Y Celt

PARIS A'R ARDDANGOSFA. Mii.'GoT.— OH bu tref erioed yn deilwng o gael ei galw yn dltl f hvnod, Paris yw bono. Y mae dinasoedd iL lodJtmt Iw." o ddyddordeb i lenorion o'r radd ncltelaf. oud ni<I oes nil ddinas mewn bod iw cbymburu A P11ri" yu mhob p.;th ag sydd yu bryd- ffifth, lie yu lJauetibau, tic yu dysgu y "werin a'r inilnodd," yn ogystal a'r boueddigion sydd yu mynt-d yno o bob cwr o'r byd. Yti wir, bon yw y ddituis fl-eimf \u aibob peth ag sydd yu ar- dderchog. Y mae Paris wedi ei hadeiladu at- bob tu i'r Seine, yn debyg iawn i Liuulain. Y mae o ran ei tlurf bron yu gruh, yu 21 o filldiroedd o am- (tyinliedd. ac yu cael t-i cbyiobynn ag amddiifyn- f. YiM a pbyrtb, ta.-wn manau eydeus i fyuml i mewn ac allan Y rnue yu cyuwys (i;},000 o dai, 75 o la n bnlas !ai ardderchog, 18 o yg- bvtui. 8 o lyi'rgi-lloedd i-ylr>ed'lus, a phoblogaeth o 2.000 000 yu G.itholiciaid y rh.ui i'wyaf, er fud yuq 3(},0()ilo Brotesiauiaid. a 20,0110 o luddewon. Yr orlir .l,cht-nol i'r St-ine ydyw IVest End Paris, lie y mae'r upper ten a'r aristocrats yu byw, a lIe bcfyd y mae'r pulasdai n.'r yst.rydoedd pryd- ferthaf. Y mae'I' H He d., Nicoli at yr ochr dde- K.A10I yn ddwy fiiltir o liyd. ac y mae'r Champ* Ehjsses yu fiiltir a baner o Ilyd, ac wedi ei osod allan mor brydferth a dim a aliem feddwl am dano. Bf)) oelir i'r strvd y mat* coulwedi d1 phu.n. yr hyn iyd.1 yn riioddi golvvg neillduol 0 brydferth ar y lie. Yu v pen uubaf y mae'r Arc de L'I iompht\ a ddechreuwyd gan Napoleon I. er coft'adwnaeth am weithreuoedd y yrund army. UoKodwyd y galeg gyutaf gaiiddo ar y lut'td o Awst, lsfiO. it. iforphenwyd yr adeilad gan Louis Philippe yu 1830. Y rnlle'lI IGO o dioodfeddi o lichder, yu 140 o led, He ar yr ochrau y mae enwan y buddugnliaethau a enillwyd gan y fyddin dan Napoleou. Costiodd yr adeilad 10,000,000 francs ( £ 400,000). Oddiwrtli y fan hou y mae deudd. g o ystrydoedd yn saethu allan i wahauol pyrau o'r ddinas. .Yu ugwaelod y Champs FAysees y mae'r Palace de It (Jon-eordc, lie. ugored cylfelyb i Trafalgar Square Llnnduin. HWIl yw y lie mwyaf addurn- edig yu Paris Yu ei gariol codwyd y Guillotine, yn y "reign of ter)-or.Yirin y bu fanv Louis xvi. &'i wraitr Marie Antoinette, yu rigbyda lluavvs o foneddigion Ffraiuc. Yu nghanol y lie yu awr y iBiie'r Obelisk c-hwaer Cleopatra Needle) yu sef- yll, yr bun a roildvvyd i'r llvwidraethil^frengig gan Mahomet Ali yn 1882. Dygvvyd hi o Thebes, agosodwyd hi i fyny yu 1836. I'r gogledd a'r de o'r Obelisk y mae fountain* yu chwareu. ac otn cwmpas y mae wytli o ddelwau, yn gosod allan wyth o. brif drefydd Ffraiuc, Y mae'r olygfa o'r fan hon i'r Arc lie J'riomphe yu ardderchog. Nid rbyfedd fod y Parisiaid yn dueddol o alw eu diuas yn brilddiuas y byd (The Metropolis of the world). Os iiad ydynt wedi ei gwneucl yn briftldilJus y byd, y maeut wedi ei gwneud yn brifddinas y IfaBiwn, wc yu brifddinas pub peth ng s'ydd yn hardd. Ni feddyliai neb wrth deithio lieolydd Paris eleni am y tro cyntaf erioed fod gwarchae wedi bod yn ugos iddi. Nid oes braidd ol y gwan hae o gwbl, pryd y darfu i'r Commune yn 1871 losgi mown wsthuos 22 o'r adeiladau cyhoeddus, a'r oil o'r bron u'r Eailway Stations. Y Ttiileries yn uuig sydd yu adfeiliun fel cofadail o'u gwaitli dieflig. Oud yr hyn sydd yu tynu pobl wrth y caiioedd dros y Channel, au o bob cIVr o'r byd y dyddiau hyn yw yr arddangosfa it gynelir YIla eleni; ac tel pobl fawr eraill wele niuau yu cael ein tynu YIlO o Gymru. Y mae yr arddaugosfa wedi ei hadeiladu ar bob tu i'r Seine, yu ymyl yr Arc de Triomphe. Y mae felly yu cael ei gwneud yu ddwy run gan yr afon sydd yn myned trwyddi. ond nid ydynt ar wahan or hyny, am y gwueir y ddwy yu un gan bout sydd yn croesi'r afou. Gelwir y rban sydd ar yr oeiir dde i'r afou y Trocadero, yr hwu sydd yn ymestyn yn mlaen fel haner lleuad, a'r hwu sydd i sefyll pun dderfydd yr arddaugosfa, gall fod ebwareudy wedi ei wneud yuddo. Yn yr adeilad hwn y mae y Fine Aits Gallery. 0 fiaen y Tro- cadero y mae'r tir wedi ei rami yu erddi pryd- ferth, yn cael eu britho yma ac acw gan cafes y gwahanol wledydd. Yu y fan yma ceir gweled y Twre fel y mae yn Twrci. Draw. gwelir yr Algi- erians yn eu National Costume, a'r Ffrancwyr yn gwau o'u cwmpas i brynu eu nwyddau: pawb ymllo o bob llwyth, iaith, a chenedl." Ar ol croesi'r bont, yr ydym yn dod at yr ar- ddaugosfa, yr hon sydd wedi ei hadeiladu bron yn bedair onglog, a'r to wedi ei wneud o wydr. 0 flaen yr arddaugosfa y mae gerddi wedi eu gos- od allan yu brydferth iawu, ac yu cuddio pob congl o dir nad oedd ei eisieu at yr arddaugosfa. Y mae'r lie wedi ei rauu i ddwy rau-un i Ffrainc, a'r llall i'r gwledydd eraill. Yr unig wahaniaeth rhyngddyut yw, fod Ffraiuc yu cymeryd i fyny gymuint o le a'r lleill i gyd wedi eu gwneud yn Ull, Jiuasai ceisio darlunio y pethau gwych oedd yno i gyd yn ddim ond treth ar amyuedd dar- llenwyr y CELT felly nodwn rai o'r pethau oedd yn ein t..ro u i fcl y rhai mwyaf dyddorol, er fod pob peth ag oedd yno yn ddyddorol. Wrth ymyl y drws yr oedd case gwydr yn cynwys perlau brenbiuol Ffrainc. Yr oeddynt i gyd yn werth arian mawr, ond un yn unig a dyuodd fy sylw. Yr oedd yu ddiamond gymaint a dwru dyu, yn dysyleirio fel yr haul, ac yn werth y swm aruthrol 0 12,000.000 francs, yn agos i £ 500,000, fIortulle go dda i am bell un. Yn ei yroyl yr oedd awriais mawr. a'r priidulum yu hougiaii o'r to, ac wedi ei wneud ar lun y byd, ac wrth ymsymud yn ol ac yn mlaen yr oedd yn troi daru o bres ag oedd yn gysylltiedig a'r awrlais. Yn ymyl y fan ymay mae rhanbartb y pdritlllilU at bob gwaith. Yr oeddwn yn rbyfeddu pa fodd yr oeddynj; wedi dod a'r peirianau uiawrion o wledydd estronol, ac o America, dros yr Atlantic. Yn wir, dylasent ar bob eyfri »ael tlws aur am eu gwaith yn eu cludo i Pans. Y mae yma beiriant at bob peth- peir- i ysgrifenu, peiriant i wneud pinau a chanvvyllau a bosauau, peiriant i nyddu a phob peth a ellid meiidwl am dano. Lloegr yw'r gyntaf ar y rhes yu rhaubartb y peirianau, America yn ail, a'r gwledydd er.-iil! yn canlyn yn ol eu pwysigrwydd. Y mae un peth ag sydd yu ychwanegu dyddordeb y rban Seisuig o'r arddaugosfa, sef fod Tywysog Cymru wedi anfou yr.anrbegion a dderbyniodd yn India i'w harddangos, fel y mae y wlad fawr bono yn cael ei chyurycbioli yu deilwng o'i safle a'i luaint. Clywais fod Cymru wedianfon peth o'i cbynyrcbion iddi, a hum yn chwilio yli mhob man gan obeithio eu gweled, ond methais. Os ydyw yn cael ei cbynrychioli, gobeitliio eu bod yn deil- wng o lioni, oblegid gresyniuasai i wlad mor j fechttn ag sydd wedi magu dynionmm; fawr," gael ei cbynryebioli yn annheilwng. Yn nghanol yr adeilad yr oedd twr uchel ar lun Twr Juillet yn Place la Bastille, wedi ei wneud o sebon. Yr oedd ynymestyn i fyny, a biaidd na feddyliwn y gallaawn wrth sefyll ar ei ben newid y lleuad bob nos. Yn ymyl yr oedd twr arall wedi ei wneud o betelau yn edrych yn brydferth iawn; ac un arall wedi ei wneud o rcels of cotton" o bob lliw a lluu. Yr oedd yn dda genyf weled y Twrc a'r Rwssian yn cael eu cyurycholi, a'u bod yn byw mor heddychol, er fod eu meistriaid wedi bod yu ymrafaelio. Gan fy mod wedi rhoddi fel penawd, "Paris a'r Arddaugosfa," a ehan nad yw yr Awyren wedi bod uwchben y lie, hwyracli y byddai yn well dweyd ychvdig am brif leoedd Paris, er na chan- iata amser i mi fynegi yr oil a welais o'm hawyren fach fy bun. Yn ymyl yr arddangosfa, ac yn ymgodi yn deb. yg i St. Paul, Lluudain, y mae'r Elise des Inval- ided, lie y mae corff Napoleon Bonaparte yn gor- wedd mewn lie agored yn yr eglwys, gyda muriau o farmor gwyn o'i gwmpas, ar ba rai y mae enwau rhai o'r buddugoliaethau a enillodd y Great Capt- ain, a'r banerau a gymerwyd yn y brwydrau. Y mae'r maen sydd ar y bedd yn un darn o Bor- pbory, yn pwyso 70 o dunelli, ac wedi costio 140,000 francs ( £ 5,600). Y mae'r fynedfa i'r lie y gorwedd y corff y tu ol i'r allor, ac uwchben y drws y mae'r geiriau wedi eu hysgrifenu ag oedd yn ewyllys earcharor St. Helena: I Ewyllysiwn i fy lludw gael gorphwys ar lanau Seine, yn mhlith pobl Ffrainc, y rhai a gerais mor fawr." Yn yr eglwys hon liefyd y gorphwys Joseph a Jerome Napoleon. Yn gysylltiedig a'r eglwys y mae'r Hotel des Invalid^ neu Greenvnch Hospital Paris, lie y redwir ben filwyr fyddo wedi eu elwyfo yn y rhyfel, neu wedi treulio eu hamser yn y fyddin. Lie arall a dynodd ein sylw oedd Palas y Tuil- eries. Dechreuwyd hwn gan Catherine de Medicis, ond ni orphenwyd mo hono hyd amser Napoleon in ac ar ol yr holl gost a'r amser i'w godi, llosg- odd y Communists y lie yn 1871, ac nid oes yn sefyll yu awr ond adfeilion yr hen Tuileries, er y tybiwn fod y gerddi yn awr mor brydferth ag er- ioed. Y maeut yn gorchuddio 70 acer o dir, ac wedi eu gosocl allan fel y gall Parisiaid wneud. Yn ymyl y Tuileries y mae'r Louverie, yr adeilad mwyaf yu Paris. Y maent yn tybied fod y palas hwn yn gorchuddio Castell Helwriaethol a safodd yma yn y ddeuddegfed ganrif, yn nghanol coedwig a elwid y Louverie, Gwnaeth PIJi ip Augustus amddiffyiifa o hono. Ailadeiladwyd y lie gan Frances i. Dechreuwyd yn 1;)40, ond rhoddwyd i fyny yn 1688. Ail-ymaflwyd ynddo yn 1754, ac yu 175D trowyd y lie yn avugueddfr. Yn 1852 dechreuodd Napoleon in. gysylltu y Louverie a'r Tuileries. Yr oedd y Louverie newydd yn cynwys llyfrgell o 100,000 o gyfrolau, y rhai a ddinystr- iwydyn hollol gan y COllllllune. Wrth deithio ar hyd y Rite de Eivoli o'r lie hwn, deuwu at dwr St. Ja qncs, yr hwn sydd 200 troedfedd o nchder, ac yu 400 mlwydd oed. Wrth waelod hwn ymae cofadail o Pascal. y philosph- ydd, ac awdwr y Provincial Letters Wrth ganiyn yr un Hordd deuwu at y Palace de la Bastelle, lie, yr oedd hen garebardy o'r ÜUW, -end vu awr y mae cofadail hardd wedi ei chodi yn ei Ie, heb ddim o'r dyohryn a'r arswyd ag ocel,1 yn port hyn i'r hen adeilad biaenorol. O'r fan hon y mae'r Boulevards yu eyebwyn, y rhai sydd yu ymestyn drwy ganol Paris yn awr, er eu bod, ddwy ganrif yu ol, yn amdditfynfeydd y ddin.as. ac o lierwydd byny y galwyd bwy yn Boulevards. MEROURIDS. w-I • i TAITlI DRWY LLYD.UV. MH. GOL.,— Cychwynasom ein pererindod o Rermes, ac yr oedd genyin tua 25 o lilitiroedd i g.-rdded eyu cyrliaedd cyffiiiiau Morbihau, sef rbanbarth dde- heuol Llydaw. pobl o ymddaugosiad i.^raddol pydd y ffordd yma, o wisgiad afler, beb ddim ynddynt a fuasai yri peri i chwi eu bymsercbu, acheb fod yu rhy garedig. Galwasem mewu ty ar ochr y ffordd am ry.wbeth i'w yfed, ond gwrtbododd- yr lien wraig gymaint a gwei tbu cwpanaid o laeth, nac ychwaith roddi llymaid o ddwfr i IIi; ond cawsom well car- edigtwydd mewn ty arall heb fod yn mliell. Cyn hir daethom i bentref o'r euw Mordell, ac erbyn hyn yr oeddym braidd yn lIewYllog, ne edrychasom am le i gael rhywbeth i'w fwyta. Uwchben rliyw ddrws yno gwelem mewn l'ythyrenau breisiou, LLETV AC YMBOHTII I l)L)YN* AC ANIFAiL DRWY DALTJ." Ond erbyn i ni fyned i mewn, beth oedd yno ond Draper Qhop! Gwelsom ein camsynied, a dechreuasom siarad Cymraeg a hwynt, a chan eu bod yn metliu ein deall cymerasom byny fel esgus i lyned allan; a chawsom le cysuras mewn1 > manarall bron yn ymyl. Treuliasom y Sabbath ar y cyffiniau rhwng Ffrainc a Llydaw. Aethom i'r Eglwys am 6 yn y boreu, ac yr oedd y lie yn orlawn o wyr, gwrag- edd, a pblant, weili gwisgo bron yr un lath ag yr oeddynt dydd Sadwrn. Aethom i bentref arall erbyu 10. Yr oeddynt yn gwisgo yma yu llawer gwell nag yn y lie cyutaf. Yr oedd y gwyr mewn coat ddu fer, tebyg i waistcoat a llewys, a :dwy res o fotymau melYllLn arm, a trousers o'r un defnydd, a hetiau ac ymyfon llydain mawr iddynt, er mwyn oadw'rbaul i iiwrdd. Gwisga'r benywod mewn gown du, hosanau gwynion, esgidiau bychain. a riban du bach yn eu cau ar gefri y troed, tebyg iawn i'r rhai a wisgid yn Nghymru cyn i'r elastic sides ddyfod i'r fias. iwn. Cofier ein bod yn awr yn nbiriogaeth Llydaw, er mai Ffraricaeg a siaradent, ac mae'r gwahan- iaeth sydd rhyngddynt a'r bobl Jt gyfarfyddem y rhan gyntaf o'n taith yn ddigou i luofi mai Llydawiaid oeddynt, ond fod y Ffraucaeg wedi cael y flaeuoriaetli ar y L'ydawaeg gauddynt. Y tnaent yn ymddangos yu fwy gwrol, liawddgar, a gfyuebagored o'r iianer na'r Ffrancod a gyfarfu- om urein taith oRenues. Nid ydynt erioed wedi dysgn beth yw" Cofia. gadw yn, santaidd y dydd Sabbath." Mae'r siopan yn agored, certi yu Cael eu gyru, ceflylau yn cael eu pedoli, dynion yu pysgota, a stouding- au yn Ctwl eucodi byd yn nod o llaen drws yr eglwys i ddysgwyl y bobl allan Ac felly y bydd- ant, mae yu ddiilmeu, byd ues y oyfyd yr Ar- glwydd rywnn i ddysgu iddynt ei gyfraith, a'u tywys yu ffordd y gwirionedd. Y maent yri bresenol fel deillion yu ymbalfalu ar bared. Yr oil a ddysgir iddynt gin yr offciriaid ydyw, eu dyledswydd i fyned i'r eglwys, a cliyffesu- i'r Priest. Yn Josselin, tref feclian tuag ugain milldir i fewn yn Morbilian, y cyrarfuom a'r cyntaf yn gallu siarad IJydawaeg, a bono yn forwyn yn yr Hotel lie yr oeddym yn aros. Cawsom lawer o ddifyrweb wrth geisio siarad Llydawueg a hi, a'i gymharu a'r Gymraeg. Aethom oddiyma i Pontivy, lie y siaredir cigon o Lydawaeg a Ffraucaeg hefyd. Mae hon yn dref fach ddymunol iawn, gyda'r eithriad o yeh- ydig o hen ystrydoedd culion, tywyll, y rhai a adeiladwyd, gallem feddwl, er's tri neu bedwar