Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
11 articles on this Page
----.-.--ARGLWYDD ROSEBERY…
ARGLWYDD ROSEBERY A'R RHYDDFRYDWYR. "Cymerwch fi fel yr wyf." Y mae ArglvNydtli Rosebery wedi danfon y llythyr caniynoJ i Mr P. M. McMahon, Ysgrifenydd C_\T:ndejthas Ryddfrydol Ep- som, :— "Dalmiensy House, Edinburgh, Hyd. zyain.. Syr, —Tetimlaf yn anrhydedd, drwy eich llythyr, i dd-eail fod Cymdteithas Ryddfrydol Epsom, yn awyddus i mi ddod yni llywydd tddi. Y mae, foddi bynag, yn fy nigosod mewn sefylifa o ryw anhawsdra, gan i mi er's Mr amser ymd-idiswyddo! oddiwrth fy holl ddaJiadau y11. nghTc a'm hen gysylltiadan gwleidyddioL, ac nid wyf wedi ymuno ag un o'r rhai newyddion oddieithr y Liberal League. Nid' yw yn hawud, ac nid wyf yn foddlon, i droi fIt ol i'r hen Iwybrau; ond yrodde-ntgys i mi, gan, fy mod yn ddin-esydd: yn Rhanbarth 'Epsom, ac yn cymeryd dydidiordeb mawr yn y lie, y gallaf wneyd eithriad yn eich achos chwi, gan eich bod yn fy nghymeryd fel yr wyf, ac fel un sydd yn ymrwymo i ddal wrth yr hyn a. elwir y "Chesterfieldl Policy." Fodd bynag, teimlaf ytru Ilawem iawni i weled yr ynKJdiriedaeth osod web. v-nivyf. Yr ■eiddoc.hi, yn ffyddlon, Rosebery." Dyw-edir fod y Liberal League air gynydd gv vilt dros yr hioll w!ad. ac fod amryw ben- d-uigion wedi ymuno a hi yn ddiweddar. Beth byltag, y mae yn, ffaith fod gwyr cyf- oeihog iawn yn parhaus yrmmo a'r rhengau oerfrydddoix, a. bwriedir dwwni allan nifer o ym- k gaiswvr ar hydJ a lied) y wlad. yn yr etholiad cyffredinol nesaf.
Pw!pud Cvmru.
Pw!pud Cvmru. Y mae hon; wedi. dod yn gwwni gyffredin, yn N ghymru hefyd—cwlad v pregethau a'r cymanfaoedd. a'r Beibl v genedl sy'n ddy- ledus i'w phwlpud am ei bodolaeth yn dech- reu troi ei chefn a.rnn.; ac un o'r achosion, yn ddiamheuol, ydvw vr hvn a nod a y chwar- euwr enwog uchod. Bendithiwyd Cymru'n raeilldwl a doniau are'thyddbl yn ei phwl- pud ac er n'ld oedd na phppyrau newydd- ion na chvlcherronmi i gvbioeddi v pregethau, y mae rhai o "oedifaon mawrion" Daniel Fowl rinds, Howell Harris. John Eha.s. Christmas Fv-ns, Williams o'r We-rn, Hup'h^s. Groeswen; J<ws. Talysara; ac I ereil1 va swnin ym nirrhlustiau y wierin hvd hedHvw. Beth oedd vu" ? Gallu dyn ar ei oreu dan, arddeliad v Nefoedd. O.svdvw v pwlpud' iddal ei afael ar Gvmru, rhaid cael y dbniau goreu a fedd v cenedl iddo. a rhaid i.'n eole.pau a'r efrydwyr eu hunain dalu sylw n^irduol j wreitlwrldiaeth a d a rl) enyddi aeth. Ond v ma,e "I-r O. M. Fdwards,, wrth wnevd sylw ar vsgrif rn o'i ohebwwr yn v "Cymru," vn evfeirio at ddiffvj pwvsie, arall vn mhreg- ethwvr Cvmru. Fel hvn vr ysgrifena:—< "Rhv unochrog yw eich erthyg) ar y rhai sydd yn mynd i gapelau Seisnig vn ein tref- ydd. gan dmi eu cefnau ar yr achos Cymraeg. Onid aT ein) pregethwyr ni ein hunain y mae'r bai yn ami ? Y mae ambell bregethwir yto) addef, gyda rhyvv haner balchder anes- bOlliachvy, mai air lenyddiaeth Sei-&n.ig yn unrig y mae ef yn byw. Nid vw wedi dar- lleni y beirdld Cvmreig erioed; barddoniaeth Saesneg edlrydd ar ganol pregeth Gymraeg. Llusga eiriau Saesmag i'w bregeth lie mae ge.iriau Cvmraeg prydferthi i'w cael. Nid yw wedi' talu un Avhv i fireinder arddull ( i vmraeg. rhyw haner cyfieithiad bongler- aidd o hriod'-ddulliau Seisnig sydd ganddo. I ble yr aiff Cymro mewn tref, feddyliwch chwi ? Ai i wrando a,T un yn !]ofruddio Cym- raeg, ynte i wrando ar un yn siarad Saesneg miraini ?" Rhaidl cyfadd'ef fod gormod o wiir ynyr hyn draetha, yr athraw o Rydychen,, ac v mae'n llawn bryd lii. pregethwyr yn gyffredv inol gofio y dysgwylir iddynt hwy, yni anatr neb, fod yn alluog i siarad y Gymraeg yn ei cheinder a'ii llithrigrwydd, ac yn hyddysg yn h.a.nes eu gwlad, ac yn gyfarwyddl a gweith- iau ei beirdd a'i llenorion, a gweithredtoedd arvvrol ei gwroniaid.
:o : CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG.
:o CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG. Da genyf Wleled fod ysgrifenyd newydd y Gymdieithas uchodi—Mr David James ("Defynog")—yn ymtwybodol o'r cyfrifoldeb mawr ychwanegol a ddi&gyn ar etholwyr Cymru mewn canlyniad i ddiddymiad y B ytrddau Y sgol a throsglwyddiad llyvvodr- aeth yr ysgolion i ddwy law y Cynghorau Sirol, a'i fod, wedi cyhoeddi cylchlythyr i'r hwn nis gellir rhoddi gormod) o gyhoeddus- Twydd. Gobeithio y caiff yr effaith briodol, ac y byddJ pob etholyddi o hyn allan yn ofalus i beidio rhoddi ei bieidials i un ymgeiydd a fyddo yn sigledig ar y cwestiwn o rodd'i pob cefnogaeth i ddysgu y Gymraeg yn vr Vagol- ion dyddiol. Dywed yr ysgrifenydd-—, liDrwy ddylanwad y gymdeithas mae ) Gymraeg wedi dlerbym cydnabyddiaeth am wg yn neddf-lyfrau (codes) y Llywoidraeth, ond erys y cwbl yn llythyren farw oni chy- merir rmarutais ar yr hawl roddir i wneyd pob defnydd o'r henriaith. Y mae'r Saesneg! wedi gwneyd gorlifiadau arswydbs yn ddi- weddar, yn neillduol ym Morganwg, lie y mae miloedid o estroiniiaid \\ledi ymdyru i'r gweithfeydd glo, ac onii b'ai am ymdirechioin clod'wiw y pwlpud a'r wasg G'>rmreig, yn nghyda chynlluniau ac egnion y gymdeithas ■ uchod, darfuasai ami danom. Eini ha,mean yw1 gwneyd defmydd! o'r Gymraeg fel modd- ion i gyfraniu addysg yn gystal a gw'ella yr iaith lafaredig yni. mhob rhanbarth, o, Gvmr-u. Ceisia, rhai Saetson ein perswachio n'ad oes ,eisieu i'r Gymraeg fyw, a seillanft eu hynv resymiad ar yr haieriad. mad yw yr iaith Gym- raeg yn 'fasniachol, fel pe mai yn unig er I mwyn masnach y'n) lluniwydl ClJd y gwir yw, m fyn llaweir 0 honvnt i un Cymro fyw, chwreithach, ei iaith. A'r dhvg yw fod llawer a Gymry mor lasdw-raiddi a bod o gyffelyb feddwl ac ysbryd. Tra y mae, annryw o Saeson, Ffrancod, G-ermaniaid ac Tuddewon. yn dysgu einl hiaith, y mae ,rh,ail a fagwyd ar ei brortau yni ed hannghofio a'i hesgeuluso. Nid! vdym am rwystro neb i ddiysgu Saesneg, naic unrhyw iaith arall. Rhwyddl hyntiddo, oblegidi^oo fwyaf o ieithoedd wyr dyn mwyaf i gydi yw cylch ei amigyffred a'i wybodaeth. Y mae rhyw gyfoeth arbenig yn mhob iaith o 10 -a,rall yw gogonia;[1it y Fframcaeg, ac arall ywi gogoniant yr Allmanaeg; ac y mae i'r Gymraeg hefyd ei gemau a'i thrysorau. Yn awr, sut y gwnawn i'w chadw'n fyw? Onid ar linellau Cymdleithas yr Iaith Gymraeg? Y mae Byrdidau Y sgol goreu y Dywysogaeth wedri mabwysiadu cynllun y gymdeithas, ac y mae y gwai-th wedi cael cychwymiad rhag- orol mewn amryw fanau, ond gyda didd'yna- iad y Byrddau trosglvyd;dir llywodraethiad yr ysgolion ii ddwylaw cyfansoddiadau ereill, a dylem fel Cymry weled' fod personau cym- hwys, yn llawn cydymdeimlad 8/n hiaith, yn cael eu dewis a,r y cyfanisoddiadau hyny. Pan gyll Cymfu ei hiaith cyll lawer o'i c href ydd, a, cholled* anadfera'dwy a difrifol fyddai hyny. Teimlaf hi yn anrhydedd i rodtdi unrhyw wybodaeth pellach 01 barthed1 i'r gymdeithas. Gellir ymuno fel aelod-, o hoinii (irwv danysgrifio coron, yr hyn: nid1 yw ondi rhodid fechan mewn cydmariaeth i'r dai- oni ellir wneyd drwy hyny i fytholÚ iaith. Os chwenycha unrhyw Gymro twymgalon gael copi o reolau a chyndun y gy mdeithas, bydd yn bleser gan yr ysgrifenydd eu danfon iddo yni ddioed." Cyfeiriad yr ysgrifenydd yw, 15, Parade, Poith, sir Forgaziwg.
LLINELLAUI
LLINELLAU I A gyfansoddwyd ar yimadawiad f.y mrawd, J. Thomas, Cwmaman. Aberdar, a gwlad ei enedigaeth, am Awstralia belleniig. Nid oedd yn, dda, ei iechyd er ys misoedd bellach; a chan fod meddygon cyfrifol yn ei gynighori i ymfudo i hinsawdd, gynhes- ach, ufyddhaodd, i'w! cais, gani obeithio y try yr anturiafeth bwysig yn llwyrddiant. Ffarwel fy mrawd anwyl; ffarwel, mae'n rhaid myn'd, Ffarwel i berthmasau, pob cyfaill, a ffrynVl1, Ar ol mae dy briod anwylaf a'th blant, Fe dorwyd dy delyn; nidi oes iddi dant. Ffarwel, med*di dy luaws gyfeilion traJ mad, Chwdorydd a brodyr anwylaf, a tliad, Mae'n serch vn blethedig am danat erioed Fel gwyrdd-dail yr eiddew) yn, mhleth am y b coed. Mae'n galed ffarwelio ac ysgwyd dwylaw Ochienaid brud'dglwyfus o'r galon a, ddiaw, Mae trallodl a, hirateth. yn dd^fni bruddihad With weled brawd anw) 1 yn) 7makialell a'i wlad. I I Mae deigrym yn siarad paiii mae iaith yn fud, A dry Ilia d'eimladau gwrolion y byd'; Mae'n cyffwrdd a tafnau tyneraf pob dyn; 0 ddieigryn) tryloew!—mor baLrdd yw dy lun. Cest anrheg sylweddol hen Gvfrol y Gair, Mae ynddi drysorau mwy gwerthfawr na'r aur- Trysorau Meddyliau'r Anfeidroil i ddyn; O! darllen, myfyria hon drosot dy hun. Cyfeiria dy ga,m-rau yn unto-n at Dduw, A chofia'n wastadol fodi Ef wrth y llyw; Os gwinei di dy loches dlan aden yr lor, Ti fyddi yni ddiogel ar dir ac ar for. O! boed i weniadau Flaul 11achar y nen I lonii diy fordaith o hen '\VaEa Wen'; Na. chwythed un awel, yn d'awel fo'r hira, A huned elfenau'r ystormydd bob un. Q boed i'r "Orontes"* farchogaeth y don, A bendith y Nefoc-dd. ddrisgyno ar hon; Mordwyed, yn hwylus,—a'r awyr yn glir, A gland ad yn hafan Awstralia cyni hir. 0 bydde di falma,idd aweloni y wlad I dd'od ar ei hedyn a bendith; iachad, Ffrwd euraidd cysuron fo'n llifo o hyd I loni dy galon wrth ymdaith trwy'r byd. Llaw dyner Rhaglunia,eth dy arweiniodd i ffwrdd, Nis gwyddom a gawn ni, fyth eto gydl-gwrdd; Os na. chawn gwrdd yma, ein gobMth a, fydd Gael cwrdd yn y gwynfyd tu d:raw'n ngwlad y dydd. Enw y Llong. C\rmaman, Murmur Aman. Aberdar.
"YR HAF."
"YR HAF." MR GGL.-Darllenais lythyr Alawydd, ac nid oes achos i ddyn fod yn ddewin tuag at wybod pwy ydyw; ac y mae rhoddi hyn o sylw iddo yn fwy na'i werth. Tuag at derfynu y ddadl, galwaf un tyst eto ond cyn gwneyd, dyacethaf anwiredd a thwyll yn nglyn a r fusres. Dyddorol i mi yw$neyd adolygiad byr ar rai o haeriadau y cyfaill Twynog, er dangos eu gwrthuni; a gobeithio na fyddant yn an- nyddorol i'r darllenydd. Y mae wedi dweyd droion fod un o ysgol- feistri Madam Bevan wedi ysgrifenu Yr Haf' i gystadleuaeth dros Gwilym Gwent. Dywed hefyd i'r un gwr ysgrifenu drosto at Hughes a'i Fab. ac ereill, am ei phrynu. Sylwer ar y geiriad: Un o hen ysgol- feistri Madam Bevan.' Nid un o'r ysgol- feistri fuont yn athrawon iddi hi olygir JI' wrth gwrs, ond un o'r ysgoifeistri gyflogid ganddi, ac a delid ganddi am ddysgu ereill. Yn awr, padewch i ni weled pa fodd y saif yr haeriad yn ngoieuni hanesiaeth, gyda fflach neu ddwy o search-light rhifnodau ar y mater. Golyger ei fod yn ysgolfeistr pan yn ugain ced c fod yn y swydd dan vlad-ti-ii Bevan am ddwy flynedd, beth tybed oedd ei ced pan ysgrifenodd I Yr Haf?' Bu farsv y Parch Griffith Jones, L'anddowror, yn 1761—a fu Madam Bevan fyw ugain mlynedd ar ei ol ? Mae hyny yn ein cario yn mlaen i 1781. Os bu yr ysgolfeistr y cyfeiria Twynog ato am ddwy flynedd dan Madam Bevan, a'i fod yn ugain oed yn dechreu bed yn ysgol- feistr, yna yr oedd yn gant a, dwy Jiwydd oed yn 1862. pan yr honir iddo ysgrifenu I Yr Haf.' Yr oedd Madam Bevan wedi marw be<lwar ugain mlynedd cyn 1861, ac eto ceisia Twynog i'r wlad gredu fod un o'i hen ysgoifeistri hi yn fath o glerc i Gwilym Gwent. Gadawaf yr uchod i'r darllenydd i'w esbonio fel y myno. Yn nesaf, sylwaf ar ei haeriad gwarthus as anwireddus mai fi ddygoda y mater gyntaf i faes y DARIAN. Yn fy nythyr a ymddangosodd Hydref y pymthegfed, dy- wedais mai efe ruthrodd gyntaf a'r pwnc i'r wasg i gael dadl gyloeddus. Vn y DARIAN am Hydref y 23ain, gwada hyny, dyma ei eiriau :—' Y mae llythyr D- M. yn y DAKIAN ddiweddaf yn profi ei fod nid yn unig yn y niwl am amgylchiadau deugain mlynedd yn ol, ond ei fod yn annghofio dechreuad y ddadl hon, neu ni fuasai yn dweyd mai fi n rutlF"dd i'r wasg mewn ysfaam ddadl gyhceuj^s. Gyfiill parchus, ai nid ydych yn cofio etch llythyr chwi yn y DARIAN ivjedi y pedwerydd? A daeth fy llythyr cyntaf innu aiian yn y DARIAN Medi y lleg. Dichon y gall ef drwy ryw theory brofi fod y lleg o flaen y 4ydd.' Dyna ei e'riau. Yn awr, gadewch i ni gael gweled beth all theory gwirioneud wneyd a'r haeriad yna. Yn y DARIAN am Awst y 21ain, yn ei Nodion o Rhymni, dywed Twynog fel hyn:—' Mae yn ddadl frwd rhwng y Rhymnia;d a rhai o gewri hynafiaethau Cymru, yn mha le y cyfansoddodd Gwilym Gwent Yr Haf.' Mae hen gyfeillion G. G. yn dweyd yn bendant mai yn 14, Mor- gan's Row, Rhymni, y cyfansoddwyd hi, tra y mae un o'r cewri yn dal yn dyn mai yn Cwmbach, Aberdar, y cyfansoddwyd hi. Pwy dyr y ddadl • Atebais yr uchod yn gy^-irtachol. Wei yn y DARIAN yr wythnos r:HUIV 'ol, Awst y 28ain, daeth allan drachein lei y canlyn Un gair eto am I Yr Haf' cyn terfynu. Yr wyf wedi derbyn dau lythyt cyfrinachol yn ei chylch, un o Caerdydd yn dal i dacru mai yn Cwmbach y cyiansoddwyd hi, a Ilythyr arall o'r Blaene (Blaenau ?) yn dweyd mai yno y cyfansoddwyd hi; ac yr wyf finau wedi hoii ychwaneg ar hen gyf- eillion Gwilym Gwent yn Rhymni, ac y maent hwythau yn dal i haeru mai yn 14 Morgan's Row, Rhymni, y cyfansoddwyd hi-hyny yw, mai yno yr oedd Gwilym Gwent yn lodjo pan cyfansoddwyd hi, ac mai yn y machine ar hen y pwll y rhodd. odd y rhan fwyaf o honi wrth ei gilydd. Os yw yn bosibl, gyfeillion, gadewch i ni I setlo hyn am byth, oblegyd fe it yn fwy an- hawdd i'w setlo bob cyfnod, gar) fod y rhai sydd a'r ffeithiau yn lleihau. Gweil genyf i chwi anfon i'r swyddfa nag i mi yn ber- Z, sonol, oblegyd y mae y pwnc yn ddyddorol iawn i'r wlad." A ydyw Twynog yn adwaen ei blant tybed ? Na, y mae yn eu diarddel, gan haeru ar g'oedd gwlad nad ei blant ef ydynt. Dyna ddau o honynt wedi ym- ddangos yn mis Awst, a haera yntau nad ym, dangosodd y cyntaf hyd Medi lleg Nid rhyfedd ei fod yn dweyd mai gair cas yvi'r gair celwyddog os bydd y cap nid yn unig yn ffit'o, ond yn gwasgu yn dyn am y pen Fe: y gweiir yn ei !ythyr a ymduaugosodd wst 28ain, cymheliai ¡ rai i anfon 'i'r swyddfa i gael y ddadl yn gyhoeddus. Yn unol a'r cymnelliad hwnw anfouais dystiolaeth nifer o hers mau i'r DARIAN, a daetft y cyfryw allan Medi y 4ydd. Os yw y dyn mor eitnafol haerllug ag ysgrifenu yr hyn sydd mor groes i wirionedd ag yw tywybwch i oleuni, am yr hyn a gyflawnodd ef ei nun. a hyny mar ddiwecidar a mis Awst diweddaf. pwy tybed y mae ef yn ddysgwyi sydd mor ddwl a chreciu yr hyn a ys^rifena am yr hyn a gyfiawmvyd ddeugai" mlynedd yn ol, a hyny gan un y cyfaddefdd na wyr ddim a in uano ond trvvy bersonau ereill ? Yn awr, gadewch i m gael tystiolaeth Gwilym (iwent ei hun ar ownc y ddadl. Ie, ie, ond y .nae efe wedi marw.' Gwir, ond mor wir a hyny y mae fel Abel yn llefaru eto, a dyma ei dystiolaeth Yr oeddwn yn byw yn Cwmbach Aberdar, pan gyfansoddais y yanig. Ar fore LIun aethum i Ferthyr Tydfil, a chw-ddais yn ddamweiniol a leuan Gwyllt, ar gyfar hen Eglwys Vlerthyr. Daeth leuan yn mlaen j ataf i ysg vy i Haw yn serchog fel arfer, a gofynodd i mi a oedd gén) f ryevbeth nev ydd. Oes,' meddwn inau 'y mae genyf ganig fach o'r enw Yr Haf, newydd ei gwneyd. Gadewch i mi ei gweled, y machgen i,' meddai levari. Tynais hi o'm llogell, ac estynais hi iddo. Edrychodd Ieuar drosti yn frys og, a dywedodd Well done fachgen, dyma ganig ardderch- og, a bydd yn sicr o ddyfod yn hobtog ;idd; beth gymerweh chwi am dani ?' GelKvch ei chaet am ddim,' meddwn. Wei, diolch yn fawr i chwi, Gwilym: meddai, gan estyn dwy sofren i mi." Dyna dystiolaeth Gwilym Gwent ei hun wrth Mr J. R. Thomas (Skewenydd), Spring Villa, 111, U. S. America, ac a ym, ddangosCidJ yn y Drych am Hydref 2ted- 1902. Gallwn ychwanegu llawer, ond y mae hynyna yn ddigon i argyhoeddi pawb Twynog C" Co. included, mai yn N'^hwm- bach, Aberdar, y cyfansoddwyd 'Yr Haf.' Gwilym Gwent g'lymai y gan—a i gordiau, Yn gywirdeb cyfan A cheir o'i Glycnau arian — felodau Swynol darawiadau seiniol drydan. Ei Wanwyn o swyn, yn Hawn sydd,- a'i 'Haf 0 hyd ddeil yn newydd Pob canig o'i fiwsig fydd *fyth yn fad, I swyno gwlad, a semio'i glodydd. DAFYDD MORGANWG.
-:0:-TONYREFAIL.
-:0:- TONYREFAIL. Marwolaeth. Er ein- gofid, mae genym y gorchwyl pruddaidd o gpfnodi marwolaeth a chladdt- edigaeth Mrs. Elizabeth Richards, Collennai road, priod Mr Daniel Richards, ysgrifenydd eglwys Ainon. Bedyddiwyd ein chwaer yn Salem, Llanilltyd Fardref, gan v Parch. J. Roberts, a hyny pan oedd ond ieuanjc; a pharhaodd yn ffyddlort hyd v diwiedd. Bu yn y cwrdd yn Ainon, Sul, Hydref 26ain; and cymervvyd hi yn wael y Llun canlynol; ae er holl ymdrech priod tyer. plant ffydd- lon, c)Tnydogdo(n caredig, a medr meddygon, '90 mynodd Duw ei dwyn adre' at y pedair mil a'r saith ugain mil; ac i blith y dyrfa lan sydd yn amgylchynu'r Orsedd wen. Diwrnod rhyfedd ar Donyrefail, ac yn neiUduol i dieulu 24, Collennia. road, oedd dydd Mawrth, Tachweddi 4ydd, sef y dydd y gadawodd' Liza y teuJu lluosog y bu yn gofalu mor ffydd- loni am danynt am gynifer o flynyddau; ac a aeth i'r Orphwysfa Dragwyddol. Bu yn wiraig ffyddlon a darbodus; yn fam dyner a gofalus yn gy-mydoges siriol a charedig: ac yn aelod ffyddlon. yn egiwys Iesu Grist am flynyddau lawer; a chadwoddi ei gwisg yn lan a chyfam ac eniillodd iddi ei hun air da gan bawb, a chan y Gw'rionedd. Dydd Gwener, Tachweddi y 7fed, daeth torf amrferril vrt nghyd i dalu parch i wedd- illion ein hanwyl chwaer. Profai ei ang- ladd fod "Mam yn Israel" yn myn'd i'r bedd y dydd1 Gwener diweddaf, ini henvyddl hawdd gweled fod Tonyrefail yn llawTI; galar. Mae y ddaear, yn symudiad ein chwaer, wedi cael colled, yn herwydd y mae cymeriadau da yn brin iaiiin; ond pan mae y ddaear yn colli mae y Nefoedd yn enill. Trefnwyd y gvvasana&th gam y Parch. J. James, gweinidog Ainon; a chymerwyd rhani gan y Parchn. canJynol :-Yn v ty cvn cych- wvn, darllenodd J. Y. Jones, Treaiaw a f;weddiodd T. Richards, Llanilltyd. Yna awd a'r corff tua chapel Ainon, a darllenodd J. Pritchard, Tompandy (hen weinidog Ainon). a siaradwyd gan H. Williams, Nanty- g10 (hen wiainidog Mrs. Richards yn Salem, Llai^'lltya); G. Lewis (A.), A. 'lorgans, Tonyrefail; C. Thomas. Penprisg; T. Da,vies. Trefforest; D. C. Jones. Penygraig; J. R. Davies. Ynysboeth. Ar lan y bedd, gweddiodd B. Davies, Porth. Wedi canu emyn, ymadawodd y dorf anferth yn nghanol dagrau hiraeth, ar ol y chwaer garedig; a, pawb yn dymuno bendith y Nef ar ein brawd, a'r teulu lluos- og. a'r perthynasa.u oil. Diolched v teulu am gael ei benthyg mor hir, ac iddi gael bvw i weled tri ugajI] a plieda,ir o flynyddau ar v ddaear. Gorphwysed yn dawel, daw v codi yn y man. Gwelsom y boneddigion canlynol wedi dod i ddangos eu parch i'r hon a fawr gerid: Mr Dl. Thomas. Trealaw (Cadeiryddl y Gymanfa); Mr T. Williams. Llantrisant; Mri. H. a 1. Israel Mr a Mrs Hughes Mrs a Miss Williams, Llanilltvd; Mr D. Ed- wards, a'i briod, Pontypridd; Mr T. Jones, a i briod, Ynyshir; Mrs Thomas, Rhondda; Mr Junes, Cymmer. Duw pob Gras fydda gyda'r teulu galarus. Care-m. i'r "Drych" Americanaidd godi'r uchod. Trefforest. T. Davies.
DYLANWAD Y PWLPUD.
DYLANWAD Y PWLPUD. Gani "IdSruswytn." Xid oes un genedl dan haul mor ddyleduis i'r pwlipud ag yw Cymru, ac nid yw'n ormod- iaiith dweyd mai y pwlpud sydd wedi ffurfio ei chymeriad. Beth bynag ydywi heddyw— I zIl w ai llecyn tywyll ynte mangre oleuediig; ai cenedl anwvbodus ynte pobl ddarllengar; ai gorwedldi mewn anfoesoldeb y mae, ynte vrs fyw i amcan uchaf byvvyd; ai lleihau vnite vchawnegu mewn rhif y mae ei charcharau a'i, throseddau; aii wedi mynd yns is ynte yn> ddyrchafu yn ngolwg, cenedloedd gwaraidd y byd; a yw ei henw yn wTthddrych edmyg- edd ynte a yw wedi. mynfd yn ddihareb ac yn wawdi; ctndi beth bynag ydyw, meddaf, creadigaeth ei phwlpudi yw. Edryeher ax Gvmru o'r safle a fyner—Ileinyddol, gwleld- ydd!ol, cymideithasol, addysgol, comecNaeth- ol, neu grefyddiül-dylan\adi y IHvlpudi sydd amlycaf amynit. Ac y mae Cymsru yn esiampl nieillduoJ o wtad a chenedl wedi ytnl- ddyrchiafu'n unig trwy dd'ylatn.vad crefydd1; neu, mewn geirilill ereill, o allu Cristionog- b-, aeth i gadfi pobl dtyfndieraai isaf i'r pinacl uchaf. Nid yn unig fe gafodd' crefydd y miaeis iddi ei hunan yn Nghymru, ond fe gafodd; wrthwynebiad orldiwrth y galluoeddi a'r dylanwadaui hyny yr oedd ganddi hawl i ddysgwyi am eu cymhorth. Yr oedd gelyn- tn t-I ion, yn codi ar bob Haw—oddi.fewn ac oddi- allain; a bu y pwlpud, neu grefydd Cymru dan oirfodi i ymladd a'r rhai hyny hefyd a'u gorchfygu, yn ychwanegol at ddymchweliad oestyll ofergoeledd ac annuwioldab i'r 11 awr. Nid oedd cynorthwy o un cyfeiriad iddi i ddiysgu a chadw ei hiaith yn bur, i gyfoeth- ogi ei llenyddiaeth, i gael cyfundirefni o addysg, nac hyd yn nod i gael ei hawlfreint- iau cenedlaethol. Y pwlpud fu'n gwneyd y cyfani _\n Nghymru, ac y mae ei 01 yn amlwg ar bob sefydliad a fedd ein cenedl. Yn mhwlpud Llanddowroir y cafodd y mudiad addysgol ei enedigaeth; plentyn y pwlpud ydyw yr Ysgol Sul; goreuon y pwlpud1 ydywl I awxlwyr ein llenyddiaeth oYeu; a phwy a fu yn fwy o gymhorth na'r pwlpud i, Syr Hugh Owen a'i gydweithwyr i sefydlu Col eg cvntaf y genedl, ac onid un o'.i gedyrn a ddewiswyd ym brifathraw arna? Mewn gair, y mae Cymru yn enghraifft o'r modld y gall yx hen efengyl ddyrchafu cenedl er gwaethaf pob rhwy strau a gwrthwynebiadau a'i gwneyd yn didylanwad ar holl genhedloedd y byd.
Colli Ei DdVlanwad.
Colli Ei DdVlanwad. Y gwyn a glyAvir o bob gwlad Gristionogol y dyddiau hyn ydywi fod y pwlpud. yn colli dylanwad, ac v miae hono yn ffaith ddifrifol, ynt nedlduol i Gymru, oblegid dyma v gallu ciyfaf sydd ar y maes o blaid pob daioni a phobpeth Cymreig. Pan gyll y pwlpud ei ddylanvvad, nid crefydd yn unig a ddyoddefa, ondi fe fyddi pob sefydliad addysgol a llen- yddol a chencdlatthoiyn golledwyr; fe fyddi -Cymru'n dlotach, ac wedi colli ei harwein- ydid, a'r arweinydd diogelaf a'r un enillodd) iddi fwy o fudJdugoliaethau na'r un Pen- dragon a fu yn ei thywys erioted yn ei chad- gyrchoedd. Ac y m;aeln llawn bryd; edrych i'r achos o deneurwydd y cynulfoidfaoedd', a bod cynifer o seddau gweigion vn yr eg- lwysi a'r capelau hyd yn nod ar y Sul. Ym- ddengys fod Esgob Ripiotn yn teirnlo pwys- igrwydd y cwestiwn, a gwahoddodd Syr Squire Bancroft—un o'r bonedd'wvr galluoc- af a ymddangosodd erioed ai "iwyfan y chwareudy yn Lloegr-i a,reithio o flaen, y Gynadleddi Eglwysig yn Leeds ar "Bregethau a Darllen y Beibl." Dywedbdd v chwareu- wr ei feddwl yn blaen wirth y clerigw\ r, a dangosodd iddynt eu diffygion. Wele ei e;riau—"Paham yr wyf wedi 11 wyr annghofio cynifer o bregethau a glywais? Paham 0 herwydd eu bodf wedi eu traddbdi j dsrwsgl. Nid wyf yn amheu nad oeddynt yn gampweithiau duwinydidlOll-yn rhyfeddol" o ran dysg;eidiaeth-ond yr oedd Y' rhai a'u llefarent yn hollol amddifad o'r doniau &yn gymaint o addurn i'w galwedigaeth ddvsged- ig. ac o gymhorth. i'w cyfrifoldeb. Digon tebvg ddarfod i'w geiriau gyrhaedd penau y dysgedig, ond nis gall,ent byth gyffwrdd a chaloniau y bobl gyhredm. Dvledswwdd gynta.f pregethwr ydyw gwneyd ei huni yn glywadwy, a,"r aU bod yn daer hyd at argv- hoeddi ac mor ddeal ladwy fel TI/a; byd'db He i amh.eua.eth." Nid oes amheuaeth nad yw Syr Squire Bancroft wedi taro ar y prif achos fod y pwlpud yn colli tir yn y blYDlyddL oedd hyn, a gorphwys y ban at y coJcgau a'r pregethwyr eu hunain. Nid yw v naill yn talu y sylw priodo] i aireithyddiaeth; rhodd- ant fwy pwys ar ddysgu leithoedd meirwon; Be nid yw y rha.i sin bwriadu esgyn i'r pwl- pud. fel rheol, yn gwneyd un ymdrech i ddad- blygu eu galluoedfl yn y cyfeiriad hwn ? Pwy vw y chwareuwyr a'r dadleuwyr 11 wyddiali- us ? Pwy hefyd ond y rhai sydd wedi a stud- io areithyddiaeth. wedi meistroli eu Ua.i,s i'r fath berffeit hrwvdd fel y gallant wnevd cyn- ulleidfaoedd i wvlo ac i chwerthin pryd y mynant? A chvhvd aLr y can:ateir dyn,ion sydd yn amvybyddu qreithydciMaeth. ac yn ddiystvr o reolau cyffredin darilenyddiaeth, leniwir byth mo r seddau gweigiom YIll eitn haddoldai. Y mae y pwlpud yn. hawlio y dioininu dysgle/riaf wedi eu dyssyblu i ber- ffeithnvydd. a dyJaiÍ y Beibl gaef ei ddarlleo gvda'r fath eglurder ac urddasolrwydd fel y bvddio pawb vn ei ddeall, ac vn dod i'w barrhu a'i edmvau.
Swni Areithyddiaeth.
Swni Areithyddiaeth. Cafwydi prawf meillduol iawn o'r swyn sydd gan areithyddiaeth wirioneddol ac effeithiol ar y werialJ yr wythnos cyn v ddi- weddaf yn Nghaerdydd; prawf digonol, mi goeliaf, i argyhoeddi pawb mai angen mawr pwlpud yr oes hon ydyw dynion yn medru cyfTwrdld a, chalonau y bobl, a gwneyd fel y gwielonit yn ddla a hwynt—eu hysgwyd fel cau gwenithi 01 flaen y gwynt, neu1 eu "dal wrth benau eu bysedd," fel y bydd'aa'r hen bobl yn dweyd. Yr oeddi Mr Wilson Barrett yn un 01 chwareudai y dref t.rwy'r wythnos, a thyrai cvmulleidfaoedd mawrion i'w1 wrando bob nos o holl amgylchoedd Caerdydd'. Yr oedid! yi chwareudy yn odawn yn mhell cvn yr amser i ddechreu, a methai canoedd fyndl i, mtewnj er yn) barod i dlalu unirhyw bris. Yr oedd pobl v Rhonddia yn dylifo i'r dref botb nos wrth y canoedd, ac yn rhedieg megys am eu byvvyd i gael He yn y chwareudy. Beth oedd yn cyfrif ami hym ? Ysbryd chwa,retiol yr oes; yr awydtdifryd anniwall am ddigrif- wch; yr asbri sydd wedi meddiaimu dynion, fel, y Philistiaid gynt, am, gael rhyw wrth- ddrych i beri iddynt chwerthin. Nage, nage; ond doniia-U' a^eithyddol Mr Wilson Barrett; ei allu i wne t dynion i deimlo ac .i wylo ar eu gwaethaf ac yr oedd y bobl yn ymryson am le i'w weledi a'i glywed. Testyn y ddrarna ydoeddi "Arwydd y Groes," sef merch yn gorchfygu pob temtasiw-n—yi byd, cnawd, a diafol; cyfoeth, a safle,, a gwychder, yn gystal a glendiid a c'-ryfder, yn methu ei denu oddiar lwybr ei dyledswydd; y mae'n d'od allan o'r prawfion ym fuddugoliaethus o dan "arwydd y groes." Yr oedd y cyfan yn fyw o flaen llygaid y gynrulleidJfa; y chwareuwyr a'u hollegni yn gweithio allan y gwahanol gymeriadau; a'r effaith ydoedtD gwroeyd i'r gwr and a, wyr gredu fod y cyfan yn wirionedd, tynu dagrau o'u llygaid, ac nid oedd diwedd ar eu cymeradwyaeth. Ie. dimi ond drama—ffug—oedd gan Mr Wilson Barrett, ac yn cael ty wediiei orlenwi bob. nos; ac wele ein pregethwyr ni a gwirionedd traguyddol ganddynt, ond yn pregethu i seti gweigion.
-:0:-MOUNTAIN ASH.
-:0:- MOUNTAIN ASH. Byrddol. Prydnawo dydd Merc her, yn ystafell v Cynghor. c\fa,rfyddoddi y Bwrdd Ysgol, pryd yr OIedld! yn bTeseii-DI y Cadeirydid,, Mr E. T. Williamis; yT is-gadetirydd, Mr J. Charles; Mri. T. Edmiunds. Ed. Joines, G. A. Evans, Dd. Smith, J. E. Davies. W. S. Davies, Dr. A. T. Jours. Dr. J. Griffiths, Parch. 0. Jones, a'r Clerc, Mr S. Shipton. Darllenwyd a chadamhawyd cofncxlion y cyfaxfodJ dliwedldaf. Cajiriatawyd i'r wiraig sydd yn gktnhau Ys- goldK" Abercyn«oni 5s.'yni ychwlanegol 01 dal, am waith ychwanegol yn mglyn a'r Dosbarth Cbginioi. Derbyniwyd llythyr oddiwrth athraw yr V Ysgol Ganol'og yn Pontypridd, yn awgrymu i'r Bwrdd! am i'r ymgeiswyr gael eu 'Articles' 0: lorntawr n'iisaf, ac nidi Qi Ionawr diweddaf, er mantais i'r ymgeiswyr., Wediiedrych ar y mater 01 wahanol gyfeiriadau, gweJwyd nad cedd. yn deg a'r ymgeiswyr hyny ag oeddenit wedi pasio' airhioliad y Llywoidraeth i orfod coll ii tua wyth mis oi amger c\"n cael eu 'artic/o.' Cytunwyd i alw sylw y Pwyllgor b Canolog at y maiter. Rhoddoddi Mr G. A. Evans rybudd v bydd iddo ef gynyg ynyr eisfcedd5adJ nesaf, fod- y penderfymadi yn nglyn a, devvis athrawr- on i gael ei dda dwneyd. Ca,niatawydi wythnos i'r vmgeiswyr hyny ag oedldeint yn1 bwrriadui eistedd yni arhoJiad ys- goloria,eth frenhinoli bairoto,ii ar gyfer hyny. Ymddlamigoisod,dj amiryw o wrragedd oi flaen y Bwrdd, yn) gofyr, caniatadl ,i\v plaint ag oedd wedi pasio 13'e:g oed, i ymadael a'r ys- gol er cynorthwyo gartref. Gwrthodiwyd ceisiadau Mrs,. Training, Mr Jontes, Mrs. E. Thomas, a. H. Price; ond caimiatawyd ceis- iadlau Mrs. Castle, W. H. Davies, a W. Lewis. Darllenwyd llythyr oddiwrth Fwrdd¡ Adldysg y Llywodraeth yn gofyn beth fydd enw yr ysgoldiy newydd fw-riedir e-i adleiladu ar dir Abertaf yn Abercynom. Ar gynygia.d y Parch. 0. Jones, ac eiliad Mr J. E. Davies, petraderfynwyd mai "Abertaf" fvddai enw yr ysgol dy i fod. Darllenwyd awgrymiadau oddiwrth gwahanoil bwyllgorau yn nghylch dewis athrawon, ad'gyweirio yr ysgoldai, ac fod y Clerc i gael codlad yn ei gyflog o ^25 yn v flwyd'dyn. Cynygiwydi gain Mr1 W. S. Davies, ac eil- iwydi gan Mr J. Charles, fod yr awgrymiadau yn cael eu mabwysiadu; end gofynodd Mr G. A. Evans ami i'r awgrymiad yn nghylch dew-is athrawcni i gael ei adael allain. Gwrth- 0 wynebod<ll Dr. J. Griffiths I'r aw^grymiad am godi cyfiog y Clerc., am,, meddai ef, nad oedd hawl gafll bwyllgor i ymyraeth a'r gvflog. Cynygiodd fod yr awgrymiad yn cael ei wrthod; ond eiliwyd mo htono ef, felly pas- iwyd hwynt. Ymddiriedw>rd y gwaith o p-vmhe.su Ysgol- dy Darren,las I Dr. A. T. J^nic-s a'r Clerc. Ar gynygiad Mr J. Charles, ac eiliad Dr. A. T. Jonies, penderfynwydl derbyn telerau Mr H. E. Gray am y tir i adeiJadu 1 ar y Caegarw. Ar gymygiadl Mr G. A. Evans, ac eiliad Dr. J. Griffiths, pendierfymwyd gohirio ad- gvweirio Ysgoildy! v Dufl ,• vn bresenol. Yrnddiriedwydl y cynl addyagu y Gymraeg i'r pwyllgor a roa
Advertising
4 Marw f Rhaid Pawb ag sydd yn dioddef oddiwrth y clefyd marwol ac enbydus Y Dropsy os na chymherir y Feddyginiaeth bwrpaso tuag ato mewn pryd lw lw MW-.n Hughes's Dropsy Pills ydyw y Feddyginiaeth fwyaf bwrpaso! 9 llwyddianus a welodd y byd erioed at y clefyd peryglus ac angeuol hwn. Y mae o'r pwys mwyaf i bob Dyn a Dynes, Mab neu Ferch, ag sydd yn dy- oddef oddiwrth Dropsy Dwfr a Dropsy Wynt yn ei holl ganghenau gymeryd y Pills Hynod Hyn felly at Dropsy Ddwfr a Dropsy Wynt Cymherer Hughes's Dropsy Pills At y Grafel a Poen yn y Cefn Cymherer Hughes's Dropsy Pills At Diffyg Dwfr a Poen yr Arenau Cymherer Hughes's Dropsy Pills At Chwydd yn y Bol, Coesau a'. Traed Cymherer Hughes's Dropsy Ptllft At Tewdra Afiach Cymherer Hughes's Dropsy Pills At Gwynt y Cylla a'r Bol Cymherer Hughes's Dropsy Pills At Asthma, Diffyg Anadl, Cymherer Hughes's Dropsy Pills. At Poen Pen, Corffrwymedd, Cymherer Hughes's Dropsy Pills Y MAE HUGHES'S DROPSY PILLS wedi iachau canoedd lawer drwy'r 28 mlynedd diweddaf, ac y maent yn pern syndod yn ddyddiol yn eu heffeithiolrwydd gwyrthiol mewn llawer o achosion ag oedd wedi eu rhoddi i fyny i farw gan y Doctor iaid. Y maent yn gwneyd Daioni i Bawb, ac fe ddylai pob Dynes eu cymeryd yn acb lysurol Rhodder Praw Arnyn t. Ar werth gan bob Che- mist a gwerthwyr Pa- tent Medicine am tflt, 2/9, 4/6, neu danfoner eu gwerth mewn P.O. neu Stamps at y Gwneuthurwr JACOB HUGHES, M.P.S., L.D.S. Manufacturing Chemist, Penarth. Gofaler wrth brynu gael gweled fod Y, Trade Mark uchod, sef Hun Diamona ar bob blwch, heb hyn nid yw yn iawn. Trr All% xattt J)L..)h Gelyn Penal r y Corff Dynol ydyw Clefydau y Prest aV Ysgyfaint. Y maent yn lladd eu miloedd yn flynyddol. Yr unig Feddyginiaeth tuag at Wrtb- sefyll Ymosodiadau y Clefydau hyn ydyw meddygyn a ddarganfyddwyd yw Gwymon y Mor o Norway, yr hwn, mewn undeb. Extract o Lysiau o Ian Mor y Pacific, oiiir mewn potelau o dan yr enw Sea Weed I ung=Life^ y Feddyginiaeth hon yn Wyrthia yn eu heffeithioldeb at Peswch ac Anwyd Bronchitis, Gelyn Penal y Corff Dynol ydyw Clefydau y Frest aV Ysgyfaint. Y maent yn lladd eu miloedd yn flynyddol. Yr unig Feddyginiaeth tuag at Wrth- sefyll Ymosodiadau y Clefydau hyn ydyw meddy^yn a ddarganfyddwyd yw Gwymon y Mor o Norway, yr hwn, mewn undeb* Extract o Lysiau o lan Mor y Pacific, oiiir mewn potelau o dan yr enw Sea Weed I ung=Life^ y Feddyginiaeth hon yn Wyrthia yn eu heffeithioideb at Peswch acAnwyd Bronchitis, Asthma, Crygni, mmmm■■■ MIII ————tm Dolur Gwddf, Diptheria, Pas, Whooping Cowgh, Catarrh, Influenza. Ac yn nodedig at Rhagflaenu y Darfodedigaeth. SYLWER—Mae Sea Weed Lung-Life mewn gwirionedd yn Feddyginiaeth heb ei fath, Mae pob dose yn Ikaioai. Mae yn gyfaddas i hob Dyn a Dynes o bob oedran, ac hefyd i Blant mawr a bach, ic^ W3T Rhodd wch Brawf Arno. RHYBUDD—Wrth brynu, gofaler cael yr enw "Sea Weed Lung-Life" ac enw JACOB HUGHES, yn llawn ar bob potel. Heb hyn, twyll ydyw. Na thwyller chwi i gym- eryd dim arall, eithr mynweh gael yr UEI iawn, witwif s. Ar werth gan bob Chemist a gwerthwyr Patent Medicine am i/J, 2/9, neu danfonei eu gwerth mewn Stamps neu P.O. at y gwneuthurwr— JACOB HUGHES, M.P.S., L.D.S., Manufacturing Cbemist, Fonartb, GARDIFV