Y Celt

0 Fryn i Fryn. Cymdeithion y Diwygiad. Ni olygwn wrth ei gymdeithion, ei arweddion, neu ei allanolion, megys ei afreoleidd-dra ymddangosiadol, a'i wylo a'i lefain mawr, a gwefr a thrwst ei weddiau, a mellt ei sylwadau, a phrysurdeb gwaeol ei ddychweledigion, a nefolrwydd ei ganu ,a daeargrynfau rhai o'i oedfaon, a gweledigaethau cyffrous rhai o'i danllyd wyr. Ar ei ymdaith, ceir gydag ef y nodweddion yna: y nodweddion awgrymiadol ac arbenig yna, a mwy ond nid atynt hwy y cyfeiriwn y tro hwn. Er mor fawr ydyw y rhai yna, nid ydynt bethau mwyaf a dwyfolaf y Cyffroad; ac mae yn wir bwysig i gadw hyn mewn cof, o herwydd geill eu cyfaredd a'u hudol- iaeth sanctaidd, eu gwneud i ryw rai yn ddigonol ynddynt eu hunain a geill rhywrai eu cymeryd yn safonau gwir ddiwygiad. Mae mawredd y Diwygiad yn ddyfnach na'i ddagrau, a'i grio, a'i waeddi, a'i ganu. Ysbryd y Diwygiad yw ei fawredd, a'i gadwedigaeth; ysbryd ei wirioneddau a'i egwyddor- ion: "Ysbryd Duw" y Diwygiad. Ni phetruswn ddweyd fod hwnw yn ysbryd cariad, ac yn ysbryd cariad fel y mae yn Nuw; ac yn ysbryd cariad fel y mae yn Nuw yn cael ei egluro yn ymgnawdoliad a bywyd Ei Feb, Iesu Grist. Dyna achos ac hanfod a bywyd ymarferol pob gwir ddiwygiad; a hyny sydd wir am Gyffroad mawr 1904. Meddylier, er gweled hyn, am brif ddigwyddiadau yr eglwys ar hyd yr oesau. Mor nodedig o wir yw hyn am y Diwygiad hwn. Edrycher ar ein gosodiad yn ngoleuni ei emynau, ac yn ngoleuni y rhanau o'r Beibl ddar- llenir yn ei gyfarfodydd, ac yn ngo- leuni materion amlwg ei weddiau, ac yn ngoleuni cri anyoddefol calon dychweledigion edifeiriol; a gwelir mai cariad Duw yn Ei Fab ydyw prif wirionedd y Diwygiad, gyda gweddi am i'r Ysbryd i ddod i'w egluro yn- ddynt hwy a thrwyddynt hwy, i iach- awdwriaeth eraill. Cadwed y darllen- ydd hyn mewn cof, o herwydd wrth draed y gwirionedd hwn, y dodwn y sylwadau sydd yn canlyn. Cymdeithion y Diwygiad! Y fath drugareddau a deifl y llanw mawr i'r lan! Beth sydd i'w gael ar y glanau gyda hwn? Ceir goleuni ynddo neu gydag ef i ddeall y Beibl yn well. Nid yn unig mae ganddo gynorthwy i barchu y Beibl yn fwy, ac i ddarllen y Beibl yn fwy mynych; ond yn mhell- ach, i'w ddeall yn well. Ac os mai cariad ydyw ei hanfod, rhaid fod def- nyddiau esboniadaeth Feiblaidd gydag ef. Esboniwr ar ei ben ei hun, ydyw cariad ac nid oes yr un esboniwr yn troi allan esboniad o werth heb gariad oblegyd pe bai genyf bob gwybod- aeth, a gwybod o honwyf y dirgelion oil, ac heb genyf gariad, nid wyf fi ddim." Rhagorol yw y cyflenwad sydd genym o esboniadau ar y Beibl, a'r cyfryw wedi eu troi allan yn y deng mlynedd diweddaf. Oes beirniadaeth ac esboniadaeth yw yr oes hon. Mewn canlyniad, y fath esbonwyr beiddgar a geir yn mhob man; a'r fath esboniadau newyddion a geir gan bob un. Ond erbyn i wawrddydd y Diwygiad i ledu ei esgyll ar fynyddoedd a dyffrynoedd ein gwlad, gwelir mai esboniadau ac esbonwyr yn y nos oeddynt. Rhai a ddaethant at lesu Grist liw nos oedd- ynt ac fel Nicodemus, mae lliw y nos ar eu meddyliau, a dywedant: Ni a wyddom,"—a phwysleisiant ar y ni; ond erbyn heddyw, gwelir "Ni" sydd yn fwy na ni yr esbonwyr. Pa ryfedd fod rhoi llyfrau ar dan yn bod ? Ie, pa ryfedd, pan gofir ddarfod i'r llyfrau br6n roi'eu darllenwyr ar dan. Mae adenedigaeth a chydymdeimlad ysbrydol yn cael rhy fach o le yn esboniadau yr esbonwyr. Sylwadaeth a dealldwriaeth ac ysgolheigdod ydyw tri anhebgor mawr,, esboniwr iawn gan ddosbarth ond dengys y Deffroad fod un anhebgor pwysig,—a'r pwysicaf, ar ol. A ddarfu i ti feddwl, ddarllenydd, y gelli, os yn blentyn y Diwygiad, es- bonio yr efengylau yn well, ac yn ar- benig yr Actau, ac Epistolau Paul, a'u hesbonio yn well yn ngoleuni'r Diwyg- iad ? Gelli, siwr. Dos a'r Diwygiad gyda thi i'r Ysgol Sul, ar hyd dy oes, fel llawlyfr ysbrydoledig, i esbonio Gair Duw. Cyfaddefwn yn onest, fod rhai rhanau o'r Beibl, na ddeallasom hwy o gwbl hyd nes i'r Deffroad hwn i ymaflyd ynom; ac yr oeddem wedi ein hachub o'r biaen, hefyd. Mawr obeithiwn y ca'r Diwygiad ei le genym fel cyfrwng i ddeall y Beibl yn well. I Yn mhellach, ni a gawn yn y Deffroad hwn oleuni mwy ar safle ac awdurdod yr eglwys. Yr oedd yr eglwys ar hyd yr ugain mlynedd di- weddaf yn y Dywysogaeth, yn colli tir, am fod ei dwyfoldeb, neu y gogoniant, fel pe yn ymadael a hi. Yr oedd galluoedd a'u dylanwad yn uniongyrch- ol, ac yn anuniongyrchol, yn gweithio yn anffafriol iddi. Ceid hyn mewn gwleidyddiaeth ac yn yr hyn a elwid yn ddiwygiadau cymdeithasol, ac yn sefydliadau addysgol y wlad, ac yn nghynlluniau a chynllwynion y fasnach feddwol, ac mewn dynion cyhoeddus gwan, a dynion cyhoeddus drwg o fewn yr eglwys ac yn aelodau amheus ac aelodau anuwiol yr eglwys ac yn an- allu yr eglwys i ddod i fyny o dipyn a'i phroffes a'i hymgymeriad a rhwng yr oil, edrychid i lawr ar yr eglwys, a phw-pw-id hi gyda chwardd ag ysgorn. Edrychid ar ei gweinidogion gyda thosturi, ac ar ei huchel-wyliau fel ar- ddangosiadau, ac ar ei haddoliad fel mater o chwaeth ac hobby" ond y mae'r Diwygiad hwn, fel llanw mawr yr afon, wedi clirio ei gwely a'i glanau 'o'r fath rubbish," ac ysgubion ac af- iechydon, a cheir sobrwydd a gloewder a phurdeb yn eu lie. Nid oes yn un gwatwarwr yn y dyddiau hyn a ddef- nyddia ymadroddion hyf yn erbyn yr eglwys yn ei safle a'i hawdurdod. Teimlir ei dwyfoldeb yn ofnadwy, ac mae arswyd o'i chylch; ac mae yn sefyll yn anfeidrol uwch yn ngolwg pawb ystyriol nag y gwna y Pwyllgor I Addysg, a'r Cynghor Sir, a'r Senedd Ymherodrol. Peth mawr ydyw rhoi i'r eglwys ei lie mewn cymdeithas ac mae yn cael ei lie, pan Wae ei deiliaid yn eu lie. Hyny a welir heddyw; a hyny a wnaeth y Diwygiad: dod a Duw i'w Ie, i roi dynion yn eu lie. Drachefn, mae y Diwygiad hwn wedi rhoddi goleuni ar addoliad a gwasan- aeth ysbrydol yr eglwys. Mor bell, y mae'r Cyffroad hwn yn gwawdio ffurf yn ei sefydlogrwydd. Gwir fod ganddo ei ffurf, ond mae mor fyrhoedlog a ffurf y fellten, neu ffurf y gwynt; ac mae yn eithaf priodol son am y mellt a'r gwynt yn ddefosiynol. Yn nghyf- arfodydd meithion y Diwygiad, hyd ddau a phedwar y boreu, ni cheir dau yr un fath. Newidia y cyfarfod ei ffurf o awr i awr, ac o berson i berson, ac mae nos Fawrth yn hollol wahanol i nos Lun. Erys yr ysbryd, ond newidia ei ffurf. Diolch am hyn ob- legyd dyma brawf arall i ni, nid yn unig o'i ysbrydolrwydd aruchel, ond yn o gystal o'i ddwyfoldeb diamheuol. Mor ffurfiol ydyw ein gwasanaeth add- oliadol wedi bod. Pe gallesid myned drwy Gymru, a galw yn mhob capel a llan, yn mis Hydref diweddaf, cawsid pob cynulleidfa yn unffurf ar ei hyd. Wedi gweled un yn myned drwy ei gwasanaeth, buasid wedi gweled pob un arall. O esmwyth addoliad. O easy-going wasanaeth. Y fath beir- iant addoliad a gawsid o gapel i Lan ond erbyn heddyw, eler drwy addoldai Cymru, a cheid y newydd-deb mwyaf fifres a chynhyrfiol mewn canoedd o honynt. O'r blaen, yr oedd prif arosfa yr addoliad yn yr hwn a fuasai yn gweinyddu ac yr oedd ami i dro, bell- der ofnadwy rhwng y gweinyddwr a'r gwrandawr. Yn awr, mae'r addoliad yn y bobl. Sylw ffyddlon i hanes a wnaeth Cynddylan y dydd o'r blaen, sef mai un o nodweddion Diwygiadau Cymru, yw eu bod yn codi o'r bobl, ac yn cael eu cadw i fyn'd gan y bobl. Mor wir yw hyny yn awr hefyd. Os oes gofyniadau yn cael eu rhoi i bre- gethwyr a gweinidogion gan y Diwyg- iad hwn, dyma un o honynt: Sut i wneud gwasanaeth cyhoeddus y dyfodol yn fwy o ddyddordeb i'r bobl, ac o ad- eiladaeth i'r bobl? Byrhaer ychydig ar y bregeth, oddigerth i wynt cryf ddod o dan ei hadenydd; a rhodder mwy o le i weddi a chanu, ac adrodd profiad yn y gynulleidfa, a gofalu am ddoethineb, bywiogrwydd, ac Ysbryd Duw yn yr oil. —

EGLWYS ANIBYNOL BETHEL, CARWAY, PONTYEATES. Yr ydym yn hysbysu y cyhoedd, fod yr eglwys uchod yn dibynu ar sup- plies ar hyn o bryd, ac mai enw a chyfeiriad ei hysgrifenydd yw:—John Harries, Carway, Kidwelly. [105-8

Darlith ddyddorol oedd yr un a dra- ddodwyd yn Fflint nos Fercher, gan y Proffeswr Lewis Jones, Bangor, ar George Burows," awdwr Wild Wales." Cashai Burrows Anghydffurf- iaeth, ond edmygai lenyddiaeth Gym- o reig. Yr oedd yn gyfaill i sipsiwn. Beth a ddywedasai am yr erlid sydd arnynt yn awr tua chymydogaeth Llundain ? Y dydd o'r blaen, bu farw gweddw yr heddgeidwad cyntaf yn Mhenybont- ar-Ogwy, yn 95 mlwydd oed. Bwriada Cwmni Ffordd Haiarn y Great Western godi pont newydd dros yr Afon Tywi yn Nghaerfyrddin. Sibrydir yn Noc Penfro y bydd i'r Morlys, yn y flwyddyn gyllidol nesaf, ddechreu adeiladu doc sych yn y lie hwnw, er i un o'r llongau rhyfel mwyaf gael ei gosod yno.

Y Bywyd Newydd yn Rwssia. Cyfeiriasom dro yn ol at ddeffroad y bywyd newydd yn Rwsia, a hyny ar linellau mwy o ryddid, a mwy o gyd- raddoldeb, a rhagorach manteision i'r bobl i dyfu yn eu dyheadau, a'u hani- byniaeth a'u defnyddioldeb cyhoeddus. Eglur yw fod y fath ysbryd yn Rwssia, a'i fod yn fwy effro yn awr nag y bu o'r blaen. Mae pawb sydd yn adnabod Rwssia, yn unochraeth ei swyddogaeth ac yn unbenaethdod ei gwladlywiaeth, yn gwybod y fath atalfeydd a ga y fath ysbryd yn ei dyfiant. Fe ofyna am gryn amser, a rhaid iddo basio drwy lawer brwydr. Lle cymharol ganolig a ga'r mab bychan i ddechreu ei fyd ac fe gynygia Herod a'i giwaid am ei fywyd a bydd gwylio ac erlid arno gan ysgrifenyddion a Phariseaid; a rhaid iddo fyned drwy ei Gethsemane yn sicr ac yn y diwedd caifif ei groes- hoelio. Ond er hyn oil, profa yn orchfygwr hyd yn nod ar angau. Ar hyn o bryd, digon tywyll yw y rhag- olygon am ddiwygiadau cymdeithasol a gwladol yn Rwssia. Yn ngwyneb cyffroad beiddgar a theg y bobl am ddiwygiadau, mae y Llywodraeth yn cynyg at gymedroli rhyw gymaint ar bethau; ond nid yw hyny yn amgen na thaflu darn o gig i gi sydd yn cyfarth, er dystewi ei gyfarthiadau a'i atal i gnoi. Dangosa heddgeidwaid hyfdra nid bychan yn eu gwaith yn myned i sefydliadau y bobl, er eu hatal i ymgynllunio yn ffafr eu har- gyhoeddiadau; ac i safn-rwymo y wasg rhag siarad yn ffafr y werin a'r miloedd. Mae'r bendefigaeth, yn nghyd ag Eglwys Groeg, yn erbyn y mesurau diwygiadol. Meddylier am hyn eilwaith. Ffaith awgrymiadol ac ofnadwy yw fod y gwyr mawr a'r gwyr crefyddol swyddogol ar ffordd gwell- iantau. Felly mae wedi bod ac felly mae yn bod yn awr. Ceir hyn yn y wlad hon, yn o gystal ag yn Rwssia. Saif y gwyr mawr, a'r swyddogion crefyddol, er dyddiau Iesu Grist, yn erbyn diwygiadau cymdeithasol. Sibrydir fod peth llydanrwydd yn nghydymdeimlad y Czar, ac y buasai yn dda ganddo fel dyn i ddwyn oddi amgylch welliantau; ond nis geill wneud hyny fel swyddog. Gwr gwan ei ewyllys ydyw; ac mae yn llaw y bendefigaeth. Mae gan ei swyddog- aeth gryfach dylanwad arno na'i ddyn- oliaeth. Mae y werin, a phobl y wlad, —hyny yw) y dosbarth gweithiol,—yn meddu ar syniadau rhydd a diwyg- iadol, ac mae ganddynt ddelfrydau newyddion a da; ond nid yw ysbryd y deffroad wedi cymeryd meddiant digon hollol a phendant ynddynt; maent eto heb godi i dir hunan-ymwadiad ac hunan-aberth, er magu eu goleuni newydd. Y prif ailu i ddeffroi y bobl o'u cysgadrwydd yw tlodi ac eisiau. Sieryd y cldau allu hyn a hwy yn hyotlach nag areithiau gwleidyddol. Nid oes dim yn anghyffredin yn hyn. Mae i bob llywodraeth orthrymus, ddy- lanwad syfrdanol ar y deiliaid dylan- wad fo yn eu gorfodi gydag amser i foddloni ar orthrwm yn ei ffurfiau gwaethaf. Darllenasom am ferch ieuanc, yr hon a waredwyd o gaeth- iwed, yn ei llesgedd a'i chystudd, ac a gymerwyd i glafdy cenhadol. Yr oedd yr eneth hon ar y dechreu, yn ysgyrn- ygu danedd ac yn ysgrechian yn wall- gofus at y rhai oedd yn garedig iddi. Yr oedd ei chaethiwed wedi gwneud caredigrwydd yn fath o greulonder iddi; a gwir ryddid fel caethiwed. Ceir hyn i raddau yn Rwssia yn awr; ond er hyn oil, credwn fod y bywyd newydd sydd yn y wlad afiach hon, yn sicr o ddal ei dir, ac yn sicr o enill tir; ac yn y man, daw yn ddigon cryf i dori yn yfflon llyffetheiriau gorthrwm, ac i greu byd newydd iddo ei hun, yn llawn o ryddid ac o gydraddoldeb, a chyf- iawnder cymdeithasol.