Y Celt

CAMLIW10 AMAETHWIR CYMRU. [Ymddangosodtl y rban gyntaf o'r Ilythur hwn yn y CELT am Chwefror 14eg! yn nghydag ychydig o arweiniad i mewn gan a in S.R. 0 achos fod ein bwrdd mor llawn o wahanol erthyglau a gohcbiaethaii, gorfu 0 arnom ei adael allan byd yn a wr.-GOL ] Ceisiwyd tafla yr un dirmyg ar amaethwyr Cymru gan rai o Gibaoniaid yr ocsau aethant heibio. Yr oedd yn eglur eu bod yn gofidio yn eu calonau am fod yr ofergoelion yn diflanu o Gymru. Darfu i rai o urddedigion tra pharchedi-, a gwir barcbedig offeiriadaeth I .9 y Fam o Rufain a'r Ferch o Loegr, ag oeddynt dipyn yn hoft o ddefodau cousuriaeth, alw pwyllgor er ystyried beth oeddid i'w wneud tr cadw yn fyw yn Nghymru yr hen grefft ddewinol enwog ag ydoedd wedi bod mor enillfawr iddynt drwy yr oesau tywyll. Ar ol bir bwyllgora a llawer o gydymgynghori 0 el cynlluniasant i ddymuno ar dywysog llywodr- aeth y Pwll Isaf i alw cynghor, ac i anfon un o'i hen ysprydion cyfrwysaf i ymrodio drwy Gymru, er adsefydlu Simoniaeth y greflt o gonsurio, ac er adgyfodi o'u beddau yr hen "ofergoelion," a chael argraffiad newydd o'r hen" draddodiadau." Ar ol cael "charge" manwl gan Senedd y PwlJ, daeth yr hen yspryd cyfrwysgall hwnw ar ei genhadaetb bwysfawr i Gymru ond bu yn hir iawn yn rhodio yn ol ac yn mlaen ar hyd to ar led lleoedd sychion," heb wybod yn y byd pa le na pha fodd i gael tamaid o luniacth nac esgus o Jetty. Un borcu, pan yn sefyll ar gopa bryn Cymreig, gwelai fintai o ferched gwridog yn heinyf gerdded ar draws y borfa fawr. Rhedodd i lawr er gwybod i ba le yr oeddynt yn myned, a cbafodd hwynt yn y fucbes, yn nghwr isaf y cae pellaf, yn godro pump-ar- hugain o_tfuchod. Gyda iddo fyned yn ogbysgod y gwrjch i'w hymyl, elywai un ohonynt yn adrodd ibanau o hanes Joseph, un arall yn adrodd hanes ymroad serchog Ruth; un arall yn canu anthem y drydedd Salm ar hugain, un arall yn perganu yr Hen Ganfed ar y geiriau 44 Cysegrwn flaenffrwyth ddyddiau'ja hoes," a'r Hall yn gwylaidd ganu Pechadnr wyf, 0 Arglwydd, yn curo wrth dy ddor." Wedi hyny cydsiaradent am breseb Bethlehem a chan y llu nefol, a'r goron ddrain, a.'r marw ar y Groes ac wrth ddychwelyd ar hyd y fiordd adref, cydunent i gauu 0 Gal.aria daeth fy hedd," ac amryw emynau melusion ereill; a pban oeddynt yn uchel-seinio y llinellau 44 Cefaist angeu, cefaist uffern, cefaist Satan dan dy droed," flodd yr hen yspryd am ei einioes. Dringodd wedi hyny i fwthyn bychan ar ael y bryn, ac erbyn iddo ymwthio i mewn, pwy oedd yno ond r hen naiu Lois yn dysgu hancs Moses i saith o wyrion, ae yn eu gwrando yn offrjmu eu gweddiau boreuol. jBrysiodd yn wyllt o'r lie sych hwnw i fwthyn bychan arall oedd dan y llwyn yn min y nant, lie yr ocdd yn disgwyl clywed gweddi dlawd, lesg, oedranus, yn cwyno yn erbyn Duw Rhagluniaeth; ond erbyn iddo fyned yno, yr oedd yr hen weddw dlawd, a Beihl mawr ci nain ar ei glin, yn darllen y chweched Salm a deugain. Cafodd fymryn o ddigrif* ch yno drwy fod yr ben wreigan wedi cychwyn ton mewn eywair ihy ucbel iddi fyned drwyddi; ond gyda bod yr hen weddw ar ei g&aiau yn ymwresogi i weddio, mewn iaith a bwyl seraphaidd, aeth y lie hwnw nid yn unig yn rby sych ond yn ihy boeth iddo, ac anturiodd oddiyno i gysfgr hoedd lie yr oedd ysgol frwr A ,< ■' 'nr r f f1 bob oed, yn chwilio yr Ysgrythyrau, ac yn cael eu holwyddori yn y diwedd yn hanes gwyrthinu Iesu yn bwrw allan gytbreuliaid. Teimlodd nrunwaith alad oedd yno ddim lie diogel iddo. Aeth oddiyno i gynadledd o arolygwyr a chynrychiolwyr gwahanol. ysgol- y ZD ion crefyddol, a chlywai yr adroddiadau mwyaf cysurlawn eu bod yn amlhau o hyd, ac yn helaethu cu dylanwad drwy bob rhan o Gymru. Aeth wedi byny i gyfarfod Belblau, pryd y deallodd fod y Cymru ar y blaen yn mhob ystyr fel pleidwyr y gymdeithas fawr hono. Trodd wedi hyny i gyfarfod cenhadol, lie y deallodd fod y Cymru yn llawn gwres am anfon goleunij efengyl Jgogoniant Duw i gonglau cithafy byd, er gorchfygu ofergoelion creulawn a llygredig ei wledydd paginaidd. Aeth wedi byny i gymanfa lie yr oedd llon'd cae o bobl, mewn lie tawel, hyfryd, rhwng y bryn a'r goedwig, a lie yr oedd peroriaeth y dorf yn cynhyrfu yr holl awyrgylch. Ar ol i ryw hen Abraham agor, drwy weddi, pregeth- odd dau frawd yn nerthol iawn, yn ysbryd Feneba a Whitfield. Yn yr oedfa ar ol hyny, dechre uodd Daniel drwy fawl a gweddi; a phregethodd y brodyr Penry a Knox, a brawd tanbaid arall na hysbyswyd ei enw. Boreu dranoeth pregethodd olynwyr Melancthon, Putber, Chrysostom yn eu hwyliau ucbaf, a chadwyd yn yr un ysbryd drwy yr holl oed- faon dilynol. Yr oedd llengoedd o engyl gwynion o'r deml fry wedi dyfod i'r gymanfa hono ond yr oedd ganddynt felusach mwyn- iant nag ymosod ar hen yspryd y pwll, onide 1!1 p bunsai golwg garpiog arno yn myned ymaith. Aeth wedi hvny i Eisteddfod, gan ddycbmygu y byddii yn sicr o gael difyrweh i'w galon a chefnogiad i'w genadaeth; ond beth oedd yno yn ei-aros ond cadeirio, coroni, a ruban-dlysu yr ymgeiswyr buddugol am yr awdlau a'r pryddestau, a'r traethodau llawnaf a goreu, er eglaro fel y mae y Cymru yn ymgryfhau ac yn ymddyrcbalu o flwyddyn i flwyddyn yn mhob gwybodaeth a dawn, a gras, a rhinwedd; a chlywodd yno rai gogan-gerddi yn erbyn pob twyll, a ffug, ag oeddynt yn deifio, blew ei lygaid a'i gernau. Aeth oddiyno i gyngherdd fawreddog, a meddyliodd ei fod, mewn cam- gymeriad, wedi myned i'r nefodd drwy ddrws y cefn a gwelodd yno ddagrau gloewon yn treiglo o lygaid toddedig Baganini a Madame Catalini a llaweroedd o gerddorion trsmor ereill gan mor gaeth ac mor gynes ydoedd can holl gorau y cyngherdd. Aeth oddiyno i gwrdd clerigol, a gynelid yn eglwys gadeiriol y prif 9 Z5 sant. Yr oedd yno lu mawr yn eu gwisjoedd offeiriadol, a rhai ohonynt yn cwyno yn brydetus am fod defodau ac athrawiaethau coel yr hen oesiu wedi colli eu swyn a'u grym yn Nghymru. Pan yr oeddynt mewn cyfyng. gynghor pa beth i'w wneud, cododd esgob hybarcb, boneddigaidd, ei law, a dywedodd yn bwysleisiol a ddifrifol, nad oedd dim modd adferu yr hen ofergoelion a'r swynion i Gymru, ac anogai bawb oedd yno i ymroi ar unwaith i efengyiu ) 11 syml yn yr eglwysi ac yn mhob man, yn ol ben arddull yr Anghydffurfwyr. Wrth glywed y fath eiriau o enau epgob, mewn eglwys gadeiriol, brysiodd ar unwaith mewn cwyd boetbwyllt, i bwyllgor coleg Pabaidd, ag oeddid wedi sefydlu gyda'r bwriad o gael goruchwyliaeth.newydd er Pabeiddio Cymru; ond eibyn iddo gyrbaedd yno, yr oedd y father bynafarei dracd, yn dyweyd yn ddifrifol fod yn rhaid iddynt fyned yn mlaen gyda'r oes," am nad oedd obaith iddynt ail gycbwyn ofergoelion eu haiiffaeledigrwydd. Ar byny, n-'1 o'r f of r>b(>wvrlf1 llwvr 4 fetbiant pob cangen o'i genhadaeth i Gymru trodd yr yspryd cynddeiriog tuag adref, a'i adroddiad i Senedd y Pwll Isaf oedd, Nad allent byth ail gychwyn sefydliadau na defod- au nac athrawiaethau ofergoeliaeth yn Nghymru heb iddynt gael amryw dylwythau o geraint y Gibsoniaid 1 ddyfod oddidraw dros Glawdd Offa i godi eu pebyll rhwiig bryniau Cymru." Rhagfyr 28ain, 1878.