Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

8 articles on this Page

Wedrosia ■58- -ge Gamer Jones.

PENOD VIII.

-:0:- ; , DAMWEINIAU.

L LA XI LET YD FARDREF. I

News
Cite
Share

L LA XI LET YD FARDREF. I Mr Golygydd,- j Dyma fi ym myird i Rhyd-yr-Helig air a gallwn feddwl fy mod i yn clywed y y awr Dar yn barddoni ag adrodd storiau, a siarau ar bwnc v dydd, a'1 galon. yn llamu mewn llawenyddL Dym iawn oedd William Eevn- (Cawr Dar). Yr oedd ef yn Glerc yn Office y Gwaitb, ac )"11: byw yn yir ymyl; acJelly yn treulio tipyn o amser yn Rhydyrheiig gyda Mari a Bili Israel, yn herwydd Man a. 131 li ddaeth yma, ar-ol y William Lewis a Betd a nodais o'r blaen. Yr, ydych am wyboj, feallai, pwy'oedd Y Mart. a'r Bill yma. Yr oedd Bili yn fab i Bili a Hannah Israel ar Pound. Ganwyd Bili yn Nhy'r Y sgol fach ger yr Efail Isaf, tua'r flvyyddyn 1812. Sym- Hdodd ei rieni i'r Pound ;a,c adnabyddir yr achau byth cddiar hyny wrth "Dyhvyth Pound" Mae liu mawr o onvyrcn i Bili a Hannah o'r Pound, yn Llanilltyd. a manau ereill. ond: v maent yn ca,el eu hadnabod wrtft "Deulu y Pound." Wel, mab i Bib a Hannah oedd Bili o Rhydyrheiig- Tua: phedwair ugain a deg o flynyddau yn ol^cawn deulu. o'r enw Morlev ynr symud1 i r Ynys i gadw ffarm:, a chadw ceffylau i halio^glo d wraith Mae'smawr i'r lan i'r Camlas, (Canal), i'w dipo i'r badau. i\v dd\v\-n i Gaierdydd yna i'w dipb- i'r llestri i ga,el ei ddwyn tudiraw 1 on i'r moroedd i gynhesu y trigolion yno. Wel, merch i Dafydd Morley or Y;lY s oedd, Mari o Rhydyrhdig. Dyna fi wedi; dHveyd pwy oedd Mari, aphwy oedd Bill; a fealJaci y dylwn ddweyd fod Bili yn ddyn tei y a, thebyg ei fod YIl ddyn cryf lavcn paw. yn ieuanc. Collier oedd wrth, ei alwed- igaeth, a. bu yn tori glo am flynyddau,, a! chadw v tafanu Xid gweithriü yr oedd ami fuel eisieu; na. na, herwytld gadawodd swm go lew o gyfoeth, ar ol, er iddo fod am flvnyddau lawer heb weithio dim. Nid oedd -n\ Mari na byr na, thai; ond yr oedd ganol 'size,' a,c yn lunraidd a thrwsiadus dros ben. Yr oedd hi wedi arfer bod mewn fiferm. slel Yr Ynys; a Bili wedi ei godi yn y Pound, a'i fam. yn un o. hem wragedxl gpreui daear. Yr oedd awyrgylch y fferm i'w weled bron ar bobpeth yn: Rhyddyrhelig. Yr oedd' yno ddigon, o fywiohaeth flasus, a, digono. roesaw i ch"i dùri a chyfraoogi o hono. Yr oedd y ddiauyn eithaf caredig, a, chaJon ago red ona nid oeddynt yn credu fed Rhagjuniiaeth yn gweDiu arnynt, a'u bod hww i wastraffu y rhoddiion da.. Yr oeddl William: Rrxierick. vn gofalu amy 'flue' ynngwaith Rhydyrheiig, hyny pan yn hen ddyn; a, byddai yn myn.di i Rhydyrheiig yn ami iawn; ac os. byddai yr Emprwr (Wm. Rodferick) heb aJwam ddau neu dri diwrnod, byddai rand i Bili fyn d i edrych am dano. le, ei mofyn yno. i yted ei de? Na. na, syr; ond ei ymofyn yno-.i- gael tamaid iachu's a blasus 0 luniaeth. pur :1 g;wlad. Pe buasai yr Emprwr byw, gwrn y gall asai draethu llawer am> garedigrwydd Bili a, Mari o Rhydyirhelig, a thebyg fod 11awer ereill yr un fel. Mae Bili a Mari, J. Rees, v Gof, Cawr Dar, a'r Emprwr, wedi croesi er ys llawer bhvyddyn; ai Richard, y Telynwr, fu;n, lloni y cyvmpeind difyr trwy chwareu 'Llwyn' Onn,' 'Caerffili March,' etc. Ar cl Bili a Mari, daeth Mari Ann, y ferch, sef Mrs. Phillips, i'r etifedddaeth deg. Priod- odd Mari a Evan; Phillips (Efan o r I an), vr hwn oedd yn gweithio, yr engine )"nRhyd¡yr- Z>' heiig. Yr oedidi y d:dau hyn etc, o natur odai a: charedig. Maeint hwythau wedi myn <\ i orphwys er ys tro. Mae yr hen. Rhydyrhelig vyedi gorpheni ei ddyddiau arno yntau, a Rhydyrheiig newydd wedi ei godi yni ei Ie. Er j'r hen dafarn sefyll yn gadarm am lawer oes, diaeth ei dd} ddiau yntau i ben. Yr I oedd Afon Taf wedi bygwth ei symud. oddiar ei wadnaiu lawer gwaith, yni herwydd yr oedd yr afon yn dbdi i'r -ty ym ami iawn ers blyn- ydd.au yn ol. Llawer gwaith y gwelsom dir yr Ynys a th wnel a chaeau Crawshay wedi en gorchuddio gan; lifogy'dd Afon, Taf; a, -phan fuasai yr afon yn codi, yr oedd ydWI yn uchel vni Rhydyrheiig. Yr oeddi yn d'o i i'r ty yn y nio-s weithiau, a chlirio cyn y h r -U; ond- er lid'di fvgwth, llawer. eto snfod yn gad.a.m.. Priodcl i ni ddyfynu. y geiriau acw yn niglyn a'r hem diy "Y gwlaw a ddisgysnodd, a'r lli'feiriant, a ddaethant, a'r gwynt a. chw} th- asant, ac. a gurasant ar y ty, ac ni, syrthioddi, canys sylfaenasid ef ar y graig," Mi garwm ddweyd hyn cyn. tewd am, y teulu. XTid oedd Bili yni credu; dim yn y ffasiwn newydd o wneyd cwrw. Ni chre'dai efe mewn dim' ond brag, a, hops,, a Uysiau. Bu llawer yn ceisio ei berswadio y gallasai brynu diod rataen lawer, ac y gallasai wneyd, mwy o elw; ond ni fyruai a chredu y fath beth; felly mynai ferweddu y cyfain yn ol yr hten ffasiwn, Yr wyf yn adrodd y cyfain oddiar awdurdod ddigon cadarru. Wel, beth mae hyn yn ddysgu ? Y mae yn dangos gonestrwydd a didwylledd, mor bell ag, y deallad efe y peth. Eto, dangosai mai nid elwa a e'lwa, ryws-ut cie^d e;i amcan. Bydd rhai, fealiaii, yn barod i ddweyd' mai twyll. yw y fasnach. i gyrl. Nid OIes, a fyriio "Cyfaill John" a thwyll y fas- nach, na. thwyll ddm arall; y peth wyf Id am gael yw gvveled y dkm; gwieled a, chodi y rhdnwedd, os bydd; posibl, neu diewi. Yr wyf yni earn chwilio af rinweddau; ac yn wir, mae tipyn o waith chwilio am rimwedd- au diai ynom na, llwch, y llawr. Mae y gair yn eithaf gwdr— "Buan y dengys y dyn, 0 ba radd. y bo'i wreiddyn." Y gwdr am diarai, yiv, fod pob un; a. rhywbeth dan ei het. Yr oeddwn .wedi miedd'wl ar dldechreu y llith i dra,erthu am yr Ynys, atheulu luosog Dafydd Morley, o ba un yr hanaii Maid; Rhydyrheiig. I-Ii oedd! yr unig ferch; ond yr oedd yma. bump neu chwech, o feibion. Mate. yr oil o honynt wedi myn'd i ffordd yr holl ddaear er's blynyddaiu lawer. Gan fcd y teulu welwiydl unwaith yn Horn a dedwydd yn amgykhynu bwrdd JIawn yn fferm yr Ynys Wledi cangenu cymainit, mae yn anhawdd i chwi wybod am blwyf yn, Nghymru nad'oes rha.i o'r achau yn byw. Tebyg iawn. eu bod felly yn Lloegr hefyd. Gwn fod yna, rai yn America, ac yn Awstralia, hefyd. Wel, Miss Mary Morley oedd enw Mari Israel o Rhydi- yrhelig, pan yn ferch ieuanc yo yr Y nys; ond. arswyd anwyl, nid oooldlmerched ieuainc y dyddiau gyn:t yn gwybod' dim am y gair nipa. "Mis»s so andi so." ,Na, na, syr ond llond pen o enw Cymraeg.—Mari, Shan, Pegi, Hannah., etc. Mate yr hen. deuIu anwyI a weluyd yn Y, "Pound;" wedi canghemu yr un fel; felly, wrth gyffwrddi a, Morley a Israel, Lianillityd. yr ydym yn, cyffwrad a, theulu- o:ddid sydd yn adnabyddus i gylch eang iawn. Gan fod rhai o deulu'r Y nvs wedi bod yn dal cymadmt o gysylltiad a gweithio glo yn Ll'anilltyd, gwnawn draethu arnynt eto. Yr eiddcch, Cyfaill John. -:0:-

ON WRONG TRACT.

ARWYDDION YR AMSERAU.

THE ACADEMY, PONTYPRIDD.

Advertising