Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
5 articles on this Page
Yr Wythnos.
Yr Wythnos. HANES ADDYSG. Nid yw hanes addysg ein gwlad o ddechreu y ganrif hyd yn awr, ond hanes brwydr rhwng yr Ymneillduwyr a'r Eglwys, y cyntaf yn ymladd dros addysg anenwadol, a'r llall yn ymladd dros addysg sectol. Dau ddyn wnaethant lawer dros addysg oedd Joseph Lancaster ac Andrew Bell. Ymffurfiodd dilynwyr Lancaster yn Gymdeithas, o dan yr enw Y Gymdeithas Frytanaidd a Thramor," yn 1808, a buont yn offerynol i godi Ysgolion Brytanaidd (British Schools) ar hyd a lied y wlad. Ymffurfiodd dilynwyr Bell yn Gymdeithas dan yr enw Y Gymdeithas Genedlaethol yn 1811, gyda'r dyben o godi Ysgolion Eglwysig i gydymgeisio a'r Y sgolionBrytanaidd; oni b'ai fod Ysgolion Brytanaidd wedi eu codi, nid yw yn debyg y buasai unrhyw awydd am godi Ysgolion Eg- lwysig. Yr oedd addysg yr Ysgolion Brytanaidd yn hollol anenwadol, a gallesid dysgwyl y buasai'r Eglwyswyr yn cynorthwyo yr ysgolion hyn, ond na, rhaid iddyut hwy oedd cael ysgolion eu hunain i ddysgu catecismau'r Eglwys i'r plant. Bu'r ysgolion hyn, Brytanaidd ac Eglwysig, mewn bodolaeth hyd 1833 cvn caelyrun rodd oddiwrthy Llywodraeth, y pryd hwnw cawsant £ 20,000. Gwnaeth y Llywodraeth cyn hyn ymgeisiadau i ddelio a chwestiwn addysg,ond anmhosibl iddynt oedd setlo ar delerau fuasai yn boddhau yr Eglwyswyr a'r Ymneillduwyr yr un pryd. Yn 1839, cynyddwyd y rhodd o £ 20,000 i £ 30,000, a sefydlwyd Adran Addysg yn nglyn a'r Llywodraeth. Yr adeg yma gwnaeth y Llywodraeth ymgais i genediaetholi addysg a'i dwyn allan o grafangau enwadaeth, drwy ddwyn cynllun yn mlaen i sefydlu Coleg Normalaidd i ddysgu athrawon. Gwrth- wynebodd yr EglwysWladôl ef am ddau reswm: yn gyntaf, am fod hawl yn ol y y cynllun gan fyfyrwyr Ymneillduol i gael addysg grefyddol yn unol ag egwyddorion ac a chredo YmneiUduaeth, tra 'roedd yr un hawlyn cael eiganiatau i fyfyrwyr yr Eglwys. Yr oedd yr addysg fydol i fod yn gyffredin rhyng- ddynt, tra 'roedd yr addysg grefyddol i fod yn ol dewisiad y myfyriwr. Yr ail Teswm am ei gwrthwynebiad oedd, ei bod yn honi mai ganddi hi oedd yr hawl i ddysgu athrawon a'u trwyddedu i addysgu mewn ysgolion. Seiliai ei honiad i'r hawl yma. ar Ganonau 1604, ac felly nid oedd y Llywodraeth wrth geisio cael Coleg Normalaidd i ddysgu athrawon, ond ymyryd a'i hawliau hi fel eglwys. Efallai y bydd yr ymddygiadau hyn yn gynorthwy i ni ddeall yr Eglwys Wladol 9 yn y cyfwng presenol. Aeth yr ymgais hon o eiddo y Llywodraeth yn fethiant oblegyd gwrthwynebiad yr Eglwys. Yn 1843, daeth Sir James Graham a" Bil y Llaw-weithfeydd yn mlaen, ac yn hwn cynygiai nad oedd neb i fod yn athraw yn ysgolion y Llaw-weithfeydd heb ei fod Niedi cael ei gymeradwyo gan yr Esgob; rhaid oedd i bob athraw berthyn i Eglwys Loegr. Yr oeddyr holl yegolion i foddanlywodraeth yr offeiriaid. Trefnai y Bil i saith ymddiriedolwr fod i bob ysgol, ac yr oedd v trefniant wedi ei weithio yn y fath fodd fel ag i sierhau mwyafrif o Eglwyswyr yn mhob ysgol. Cododd yr Ymneillduwyr fel un gwr yn erbyn y Bil hwn a gorchfygwyd ef. Ar ol hyn bu'r Ymneillduwyr yn ddrwg- dybus iawn o'r Llywodraeth a daethant i'r penderfyniad hwn, "fod yn anmhosibl i'r Llywodraeth, tra 'roedd Eglwys Sef- ydledig yn y wlad, gy north wyo addysg heb ymyryd a rhyddid crefyddol." Ym- ddygasant yn ol eu credo, a chyf ranasant yn anrhydeddus at euhysgolion eu hunain. Cyfranodd yr Annibynwyr yn unig £100,000 at yr ysgolion. Am chwarter canrif dangosodd yr Ymneillduwyr y fath sel, haelioni, ac aiddgarwch yn nglyn a'r ysgolion hyn, nad oes ei gyffelyb i'w gael yn nglyn ag addysg fydol anenwadol yn hanes ein gwlad. Tybed na rydd y benod yma o hanes ein Tadau ysbryd- iaeth i ni gyflawnu ein dyledswyddau yn yr oes hon ?
MESUR ADDYSG 1870.
MESUR ADDYSG 1870. Mr. Forster, Ymneillduwr, oedd a gofal y mesur hwn, ac yn yr ymgais hon bu y lly wodraeth yn gymharol lwydd- ianus i genedlaetholi addysg, oblegyd gyda'r mesur hwn daeth yr Ysgolion Byrddol i fod. Yn yr ysgolion hyn ceir sylfeini addysg genedlaethol—maent yn wrthdystiad yn erbyn i addysg y wlad gael ei chario yn mlaen ar linellau envr. adol. Gyda'r ysgolion hyn hefyd mae'r wlad wedi dod i feddu llais yn llywodr- aethiad addysg, drwy fod y byrddau yn uniongyrchol etholedig gan y bobl. Mae yr addysg Feiblaidu gyfrenir yn yr ysgol- ion yn dibynu ar ewyllys y trethdalwyr. Gall fod yn enwadol neu yn anenwadol yu ol yr ewyllys hono, oblegyd llwydd- wyd i gael yn y mesur "Adran Cyd- wybod," yr hwn sydd yn rhwystro Eglwyswyr i wthio eu credo eu hunain arYmneillduwyr mown ysgolion sydd yn cael eu cynal o bwrs y wlad. Mae'r mesur hefyd wedi gwneud i ffwrdd ag Arolygwyr Enwadol (lJenomînational In- spectors) mor bell ag y mae a fyno'r ddeddf a'r cwestiwn. Dyna ragoriaethau y mesur, ond mae iddo ddiffygion neill- duol. Dangosodd Forster, er ei fod yn Ymneillduwr, ffafraeth neillduol i'r Ysgolion Gwirfoddol. Cynyddodd rhodd y llywodraeth at yr ysgolion hyn o ddeg ar hugain y cant i haner cant y cant. Nid oedd hyn amgeu na chynorthwy oddiwrth y llywodraeth I ysgolion Eglwys Loegr a'r Ysgolion Pabyddol, er eu galluogi i gydymgeisio a'r Ysgolion Byrddol. Nis gwn, yn gymaint ag fod y Pabyddion yn gwrthod anfon eu plant i ysgolion y bwrdd, lie 'roedd yr addysg yn hollol anenw.adol, paham yr oedd yn rhaid i Forster helpu y Pabyddion i gynal eu hysgolioneu hunain o bwrs y wlad. Nid oedd hyn amgen na'r wlad yn gwaddoli y Babaeth. Gwrthwyneb- iad arall i'r mesur oedd ei fod yn rhoddi i gefnogwyr Ysgolion C-wirfoddol ch wech mis o amser i godi Ysgolion Gwirfoddol mewn lleoedd nad oedd rhai, ac felly, atal Ysgolion Byrddol i gael eu codi yn y cyfryw leoedd. Dyma oedd effaith hyn. Yu ystod y naw mis cyntaf o'r flwyddyn 1870, nid oedd nifer y ceisiad- au am roddion oddiwrth y llywodraeth at godi ysgolion yn ddim ond 144, tra yn y tri mis olaf o'r un flwyddyn gwnaed 3,230 o geisiadau, ac o'r rhai hyn yr oedd 2,852 yn dod oddiwrth Eglwys Loegr, tra 'roodd y swm ofyiiid at godi'r ysgolion hynyn £ 600,000. Gwrthwynebiad arall i fesur Forster oedd fod plant y t'lodion fynychent yr Ysgolion Gwirfoddol ag oedd yn rhy d'lawd i dalu am euhaddysg i gael eu talu gan y Bwrdd Ysgol. Nid oedd gwrthwynebiad i blant t'lodion gael eu haddysg yn rhydd yn Ysgolion v Byrddau, ond yr oedd vna wrthwyneb- iad i dalu dim rhagor at yr ysgolion hyn. Dyledswydd cefnogwyr yr Ysgol- ion Gwirfoddol oedd talu am addysg plant y t'lodion hyny. Dyna rai o ddiffygion mesur Forster, ac er iddo wneud ymgais i geuedlaetholi addysg, eto gwelir fod yr elfen enwadol yn gryf yn y mesur.
[No title]
cael benthyg arian, &e., ac yr oedd y man bechodau yn dyfod i'r gwyneb yn yr etholiad. Gwaith annifyr yw ymweled a'r pleid- leiswyr. Dylasid gosod terfyn ar gan- vasio pan gafwyd y ballot. Byddaf yn barod i gredu y dylasai fod rhyw safon addysg fel cymliwysder i bleidleisio. 0 Cyfarfod rhyfedd ynnhrefnyCynghor Plwyf yw y cyfarfod codi llaw. An- fynych y bydd codi y Haw a'r ballot yn dweyd yr iia peth. Mae dau reswm am hyny: (a) Ni bydd y merched, na Ilawer o'r gweithwyr, yn bresenol yn y cyfarfod codi Haw; (b) Mae tipyn o ofn, a llawer o ragrith, yn perthyn i ni, ac y mae lie mawr i'r naill a'r Hall yn y cyfariodcodi llaw. Nid yw y cyfarfod hwn, mwy na'r canvasio, yn ddim ond trefniant i hudo dynion i ymddwyn yn dwyllodrus. Go- beithio y gwel J I aywodraeth yn dda i estyn oes y Cynghor Plwyf ar ol y flwyddyn nesaf, a'i gadw i gydredeg ag etholiad gwarcheidwaid y tlodion. ■
Y BIL ADDYSG PRESENOL.
Y BIL ADDYSG PRESENOL. Mae y Byrddau Ysgol wedi Ilwyddo yn rhyfeddol a Mesur Addysg 1870 wedi creu chwyldroad yn hanes addysg ein gwlad, ac y mae addysg yr Ysgolion Enwadol yn annhra.ethol effeithiolach yn awr na chynt. Ar ddechreu 1870, cyfartaledd y plant yn yr ysgolion oedd 1,152,000, .a'r ysgolion yn ddigon i gynwys 2,000.000. Yn 1882, yr oedd cyfartaledd y plant yn yr ysgolion yn 3,000,000, a'r ysgolion yn cynwys 4,500,000. Dengys y ffeithiau uchod fod yr ysgolion yn ystod deuddeg mlynedd wedi mwy na dwbl gynyddu, ac fod mwy wedi cael ei wneud dros addysg yn ystod y deuddeg mlynedd hyn nag a wnaed yn ystod y ganrif. Yr oedd Ilwyddiant y Byrddau Ysgol yn peri gofid i'r Ceidwadwyr a'r Eglwyswyr, a rhaid oedd gwneud rhywbeth i rwystro eu cynydd, ac yn 1876 pasiodd Sandon fesur, tuedd yr hwn oedd atal crou rhagor o fyrddau ysgol yn y wlad, am ei fod yn gosod i fyny awdurdod newydd mewn manau lie nad oedd Byrddau Ysgol, a'r dynion gyfansoddent yr awdurdod newydd hwn mewn trefydd i gael eu hethol gan y Cynghor Trefol, ac yn y wlad gan y Gwarcheidwaid. Un o amcanion yr awdurdod yma oedd rhwystro codi Ysgolion Byrddol yn y manau hyny lie 'roedd yr Ysgolion Enwadol, fel na byddai rhaid i'r Enwadwyr gydymgeisio 8 hwy. Ond nid digon oedd ceisia rhwystro yr Ysgolion Byrddol i gynyddu, rhaid oedd rhoddi pob help i'r Ysgolion Enwadol ar draul eu cosbi hwy. Mae'r llywodraeth wedi ychwanegu ei rhoddion yn ddirfawr at yr ysgolion hyn oddiar 1870, a cheir ambell Ysgol Wirfoddol yn y wlad heddyw nad oes ceiniog yn cael ei gyfrann at ei chynal, a pheth mwy a ddywedaf, mae Arolygwyr ei Mawrhydi yn cwyno fod addysg grefyddol yn cael ei hesgeuluso mewn ami un o'r ysgolion hyn, er cymaint twrw'r offeiriaid am addysg grefyddol. Mae bil Syr John Gorst yn rhwystro Ysgolion Byrddol yn llawer mwy na mesur Sandon yn '76. Yn ol darpariad- au y bil hwn, nis gellir creu yr un Bwrdd Y sgol newydd, a rhydd haner miliwn yn ychwaneg at yr Ysgolion Enwadol, tr& nad oes ceiniog yn cael ei rhoddi 11 Ysgolion Byrddol; a thrachefn mae gwneud i ffwrdd a'r amod fod yn rhaid1 lywodraethwyr yr ysgolion hyn gasgl" swm neillduol o arian cyn cael rhagot na 17s. 6c. ar gyfer pob un. A phabetl1 ddywedwn am yr adran hono sydd aØ, wneud addysg y wlad yn sectyddol, aO) bob dyben ymarferol sydd yn dd,yditJl "adran cydwybod" mesur Forster, 1 thrachefn dyna'r wlad yn colli ei llywod1' aeth uniongyrchol ar addysg drwy fu yr hawl yn cael ei gyflwyno i bwyllgo etholedig gan y Cynghor Sirol. Ni yw'r Cynghor Sirol yn gynrychioliatio hollol, oblegyd yn y cynghor hwn ce nifer o henaduriaid nad oes gan y wI yr un llais yn eu dewisiad. Yn avol meddylier fod y Cynghor Sirol yn de^ yr henaduriaid hyn i fod ar Bwyllgf Addysg, ac yn dewis nifer drachefn o't tuallan i'r cynghor dvna Bwyllgo Addysg cyfan heb fod yr un o hony]) wedi cael ei ddewis gan y wlad. Mae wlad eisoes wedi dod i weled drwy Y, udganu fod y bil hwn yn dod a Lly wo^f aeth Addysg i'w dwylaw, yn hytraC myn'd a'r llywodraeth oddiwrthi y va$ Condemniodd yr athrawon, yn eu cyn^ ledd yn Brighton yr wythnos ddiwedd yr adran yma o'r bil, yr hyn sydd f debyg o gario dylanwad mawr ar farill wlad yn y cwestiwn hwn. Nid dynig tro cyntaf i geisio gosod addysg y wI yn nwylaw awd-urdodau Ileol. ddaeth Forster a'i fil yn mlaen yn 18701 yn ol un o adranau y bil, 'roedd t addysg i fod yn nwylaw awdurdod9 lleol. Cynygiodd Syr Charles welliant, fod addysg y wlad i fod yn byrddau etholedig i'r amcan hyny, 8 gwelliant gariodd. Os pesir y bil fel y mae, yna bydd ein hetholiad^ plwyfol, trefol, a sirol yn cael eu eMI, yn mlaen ar linellau enwadol. Byd^ cwestiwn enwadol yn ein cyfarfod t mhob cylch o fywyd, yr hwn fydd cancr yn bwyta bywyd goreu'r Dyledswydd pob lly wodraeth ydyw ea^ mesur Forster, a chenedlaethoH ad gymaint ag sydd yn bosibl. 0/)' fan yn unig y daw iachawdwriaeth ein gwln ond nid yw y bil hwn ond ymgais i drol I bysedd yr awrlais yn ol i'r cyfnod li/jj cyn 1870 pan oedd addysg ein mewn cyflwr mor druenus—-ymgai3 | fyn'd o dan seiliau ein trefniant addysg presenol, a dwyn ein gwlad o ,d d ddylanwad Eglwysyddiaeth a Phabyd iaeth.
EIN DYLEDSWYDD.I
EIN DYLEDSWYDD. I Ein dyledswydd yn yr argyf^ presenol ydyw ffurfio pwyllgorau I mhob tref a phentref, cynal cyfarfod) a deffroi y wlad ar y cwestiwn, yn n^\ ag anfon deisebau i fyny i'r seo^l Unwaith daw y wlad i ddeall y cy^ J rydd y bil hwn hi ynddo, nid oes aeth na lefara yn groew ar y cwest' Nid oes dim ag y mae Prydain Fa^r, ei gashau yn fwy na llywodraeth ofte\t iadol. Nid caru'r offeiriad mae'r ond yr Eglwys Wladol fel sefyd^j Mae gan y sefydliad swyn iddo, ond llawer yr offeiriad, ac mae llu o llawer yr offeiriad, ac mae llu o wyr Lloegr yn barod i fyn'd yn (;!rbY. bil hwn, am eu bod yn ofni ly wodraeth yr offeiriad. Nid oes j all uno Ymneillduwyr wrth eu fel cwestiwn addysg. Mae cwestl Ymreolaeth i'r Iwerddon wedi £ I