Y Celt

FY ADPYPYEION. GAN DR. CEFNI PARRY. (Yinddangosodd cyfres o ysgrifau yn Y Wasg gan y Dr. Cefni Parry. Buasai yn dda genymallu eu cyhoeddi yn Y Celt, ond ni chaniatai ein gofod. Dodwn yma ran o'r ysgrif ddiweddaf er mwyn y sylwadau am hen Glymblaid sir Gaerynarfon yn amser Caledfryn a'r Dr. Arthur Jones. T-GOL]. Y Parch. Rhys Philpot Griffiths ydoedd gweinidog Pwllheli yr amser hwnw. Yr oedd Mrs G-riffiths yn fy adnabod yn dda; canys byddai yn talu ymweliad a'i brawd, Mr Hughes, ysgolfeistr yr ysgol genedlaeth- ol yn Llangefni, pan oeddwn yn hogyn yn yr ysgol hono a chan y bvddwn yn gwneud llawer o fan gymwynasau i Mr Hughes, byddwn yn ami iawn oddeutu ei dy. Mrs Griffiths yn aelod gyàa'r Annibynwyr, ar- ferai fyned i gapel Rhosymeirch pan ar ym- weliad a'i brawd; felly yr ocdd yn gydna- byddus iawn a mi, ac yn meddwl tipyn o honcf. Cefais y derbvniad serchocaf yn Mhwllheli gan Mr Griffiths, a'r eglwys da,n ei ofal. Yr oedd Mrs Griffiths wedi bod ar hyd tai yr aelodau yn eu cymhell i ddyfod i wrando arnaf y noson, gan sicrhau iddynt fy mod yn bregethwr rhagorol! Llwyddodd ei gweinidogaeth, er mor gyfeiliornus oedd, i gael llonaid y capel o bobl i wrandaw ar "yr hogyn bach o ysgol fy mrawd." 0 Pregethodd yr hogyn bach o ysgol fy mrawd fel hogyn, a dim arall. Wedi cael llawer o garedigrwydd yn Pwllheli, aethum n io i Aberereh y boreu dranoeth, ac i Chwilog y prydnawn. Yr oedd John Thomas, Ohwilog, neu "Shion Wyn o Eifion," yn fyw y pryd hwnw, ac yn orweddiog, yn cadw ei wely er's llawer iawn o flynyddoedd liieithion, heb ddyfod dros ei erchwyn ond yn anaml iawn. Efallai y boddheid cyw- reinrwydi rhywun pe ceisiwn roddi darlun o Shion Wyii" yn ei wely. Mae ei wely yn yr ystafell ar y llawr. Gwely coed ydyw, wedi ei wneud yn debyg i dy bychan. Yr ochrau dipyn yn hwy na'r talceni. Y ddau dalcen, a'r pen a'r cefn, wedi eu cau i fyny ag ystyllod ond gwyneb y gwely yn agored i gyd. Yr oedd y tu fewn i'r gwely yn astellau (shelves) i gyd, wedi eu trefnu yn rhesau, y naill res yn uwcjL na/r llaJl; y rhai mwyaf yn isaf, a'r rhai lleiaf yn uchaf. Ar v shelves hyn yr oedd llyfrau wedi eu gosod yn drefnus, a phob rhes yn 11awn o honynt. Yroedd pob un o'r llyfrau wedi ei rwvmo mewn crcen, ac enw y llyfr wedi ei osod mewn llythyrenau melynion ar y cefn. Yr oedd y pen a/r traed o'r tu fewn yn llawn llyfrau, fel yr oedd y gwely yn Uyfrgel! yn ogvsta! a glwtli (couch) i'r bardd. Yr oedd ganddo estyllen deneuwedi ei gwisgo a lledr esmwyth, ac arno frethyn gwyrdd wedi ei daenu ar un wyneb iddi, a thraed bychain dan pob pen iddi, yn gwasanaethu yn lie desk iddo. Yr oedd ganddo lyfrau yn trin ar bob canghen o wybodaeth-barddoniaeth, cerddoriaeth, duwinyddiaeth, hynafiaeth, ieithyddiaeth, dwnedyddiaeth, rheitheg, rhifyddiaeth, daeareg, seryddiaeth, a'r cyffelyb. Yr oedd Shion Wyn, yn hyddvsg yn ngweithiau beirdd Groeg, Rhufain, yr Almaen, yr Eidal, Lloegr a Chymru. Yr oedd duwinyddiaeth holl oesau. cred, o'r tadau Groegaidd a Lladinaidd, drwy y diwygwyr Protestanaidd i lawr hyd yr hen Buritaniaid, ar ei gof bron oil. Calfin mawr oedd Shion Wyn o ran syniadau duwinyddol, ac ni ddigwydd- ais gyfarfod a neb mwy goleuedig yn mhob canghen o dcluwinyddiaeth nag ef. Dar- llenaiHebraeg, Caldaeg a Syriaeg yn rhwydd ac vr oedd y Roeg a'r Lladin at ei alwad. Yr oedd yn siaradwr mawr, yn gwmniwr difyr, ac yn athraw parod yn ei wely. Siaradai lawer am Dewi Wyn, Robert a,b Gwilym Ddu o Eifion, Dafydd Ddu o Eryri, Pedr Pardd, Meander, Eben Fardd, Shion Lleyn, HyweJ Eryri, Gwyndaf Eryri, Twm Pedrog, yn nghyct a phlant y doniau mawr," yn mliell ac agos. Dacw efe, yn swbach bychan, tenau, hen, yn ei wely yn nghanol ei lyfrau, yn geg i gyd, yn llygad i gyd, yn gof i gyd! Ym- hyfrydai ddangos yr anrhegion a'r rhoddion n el a gawsai gan foneddigion a boneddigesau a ymwelent ag ef o bobj cwr o'r wlad, ac o Loegr. Dangosodd i mi lyfr a roddasai Sheley, y bardd, yn anrheg iddo, pan ar ymweliad ag ef yn nghwmni y diweddar W. A. Maddocks, Synyddau lawer yn ol. Adroddai ddarnau mawrion o anerchiadau barddonol iddo gan amryw feirdd ymwel- iadol, yn nghyd a'i atebion iddynt. Gcfyn- 0 ais iddo pa un ai Dewi Wyn ai Robert ab Gwilym Ddu oedd y bardd goreu. Atebai fi yn union, "Mae y ddau yn rhy dda i boM gyffredin allu eu barnu." Felly cau- odd wddf fy mhotel i, druan, yn y fan. Wedi treulio dwy awr ddifyr gyda Shion Wya, aethum i Langybi erbyn y nos. Gweinidog Llangybi ydoedd y diweddar Barch. James Jones, o'r Bermo wedi hyny. Capel Helyg y gelwid capel Llangybi. Yno y cafodd y diweddar Barch. David Price (Dewi Dinorwig), ei urddo i gyilawn waith y weinidogaeth. Yr oedd capel Helyg a Llanaelha,iarn mewn cysylltiad tlu gilydd y pryd hwnw. Pan gyrhaeddais Langybi, yr oedd cynnrychiolwyr oddiwrth bleidiau yn cyfarfod a mi; a'r naill blaid a'r llall yn ceisio fy hudo atynt. Ni wyddwn i ddim am yr helynt nes dyfod i'r lle, oblegid cadwyd y peth oddiwrthyf, rhag ofn y buaswn yn peidio myned i'r lie mae yn debyg. Modd bynag, daethum i ddeall fod plaid yn yr eglwys wedi codi yn erbyn y gweini- dog, gciD. geisio codi acnos bach Yil yr ysgoldy. Gogoniant Duw ac anrhydedd crefydd" ydoedd mewn golwg yn yr holl helynt i gyd! Dywedais wrthynt na wydd- wn ddim am y gofid nes dyfod yno, ac mai i gapel Helyg yr oeddwn wedi anfon fy nghyhoeddiad,ac mai i'r capel yr awn i. Felly y bu. Yr oedd Mr Jones yn falch iawn fy mod yn peidio myned at y blaid wrthwynebol. Wedi y bregeth lletyais mewn ty mawr yn agos i'r Llan, a chefais gwmni Robyn Wyn o Eifion dros lawer o oriau. Yr oedd y bardd yn bleidiol i Mr Jones, ac y-n teimlo yn llawen fy mod wedi myned i'r capel, yn lie i'r ysgoldy, i bregethu y noson hono. Yr oedd eglwysi yr Annibynwyr yn Sir Gaernarfon mewn cyflwr terfysglyd a gofidus iawn yn y blynyddoedd hyny, yn hervvydd y peth a alwent yn Connection Sir Gaer- narfon." Ffurfiwyd y Connection hwnw gan Caledfryn a'i bleidwyr. Yr oedd dau bwynt i gael ei ateb yn y Connection, sef rhwystro eglwys Joppa, Caernarfon, gael pregethwyr, gan mai split o eglwys Caledfryn oedd hi, ac hefyd dial ar y Parch Dr. Arthur Jones, Bangor, am iddo bleidio Robin Ddu yn groes i ewyllys Caledfryn. Mae yn debvo- na ddangoswyd ysbryd mwy Pabaidcl erioed yn mhlith yr Annibynwyr, ac na arferwyd y fath draws-arglwyddiaeth ar iawnderau eglwys Annibynol yn un oes nag a wnaed ZD Z3 gan Connection Sir Gaernarfon. Y mae gweithrediadau treisiol, gorthrymus, ac an- N gh ristionogol y Connection hwnw yn warth ar hanes Annibyniaeth Sir Gaernarfon, ac yn debyg o fod felly dros amser maith eto. Yr oedd Caledfryn yn ddigon gwyneb-galed i ysgrifenuyn mhlaid y Connection, gan ymdrechu dangos fod y Babaeth hono, y despotism, hwnw, a'r tra-arglwyddiaeth yna, yn berffaith gyson a chydweddol ag egwydd- orion gwerinol annibyniaeth eglwysi Cvn- ulleidfaol. Chwareuodd curwr mavr Wesleyaethjilethodistiaeth.Esgobyddiaeth, Pabyddiaeth, a phob aeth ond Annibyniaeth, ran Hazel yn helynt y Connection, sef dangos ei hun yn wr yr amgylchiadau yn hollol. Dywedodd Dr. Rees, Abertawe, yn