Tarian Y Gweithiwr

TRO YN Y GOGLEDD. GAN AB HEVIN. LLITH VI. Yn ngors-af y Bont Newyd.i (ac nid DTWSV- roan-t, fel y dywed'a,is yn anogbywir yn y Llitb ddiu-eddaf) y disgyraodid1 y tri chyfarU. Aed trwy gjlwydl y ffordd haiarn. sydd ger Haw yr orsaf, ac; i ffmeld y Rrithdir. Wedi craesi pant cliro^si yr afon; Waian, a dilyn tro sydd yn, y ffordd, ami ychydigr gam ran., dyma ni wrth

Y TY CROES-CARTREF IEUAX GWYNEDD, y dyn; hunan-wnieuithuredig,. y pregethwr ar gw:ainidog ffyddlawn, y d'irwestwr ta-nllyd, y •gwladganvr enwog;. y batrdd' ooeth ac aruchel, a'r lienor" 11a,funis. Nid yma. y ganwyd! letraii. ond yn MrynityTnoriadv ffermxiy fcychan -ar y ddiehau gerilaw gorsaf Drwsy- nànt; a, hyny a,r Medi 5ed, 1820. Yn 1824. .synxudadd y teulu i'r tv hwn yr ydym, yin cad yr anrhydiedd 01 sylhi arno. Ym;a y treul- iorid leuan Gwynieddi yr 16 miynedd nesaf 0',] oes;. Y n: "athrofa aelwyd1" y bwthyn dinod ivww. dan ofal ei fain Catherine; Jones, y tc-mvyd syilfaen i urn a'r bywyd&u mwyaf arwr- ol. hUllilnraberthol, ac athrylith'gar, yn hanes e-awogiow Cymru; ac yr oeddi y maen cla It ei osodi air fwa pant ei oSs ardderchog erbyn C hwef ror 2 3 aim, 1852. F elly y r oedti yn marw cyni cyrhaiBdiiJIei 32 mjwvdd oed. Dy iai y Debteoibarthi -fod.yn faith iddi gael M'awer o'i wasamaeth, ac mair ganddsi hi y raae "man fechani ei fedd," sef yn mymvent y Groeswew. llet y ,ma« c»fgolofn, odidbg wedfi 6 chodi i walrcbad ei Iweh" a'r hrf-a-thoddiaid) cmilynoi o waith Hiraethog yn gerfiedig ami:— <CY golofni yma, gyho-eddai haeddiant leuan; Gwytniedd, i'm wlad: fu'n ogoniant; H,3Jui oedd i'wi genedil, miloedd a gwynanty AMU nos o'i goJH;, tevvi TIlis gallant Llanwoddi swydd .ILenyddi a sant,—sa'i WeithåaiU I Ef i'r ol-oesau yn ddirfaiwr I e,s,i,ain,t Ysgrifamwyd un, a'r Cofiantau goren yn yr iaifbh ididlo gan y diwedldàr Robert Oliver, Rees, Dolgella-u ondi mae yn ofid na roddodd y gemedl y derbyniad deilyngai i'r .gyfrol. Erbyni hyn y rnaie allan o argraff, nidi am ei bod wiedfi, ei lhvyr brynu, and am ir cyhoeddwT orfodl gwerthu canoeddi 01 §}:*pia,u ohoni yni bapyr lapio!, am ychydig gain:ioga,u, i wnleydl lie i lyfrau nen^ydjdion. Erbyn hyn, y maa y gwdadlgarvvr pybyr, a; chymwyna,swr dihafal ed geinedil; yn y dyddiau ixyn, Proff. O. M. Edwards. M.A., Rhyd- ycheis a Llanuvvchllyn,, wedi cyhoeddi "ByAvyd lexian Gwyneddi, Gauddo Ef ei "'B}C\\Td Ie'Ua,n G\\lytn2d:dl, Ganddb .Ef ei" Hun," am 6ch. Dylaii pob Cymro ieiianc ei fojdki A diaul y bydd iddo godi bl ys am' y eyfroil fa vvr nas gell ir c ael! gafael a mi ond) ym ail Jaw, a hyny aimi bris uchel. Bydidi yn diemitasiwii i gasglu tywys o'r na1.U a'r lla.lL i'r Llitb horn. "Pani,tu,a, chwiech, nilws dd oed," medd eifei Y"¡J¡ ei Hanes ei Human, "gosodwyd fi mewnJ ysgal ddydddoil yn y Brithdir, lie y dysgais yn two .l<!ar!len Saiesrueg." Yfai wybodaeth M dwfr. Omdi ychydig lyfraui oedd yn y Ty Crowes. Dyma gynwys y llyfrgeil*: "Tri "Bat-bl, LI yf r Hyrnnaui (Grawtnsypiaui Canaan), Taith y P ererin, Llyfr y Tri Adierjin (Morgan Llttydi), Ffynonan yr iachawdwriaeth (Mr Jcmes, Pwllheli), dan rifyn o ben D'rysorfa Mr Charles, amryw bregetbau, decbreu neiin ddiu-edd y rhai oeddl vni gyffredin ar goll, ych^iig1 o fan <lra.ethodau ere ill. y:r Ysgerbwd Aroiimidd, a'r Barddt Cwsg." Gwell 'quali- ty* na 'quantity.' Gwnaa; i fyny aim; ddodi ei Ivirgell dirvvy1 fenthy,ca. Yr oeddl Evan Jotnes, y tad, yn erbyn i leuiamt "fOiOO\rOi gydai'jI ¡ l/trau"; ond1 yr oeddl,etll fam, yn fwy nai boddL lots, canys ea huchelga,is hi oiedd i "E'vain bach foid yn bregethwr. Efer oeddl yn dudb sypynau y "Dysgedyddf' o'r Snyddfa yn Not., gjej.ia.ui i''r Brithdir, ac niidl oeddl ei .fam byth TO ed ddiysgwyl adref yn gynar "mosw&dth y am y gwyddai y byddai yn hwyta ei gynwys ar y ffOlrclliL Adrodidia:i beiv odiau o'r Beibl yni yr Ysgol Sul pan yn chwechj oedl C'afodds 3 phiendll o',i wa,ith er cof ami gymydbg trancedig,, ac un ar y Sabbath, ymddlangos yn y "Dysgedydd," pan naid"oed)d' ef ond 10 mlwyddi oed. Daaiu fod y Parch. Cadwaladr Jones, yr "Hen Olyg- ydd, yn gweled rhyw addewid ynddynt, er f,od yr awdwr ei human pan mewn oedrani addfotachi, yn cyfaddef eu bod yn "ddiigon liylJion i ddychrynu crocodiles." Bu mewn ysgolion yn y Brithdir, Llan- I fac)3,reth, a Dolgellau "yn awr ac yn y man" Wedi hyny, cyinerodd bancwr o'r dref, [ pefrcbep y.Ty Croe.s, ef I'w wasajntafeth. Ondi, j fet y svlwa ei gofiaintydd edknygol, "yr oieddl i Evan Jones, yn y Fronwnion, mewn lie, ac isid yn ei le." Yradieg hon daeth i gydnabyddiaeth a phrif fedbion yr a,w?!en yn y diref yn Nghymj- deichas y Cymnei,gyddSion, yr honi a gynelid Nhy y CoifiantyddS—imegys Llewelyn Idris, Bardid Meirioo, Gwilyrn Cawrdaf. y Parch. CadwaJadT Jones, leuan Awist, Meur- ig Ebrill, Dewii, Wndon,, IdSrisyn, Bardd1 Mawddaich, Gwdlymi Aran, Evan Evans) (Llangollen). Dewd, Wnion fu ei athraw j baj'dd'oL Yn 1836, diechreuoddi gyatadHu. Pan yni Ysgol Llanfachreth, cafodldl gyniyg ei ddwyn i fynyi yn offedriad, ondl ni fynai ei fam. Yr un flwyddyn cychwynodd Ysgol Ddydd- iai yni y Brithdir, ond ni chafbdd gefnogaeth. j Yr un, pryd, hefyd, yr oeddi yn Hythyr,-gludi-I ydidi il R. Richards, Ysw., Caerynweh, o'r ¡ Bout Newydd, lie yr 3Ji y "Mail Car" heibio i Ddolgtellau, a de,chreuodd hoffi y d'dibdj feddwol. Adieg priodas R. W. Vaughan, Ysw., Aer Nannau, a Miss Lloyd, o Ragget, yr. oeddl yn un a'r rhai ai ymgystadleuent | fKewn plethu llawryfon eir a«nrhyd(eddb y par ieuanc. Yr oeddi ei awem barod1 yn drwydd- ed i wleddoedd y gwreng a'r bonedd, ac uchelwyldau y Cymeithasaui Cyfeallgar; a'r ddiod, fel rheol, fyddfaa. y tail Kudblus. 1r Nefoeddl, ac nidi iddici ei hum, nai gylfeill,io,n, yr oedd i ddiolcht am wairedligaeth brydlom ou rhag dibvni ddnvstr yn y cyfeiriad1 hyny. Ar y iafed o Ragfysr, 1836, ymunodd1 gyda'r cyntaf a Ghymdeithas. Ddirwestol y Brithdiir. Daeth i feddwl yn fwy difrifol am grefydd, a buasai yn ddiai genym pe gallem roddi bys -nreu dtrotedl air y llanierch fu iddo byth yt1 ,gyseg.redfig, y dechreuodd (fel y cydneb- yddi ei husnan) "ymddfwyn fel creadur rhes- ymol, trw\' syithaa i iawr ar ea Itniau i aihv ar enw yr ArgÜ \\nydiå," Yr oedd: v D ad* D .Twesftol1 hiwufAV yn d n ad '1. Ymiinodldi dros 3,000 a D r vn; i ,-n. «>! cal'nc^ioini Ieuan, VT b "v. 1 ;,f eli licit ailu- oeddi areata: o'i ac awenyddol at yr aclios. Yrna dyf^nwm yo llythyrencil baragraff o r Cafiant, .sydd yn engraifft. -dd'a a allui R. 0, Rees. i wnevd "wordS-picturey' a buasai yn an- mihosibl i neb ond llygadrdystei dymv: "Er ei fod yr ietiangaf o boll fedbion yr A wen oedd can Ddirwest y piy d bun yn &i b vn. y Cíkh h-wm, nid1 reddemyn- AM ni«B V 1 mwy CT tain barddisnol a dirwestol n I >\ ut, rmc a genid gyda mwy o 'hivrvil' na'r eiddo ei. A gawn: 111 w-ahodd y darllenydd. i ddyfod. ar adenydd dvchymyg yma i Dod'lgeiSau ax yr Uchelwyl gyntaf gjnfiad'wy, Mmfrth y 27am1, 1837 ? Mae hold ddi.r\vestw\ r y u?h wedd dyfod yn lluoedti' banerog 1 r chef. Mae y dref 011 yn oddadth gatnt v tan di.rwes-col. Dyma o d(;vy i daii? mil a feibian a mercbed brwdfrydig Dirwesfc yn un gasgorddl.u trefnus yn amgylchui y 'gareg feircl-i" ar y 'stryd: fawr/ ac yn cyd- ganu. cyn i un '0 wroniaid d^rwe'Stol Cymru esgY111 airnd dHv gwefreiddio ag araeth dryd'anc. OiL Maient yn can.u y cydgan—• 'Cydganwn, oil am Ddirwest! Dirwest!! Dirwest!! Cydganwn, oil am Ddirwest, etc. ac, 'Ca.wnt garni; Haleldwiia, Cynbahir,etc.; Adseinio per Hosanna, Cyn bo bir. etc.; Llais Dirwest wedi darfod Mewn canmoii am y cymod; Pa brycll gwiawiria'r diwrnod ? Cyn bo hir, etc.; "Mae. £ hwyF y dorf vn angerdctel, ondd vw ? Ha,!—glywch chwi yr 'Hen Gadier' a'r bryn>- iau amgydchynoi—hen ddirwestwyr trwyadl, vfwyr dwfr glan y Nefoedd, erioed-a glywch chwi eu badsain lion o ucbeil floedd cydgan y dorf— •DLrvre.sit!—Dirwest! !— Cydganiwn—oil—ana—Ddirwest. V "Maei tani y gedriaiu yn tanio ysbrydbeddi v cantorion oil. llbyw go,elcerth 0 foldanti ydi\w i Ddirwest a'r Duw a'i rhoes. A wel- wchi chwi y bachgeni acw gyferbyn a :nd., yn 'front' y cylch. malw:rt:'ddûg:y bachgem tal, teneu, llwyd a, llym ei wedd acw? Maie. ei wisg lwydl, wiedig. ddodiaddd, yn bradycbu tlodii ei gartref—bet frethyni is el. henafoi, ar ed beni; cot ffwstiani llwyd, aÏ 'ivai,.st' i fyny brom at, el gesedldaiu; a'i 'flap"' ben-ffaswn o'r tu ol yni Rawer rhy fyr i gyrbaedidJ ei amcan, a'i ardkiyrnau rnednion, esgy:mog, yn ym-estyn fodfeddi allan 0'1 ilewdts; ei browsers cor- deroy' mor g- ca ac a welwch çhwi ofai tyner eii fam am y gweddill o'i, goiesaui ytni. y 'gaiters' uchel oir un defnydd, a! wnant i fyny am gwtogrwydd y ;t rowser.s' ? Chwi welwch brofion rhy eglur i'r dillad acw gael eu gwneyd. iddb flynvddiau-ym ol. Ond a, wel- wch chwi y pa,r llygaidi alcii,, sydd: dan, yr het, syddl, fed ser y ffurfajfen, yn goleuo a gloewi ei holi wyneibpryd? Fel y mae edi ysbryTd byw yn trydlanui ei. holl gorff! Onâdl ydych yn tedndo y, rhaidi fodl yn) y llanc hyniod acw rywbeitb nad! yw allanalion ei wi.sg a,'i wiedd yinj gwneydi un math 0! gyliawnder ag, ef O-es, y mae un o ysbrydbiedd etholedagt y Nef yn y bachgen acw. "Evan Tycroesi y .geilw y cyffredin ef; ond;, fel trwv ryw ym- deamladl profFwydol o ddlyfodol diysgledriach o'i flaien,, meiddda alwi ei hun yn Teuan Gwynf- teddl' Efe ydyw awdwr y gedriau a welwn yn gw^efreiddioi ysb.rydoedd y dorf fawr mor angerddloil, ac v mae caniad y dOlrf. 01 honynt yn ei wefreid.Ho yntau i'r ystumiau dyeithriol acw g¡yda/r don. Mor hunanfoddbaol a, thorsyth ydywi ei olwg 1 Gallem dybied mai efe, 0'1' holl wroniaid! enwog syddi yma, ydyw gwron mawr y dydd. Mor naturiol, mar faddeuol. Otniidet ? ydyw i fachgen mor ieu- anc deirnlo yn hunanol-yn hunanol nodedig -wrth weied cynyrchaom ei a wen yn rhoddi y fatb wledd. feddylial—ym creui yl fath frwd- frydeddl pur ynl ysbrydoeddi torf mOir fawr ac mor oJeuedig a, hon Onii theinilech yn foddlon i boil fechgynos: chwyddedig Cymru dleimlo mor hunanol. ac ymddangos mor dorsyth, ag yntau—ar yr un telerau ?" D erbyni wydl leuan yn aelod ynr Medi, 1837, a buan y mynfai rhai ididlo dd'echr u pregethu; and lereill a"i cyf.Tifen)t yn rhyw "haner pan," y!n "moedra gyda llyfrau a phrydyddlU' a, "'diogyni diles," ac "un na ddeuai dim byth o hono," ac ni rhia,foiddi ei achos: ddod o flaeni yr fglwys o gwbl. Deng- ys y tabled aJ welais yn crogi ar fur y Capel Annibynol ynoi ryw1 dro eu bod wedi newdd eUl barn wedi hyny, and yn rhy ddtiweddar. Ondl yr oeddi da.tl1 beth yn cyfrdf am y gw rth- I el odiad: Yr oeddl Tenan yn entfvog: fel dych- aTIlwr pob tro trwstanJ Oi eiddioi ei gymydogdon; ac yr oedd eii fam wedi bod ar encdl o'r egr Iwys; am flynyddlau, ac yn cyrchu, naw: milldir o ffordd. i Lanuwchllyn, i addloli gyda. rhai WiW)" cydrywiol eu daliadau! duwinyddoi Gadlawodd ei ardal eneddgol aim y tro cyntaf ,erioedlil gadw ysgol yn Llanwddyn, sir Drefaldwyn, a'r un dillad ami dano ag oedd ganddo yr adeg a ddesgriiir' yn y dam a ddyfynwyd, ondi fod ei esgMdaui mewn cad- adlJdian rei gesail, a. cblogsiau yn eu lie am ei draedi, a, sypyn bychan 01 fanl ddiJIad dan ei gesail arall. Yno dechreuodd bregethii. Yniadawoddt i Benybont-fawr i gad\¡ ys- gol; oddiiyno i Fangor i'r un dyben. j Yn Hydref, 1839, yn 19 miwydcK aed, der- byniwydl ef i Ysgol Barotoawl yn Marton, ,y Sir Amwythdg. Yn ngwyliaiui y Nadblig, aeth gyda chyfaili ar daith bregethu drwy ranfau o'r Gogledd. Ar farwolaeth ei athraw, ceisiwyd ganddb gymery di gofal bugedliol yr eglwys yn y lie. Yno yn yrndd'yvvediddo a Miss C. Samkey, Saesnes. Medii, 1841, yn 21 mlwydd: oedi, cael ei didlerbyn. i Athrofa Aberhonddn. Tra vno enilladd £ 5 am fairwnadl, a, £ 5 am diraeth- awd, a chyfansoddodd dlwysgedi a ysgrifau, a thraddbdodd. amryw anerchiad'au. Teithio 500 01 filldiraedd1, anerch 80 a gyfarfodydd, mewn. naw wythnos. Derbjti saith men wyth o ahvadau. Iechyd yn tori i lawr. Galwad o Dredegar, ac amrheg iddb yn, ei, gyatudd. Caeil gwerth ^50 lyfrau ar,ei ymadawiad o'r Coleg. Ei urddiadi Priodi. Claddu v Wtraig a'r plentyn. Llestr gwaed yn tori vn mben pythefnos. Y pryd hyint yr ysgrifenodd I y gan He y ceir y llineliau iv.-r:—- "A niooau usnig un:g ryf, Ya gwa.edu d'an fy nyblyg ghryf, A. chrwydro fel drychdolaeth wvw. r'I} mcthu manv, meth,u bvvu" Parhau i lafurio. a dechreu prif orchesi-- waith ei fywyd', sef ei xasn VJS mn^ydr fych- gofiad'wy "Brad y Llyfrau Gleision," yn rhai y cyhudddd Cymru o dddifvg g^viarei'i^'r iad., diffyg gwybodaeth grefyddol a' chyffitd- inol, medd wdod. ac annnmrd'eb, ac y dylorr.- id ei hiaitb a'i Hymned ldwaeth. Rhoddi ei swvdd fel gweinidog egbvvs Saron i fyny, gan ymgysegru yn llwyr i len- yddiaetb. Syinud i Gaerdydd i olygu y "Principality"—papyr-newydd newydd. Hydref, 1848, symud i Lundaim i gvmer\d rhan yn ngolygdaeth y "Standard of Free- ar Ymaelodi gyda'r (kleadeil Gymraeg ■ n Aldersgate, lie y daeiMi Caiedfryn yn weinid- og. Sefydlu Cymdeithas Lenyddoi Gym leig. Ail-briodi yn Rhagfyr, 1848, a lvl Rachel Lewis, Tredwstan. Icnawr 29. 1849. ei fam yn marw, yn 76 oed. Ei chladdu yn y Rhydymain. Ieua.1 yn yr angladd. "Brtb nid arnnghafivv- medd R.O.R. yn' v Cofiant, "yr oiwg ar leuan ar lan y be-did; -uwchben gweddilhon maa^oi eii fam, pan oedd ei dad; ysbrydol (C. jGn" zz yn anerch y dorf—-ei wyneb mor deneu a gwelw. yn edrych: i fyny tua'r net, eiruddiaa rhychiog; yn ffrydi 00 cMagrau, tra, yr oed-d) ei lygarid liymion.. t.widdga,r, yn pelvdru 0 sirioldeb, fel pe yn gweled trwy ei ddagrau ei hun a'r cymylau uwch-benu ysbryd gog ,t;- edJedig ei fam. yn nghanol Paradlwys Du ,v." Amddiffyn eÏ: gyfeiUioDi. y. "Scorpio-n," r "Hen OIygydd," yn y "Dysgedydd, gyd'a golygu- y "Standiardi. Y c'ywiyn coliii, y coaff yn curio, a'r gwaed yn pistyllio o'r genau. Y med'dygon yn ei anfon i lan mor Morganwg, i CadoxloP. Dychwielyd yn waelach nag o'r blaen. Cycbwyn y "Gymxa.es," a'r "Adolygyd'V." BuddugoJiiaethu yn Eisteddfodaw Cen°dl- aethol Rhuddilan ai Thiremadog. Dad' "Y Bryddest a'r Awdl." Ysgrifenu Eithygiau Saesoneg i'r "Morning Advertiser" ar "Yr Eglwys yn Ngbymru." I esbonio sut yr oedd yn alluog i wneyd y gwyrthiau llenyddol hyn., ac yntau "beunv jd yn marw." dyfynrwn y deyrnged ddigyffe'.vb hem o'i edddo i'w hriod, a brofodd yn rhodd Rhagluniaeth iddo:— "Ti wylia.ist wrth: fy ngwaly, Pan ydoedd haul vr haf. A'i danibaid) wres bob diwrnod Yn gwywath- briod daf: Ti wyldaist wrth: fy ngwiely Noswedthiau gauaf oer, ).Pa.n syrthiaii ar y llend Oieuni llwyd) y lloe-r. Ti wyldaist wrth fy ngwely I CY Pan oedd: yn wely gwaed, A ffry di aui coch y. galool Yn drochion wrth dv draed; Ti wyliadst wirth fy ngwely Pani oedd y peswsch blini. Drwy'r nos. yn peri imill Dddhoeni ar- ddiihun. Ti wy 1 iaisr wrth fy ngwely A maiwredd cariad merch; Dy enaid wrthyf rwymuydi, Ni syflwyd dim dth serch; Ti wyliaist with fy ngweJy Yn misoedd nyehdant madth, A'th from dy hun mewn cystudd, A'th dyner rudd yn llaith. Ti wyliaist wrth fy ngwely, Dan wenu gJyda'r wawr; Dy serch nid oedd yn pailu Pan suddad'r haul i lawr; Ti wyliaist wrth fy ngwely Pan gtiliai ereill draw Fel angel glan goileund. Cawr. lynu )li11 dy law." Dri diwrnod cyn ei fanvolaeth, cyfansadd- odd ei gain o'laf—i'r "Glowr," ar fesur "Song of the Shirt," (Tomi Hood). Dyma'r penin, olaf:— "Glo, glo, glo, Os felly gloddiaf fi, Glo, gIo, glo, Fydld, er eich elw chwii; Ni ddaw dialeddi gwaed I ddifa, dim o'cb bedd. Am wneyd i mi, wrth dori glo, Ar unwaith dori'm bedd." Lowyr Morganwg! byddied ei goffadwriaeth yni fendigedig genycb; ai mvnwch hanes maiv ylach am dano, syddl erbyn hvn mor hawdd eii gael. Ac eto, yn y Ty Croes, y bwthyn! is el, ddadourn, hwn ar fin y ffordd1, svdd heddyw yn annghy fanedd, ac ystyllod yr, cuddia ei ffenestri cul, lie bu gwydr, a'i da yn myned iddo^ yma magwyd: leuanf Gwyn- edd. Mae yr heaii dderwen: yn parhau i es- tyn: ei h adenydd tewglyd drosi y ffordd' i atall y gwymt a'r gwla,w i gura arno, fel yn nvdd- iaui leuan,, and yn methu atal difrod amser. TeimJai. y tri chyfaili ei bod yn anhawdd gadiael y LIre. ¡ Gwr o wyneb Gwirioneddl,—hoff enwog, Ddiffynwr ein, Rhinweddi; Hir ei baochr-ni chuddia'r bedd Ogoniant leuan Gwynedd. (I'w Barhau,) -1"

"8- f(ERN!CK'S ? I ,:t Al VEGETABLE y I 1" ,I( iL. PW | | If CURK. uiioRcttssury rbousantfs v. :v.1: l>een cured by tiie use oi H x fAKLfi PILI..S. They V <■> thurs, lieinK coouwuiKlea H hav« a sfiecine action- Hiur, ..it kjdneys. Their ourative »n. M'■« & Biiiouauew, Head- U.I-, isidijsesciou, Wind; Coa- «-11.. '< pr« ssujn ot Sp-ftts, Impure Rtood, "r K'lft >11 UIMTI. » > or,:cthing niarvetlooa. • O y iJm. Use KERNICK'S Lut AiiLfc PILLS, and they will Cure you. ir<- sold at most Chemists and Stores, of .'i 1 be sttitz direct on receipt of 7Jd.. KUd., and )F the sole proprietors. KitRvic- A SO* Ltd., Cardiff

EISTEDDFOD FERNDALE, NADOLTG. 1902. Beirniadaeth Ton Gymilleidfaol ar Emyn 915 or 'Cani-edydd' C}'m-li:eddva:CM.' Daeth un aT ddieg i law-—deg yn brydlor., ac un yn ddiweddar. Gomer: Ieuanc yw y cyfansodd^.vr hwn, gaiiern fedd\T:l, gan fad "el gyfansaddiad yn bur walius; v mae ym frith o san ac 8au di- lynol, yn nghyda- gwallau elfenol ereill. Ati fra.ard d feistroli cynghanedd. I. Egwan: Y mae gan hwn well dirnadaeth am gynghanedd, er fod ganddo yntau rai sau ac 8a:u dilynod, a i wrth-dduil yr iagatioi- vdd yn nghanol brawi id g Ion (Lc.). Y ma-e ei alaw Y11 ganadw). ond ychydig newydd- deb sydd ynddi. Ab Daniel: Cyfyd. y ryfansodd-wr hwn ni i dir uwch,, er nad yw ei gyfamodddad yntau • yn holilol lan oddivvrtb waltau; y mae gan- ddo fwv o newydd-deb. ac yn cynyg at gyn- ilun. er nid yw iawn cyfnewid yr amseriad yn yr ail ran i amser 6/8. Nid oes galwi am hynv. Mab y Gain: Y mae gan hwn alaw dda; gresyn na bvddai yn fwy gofalus o-i ranwedth- iadaeth; dengvs fwy o allu cyTighaneddol na') rhagflaeniaid. er ei fod wedi gadael y 3ydd allan o gord y Upvydd fIVY nag unwaith mewn manau pwysleisiol; eta, gesyd. y 9fed Lsilaw yi 3ydd yn nhrydydd gwrth-ddiuil co-Td y 9fedllywyddol lion (97 Sa); neidio i ail wrth- ddull yr islywvdd o w rtlv-dduli cord arall. Nid1 yw ei ddiwddebau mor ofalus ag Y dy 1 a sent fod; dylasai ei ddiweddeb ganolfod yn rhywbetb heblaw un ar y tonydd. er mwyn 'contract' a'r un olaf. Tom ('"Ynys" yni D Ion): Nid: oes gan hwn gystai alaw a "Mab y Gan," teimlwui ry-w an- ystwythder ynddi. Y mae cynghaneddi ei ail atkan yn wallus, 7au a 5an dilyn, ac yn, v drydedd adran y mae y tenor yn isel ganddo, ac yn rhy bell oddiwrth- yr ako.—unfod-af- ddeg (nth) cydrhyngddy^nt, a. dim yn cael ei enill trwy hyny. "Hefyd, dylasai y tenor vn y ddiweddeb olaf ddiweddd aT y tonydid) yn hytrach rha. dwbli y 3ydd. Y mae o ran ffurf (form) yn weddol gymeradwv ei ddi- weddebau, ei ddiweddeb ganol, mewn (con, tract' da, a'r un olaf. R'hed'ynog Y mae gan hwn aiaw swynol i'r pedair llinell gyntaf, ond oddiyma i'r di- wedd nid! yw cystal, fel pe; bae wedi ei chyf- ansoddi ar ddau neu dri chym-g. Yn v burned linell v mae ei gynghanedd yn wall- us: neidia o ail wrth,-ddull y tonydd (vn G) I d gord y nod arweiniol (chord of the leading note), yr hwn gord nid yw ia.wn ei ddtefmdd- io mewn: pedair rhan, ond yni ei wrth-ddull cyntaf; digwydda yr un peth yn yr adran ddilynol; y mae ganddo, befydt, 7an dilynol yn y 7fed linell, gwel y copi. Y mae ei dd'i- weddebau vn foddhaol. Cymro Bach: Y mae gan hwn alaw natur- iol. Hytrach yn gyffreddn yw ei gvnghan- eddion. Y mae ganddo gau berthynas yn v 6ed linell. a 4au dilynol cydrhwng y T a. B yn y linell olaf. Nid da; trawsgyweiria mor ami—tair gwaith i B flat, dwywaith i C, ac unwaith i D ledaf. Nid yw ei ddiwiedibbau mor amrywiol ag eididb rhai o'i gydfmgeis^ wyr. Emlyn: Y mae hwn yn, fwy newydd o ran arddull, ond nid yw y newvdd-deb hwn yn foddhaol. Y mae ei Rhy than yn diymaidd, a brawddegau ei ail ran heb fod' yn cyd- bwyso a brawddegau y rhan gyntaf. Nid ydym yn hoffi y 'codetta^ syddi ganddio AT dddwedd y rhan gyntaf—allan Q le mewn ton gynulleidfaoL Y mae yn arddangos cryn oipyn o allu cynghanedkiol, ac y mae ei ddiweddebau yn foddhaol o ran amryw- iaeth, er byddai diweddbb ar y Uywydd yn well mynegiant o "ddisgleirdeb y wawr" na'r un sydd ganddo ar yr is-lywydd. Amphion: Y mae gan hwm allaw weddol ar y cyfan, er ei bod mewn manau hytrach yn gymalog. Y mae yn lan yriei gynghanv- eddion, er nad yw yn hedeg yn ucbel iawn; yn y cyfeiriad hwn. Y mae ei ddttweddebaui yn weddol gy meradwy, ond dylasai dceFnyddio un wahanoi i'r un sydd, ganddb i'r ail adran; nid oes esgusawd dros ddiweddeb gyflawn fan yma. Nid yw y lleisiau canol yn cael sylw dyladwy ar ei law; y mae yn rhaid i ni gredu fod y rhai hyn i fod yn rhywbeth heb- lawi "cerig llanw," rhodder iddynt waith mor ddyddorol ac a roddir i'r sop. a'T bass. Y mae yr alto yma, yn rhy undoing, a.'r tenor yn parhau yn rhy uchel; er nad yw D ac E yn uchel i denor, etc i gyd rhodder iddo ddwy linell a hanynt byddant yni bobpeth ond yn bleserus i'wt canu. Tom (yn F sharp leiaf): Y mae gan hwn dbn syml a chanadwy, yr ala:w yn llyfn, a'r rhaniweithiadaeth yni dda; y mae ei ddrwedd- ebau yn amry vviog, a'r ddiweddeb ganol mewn 'contract' da a'r un olai. Yn unol a dymuniad awdwr y roIll Wn cyr- haeddodd yn rhy d'diweddlar, yr ydym wedi ysgrifenu. ein nodiadau ar efi gopi. Y mae, yn yj gystadjeuaeth hon rai1 wedi dangos gallu cynghaneddol diamheuoJ, ereill mewn gwneyd alaw ganadnrvy, ereill ddiwedd- ebau llawn, o 'contract'; ond wrth bwyso a metsur pob peth, yr ydym a'r farni mai y cyfansodddad mwyaf boddhaol ydyw enddo "Tom" (yni F sharp leiaf),- ac iddo ef v dyferndr y wobr. Cilfynydd. JOSEPH BO WEN. -:0:-

YR HAF. Mr Golygydd,- v Nid wyf wedi cael amsier i ddarllen haner llythyr Powys Fadog; and' darllenais ddigon i brofi mai un ydiyw sydd yn tywyllu cynghor beb wybod'aet.h O'r braidd mae yn deg i chwij ii agor y drws i ollwng un fel hwn i dori ar heddiwch y lienor cadi Gwilym Gwyllt a minau, tra yr ydym yn hamiddienol a phwyll- og" yn ceisio caeil o hyd i'r gwiriomaddt Yn awr, nidt gormtod i mi i ofyn i chwi am rodd ei lythyrau yn each "pigeon hole" nes i mi derfynu a'r Parch. Spinther James, a Gwilym GwyHtt. Yna, and i chwi ei rai ax lawr cpit,7 y "Daiian," mi ali tredaf, 00 gwnewch ddiosg y wisg lurigo ffugenw sydd ganddo, i mi gael yr un siawns am ei groen ef a fydd ganddo ef aim fy ngroen i. Twynog. -0: Dydd lau diweddiaf, tra yr oedd Jonah Williams yn dilym ei orudhwyliaeth yn Ngtafa yr International, Blaengarw, cwympodd dam o'r nenfwd arno, gan ei ladd yn y fan. Yr oedd yn 50 mlwydd oed. Gadwadodd aar ei ot weddw a naffer o blant.

CERD yORIAETH. GAN LLWTDMOR. Sciusa. D, mar t;nw oedd i'w: glywed yn ngenau y mwyafrif VT wythnos- dddweddaf. Bu. yr ax-, weinydd bydglodius, a'i fintad c, offerynwyr yn cynal cvnger-dd yn y Park Hall, Gaerdydd, 9 nos Iau; ac yn nerth yr hyn oeddwn wedi y glyrwed- am danynt. aetliurn gyda'r mots i wrando- arnynt. Cawsant lond y tv: 01 bobL a derbyniad: brwdfrydig iawn. Yr oedd, I pawb fed pe: yn mwynhau eti hunain. Niis ga^asai las im tfc-eimlc'in fodd^s o berwydd v teimlada-u cia. a. eaiiikmd. i Cefais fy siomi ar lawex ystyr. Dichon nad oedd'wn y-n hollol ddi-ragfarn, ond aeth- urn yno i gael fy argyhoed'di pe y gallesdd gwneyd hynv. Yr iry. i wedi clyvted1 aanrywioJ gerddorfami, a seindyrf rhai da ia^vn-—g-orets- on y gerdd, sef eiddo Richter, Manne, Cowen. a llawer ereill, a rhad llai diymhcmt- i gar nad oes eisieu eu henwi. Ond os yr j aiff yr efryxliydd i ddisgwy] gwk dd debyg r J hon all y cevori. hyn arlwyc. caiff ei siomi fel ] y cefais fy hun. Rhyw dri-ugain-i fod yn I gywir pedwar yn llai—o berfformwyr vn ym- rami yn dd^y ran, sef offer coed ac offer pres. Dim- llinyndu felly, rid cerddorfa vdyw, ond 'bandf cerddlu. vdyw, ond ,'band' cerddlu. Cyn belied ag y mae cbwareu yni myfc'd,! maent yn tdlyngu canmoliaeth, ucbel; ac v 1 mae ausawdd sain y coe<i-wyra. yn bur a chyf- oethog-yn bob peth a allesid ddyanxraoL Y pres-wynt air y Haw arall a:'llawer o ansawdd pres ynddynt, ac yn mhell ar oi eu brodyr coedi-og mewn cyfoethogrwydd sain. Yr oedd Mr Prvcr, unawdydd ar- y slide trom- boae yn ''bur glefar," chwed-1 Tomos Bart- ley o 'Rhys Le^ds,' goffadwriaeth ac yr oedd ei berfformaad bron yn wyrth, ac mor ddi- grifol ag ydoed'd o smart, Y gantores oedd i m t> Miss Li-ebling. Ardderchog iawmi oedd disgyblaeth a defnyddiad ei llais. Canodd "Thou brilliant biTd" (allan 0 "Pearl of Brazil." gan Felicien David), yn nghyda flute obbligato yn, cael ei chwarett mewn dull medstrolgar anarferol gan Mr Marshall Lupk-y. Yr oedd Miss Evelyn, Tyser yn feistres ar y violin. Mae'n amhyg mail parotoi i'r mwyafrif mae Sousa, fel y dvwied ei hun mai dEfyrwch ddylid gael, ac nid addysg. Dyma. y(Irv t] amcan, ac rnae'n rhadd dweyd ei fod yn Uwyddo hefyd. Gydag edthrio yr overture i William1 Ten (Rossini), a'r Largo hyfryd o Symphony "The New Worlds," gan Dvorak, daman ir oriel oedd y neill. Clywais y darn olaf yma o d'an amgylchiadau: pur wa- hanol, set yn yr wyl Gymreig fu yn Nghaer- dydd, a dani arwedniad Mr August Manns. Er fod perfformiad Sousa o'r darn ar- dderchog hwn yn bur dda, ac amsawdd ton- yddol y coed'-wynt yn swynol iawn, eto Did oedd yn dyfod i fymy a'n hadnabyddiaeth gyntaf o'r gwaitb. Yr oedd yr arweinydd yn gweithio yn bur ddeheuig, dim cysgadinvvdd, ond busnes. a hwnw yn myn'd yni ei flaen vn fyw hyxl y diwedd'. Cyfrifid gan rat fod Sousa yn arwednydd1 'maiwr.' Gail fod felly 06 ysfeumiau fel aithraw gymnastics sydd yn gwneyd arweinydd mawr. Gwua symudiad- au ei ddwyla.w a'i freichiau ynamrywio yn ol yr effaith a ymdrechir gynyrchu. Felly, oddigerth y cyfansoddiad o waith Dvorak, nid oedd: galw am arweinydd "mawr." Yr oedd y cwbl yni hawdd, a'r dorf mewn vs- bryd careddg yn canmot ac yn ait-atw am bob peth. Chwareuood ddletholiarl o AJawon Cymreig fel aiiddam i'r Largo—trefniadau "Harlech," a "Sweet Richard," yn rhai priod- 01 a synwyrol. Mae rhai o;r trefniadau hyn, hyd yn nod rhai a glywais gan Seindyrf y Grenadiers. Coldstreams, etc., mar anmherthynasol fel o'r bron maeni a nhawdd dweyd; pa alawxin ydynt. Maent yn cael eu gorweithio a'u gorliwio—pechod parod awdjwr y "Ferch o Gefni Y dfa"-nes mae'r alaw yn colli poo I bebygolrwydd, a phob bawl i'w galw yn alaw gentedlaethol. Alaw syml Gymreig, yn cael ei chynghaneddu yn null cromataidd Spohr! Gwaxchod! ni. Ond hwyrach y caf droi at hyn etc. Ond nid ydym yn gweled pa ddi- betni a artebir drwy y cyfryw drefniadau, os nad distrywio alawon cenedlaetbol, a'u gyr-i i iawr i'n disgynyddion wedi eu cledsio gan ffug-wladgarwcb a chynganeddion "sensa- tional." — Yr wyf yn ddyledus i ohebydd caredig am hanes perfformiad1 "Samson" (Handel) yn Margoed, o dan arweiniad Mr T. Gabriel, I F.T.S.C. 'Does dinai dadl nad ydyw cerdd- oria,ath yn y lie cynyddol hwn yn ddyiedus raddau pur helaeth i Mr Gabriel, yr hwn sydd yn barod wedi gwneyd Itawer iawn ddiwyni chwaeth y trigolion i fwymbau cerdd- oriaieth yn ei gwedd uwchaf. Pan1 ddechreu- odd' y cor ddwy flynedd! yn ol gyda 'Paradise,' daeth ydoedd decheu gyda chor ieuanc gyda gwaith hawdd1. Ond yr oedd yn gych- wyniad da iddynt, a herwydd fel y cynydd- ent mewn aedran a nerth, cymerasant yn nesaf "Judas Maccabceus," ac yn awr "Sam- son." Gaf fi awgrymu y "Messiah" fel y gwaith nesaf iddynt? Anhawdd ydyw rhoddi gwerth ar y dyianwad ga dysgu gweithiau fel yr uchod ar deimlad oeiddorol unrhyw ardal, a hapus yw'r dyn sydd meW11 cyfteusdra, ac yn bercbetnog ar y gallu ddwyn hyn oddiamgydch, Pob llwyddiant i'n cyfaill ieuanc i wasanaethiu y gelfyddyd. Mae wedi cychwyn yn dda. Eled yn mlaen. ;0;

Y WENHWYSEG. Y wythnos diweddaf, derbyniasoimi lyfryn bach diestlus iawn o waith Mr John Griffiths, at wasanaefch athrawon Cymraeg yn ysgolion Morganwg a Mynwy. Ei bris ydyw chwe' cheiniog. Argraffwyd gan Mr J. E, Southall, cyboeddwr, Casnewydd. Dymun- wn i'r llyfryn gylchrediad helaeth, a dylai fod yn ystordai ac ysgolion pob Bwrdd Ysgol yn Nebeudir Cymru. —:o: —- Nos Fercher diwedaf, yr oedd nwy yn dianc yn No, 50, Station road, Landore. Aeth y person a breswytHaiyoo a goleu i chwilio am y man yr oedd yn ddianc, pryd yr achoswyd tanchwa fecban, yr hon a osodbfld than di dodrefn ar An,