r Ysgol Genedlaethol fyned i ysgol yr Eglwysar y Sabbath, ac yn rhinwedd-y cyfryw _■ rybudd garfodid pob un a annfuddhai i dolu dwy ■ geiniog o ddirwy. Ac fel y mae yn ddrwg genyf ddweyd, y mae yma. rai plant i Ymneillduwyr eisoes, wedi gorfod talu. Gresyn o beth ydyw fod ihyw ddyrnaid o Eglwyswyr yn cael ysgriwio a gorthrymu plant Ymneillduwyr tlodion fel hyn. 0 ran y 'ddwy' geiniog' 'dyw hyny ddim yn werth troclii pin mewn < inc yn ei gylch, ond y drwg yw y mae yn dangos i ysbryd, cul a rhagfarnllyd ihyw ddynionadn&byddu* ynerbyn Yumeillduwyrac Ymneillduaeth Cymru. A oes rhywbeth i wneud yn ngwyneb peth fel hyn,? Oil,, oes, pa beth a wneir? Pa beth mae Dyn y lleuad tybed i -i yn feddwl gyda golwg ar ryw ymddygiadau fel liyn? Buasem yn hoffi cael llitli ganddo ef ar yr Ysgolion Cenedlaethol yn eu cysylltiad Wr Llywodraetli, ac ag Ymncillduwyr.' J I, • j ](- Ap CROMWEL. !■ ;l J:. i ■ 'd, V

LLYTHYR DYSGYBL AT Eli ATHftA*W! 1 I. • I. I. !,I. ;1/11:.>,)..d l M..iiu £ ffw!l4u9<>WV* Cystadlei4a#th,)i\ ia i iii 1 ,t MEDDWX V TESTUX. II.II Ni chrybwyliir dyegybl o ba ysgol neu goleg, njwj athraw 9 ba getf heu wyadon ond gan MAI sefydliad Ysgol Sab- I bathol yw y gyatadlcuaoith hon, ymddongys mai liythyr dysgybl at un a fu neu y tydd yn athraw iddo yn yr ( gol Sabbathol a feddylir. Mae yn fwy manteisiol i'r pwrpas presenol i ybtyriett y dysgybl wedi ei alw I lia A" sefyllta a schosodd, ei absanoldeb o't YsgoI, y oodntyd AT i yrxddi, fod yn ddiolchus 0 galon i'w ATHRA^AM YR addysg dda a gurodd pan dan oi ofal yh*yr Ysgol Sabbathol. LLUNDAIN, Mehejln 24, 1869. >tj Fy ANWYL ATHRA w,-Mae yn dra thebygol eich. bod yn • > cofio, ond nis gallaf lai na dweyd fy n>od yn awr yn,, I ddeg ar liugain oed; a bod ugain mlynedd wedi myned heibio er pan dderbyniwyd fi yn aelod o'r Ysgol Sab- 1 bothol, yn yr hon y buoch, ain hir flynyddau, yn'"1 athraw ffyddlon a llwyddiannus. Plentyu amddifad, deng ml wydd oed, oeddwn pan yr > arweiniwyd fi, fel y tybiaf, gan law anweledig, at, ddrws y capel ar amser yr ysgol. Yr wyf yn coflo: gweled plant glanach eu gwedd, a gwell eu dillad na'r eiddof fi yn niyned 1 r ysgol: sefais wrth y drws ar ol i bawb fyned i fewn; arosais yno yn unig. Gwyt, ao ofnus oeddwn 1 ddangos fy hun; ond yn fuandaeth t allan o'r ysgol ddyn siriol, a hawddgar, ymafiodd yn fy; llaw, a gofynodd 1 nii yn y modd tirionaf, a ddeuwn i'r „ ysgol. Deallais ar ol hyny, mai yr arolygwr oedd.. Mae ei wyneb lion, a'i ymddygiad cyfeillgar tuag ataf yn aros ar fy meddwl liyd y dydd hwn. Anhawdd 1 fydd i mi ei anghofio, a mwy anha wdd er pan' welais ei i enw yn mhlith y rhai a otphenasant eu taith ddaearol.. Hyfryd oedd genyf glywed iddo farw mewn llawenydd. Yr wyf yn credu bod llu o blant yr Ysgol Sabbotliol yn ei roesawu, i'r trigfanau, nefol; a bod llawer ar y ddaear1 y ¡. .<;•!

Saif y tv ar fin y ond yn ddigon uchel o'i gyrhaedd, yn nghymydogaeth y terrace. Aethum drwy T ty, a thalwn 6ch. airi hyny; ond cawn lun yr adeilad, a hanes y byfarfod hwnw a gyrinaliwyd a,r rah'yr Ysgol yn adeg y Banquet, a. circular a'r committee, &c., heb- law hyny. Elai yr olw i'r Building Fund. Dywedodd un o'r awdurdodau wrthyf mai 40 punt fyddai y terms, including board & lodgings, a'u bod yn bwriadtf dfeohreu mor gynted ag y cawsid digon o fyfyrwyr. Dywedai hefyd, er fy mawr lawenydd, fod Ai-glwyddes Llanofer wedi bod yno yn ddiweddar, a'i bod wedi addaw rhoddi Scholarship cyn gynted y byddai yno ddeg o fyfyrwyr. Dyna ddeohreu da, Gwyn fyd pe b'ai rhagor; o'n jkendefigion neu'n pendefigesau yn efelychu y ben- defiges wladgarol hon. Buasai rhoddi ysgoloriaeth deilwng i "Enfysgol'CjTpru yn anrhydedd oesol i w henwau. Tebyg fod casgliad o geiiiiog yr un ar drjopd yn awr yn Nghymru tuag at orphen y Coleg. Hyderaf1 y bydd pawb yn rhoi ceinÏiØgj 1 a'r iawl a alio yn rhoddi ceiniogauilawar; oblegid nis .gellir byth roi oainiogiat WIBII achos. Y Coieg neaaf A welaim. oedd hem.Athrofa Nomd&, lwyd. Clywaia lawer o son am Ysgol Neuaddlwydy lend ni fuaswn byth yn ei hadnabod oni, b'ai iod cyfaill cyfarwydd yH 1i dangos i 'inf.' Wetri 'drihgo i fyny rhwng dwy a thair milldir o dref Aberaer<nv«rtws&in ein hunain yn ymyl aniaethdy Penybanc, lie y preawyl- iai yr enwog Dr. Phillips pan yn athraw yr ysgol. Ychydig bach i lawr dros ael ddeheuol y bryn, dyria ni yrt ngolwg y Coleg. Syndbd byth! Coleg? Athrbfa? Hen gychWyhfan ugeiniali o gedyro Cymru, ai dyna dy lun? Yn lie llond cae o adeilad, bwthyn or fatft waelaf yn nghanol y wlad, 8 llath o hyd wrth 4 o led. Yn lie pinatflau dyrchafedig a thyraU uchsl, td'gwellfr. Yn He muriau o geryg nadd gweithfawr, wal bridd. Yn lie ffeneatri mawrion addurnedig, un ffenestr fechan yn y talcen, tair yn y front, ond fod dwy wedi eu cau erbyn heddyw. Yn lie yatafelloedd eang dirifedi, dwy ystafell anghyfartal un bob pen i'r ty. Yn lie rhod- feydd graianog amgylchedig, a phlanhigfa chwaethus a chelfyddydol, Ilwybrau culion defaid, gwdrtheg, a dliy. m'ydogion caredig y lie yn ymdroelli trwy yr eitliin a'r drain, a'r rhai hyny wedi eu cysegru a, 'thraed y rhai sydd yn efengylu;' ac un olygfa fawr at nrttlir yw ci hamrywiaeth- bryniau cribog, gwastadeddau pell, coed- ydd gwern a derw, eithin in an a phorfa; ac oben y bryn gwelir mynyddoedd Arfon a Meirionydd, y Wydd- fa a Phlymlymon, a degau o ffermdai a chapeli lip y preswyliai y myfyrwyr, a lie y pregethentyrefengyl. Rhjmgom a gostwng haul y mae y weilgi glas, morgil- fach Aberteifi, a'i donau gwynion fel beddfeini mynor ar drigolion Cantre'r Gwaelod. Dyna. lun ppesenol hen Ysgol Neuaddlwyd. Adeiladwyd hi gan y Dr. Phillips fel lie i'w blant ei hun i gael eu Tiaddysgu; ond trwy gais cyffredinol, derbyniodd ymgeiswyr am y weinidog aeth i raewn atynt, a ffurfiwyd yno Athrofa, ar ba un cydsynibdd Mr. Phillips i fod yn wthrfiw. Gwasana«th-' odd y lie gwael hwn ei genedlaeth yn dda; ac er fod ei ddyddiau fel Coleg wedi eu rhifo, bydd ei effeithiau yn hir.ar grefydd ac addyag Cymru a Lloegr. Y 6olegdy nesaf a welais oedd Coleg Dewi Sant, Llanbedr. Saif hwn yn ymyi y ffordd haiarn sydd yn arwain o Gaerfyrddin i Aberystwyth, tua 27 milldir o'r ddau le. Mae yma adeiliid, athrawon, ysgoloriaethau, a manteision addyag o'r fath oreu; a chan fod yma 80, mwy neu lai, o' ymgeiswyr am yr offeiriadaeth yn der- byn eu dysg, rhaid fod effeithiau daionufl yn deilliaw oddiwrtho. Y nesaf yr ymwelais ag ef oedd Coleg newydd Aberhonddu. Cefais y fraint mown anffawd flin b weled careg sylfaen yr adeilad yma yn cael ei rhoddi i lawr tua dwy flynedd yn ol. Y mae erbyn hyn wedi ei orphen yn adeilad gwych, yn glod i ben ei gynllunydd, yn' anrhydedd i'r enwarl Annibynol, yh deilwng o goffadwriaeth y Ddwy Fil, yn gofgolofn 6 haclioni tlawd a chyfoethog, ac yn addurn i dref Aber- honddu a'r wlad. Y mae y tk hwn fel adeilad yn tra- rhagori ar yr hen, a. gobeithiaf y gellir dweyd am dano. YD. mhob ystyr, 'Bydd, mwy, gogoiwant y tj^ diweddnf hwn na'r cyntaf, Hyderaf y llenwir ef yn fuan, ao y mwynheir ei fanteiaion gan ddynion egwyddorol ac ymdrecbgar, ac y bydd am oesau yn ffynrionell a tharddle i ffrydiau gloewon o addysg a chrefydd, "y rhai a gerddant rhwng y bryniau,' a6 a dorknt syched pawb awyddus am wybodaeth a rhinwedd. Y diweddaf a welais y tro hwn oedd Coleg Henadur- iaethol Caerfyrddin. Y mae lltnynau' tyneraf fy nghalon wedi-ymglymu am y Coleg hwn yn gystal ag am dref hyfryd ac iachus Caerfyrddin. Bydd genyf barch parhaus i'r hen sefydliad anrhydeddus hwn am iddo brofi yn noddfa i mi yn nydd trallod, ac i'r athrawon hynaws a charedig am fy arwain mor dyner ar hyd Ilwybrau ansathredig dysgeidiaeth. Y mae yn adeilad cymhariaethol newydd, ond nid yw yn un mawr iawn, am mai llettya allan y mae y myfyrwyr, a byw yn. eu tai eu hunain y mae yr athrawon. Saif ar y Parade ar gyfer rban o orsaf ffordd haiarn Caer- fyrddin ac Aberteifi, yn gwynebu ar ran o ddyffryn prydfeirth y Tywi, ac yn derbyn i mewn awelon iachus o'r bryniau cyfagos. Mae boll drafodaeth y Coleg yn llaw y Bwrdd Henaduriaethol, hwy sydd yn talu yr athrawon, yn gofaiu am amgylohiadau y Coleg, ao yn cynnal yr arholiadau blynyddol. Rhoddant hefyd 40 neu 50 punt o wobrau mewn arian a llyfrau i fyfyrwyr teilwng bob blwyddyn, a chyflenwant y llyfrgell fl. gweithjau y dydd. Derbynir pob enwad i'r Coleg hwn, a chynnelir y rhai nad ydynt yn cynnal eu hun gan eu gwahanol enwadau. Y mae un camgymeriad yn cael ei wneud gyda golwg ar y Coleg hwn, hyny yw, pan aiaredir nad oes eisieu tri Choleg yn Nghymru; a chan f0(l Aberhonddu wedi ei sefydlu am oesau, gofyuir pa un al Caerfyrddin neu y Bala fydd yn cael eiroddii fyny. Yn awr, nid oes a fyno yr enwad Annibynol & pharhad na rhoddiad i fyny Goleg Caerfyrddin. iuae yn sefyll ar ei safle ei hun ac ar safle hollol wahanol i'r Colegau eraill, a saif ar liono tra byddo y Bwrdd Hen- aduriaethol yn cadw ei ddrws yn agored. Felly gellir cyfrif y bydd Coleg Caerfyrddin yn para gan nad beth fydd penderfyniad yr enwad Annibynol yn nghylch y, tri Choleg. Tra byddo athrawon mor tedrus yn llanw ei gadeiriau, safon mor syml, unplyg, ac anrhydeddus i brofi yr ymgeiswyr, a manteision: addysg mor uchel yn. cael eu cynnyg ganddo i baiwb, nis gallaf gredu y gwna bechgyn Cymru gau eu llygaid ar y fantais, ona yri hytrach bydd y seiEydliad yn llawn o rai Awyddus am addysg, a. bydd yn Uawnjnior barchus ;yn ngolwg.yr ili'fi i O teiiit i. /,i d