Y Celt

FFYNONAU LLANWRTYD. GAN Y DR. E. PAN JONES. A fuost tij ddarllenydd, erioed yn Llan- wrtyd, yn y ffynonau," yn nghanol "y "tymor ?" Os do, ti a weli ar unwaith nad yw y lliwiau yn y darluniau canlynol ond pwl, ac anmherffaith ond os na fuost, digon J fcyddi yn barod i auaeu a yw y pethau hyn felly. Darganfyddwyd rhinweddau iachusol ffynonau Llanwrtyd, yn ol y Guide," fwy na chan' mljnedd yn ol gan awdwr Drych y Prif Oesoedd," ond nid y Llanwrtyd pre- senol oedd Llanwrtyd yr oes hono. Safai cymaint ag oedd o Lanwrtyd i gael yr amser hwlw oddeutu milltir a, haner yn nes i'r mynyddoedd. Nid oedd yno ond ychydig fwthynod, nifer o ffermdai gwasgarog, ac eglwysdy, a heddyw nid oes fawr o'r He yn aros heblaw yr addoldy piwyfol. Mae y wlad o gylch yn oer, garw, noeth, a bryniog, anaml ei thrigohon, nid am ei bod yn difa ei phreswylwyr, ond am nad oes iddynt yno ddim i wneud. Nid yw poblogaeth y plwyf 11 i gyd yn fwy nag 850, ond bydd yma, meddir, yn wythnosol yn yr hafdrosfilol ymwelwyr. Saif y Llanwrtyd newydd, fel yr hen, ar lan, neu yn hytraeh o bob tu i'r afon Irfon, yr hon sydd yn eawog am y pysgod ddaliwvd ynddi rywbryd, yn ngolwg taiynyddoedd Eppynt, o Frutus enwogrwydd, ar ochr y ffordd fawr sydd yn arwain o Tre- garon, feddyliwn, i Lanymddyfri. Dyma'r station, 400 llath yn mlaen dyna'r pentref mae oddoutu yr un faint o'r pentref i Westy Dolgoed, golwg afrosgo yr hwn a wna ddyn dybio iddo fod unwaith yn balasdy, mae ynddo oddeutu 150 o welyau bob amser yn barod ar gyfer ymwelwyr, a phob eyfleus- derau yn y modd mwyaf perffaith, a dywedir fod y perchenog, Mr Ben Jones, yn un o'r dynion hyny sydd yn" creiu maiyffordd fwyaf effeithiol i wneud pobl yn ddedwydd yw bod yn ddedwydd ei hunaa. Mae y ffynon oddeutu 300 o latheni yn nes yn mlaen, ac oddeutu 500 o latheniynnesyn miaen wedi'n, y mae yr anedd a fu yn gar- tref am flynyddoedd i un o brif foneddigion y dywysogaeth yr anwyl Kiisby, ac yn union ar ei gyfery tu arall, neu ar waelod y Cwm, y mae addoldy y plwyf, lie y Mae Kilsby yn huno, ac ymddengys y ffynon a'r pentref fel paradwys fechan yn llechn yn nghesail y bryniau, nid anhebyg i ddyff rynoedd Pied- mont a Tyrol yn mynwes yr Alps, a dywedir nad oes le gwell yn Ngbymru am gysgod rhag gwynt y dwyrain. 0 Mae yr ardalyn enwog am ei chewri a'i chrefydd er dyddiau Oliver, a thorealonus iVhanesydd ywgorfod credu fod yr hynaf- iaid wedi gadael y fath swp o eiddilod ar eu hoi. Gall eglwys Anibynol Llanwrtyd, pe rywbeth gwell o hyny, olrhain ei haniad drwy olyniaeth ddifwlch oddiwrth bregeth- wyr teithiol dyddiau y weriniaeth, ie^ gall olrbain ei pherthvnas a'r merthyr John II'. Penry, cartref yr hwn oedd o fewn yehydig i'r He. Adeiladwyd yr addoldy cyntaf yma, yr hwn elwid Gelynos, yn 1693, nid oedd ond capel gwael, bratiog, ysguboriaidd, gyda tho gweilt, drws a ffenestri rhwyd-dyllog, ail-adeiladwyd ef yn 1758, a gwnaed ef lawer yn ardderchocach na'r un eyntaf. Yo 1837, adeiladwyd ef y drydedd waith, a'r tro hwn eto yn well na'r tro o'r blaen, ond yr oedd y bobl erbyn hyn yn nesui lawr, yr oedd y Gelynos yn cyflym fyned yn anghyfleus i'r boblogaeth, ac yn 1868, gadawyd yr hen Gelynos yn nghanol y meirwon ac clvvyd capel hftrdd, yn nghanol y pentref. Bu cylch yr esgobaeth hon yn cyrhaedd llawn 25 o filldiroedd yn mhob cyfeiriad, byddai y bobl yn cerdded milldiroedd i addoli, au wedi ad. eiladu y capeli, wyth neu naw o honynt, byddai y gweinidogion yn teithio ac yn pre- gethu yn barhaus ac y mae erbyn hyn, feddyliwn, wedi ei rhanu rhwng pump o es- gobion. Mae yn sicr na ddarfu i un eglwys j o'i rhif godi cynifer o wyr enwog yn nhy- mor ei bodolaeth. Yr oedd yr holl wlad yn eu meddiant, ac ni chyfyngid ar eu terfynau gan un enwad arall hyd yn gymharol ddi- weddar. Yn ddiweddar yr ymsefydlodd y Methodistiaid yn y lie a'r Bedyddwyr yn ddiweddarach fyth, a'r olaf i gyd i gychwya achos yn y pentref gwyr esgobaethwyr. Oyrhaeddais y lie nos Lun yn hwyr, yr oedd yr orsaf yn llawn o bobl, bonedd a gwreng, hen ac ieuanc, gwryfon a llanciau, rhai yn canu, ond llawer yn wylo wedi treulio wythnos neu ddwy yn nghyd yn gorfod ymadael, a llinynau tyneraf y calonau yn cael eu cynhyrfu, os nad eu rhwygo, gan swn y gair "ffarwel." Yr oedd ugeiniau yn myned i'r tren, ac ugeiniau yn disgyn o hono, a gofynwn i mi fy hun pwy yw y rhai hyn, ac o ba le y daethant ? Gael llety oedd y pwnc cyntaf. Mae yn llawn iawn yma, meddai y station master, a haner awgrymodd y gallwn gael tren i fyned yn mhellach yn mhen ychydig oriau. Yr oedd yr heolydd yn llawn, a, phawb yn edrych yn hamddenol. Yr oedd yn eu plith rai oeddwn yn 'nabod, ac wrth fyned gofvn- wn a ellir cael lie yma i roddi pen i lawr heno. Gwfin oedd yr atebiad, ond addaw- odd un os na iwyddwn y cymerai efe fi ato os cysgwn yn un o dri. Aethum yn mlaen i'r lie y byddaf yn arfer aros noswa-ith neu ddwy yn awr ac eilwaith er ys blynvddoedd. Mae Mrs Davies yn ddynes naturiol hapus ac yn ystod fy ymweliadau a'r He ni welais wrychyn ar ei tbrwyn erioed olr blaen, ond pan ddaeth i'r drws syrthiodd ei gwyneb ac edrychodd vn groes, fuasai waeth i chwi, ebe hi, anfon yn mlaen, mae y ty yma yn fwy na nawn, ac yr wyfwedi gorfod troi nifer mawr yn ol heddyw; aeth allan i ymholi a'i chym- ydogion. Dim yr oedd pob sofa yn engoged; yna llwyddodd i gael gan ryw un oedd yn caru ei gymydog Iron yn well nag ef ei hun i fyned i gysgu yn un o dri, a chefais inact fyned yn gydymaith i'r Parch. J. Hughes, Blaengarw, yr hwn, ar y cyfan sydd gysgwr rhagorol, cyhyd ag y byddai yn y gwely. Bore dydd Mawrth, i'r ffynon, agorir hi, feddyliwn, oddeutu chwech o'r gloch, ond ni ellais i fod ynohyd ar d saith. Yr oedd yn ? y lie garfoedd o bobl, pob un yn ymwthio i gael glasiad o ddwfr. Costiai ;pob gwydr- aid o'r dwfr halenaidd geiniog. Bydd rhai yn yfed o un gwydraid i fyny i wyth. Yr oedd pump yn gymaint a fedrwn i lyncu o bono. Mae y dwfr sulphuri'w gael yn rhad, yn unig- rbaid i bob ymwelwrdalu tair cein- iog y dydd am gael myned i'r grounds. Nid