Y Celt

LLYTHYR LLUNDAIN. CANOL Y FFOItDI). 2 «u.v, 1879. Ar y 24ain o'r mis diweddaf, yn Nhy yr Arglwyddi, gnlwyd sylw at y Pla yn Rwssia, at y Llaethwyr, ac at yr Adgyf- nerthion ydys yn ddanfon i Affrica. Yn Nhy y Cyffredin, bu tipyn o siarad yn nghylch Gwcrthiad Diodydd Meddwol yn yr Iwerddon; Clefydau yn y Brif- ddinas yr India Rwssia a Persia; Cy- tundeb Prngue Ailiica; y Ffrwydriad at' fwrdd y Thunderer; a bu dadl yn ngbylch y Penderfyniadau newyddion yn ngbylch dwyn yn mlaen Waith y Ty, yn yr hon y cymerwyd rlian gan Syr W. Barttel t, Canghellydd y Trysorlys, Mitchell Berry, O'DoneII, M'Laren, Dillwyn, Parnell, ac ereill. Ar y 2oain, yn Nhy yr Arglwyddi, daeth y Due o Richmond a Gordon a Mesur ger bron er gwella y Medical Act, 1858. Yn inliy y Cyffredin, bu dadl ar Fesur March nad Leaden ball. Siaradodd Dilke, Charley, Lusk, Chambers, W. H. James, Cotton, Forster" Sehvyn-Ibbeston, Water- Irw, Haikes, ac ereill. Bu siarad hefyd yn nghylch danfon gweinidogion Presby- teraidd allau gyda'r fyddin i Affrica; yr Aifft; yr Ariaudai, &0.. Prydnawn y 26ain, aethum lawr i Dy y Cyffredin i gad clywed y ddadl ar Fe.ur Claddu Monk. Yr oeddwn. yn.y lobby erbyn 2 o'r gloeh. Yno cyfarfyddais Ð'r aelod ieuanc Gwyddelig dros Limerick, yr O'Shaughnessy. Gofynodd i mi ai Gwyddel oeddwn. Atebais yn nacaol, ac ychwancgais mai Cymro oeddwn. I. O! wel! yr ydymynfrodyrynte!" meddai, gan ymaflyd ) n fy Haw a'i gwasgu. Go- fynodd i mi a oedd yr iaith Gyinraeg yn un anhawdd iawn i'w dysgu. Dywedais ei bod yn un o'r ieithoedd rhwyddaf i ddysgu darllen. DYlllunaiarnaf rbidi ychydig wersi iddo. Addewais wneyd, a dywedais witho.y byddai yn alluog i ddarllen Cymraeg yn rhwydd ar ol cael ychydig wersi, am fod pob llythyren yn cario ei sain briodol ei hun bob amser. Diolchodd yn fawr i mi, a dywedai, "Rhaid i mi gael ymddiddan a chwi eto, yr wyf yn deall y Wyddelaog yn <0 lew, a hoffwn ddysgu ychydig o Gymraeg. A ydych chwi am fyned i'r Ty?" Ydwyf," ebe finau. "Aiiioswch funud yn y fan yma." Cyn pen ychydig tiliadau yr oedd yn ol. a y I.) dornyn o bapur yn ei law oldiwjthy Liefaiydd. "Dewch ffordd hyn," meddai, ac nnveinio Jd ft—i'r gallery, fel yr oedd- wn yn disgwyl—nage, oncl i mewn Vr Ty, i eisteddle sydd yno wedi ei neillduo i special friends y Llefarydd, yn ymyl yr dsteddleoedd below the gangtvay-y lie goreu yn y Ty i ddieithrddyn i welecl a chlywecl yr holl aelodau. Ul ydyw cael myned i'r eisteddle lion, prin digon 0 le sydd yma i ddwsin o ddynion, ac ystyrir y fan yn rhyw fath 0 sanctum sanctorum, a'r rhai sydd mor ffodus a chael lie ymaynbersonaubreintiedig (privileged I persons). Yr oedd yn rhyw ugain munud wedi 2 o'r gloch pan gyfododd Monk ar ei draed. Efe ydyw yr aelod Ehyddfrydig dros Gloucester, Y mae tua 55 bed, ac yn ddyn tal, trwyn llym, wedi eillio ei wyneb yn Jan, a golwg braidd "offeiriaclol" arno. Nid yw byny yn rhyfedd chwaith, oblegid o esgob oedd ei dad, a morch i glerigwr oedd z, ei fam. Dywedai mai ei amcan ydoedcl trefnu 1] wybr i ryddhau y ffordd i Angliyd- ffuifwyr i gladdu eu mcirw yn y Myn- wentydd Plwyfol. Cynygiai fod i ragor 0 dir gael ei yenwanegu at y Mynwentydd hyn, a bod i lianer neu dri cliwai-tcr, y tir hwn.w (yn ol angen y plwyf) i gael ei adacl heb ei gysegru," a'r ffia rhwng y tir "cysegredig" ac "arighysegTedig" i fod yn ddim amgen na llwybr troed cyffredin. Yr oedd Wedi dangos oi Fosut i Archesgob Canterbury, i Esgobion Peterborough a Dover, ac ereill, a'u bod un ae. oIl yn ei gymeradwyo. Yehydig iawn o'r aelodau oedd yn yTy yn awr, dim ond rbyw 18 ar ochr y Weinyddiaeth, ac 20 m' yr ochr Wrth- wynebol. Ar fainc flaenaf y Weinydd- iaeth eisteddai Elphinstone, hen wr dros 70 oed, un 0 Arglwyddi y Trysorlys, ac un 0 aelodau Portsmouth; Holker, y Twrne Cyffredinol a Tiilbot. Ar eu eyfer ar fainc flaenaf yr ochr Wrthwyn- ebol eisteddai Forster wrtho ei bun, ac ymddangosai fel po byddai yn hepian. Ar y drydedd faine wrtb ei gefn eisteddai Osborne Morgan, B. T. Williams, a John Roberts—tri^aelod Cymreig, gan ymgomio a'u gilydd. Nis gallwn lai na llawenychu wrth edry.ch ar y tri CLymro yn eistedd yn ymyl eu gilydd. Chwarddent yn iachus pan ddyvfedai Monk fod yr Arch- esgob a'r Esgobion wedi cymeradwyo y Mesur, ac yr oeddwn yn dyclimygu fy mod yn eu clywed yn dywedyd Digon tebyg Pihyfeddai Monk yn fawr fod yr aelodau Ehyddfrydig wedi dangos eymaint o wrthwynebiad i'r Mesur. Yr oedd yr aelod anrhydeddus dros Aber- tawe (Dillwyn), rnedçlajr wedi gwrth- wynebu hyd yn oed ei ddarllen y waith gyntafClywchl clywchl ebe B. T. Williams yn uchel, a chwarddai yr aelod- au ereill. Ar ol siarad am yn agos i haner awr, oistedclodd Monk ilawr yn nghanol cymeradwyaeth wresog y Tori- aid. Cyfododd Ernest Noel, yr aelod Ehyddfrydig dros Dumfries, i wrthwynebu y Mesur. Dyn bychan 0 gorpholaeth, goleu ei bryd, wedi colli cryn dipyn o'i wÛlt, ac oddeutu 47 oed ydyw. Ei dad oedd yr enweg Baptist N oe!. Eisteddai ar yr ail fainc ar yr ochr wrthwynebol, a gwnaeth araeth gref o ryw ugain munud o hyd yn erbyn gosodiadau Monk. Ar ei 01 cyfododd Forsyth, yr aelod Toriaidd | dros Marylebone, Llundain, a siaradodd I am ryw ddeg munud yn ffafr y Mesur. Dilynwyd ef am ddeg neu ddeuddeg munud gan Osborne Morgan. Dywedai ei fod yn ystyriecl y Mesur y gwaethaf o'r chwech Mesur oedd wedi eudwyn ger bron y Ty yn ystod y Senedd-dymor presenol, a'i unig ofid oedd fod aelod o'r un ochr ag ef wedi ei ddwyn i mewn. Yr oedd yn gysur ganddo feddwl pa fodd bynag, fod yr aelod anrhydeddus wedi gorfod myned i'r ochr arall o'r Ty-i wersyll y gelyn-cyii cael neb i gefnogi ei Fesur. Yr oedd hyd yn oed y dosbarth mwyaf lluoeog 0 etholwyr ei gyfaill an- rhydeddus, sef Anghydffurfwyr Glouces- ter, wedi amlygu eu gwrthwyriobiad iddo, Cynygiai y Mesur nodi allan gornel i'r Ymneillduwyr, bron yr un fctthag yr arferid trefnu cornel i hunanlciddiaid (suicides). Yr Esgobion hefyd oedd i farnu maintioli y gongl. Nid oedd ef (Morgan) yn Anghyffui fiwr ei Imn, ond po byddai, nis gallai lai mg edrych ar y fath gynygiad ond fel sarhad a dirmyg. Mewn pertliynas i'.r ddarpariaeth oedd yn y Mesur tuag at gael Claddfeydd Cy- hoeddus, nis gallai lai na'i withwynebu ar y tir hwnw; oblegid nid oedd dim yn gas- ach ganddo na gweled claddfeydd lie yr oedd un rhau wedi ei threfnu ar gyfer un dosbarth 0 grefyddwyr, a rhan arall ar gyfer dosbarth arall—aelodau o'r uu teulu yn cael eu gwahaiiu yn augeu—yr oedd hyn yn waradwydd i Loegr ac i Gristlon- ogae-th. Yr oeddid wedi ei wawdio of (Morgan) am wrthod derbyn cyfaddawl (compromise), ond yr oedd ei Fesur ef yn seiliedig cu. iawnderau cyfreithlon cyffredin holl blwylolion y deyrnas, sef eu hawl i fedd yn y fynwent blwyfol; ac nis gall- esid disgwyl iddo ef gefnogi y fath esgus o Fesur ag eiddo ei gyfaill anrhydeddus. Yr oedd yn anmhosibl dyfeisio arfau mwy marwol i Eglwys Loegr na'l' gwrthwyueb- iad gynygiwyd i'w Fesnr ef. (Morgan), a'r cynygiad i osod i fyny yn ei le yr ed- lych gresynol a gwael hwn. Yr oedd yn debyg fod boneddigion ar yr oclix arall am wneyd y mater hwn yn bwnc yr etholiad nesaf. Os felly, nid oedd ganddo ef yr un gwrthwynebiad. Dilynwyd 0. Morgan gan Gregory, yr hwn a ystyriai y Mesur yn un da iawn,,a Walter, prif-berchenog y Times,' yr hwn a wrtkwynebai y Mesur ar y tir ei fod yn un Cardataol (Permissive). Dylid cdrych ar bwnc y claddu, meddai, fel un 0 iawnder dinasol, a 'dylai y ddefod angladdol fod yn gyd- weddol a tlieimladau a barn cyfeillion yr ymadawuaig, ac nid yn ol mympwy y clerigwr. Nid oedd yn gallu deall paham yr oedd yn rhaid'esbonio cysegriad ein Mynwentydd fel rhyw derfyn tra- gwjddol rhwng Eglwyswyr ac Yinneill- duvfyr. Yr cedd ef oi hun wedi rhoddi tir at Fynwentydd, ond byddai yn gywil- ydd ganddo ychwanegu cae neu. ddarn 0 gae arall yn ol darpariadauy Mesur yma. Yn wÍ1: nid oeddwn yn disgwyl araeth ittor