Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
Hide Articles List
2 articles on this Page
, "Y DDARLITH GYMRAEG. GYNTAF."
News
Cite
Share
"Y DDARLITH GYMRAEG GYNTAF." Y mae Lladmerydd yn y (Tyst a'r Dydd, am Eagfyr 20fed, yn cyhoeddi mai yn y Concert Hall, Liverpool, Tachwedd 25ain, 1846, ytraddodwyd y 11 Ddarlith Gym- raeg Gyntaf," a hono gan y Parch. W. Rees, ar fywyd ac athrylith yr emynwr melus o Bantycelyn. Ni chefais yr hyfrydwch o glywecl y ddarlith addysg- iadol hono, o leiaf y pryd hyny. Gwn ei bod yn effeithiol, a bod Hiraethog yn anymhongar wrth ei thraddodi; ond yr oedd cyhoeddi yn y 'Tyst,' yn niwedcl 1878, mai hono oedd y "Ddarlith Gymraeg Gyntaf" yn gam a hanes y Cymry, ac yn brawf y medr Lladmerycld weithiau fod yn bur anwybodus os bydd yn ewyllysio. Bu llawer o ddarlithio yn Gymraeg am lawer o flynyddoedd cyn y flwyddyn 1846. Bu Caledfryn yn darlithio ar "Grib- ddeiliaeth," ac ar rai o bynciau mawrion RhyclclïdMasnachol a Chrefyddol lawer o flynyddoedd oyn hyny. Bu Hiraethog hefyd yn areithio ar wahanol bynciau cyn hyny. Bu Eta Delta Pugh, Mostyn Price, Dinbych; J. R., Conwy; Patriarch Llanwrtyd Powell, Caerdydd, yn dar- lithio ar eu pynciau dewisol lawer gwaith cyn hyny. Bu S. R. yn darlithio ar wahanol bynciau dros bymtheng mlynedd cyn darlithy Concert Hall yn 1846. Cyf- ansoddodd, ar gais pwyllgor coleg, ddarlith ar y Beibl yn 182t, a bu yn ei thraddodi mewn gwahanol fanau, weithiau yn Saesneg, ond y rhan amlaf yn Gymraeg. Nid oedd ambell eglwys yn hoffi y gair "darlith" Er boddhau y cyfryw medrai ddarllen fel testun, 2 Tim. iii. 16 ac felly ei galw yn bregeth ond yr oedd y rhan fwyaf yn dewis ei chael fel darlith. Bu ganddo un arall o gylch yr un amser ar yr Iaith Gymraeg, ac un arall ar "Steps to success," yr hon a draddododd rai gweithiau yn Saesneg, ond yn amlach yn Gymraeg. Bu ganddo hefyd ddarlith ar Ariangarwch, yr hon a ganmplid gan yr awenyddol Hiraethog. Bu hefyd yn darlithio drwy bron bob sir o Gymru yn erbyn y." Gaethfasnach," o leiaf bymtheng mlynedd cyn adeg traddodiad y "Ddarlith Gymraeg Gyntaf a noda Dr. Thomas. Bu yn traddodi ei ''Lecture" yn erbyn Caethwasanaeth ar gais y dyngarwr enwog Joseph Price o Fynachlog Nedd, a Joseph Sturge o Birmingham, a'u Ladies Anti- Slavery Societies. Anrhydeddid y ddar- lith hono a chadeirydd ac a holl seremoniau rheolaidddar lith, Pan yr oedd unwaith ar daith drwy ranau o Ogledd Cymru yn ei tbraddodi, denodd ei hen hoff gyfaill dyngarol a hyawdl Williams o'r Wern i ddyfod gydag ef drwy brif gylohoedd Maldwyn a Meirion. Bu yr hen Byddfrydwr enwog Q'r Wern am y tridiau cyntaf o'r daith braidd yn ddihwyl, drwy fod heb grynhoi i'w feddwl ystadegaeth a hanesyddiaeth y pwnc; ond wrth siarad yn ei gylch pan yn cydfarch- ogaeth o fau i fan, llanwyd ei galon o elfenau y pwnc, ac yna nid oedd elsieu i'w gyfaill feuanc wneud bron ddim ond agor cil y porth iddo. Yr oedd nerth ei resymeg a thynerwch ei apeliadau yngorchfygu holl deimladau ei wrandawyr. Bu S. R. hefyd ar gais yr un hen foneddigion gwladgar yn darlithio llawer ar Heddwch a Rhyfel, adichon ygallai gyfeirio at hen frodyr ereill faont yn darlithio cyn 1846. Ac yn wir, y mae yn gam a'n cenedl i Dr. Thomas gyhoeddi yn awr mai darlith Dr. Rees oedd y Ddarlith Gymraeg Gyntaf." Ofer disgwyl i Dr. Thomas gywiro ei dystiol- aeth oblegid rhaid i ambell i Ddoctor gael ei ryddid i dysbiolaethu yn ol penarglwyddiaetb ei ben, a rhagdeimlad ei galon, er dyrchafu neu ddarostwng y neb y myno yn ol ewyllys ei fawrfrydigrwydd. Er cael pwys da o sebon meddal er talu y compliment mawr yn ol i Dr. Thomas, y mae cyfaill JackalyMol i'r ddau Ddoctor, pan "ar ei hynt" yn y 'Tyst' am Ionawr 24ain, tudalen 9, yn mawrygu y ddau Ddoctor yn yr iaith gan- lyno] :Dranoeth i'r Nadolig, yr oedd y lluwchfeydd eira wedi llenwi y fltyrdd gyda godren y Wyddfa; ac felyr oeddyr awenyddol y Hiraethog gyda dau gyfaill yn ceisio gwneyd am orsaf Llanberis, safai Hiraethog yn sydyn, a gwelai rywun wedi ysgrifenu a'i fys ar yr eira gwyn I J- T— Taniai llygad y bardd- bregethwr hyawdl; sythai i fyny, a dywedai yn ddifrifol, gyda phwyslais na fedr neb ond efe ei roddi:—'Oyn saffed a'r byd i chi, fo sy'n gwneyd hyn eto. Mae o wedi myned a llywodraeth y cyfarfodydd, y cymanfaoedd, y colegau, a'r Undeb; a dyma fo, 'rwan, wedi cymryd llywodraeth yr elfenau yn ei law, yn siwr i chi fo sy'n peri yr holl dywydd garw yma. Y mae Jackal y Doctoriaid pan" ar ei hynt" hono, yn dweyd llawer am eu mawredd yn yr un rhifyn o Bapyr yr Enwad; gan awgrymu fod rhai o'r "Had offeiriadol wrth Fraint a Defawd yn cenfigenu wrth ddoniau y ddau Ddoctor. Na, yn wir, gall yr "Had offeiriad- ol" lawenhau yn eu defnyddioldeb. Bu yr ysgrifenydd yn ffyddlawn iawn i'r Doctor hynaf am haner can mlynedd. Ni wnaetb ddim erioed er ceisio diraddio yr un o'r ddau, ond y maent hwy wedi hir gynllwyn, yn, yr yspryd mwyaf gwenwynig, i'w ddiraddio a'i ignorio ef yn y dulliau mwyaf anfrawdol ac anfoneddigaidd. Tro y Dr.T fydd nesaf i seboni Dr. B. Hawdd iddynt gael cyflawnder o sebon. Y R HYNAF O'B HAD OITEIIUAUOL.
HANES BYWYD J. B. GOUGH.
News
Cite
Share
HANES BYWYD J. B. GOUGH. (Pa/rhad o'r rhifyn cyn y diweddaf.) Ya mis Hydref, 1842, llawnododd Gough yr Ardystiad Dirwestol. Pan yn crwydro ar hyd yr heolydd, a theimlo ei hun"yn ddi- gartref, yn ddiamcan, a bron yn ddi-obaith," dyma rywun yn eyffwrdd a'i ysgwydd, Mr Gough, onide ?" gofynai y dieithr- ddyn. Dyna fy enw," oedd yr atebiad. "Buoch yn yfed heddyw ?" Do, syr." 4" Paham na wnewch lawnodi yr Ar- dystiad ?" Tarawodd dull caredig a mwynaidd yr holiedydd dant ar galon y truan difeddwl, addawodd fyned i'r cyfarfod dirwestol, ac arwyddo yr Ardystiad dranoeth. Ond drwy y prydnawn a'r hwyr nis gallai wrthwynebu ei sychedangerddoi am frandy, ac hyd yn oed boreu dranoetb, yfai yn helaeth. Cafodd ei demtio yn ami i dori ei addewid; ond gan i'r dieithrddyn caredig roddi ym- ddiried ynddo, aeth i'r cyfarfod erbyn yr amser, ac eisteddodd yn mysg y gwrandawyr. Yn mhen ychydig, gofynodd ganiatad i siarad. Dywedodd b.:tb oeddrvm wedi wneyd iddo, a'i fod y pryd hwnw yn "ddi- gaitref, gofidus, afiacb, a chrwydryn di-gym- deithas." Ar ol eistedd i lawr, arwyddodd yr Ardystiad gyda lIaw grynedig, a chanlynwyd ei esiampl gan amryw bobl ieuainc. Yr oedd y poenau ddioddefodd y dyddiau canlynol yn annisgrifiadwy. Nos a dydd blinid ef gan freuddwydian dychrynllyd; gwelai rywi ddrychiolaethau ar fFurf ellyllon yn llenwi ei ystafell, gan wawdio a. gwatwaru ei boenau ac am wythnos gyfan ymddangosai fel gwall- gofddyu. Drwy fendith Ddw, gorchfygodd ei wane, ac aeth allan i'r awyr agored; ond yr oedd ei ruddiau yn galnog a gwelw, ei lygaid 0 45 yn laswyn a difywyd, a'i ddwylaw a'i aelodau braidd yn ddinerth. Ymdrechodd yn galed i gyfodi o'r pwll oedd wedi suddo iddo. Gofalodd am ei waith, talodd fwy o sylw i'w wis, a'i ymddangosiad allanol, a rhoddodd ei bresenoldeb yn rheol- aidd yn y cyfarfodydd dirwestol. Yr oedd ei ail gynygiad i areithio yn fyr iawn, ond yn bur fwyiog Yr wyfyn d'od yn y blaen yn dda iawn," meddai, ac yn teimlo yn llawer gwell nag oeddwn wythnos yn ol." Adrodda un tro digrif ddigwyddodd arno yn ystod un oi areitliiau cyntaf Un pryd- nawn," meddai," ni wnaf byth Unghofio. Yr oeddwn wedi methu, oherwydd prinder arian, a phrynu dillad cymhwys a gweddaidd i ym- ddangos o flaen cynulleidfa barchus ac felly gorfodwyd fi i wisgo hen overcoat fawr, yr hon, oberwydd gwaeledd iy nillad, a lotymais hyd fy ngen. Yr oedd y lie yr oeddwn yn sefyll arno yn bur agos i stove go boeth. Fel yr oeddwn yn siarad, dechreuals dwymo; ac ar ol ymorchestu tipyn, aeth y gwres mor an- nioddefol nes y trwythwyd fi gan chwys. Nis gallaswn oherwydd y dyrfa gilio oddiwrth y tin mawr, ac yr oedd dad-fotymu fy hugan allan o'r pwnc. Drwy y gwres oedd yn cael ei daflu allan o fy nhestun ar un llaw, a'r gwres oedd yn dyfod o'r stove ar y Haw arall, yr oeddwn mewn gwirionedd rhwng dau dan. Pan ddarlyddais yr oeddwn bron ddiflygio, oherwydd yr oedd fy nghorn yn cynwys mwy o ddefnydd gwres (caloric) na fu ynddo erioed o'r blaen." E r nad oedd ganddo y bwriad lleiaf i ddyfod yn ddarlithiwr cyhoeddus, gelwid am ei wasanaeth yn barbaus, a siaredid yn uchel iawn am ei dalentau. Ei unig ddymuniad ydoedd rhybuddio ereill rhag syrthio i'r pwll y syrthiodd efe iddo. Y tal cyntaf dderbyn- iodd am areithio ydoedd dau ddolar (8s 4d), a dychwelodd adrefyn galonog iawn. Yn fuan iawn daeth gwahoddiadau iddo o bob parth o'r wlad, a chafodd bythefnos o ryddid oddi- wrth ei waith .er myned i areithio. Ni ddychwelodd at ei hen orchwyl byth; oblegid o hyn allan yr oedd y galwadau am ei was- anaeth mewn cysylltiad a'r achos dirwestol yn fwy nas gallai gyflawrni. Aeth ei glod fel areithiwr yn fuan ar hyd a lied Cyfandir mawr Gogledd America, ac yr oedd pobpeth yn arwyddo fod dyfodol gogoneddus o'i flaen. Ond un diwrnod digwyddodd amgylchiad fu agos yn ddinystr iddo. Torodd ei Ar- dystiad! Pan yn aros mewn lie o'r enw Worcester, ymosododd rhyw glefyd dicithr arno. Gadawodd ei lety, gan ddywedyd wrth