Y Celt

AT Y PARCH. D. DAVIES, A.T., 1.0RYCKFN. ANWYL SYR,— Gwir t'y mod wedi dweyd yn Tabor, a lhai lleoedd efaill, "Na bu Daw na bjs gan gymaint ag un Annibyniwr erioed yu y gaethfasnach yn America." Gwir fod fy ben gyfaill hoif, S. fi," wedi cael ei gyhuddo o fod "Yn cydymdeimlo a cbaetldwed;" a'i fud wedi cael ei ogauu fel "caethfeistr." Ond nid wyf hyd yn hyn, wedi gweled fod neb o'i boil erlidwyr a'i olynwyr wedi dwyn cymaint a chysgod o brawf o'i euoprwydd. (lwir hefyd fod S. R." drwy dymor maith ei weinidogaeth yn Nghymru, wedi llafurio mwy yu erbyn drygan a ehreulo.nderau y gaetbfasnacb, o'r ari-itbta a thywyy w:isg, na'r an dyi:) yn Nghymru; &'i fod wedi siarad, ac ysgrifenu, a chyhoeddi llawer yn erbyn y filsllnch, yn ystod y tvrnor y bu yn Tenvexset; a'i fod wedi.dyoddef gryn lawer yno oblegyd ei olygiadau rliyddfrydig. Ond nid wyf yn meddwl ysgrifenu gair er amddiffyn S. R. Y mae of yn ddigon i'w amddiffyn ei him, a dylai woeuthm- hyny ar bob cyfrif, lei y byddo ei enllibwyr dan eu gwarth. Ydwyf, aliwyl syr, yr eiddoch yn wir, Sciwen. EVAN EVANS. EGLUEHAD YCHWANEGOL GAN S. B. Yr wyf yn teimlo yn ddiolcbgar iawn i'r brawd boheildigaidd o Sciwen, am ei air caredig o am- ddittynind i S. R. yn wyneb y goganu fu arno fel "caethfeistr," a'r camliwio fu arno fel "pleidiwr caethiwed." Y mae S. 11. yn derbyn gyda diolcb- garwch cynes y dystiobieth o Sciwen ei fod wedi llafurio cymaint drwy y wasg, ac o'r areitbfa, yn erbyn creuloiiderau y gaethfasnach, a nemawr un yn Nghymru. Bu yn areitbio drwy bron bob parth o Gymru yu erbyn drygau y gaetbfasnacb er ys llawn haner can' mlynedd. Yr oedd ei lafur hyny yn bysbys, nid yn unig i Antislavery Societies, ond iflaenoriaid bron bob enwad yn Nghymru: felly ni raid egluro dim ar ei syniadau, na'i di imladau, na'i egriiadau trwy holl rediad ei weimdogaeth, tra v bu yn Nghymru. Y pwnc yn awr yw, A ddarfu iddo newid ei farn a'i deim- lad pan yr ymfudodd i Tennessee. Y mae yn ddrwg ganddo or fod cofnodi fod rhai wedi arfer eu boll ddawn a'u cyfrwysdra er ceisio dangos ei fod wedi newid ei syuiadau, a'i fod wedi troi i blcidio caetliwasanseth. ac i "gadw caetbion:" ond fel y aylwa Mr. Evans, y rnaent heb ddwyn "cysgod" o brawf o'i euogrwydd. Tystiolaetb Mr. Evans ydyw, Fod S. R. wedi ysgrifenu llawer pan yn Tennessee yn eriyn trefniadau caethwasiaetb; a'i fod befycl wedi dyoddef llawer tra yno oblegyd ei olygiadau rbyddfrydig. Sefydlodd S. R. yno yn 1857. Arosodd yno am ddl ng mlynedd. Yr oedd ganddo lawer o lytllyrau eymuadwyaeth oddiwrtli amryw o brif Iiyddfrydwyr Lloegr—yn aelodau Seneddol, gweinidogion yr efengyl ac eraill. Dangosodd y llytbyrau hyny i brif ddynion Tennessee-sef ei Barnwyr, a'i Bargyfreithwyr, ei Seneddwyr. gweinidogion eu heglwysi, ac athrawon ei Chol- egau.—fel na byddai dim celer ar ei egwyd(lorion gyda golwg ar gaethiwed. Yr oedd yn teimlo ei bod yn decach iddo arddel ei egwyddorion ar bwuc mor bwysfawr, na cheisio eu cuddio. Gwyddai prif ddynicn Tennessee ei fod yn "Antislavery man" cydwybodol; ac yr oeddynt weithiau yn ei ganmol ac yn ei edmygu, am ei fod mor byf a gonest i arddel ei farn mewn eylchoedd mor beryglus. Medrodd gael amryw o bleidwyr caetbwasanaetb i gydnabod yn rhydd a difloesgui, pan y byddent yn ymdrin ft'1' mater,- Fod trefn caethwasiaeth yn un anghyfiawn a niweidiol Ond heblaw amlygu pan yn Tennessee iddo gael ei ddwyn i fynyyn athrawiaeth Wilber- force, a Brousiham, a Buxton, a Sturge, a Cobden, a Bright, a Boqne, a Channig a'u cydweithwyr gyda golwg ar bwnc y gaetbfasnacb, darfu i S. R. fel y sylwa Mr. Evans, ysgrifenu mwy yn erbyn caethwasiaeth yn ystod y deng mlynedd y bu ynt,, nag a wnaeth mewn unrhyw ddeng mlynedd arall o'i fywyd. Cyhoeddodd yn 1. Hanes Columbus, yn benaf, er egluro gor- thrwm y Portugiaid a'r Spaeniaid yn caethiwo brodorion y West Indies. 2. Rbyfeloedd gwaedlyd Lloegr yn India y Dwyrain, er egluro eu dulliau creulawn yn dar- ostwng a gorthrymu y cynfrodorion. -<0- 3. Eliyfeloedd y Groes, er dangos creulonderau ysbryd. erlidg."r sjortbrymns yr ben ryfelwyr oedd- ynt yn ymdaith i faes y llofruddio dan faner y gmes. 4. Oymysgifid achau. er gwneud yn un yr hull gen.;dloedd; fel na byddai i'r naill genedl ortli- ryrnu a cbeisio caethiwo cenedl arall. 5. Hants y Puvitaniaid, ei- egluro y in odd y caws-ant eu herlid, a'u gortbrymu, o'u cai.tbiwo gan awdurdod.-iu yr Eglwyg Wbidol. 6 Hallesy Gened] Iuddewig, er egluro y modd y darfu i lawer o alluoedd gwledydd (Jiistionogol en gortbrymn a'u banrbeitbio a'u gwaf-gu i gaelbiwed. 7. St'fydiiadau Goi,m,,s y Byd. a'r "gaethfas- iia(-h," fel un o'r rbai bynaf a thrymaf o bunynt; ac fed yr oedd y naill drofn o ormes yu gyfnerth- iad i ormcs arall. 8. Y Hhyfcl mawr yn America,—a drygau y gaetbfasnacb fel un o'r ach( s:on o'i ddifrod a'i alanasdra of'nadwy. 9. Y dylid defmddio pob moddion moesol yn ein palln er gweithio a dwyn o anigyleh wel iantau cymdeitliasol. 10. Llytbyrau lawer i newyddiadui on America, a deisebau at lawer o lywyddion a seneddau Antericii, er cyriiell nnYy o gy'eillyarwcb a. dlyd- weitbrbdiad rbwnjj Taleitbiau y G"gledd a Thal- tit.idau y I)e, er eu cyd pynydd a'u cyd-lwyddiai t. 11. Amryw lytbyrau er. anog Awdurdodau TaJi-itbiau Gogle.ddol America i wneutlsur ltawn- aoh legweb, gw'iadol a cbrefuldid, a'r "negrdaid rbyddinn" oeddynt yn llafurio mor ddiwyd, ac mor ffyddlawn, ac mor beddyebgnr yn eu mysg. 12. Bbwymedigaetbau llwvodraetb fawr Am- erica i weiibio allan egwyddog deg ei ehyfansodd- iad,-sef cydraddoldeb Cenhecllaettiol- 'All men are born canal." Ni buasai yr un caethfeistr, na'r un pleidiwr caetbiwed, byth yn cysegrn ei ainser a'i feddwl i ysgrifenu ar byuciau o'r natur gryl wylliedig. Sylwa Mr. Evans yn nibellach, fod S. B. wedi di/oddef" llawer pan yn Tennessee, oblegyd ei olygiadau rbyddfrydig. Er eglurhad ar byn, rhtiddwn yma engraifft feebnn o'i beryglon cf a'i deulu: engraifft ag y cafwyd allan ei hanes yn bur ddiweddar. Yr oedd rbai o jrymydogion S. R. yn bleidwyr i gaethwasanaeth, ac felly yn selog dros y gwrthryfel. Gwyddent yn dda fod S. R. dros Undeb a Heddwcb, ac yn erbyn trefn caetb- iwed. Darfu i fintai o'r cyfryw unwaith ffurfio eYBghor, a chyfansoddi Llys o Reithwyr er ystyr- ied, ac er penderfynu beth oedd i gael ei wneud i S. R. a'i deulu. Y cyhuddiad yn eu berbyn oedd, eu bod am gadw yr undeb yn gyfan, fod cenhadau y Llywodraeth, megys Colonel Staples, Major Duncan, Capt. Cotten, Serjeant Macdonald, ac amryw o gsnbadau Generals Burnside a Thomas, ac eraill o swyddvvyr y Fyddin a'r Llywodraeth, yn cael llety a chroesaw yn nbeulu S. R.; a bod y teulu yn erbyn trefn caethwasauaeth, ac felly yn erbyn y gwrtbryfel. Ar ol trin yr acbq,s, cyhoeddodd y rlieithwyr eu dedryd fod S. R. a'i donJu YIl euog o'r cyhuddiad yn eu herbyn; ac mai dedryd a barn eu Llys oedd iddynt yinarfogi ar unwaith a myned allan y noson bono i ddien- yddioy Cyrnry, a-llosgi eu tai, ac anrheithio eu heiddo. Cydymdeitliasant ar unwaith tua Bryn- y-ffynon, cartref y Cymry. Yr oedd ganddynt amryw filldiroedd o ffordd. Cyrbaeddasant ben eu taith tua min nos. Llechasant am ycbydig fynydauyn nyrys-lwyni tewfrig y goedwig, er aros i'r tvwyllwch gnu o'u hamgylch, ac er mwynh:'U eu tybaco a'u whisci ir dyben i'w cryfbau a'u gwroli at eu gorm'bwy!i;i.eth. Ond tra yr oeddynt yn paratoi eu cortynau at "grogi y Cymry," gof- ynodd un o honyut i'w gymdeitbion,—A ydyw y Cymry yma yn Brydeinwyr, ai ynte yn Amffirican- iaid? Are they Britishers or American Citizens? Atebodd un o honynt- ar ullwaith, --They are Britishers, they have never" qualified" to be American Citizens. Ar hyny gwaeddodd un o'r blaenoriaid "0 dam' it, that alters the case,— os bydd i ni eu crngi, a hwythau yn Brydeinwyr, ni gawn 'Hell of a row, canys y inaent yn adnabyddus drwy y Gogledd, a thrwy yr hen wlad: a daw diwedd ofnadwy arnom am eu crogi, — ac yn wir ni chawsom ni ddim bai ynddynt, ond eu bod yu wrthwynebol i gaethwasanaeth, ac yn ffyddbiwn i'r undeb." Ar byriy diaiv-'asnnt; a cliafudd y Cymry ridiangfa o safn murwolaeth drwy rinvvedd y gyffes mai Prydeinwyr" oedd- ynt. Dro arall darfu i dri o wrthryfelwyr bradwrus, llofruddiog, fynu cinio da gan y Cymry, a phorlli- iant ddigon i'w meirch. Ymddwngosent yn lied ddiolcbgar wrtli gychwyn i'w taith; gan ddywed- yd eu bod i letya y noson bono yn Rock Creek, rvw ugain milldir o Bryn-y-ffynon. Ond gydag i'r nos ddyfod, dyina hwy eilwaith wrth y drws yu bloe/ldio fod yn rhaid iddynt pael Ilety a lluniaeth yno,pan y dywedodd S. R. fod y llety -r- wedi ei addaw ieraill, ac yn cael ei feddianu gan eraill—tynasant eu Revolvers allan, gan dyngu a rhegu. y m/jnent lety a lluniaeth yno, a bod yn rhaid i'r lJeilloulcl yn y 1ý droi alian. Csvmni o filwyr y llywodraeth oedd y lleili oedd yn y tv, wedi cyrhaedd yno gyda'r nos, ac wrth glywed y tri lleidr yu tyugu, daeth y Capden allan gan ddwcyd yn lied dawel ei fod of i letyn yno y noson bono, ei fod mewn ineddiant o'r lie, ac y byddai iddo ei gadw. Ychwanegodd wrtliynt fod y Cymry, mown modd caredig, wedi rhoddi cinio iddynt; a'u bod wedi eyebwyn tua Rock Creek. Ar byny, decbreuasant ddangos ac ysgwyd qq revolvers, a rhegu y Capden, a thyngu y°mynent ei le; ond erbyn iddynt agor eu llygaid yn ngwyll y nos, yr oedd tros driugain o tLwyr y Capden dan arfau, yn eu cylchynu. Ceisiasant ddadlu y pryd hyuy, yn eu dychryn, mai milwyr y Llyw- odraeth oeddynt; ond medrodd y Cajpdon, drwy eu croesholi, Lrofi nad oeddynt yn perthyn i fyddin oedd yr undeb, ac mai lladron creulawn oeddynt; a'u bod wedi dyfod yno i'r dyben i anrheithio y Cymry ag oeddynt wedi bod mor garedig wrtbyut: a gwnaeth lw y mynai eu crogi ar unwaith yn y fan; am had oedd yn gyfleus nac yu ddiogel iddo eu cadw yn garcbarorion. Ar hyny. deohreuodd y Cymry ymbil am eu bywyd gau tluer-erfyn am i'r Capden beidio eu eropi o flarn drws Bryu.y-fl\non. Wedi gwrando o'i an odd ar yr emokwHh ar iddynt gael eu bywyd, god( etodd y Capden iddynt garlarnu yrnaith ond yu He myned i'w ffordd tua Rock Creek, troisant i'r ochr arall, tua tli £ "Cadwgun Fardd P,m ddeallodd y Capden hyny, galwodd ar ryw'ddwsin o i filwyr ato, a dymunodd am i S. R. eu harwaiu tua thy Cadw gan ac erbyn iddynt gyrhaedd yno yr oedd y tn lleidr wrtb dan mawr yn copinio Ham, ac yn crasu teisenau Mrs. Cadw^ui • a,, oeddynt we«U portl.i eu meirch yn yamb0r Cadwgan; ac om^buasai taer-eiriolaetb y ddau deulu Cymraeg, buasai y Capden a'i ddynion wedi eu crogi yn y iaT1 lllev<n (LlU f vd ia«ant am eu bywyd, a gnddefwyd iddynt a i ddiunc, ac m welwyd hwy byth mwy yn Si ydogaeth Lryn-y-ftynon. Y mae ™ n™]" J bod wedi sylwi ar oriaduu ar- m- amlwg eu ac ar ganw&brenau SS Z^7^ oeddynt hraidd yn rhy amlwg uwch aelwyd y Cymry: a'u bod wedi dyfod yno i gymeryd /edd lant o bonynt; ae yr oedd Pob lie i ga^lu v buasai i'r C;mry golh eu bywydau pe bu^entVn dweyd neu yn gwneud dim yn erbyn cael in baiii'hoithio. Dyoddefodd S. R. a'r teulu lawer dychryn a gormes o'r futh tra y buont yn Tennessee, a hyny am eu bod yn v Llywodraeth, ac yn wrthwynebol i gaeihiwed 1 MR. JOHN BRIGHT, A.S., AR YR YSGOL SUL. MR. GOL,— Un,°'r dypvyddiadau mwyaf dyddorol vn y dvdd lau diweddat ydoedd, y gynhadledd a bnaHwvrl gan Undebauysgolion Sul siroedd Lancaster, Caer lleon, a Drrby, dydd Gwener, y 19 cvfi«nl nghapel. Bailie Street,, Rochdale, pryd viJ;ff wyd gan y Gwir Aurhydeddus John Bright A q Pertbynai i'r ysgolion byn rbwng nedVav « phum' can' mil o ysgolheigion, ac yn ol y ,J artaledd arferol yn ysgolion Sul Lloes?r ,-i -j fod yn perthyn iddynt rbwng triugain a tbliuS a tJr°A A ° tihVtm°n- Mae HwyddiaS v sefydhad daionus hwn wedi bod yn fawr v7. -y gwlad oddiar ddyddiau Robert Raikes TnV?D Ponnd., OfcgjU, OT Bal,, a Griffith jo,S ddowror. Nid ydyw y cyfrif uchod yn ond rhan o ysgolion Sabbathol y sil.oedd a enS ac ni byddai holl ysgolion y tair sir byn ond oyfran fechan o eiddo holl siroedd Lloegr a Chymi u, heb son am wdedydd eraiil o° Ar. glwydd y daeth liyn: a byn oedd ryfedd vn golwg 111. J fclu Yr oedd yn anrhydeld mawr i Mr Brk>b* ■ gael ei alw i lywyddu ar y fath a.ngylcbb.d pwvsL1 ac yn arwydd o'i deimlad crefyd.iol dwfn vn,l» ei fod yn cydseinio i wneuthur hvnv edrychir ar yr ysgol Sul, pan y dosbartb' uXf gymdeithas, yn isel: rhaid wrth gryn urobieb yn y rbai sydd yn ymgymysgu a'r dosbarth hS cyn y gallart ddanpos sel dros y fath s. fvrliiTj Ond medr John Bright edrych beIlno 1 ddilmyg boneddigion a gwyr urddasol yn e[ awvl?}? wneuthur yr byn fyddo yn llesod ei gyd ddvrno 1 ac yn dwyn gogoniant i Dduw. Llanvvcr S gsvlad a mwy o'i fath yn mysg ein g,v?r Rhoddodd Mr Bright yn ei araeth^ grynodeb byawdl or byn a ddvsgir, neu a ddysgu, yn yr ysgolion Sabbathol; ac vmd<W na byddai yn ddifudd i ninau yn Nghvmrn ^g?8 sylw i'r byn a ddywed. Er y credwn fod y 6efU