Tarian Y Gweithiwr

.4'1. HANES HIRWAUN WRGANT OR GANRIF GYNTAF HYD YN BRESENOL. -0-- GAN "Nl WAETII PWY." 0 ''Ystvriwn y dyddiau gynt, blynyddoedd yr hen oesoedd." --0- Rixagyiiiadradd. -0-- Ar dechreu y ganrif, nid oedd Rhos Hir- Z5 waun ond diffaiethwch dyrus, a choedydd 0 faintioli mawr yn tyfu/llawn o leoedd twm- pathog. a cherygog, ac yn nythle i greadur- iaid' rheibus. Anigylchiadau mewn,, cysylit- i.ad a lleoedd sydd. wedi eti dwyn i sylw y byd. ByddJ hanes Gwlad Canaan yn per swyno eneddaau miliynau o breswylyddion y ddaear, am mai ban ydoedd crydi Cristionog- aeth yn ei dyddiau cynhenid. Nid aimghofir Nazareth., Bethlehem, Judea, BethanAa, Capernaum, Jerusalem, a Phen Calf aria, tra yr edstedd Gwaredwr y Byd ax ei Orseddi, a •nefoedd yn bod—am y rheswm mai dyn:a'r lleoeddi y bu Iesw Grist yn trigianu yn nydd- iau ei ymgnawdoliad. Bydd son am Trafal- gar, Nile, Waterloo, Crimea, ac Hirwaun Wrganit, tra byddo memrwn i ysgrifenu arnd, am yr amgylchiadau gwaecklyd a, gymerodd ie yno. Yr oedd y Rhufeimaid wedi medd- ianu yr Ynys hen. yn, rhaixol am ddieugain a phymtheg o flynyddau cyn Crist. Daeth Cristionogaeth i'n gwlad mor foreu a'r gaoril gyntaf, drwy offerynoLiaeth Bran Fendigaid. Efe ydoeddj fab Llyr Liediaeth, a thad Caradog, Tywysog y Deheubarth. Ac efe a. ddygodd y ffydd yn. Nghrist gyntaf i genedl y Cymry, 0 Rufain. Tua'r flwyddyn O.C. Sl, bradychwyd Caxadbg i ddwylaw y Rhuf- eindaid, gan Aregwedd: Foeddawg, sef Cartismandua, yr Ysgrifenydd Lladin- aiddl Yna hwy a'i cymerasant ef yn nghyda'i wraig, a'i ferch, a'i frodyr, i Rhufain, i ymddangos gexbron Claudius; ond bu ymddygiad mawrfrydig, ac araeth, hyawdl y gwron glan Hirwaun Gymreig yn fOlddion i lenill ffafr yr Yrnera wdwr, ac i beri idido ef a'i deulu gael eu rhyddhad ar yr amiodl i'w dad, Bran ab Llyr, ddyfod ym feich- iau drosto. Felly, daeth Bran: i Rufain yn wystl dros ei fab, a bu yno am saitb mlyn- edd; ac yn y cyfamser, daeth i adnabydd- iaeth a'r Apostol PauJ, yr hwn oedd ar y pryd )n garcharor yn Rhufain, ac efe a enallwyd ganddo i'r ffydd Gristio-no-gol; ac ax ei ddychweliad adref, efe a gymerodd Arwystl Hen, i ddyfod gydag ef fel Cenad^r, i ddysgu y ffydd yn Nghrist i genedl y Gym- ry. Felly, Bran Fendigaid, ab Llyr Lled- ia;ith, sef y Bran hwnw a ddug y Ffydd yn Nghrist gyntaf i'r Ynys hon o Rufain, He bu efe yn ngharcha,r drwy frad AregAvedd Fo^ddaiwg. merch Afa.nvg ab Lludd. Ail gwelygorddi Cynedda WIedig a roddies Dir a Braint gyntaf i Dduw a'r Saint yn Ynys Prydain. Trydydd ydoedd Brychan Brych- einiog, o'r hon sir y saif rhan o Hinvaun. Efe ddtig ei blant a'i wyrioni ar ddysg a, bonedd, fei y gallent ddangos y Ffydd yng N ghrist 1 Genedl y Cymry, >n y Ueoedd hvny oeddent yn ddiffydd. Gan hyny, Sir Forganwg oedd cryd yr Efeiigyl yn Ynys Rrydain. Planwyd egh^ysii, lledaeiKxld egwydidlorion Cristion, ogaeth, miloedU a watedda&an-ajt am noddfa yn Nghxaig yr Oesoedd; anghúfiwyd Pag,an- iaeth, y Temlau Dcuvydtdol, gan ymddilried am fy\vyd dirvvy yr Aberth mmvr ar Ben) Cal- fan a. Yn y berwaredd ganrif, cymerodd dlirywiad mawr le ar Gristionogaeth yn ein gwlad. Yr oedd1 un Morgan, ag oedd yn Dywysog yn Morganwg, yn coleddu llygred- igaeth ars'Aydol yn yr eglwys. GvsTiaeth hyn argraff niweiidiol drwy yr holl wlad. Mynai Morgan i'w eg^vyddcrion gael lledaen- iad; o'r tu arall, gwrthsafai y Cristionogion mvryaf brwdfrydig yn eu herbyn, ac yn barod i fyned yn ebyrth dros y gwirionedd. Dan- fonwyd at Gristionogion Gal am gynorthwy i sefyll y cyfryw gyfeiliomadau. Ar hyn, penrierfynodd y ddwy blaid gyfarfod a'u gil- ydd yn Verulam. eir dadlu tiros eu hiawn- edrau; penodwyd y dydd; daeth y ddwy blaid yn nghyd. Dechreuodd plaid Mor- gan y«1,a y Cristionogion, gyia r fath sel a, nerth, ac hyawledd, a.c o'r bra^dd y cafodd Morgan a'i bleidwyr ffoi heb eu rhoddi i farwoiaeth gan y dyrfa. Yn y gjinanfa hon ctholwvd diau didyn dysgedig a brwdi"rydig <fros y gwirioniedd i ddyfodt dirosodd i'r wlad) hon, er adnewyddh cred drwy"r holl ynys. Enwau y cyfryw oedd Garmon "a Blecklan, ac yn; y flMyddyn 425 daethant drosodd, a phregethasant drwy yr holl wlad1, gan wnteuth- ur 11awer o ryfeddodau. Tua'r flwyddyn 517, ethohvyd Arthur gan Lywodraeth Brydain i arfer awdltrdod brenhinol drost- ynt mewn amser o berygl; a thrwy ei fedrus- rwydd a'i alluoedd anarferol, efe a, barhaodd i wrthwynebu yn llwyddianus holl ymosod- iadau arfogaeth y Sacsonaaid, hyd! nes y cyf- ododd annghydfod rhyngddo ef a'i nai, M'ordTed; ac yn: y rhyfel cartrefol a gymer- odd le, lladdwyd y ddau benaeth hyn yn mrwydr Camlan, yn 542. OhTiwyd Arthur yn mrenhiniaeth Ersvllw- nou Gwent, gan ei fab, Morgan, yr hwn. ydbedd dywysog doeth a hynaws; ag a gynhaliai ei lys ar y cyntaf yn Nghaerlleon, prif ddims henafoi ei diriogaethau yn Swydd Fynwy. Ond y Saeson, wedi marwolaeth Arthur, a wnaeth- anit ymosodiadau mynych aa* y wlad ac er mwyn ymddiogelu rhagddynt, symudodd Morgan safle yr ym-erodfraieth yn fwy gor- llewinol, gan breswylio weithiau JTT Nghaer- dydd, a phxydaaui ereill yni Margam, yn y sir inol yr hen Essyllwg yn "Morganwg," yr hon hon.. Oblegid hyn, gelwid parthau gorllew- a lywodracthid gan Morgan yn beirsomol; a daeth Gwent i ddynodi y rh:1D ddwyreiniol o'r dalaeth, lie y goscdoddi Morgan un o'i feibion yn rhaglaw. Gelwid Morganwg yn gyffredin, "Gwlad Morgan," neu "Gwlad- Forgan," ac a gyfbewidiwyd yn raddol i'r cyfenwad presenol. Mewn perthynas i enw y wlad, dichon y dylid mynegu yma, y tybia rhai mai, "Mor-Gant" ydtyw y gwreidd^air, 0: herwydd fod y mor fel cant yn cylchynu rhan mor eang o honi. Tyhiem y buasai y dynod- iad hwnw yn fwy cydweddol a sefyllfa ynys Fon, yr horn a gylchynir a'r "morfuriau," Yr oedd y Wlaå.F argan gyntefig yn cael d tberfynu ar y dwyrain gan afon- Wysg, ac ax y gorllewin gan y Neddi; ac eto, er fod ter- fynau presenol Morganwg wedi eu dynodi gan weithred yr undeb a basiwyd yn y 27 Harri VIII., y mae y rhan hono o Fynwy sydd yn gorwedd yn orlIewinol i'r Wysg yn cael ei chymeryd gan y cyffredin, megis yn perthyn i Forganwg; tra. y mae y rhan or- llewinol o'r Forganwg bresenol (Gwyr, neu ddiweditlar. Rhys, mab Arthfael, un o'r tywysogion ai ganlynasant Morgan, fel pen- adur Moiganwg, a adeiladodd gestyll a llonga.u, a orfodogodd bawb oedd yn medd- iaiwa tiroedd yn Nyffryn Morganwg, i ha,u yd j ysnj yr haner ( bono; a phawb yr oedd. gan- ddyrnt air oedd ar y bryniau, i hau yds ar y bedwaredd ran 01 hono tra yr oedd yr holl diiir na thyfai yd amo, ac na, chynyrchai borfa i anifeiliaid, i gael ei fforffedu i'r boon- hin, os na byddai yni goedwig. Trwy y gyfraith hon, daeth M organwg i gael ei hyn- i odi uwohlaw pob parth arall am ei ffrwyth- londteb. Er yr holl faMteisit. n, a. gododld oddiwrth yr amgylehiad hwn, daeth 5 ••liriog- acth yma gyda'r gyveddill o'r E'eh-ubaith, clan awdurdod- Rhodri Mawr, Tywysog Gwynedd, drwy ei hriodas ef ag Angharad, merch ac etifeddies Gwgans, Brenini Ceredig- ion^ a'r lie y cysylltwyd yr holl oruwch lyw- ddraeth a'r dywysogaethu eraill y Deheu- barth.. (I'w Barhau.)

-:0:- I Mabon yn America. (At Olygydd y "Darian.") I S)T,—Ga.nol dydd Iau, Rhagfyr 12, aeth- um i lawr i or&af y rheiiffordd i ganu yn iach i Mabon a'i fab H arn, ar eu hymadavviad ag U tic a., yn derfyn ar eu taith ro-esawedig yn y 1ala<etha.u DwyreinioL Nos Fawrth, laethum i fyny i Rome, tref tua phymtheg milldir o Utica, lie y pregethodd Mabon i gapelaid o wrandawyr astud, yn miilith y rhai yr oedd saith o bregethwyr, y rhai y gorfu idd\nt ddweyd gair ar y diwedd1, a'r oil yn tystio y inwynhad a gawsant yn ei wrando. Synwyd pawb ar y goreu; ac o'm rhan fy hun, cefais olwg newydd ar Mabon, oblegyd ni thybiaswn. ei fod yn gystal efeng- ylydid. Yr oedd ei bregeth yn ei syhvedd a'i thraddodiad yn ddymunol ia.wni, ac fel y dadganai y Parch. Dafydd Prichard (henaf- gwr 80 oed), gellid tybio fod yr amser gynt wedi dychwelyd. Y mae rhai o nodweddion melus efengyl yr amser gynt yn myned i golli yn raddol yn mldith y Cymry yn y TaJaethau, ac adgoffa- wyd hwy gan Mabon. Gwasailiaethodd hef- ydJ yn ystodi ei arosiad yma i symbylu ych- ydig ar y canu—llu o ddiffygion can.u cyn- ulieidfaol yn mhlith y Cymry yn y wlad hon yn ffnriioldeb; yrnlusgir yn, flin. Nid oes dim ysbrydiaeth a gorfoledd ynddo mewn 11awer man. G welwn Mabon yn curo yr amser o hyd ychydig o flaen y cantorion, gydag osgo fel pe yn dweyd o hyd, "Dewch yn mlaenL" Y mae tuedd viiom fel pobl i ymollwng i brudd-der. Fel y mae Cymru y rhan fwyaf o'i hamser o dan, gwmwl, yr un modd yr ydym fel cenedl dan brudd-der, ond pan yr ysgogir ni i fywiogrwydd' gan ryw achos neu achlysur anarferoL Gwae ni nes ddeuai ryw ysbryd byw i aros yn ein plith! Nid wyf yn coelio i. Gymro gael gwell der- bynsad yn y Talaethau nag a gafodd Mabon; ond gallasai gael gwell a. chyflawii- { ac hun eto cnibai ei waith ei hun. Daeth i'n plith fel y milwr y cyfeiria yr Apostol Paul ato, "yn ymr ystro a negesp-aaui y bywydl hwn," sef a goi;d on am amgylchiadau gweithiau glo, dur, haiarn, a thrafodaeth y wlad, fel mai tamaid o'i bersonoliateth gaw- som yn ystod ei, ymwibiad 01 herwydd hyny. Rhyw haner ei gofleidio fynai yn ein mysg, 0 hernydd rhoddai haner ei fryd i ffigro ar y peth hwn. a'r peth arall. Nid oedd eil holl fesddwl a'i holl awydd am gael croesaw fel y mae rhai gant lawer llai er yn chwenychu mwy. Y tro nesai, caxem iddo ddyfod i America nid fel duprwywr neu ysbiwr i an- sawdd y wlad, ac felly yn y biaen, eithr fel Mabon, Cymi-o, pregetnwr, bardd, dariitii- iwr, cymeriad rhadiawn a phersonoliaeth ddymunol, ac mi ddaliwn y ddoler isaf yn ein meddiaat y cai y derbyniad mwyaf tywysogaidd gafodd Cymro erioed. Nxd oes eisieu dweyd wrth ddarllenwyr y 'Darian' fod Mabon yn rholyn o gorifur- aetn, yn gymaint yn agos o led ag o hyd, ac i roddi cyirif am ei amgylchedd, ctywooudd hen frawd yn Utica fod galw am iddo fed o gryn faint, ebe efe, i gynwys y gwahanol gymeriadau a gynrychiola, sef Aelod Sen- ed,dol, Uywydd y Glowyr, Cymro, bardd, pregethwr, daxlithiwr, canwr, cynrlowT, ar- tweinydd Eisteddfodol, a phethau ereill rhy luosog i'w henwi, ond credwn i'w fam a ddy- munasai iddo fod yn efengylydd ddeall ei natur a'i gymwysder yn gystal a. dim, oblegid pe yr ymroisai i efengylu a'i noil fryd, nid oes dadl na wnaethai Apolos o bregethwr. Y mae yn feddianol a.r y rhad- lonrwydd ysbryd a'r nodweddion personol- iaeth sydd yn brin iawni yn mhlith yr offeir- iadaeth Gymreig. Clywsom gyda llawen- ydd, iddo gyliraiedd adref i fynwes ei gartref, a chyn terfynu, dymuniaf anfon fy nghofion gwresocaf ato ef a'i fab, Harri. Yr eiddoch, etc., INDEX ("Y Drych.")

-.0.- ABERDAR. Amrhegu. Nos Iau, Chwefror 13 eg, 1902, yn y Car- I diff Castle Coffee Tavern, Aberdar, cyfarfu 1 Agents Dosparth Trecynon o'r L.E.G., i I anrhegu ei Svpt, Mr D. C. Edwards, a ffoo bardd, ar ei ymaadawiedi oddiwrthynt i wneyd yr un gorchwyl o dan y Cwmnd yn I Merthyr Vale. Llywyddwyd y cyfarfod gan Mr Watkins, priforuchwyliwr Dosbarth Caerdydid. Siaradtvyd a chanwyd gan yr agents, yn nghyda Mr Wm. Jones, diweddar Royal Exchange, Aberdar; a Mr Davies, ysgrifenydd; Mr L. Walters, goruchwyliwr Merthyr ac Aberdar, yr hwn o herwydd I afiechyd a anfonodd ei ysgrifenydd yn ei le. Neilldirwyd Mr Daniel Evans fel yr agent benai i gyflwyno yr anrheg. Siaradodd yr I oil yn barchus am Mr Edwards fel dyn cym- wys i lanw'i swydd. Onid teg yw ainrhegu--ein TEdwajds Pan ydyw yn cefnu; Haeddia barch-caruaidd bu—mewn llwyddiant Heb hen nam o drachwant, bU'DI ymdrechu. Un Oedd Yno.

Y CORONIAD. -0-- Mawr yw y miri a'r pa-rotoi sydd ar gyfer Coroniad lonverth. y Seithfed yn Mebefin nesaf. Mase pwyllgor wedi bod yn eistedd am fxsoedd i benodi ar hawliau a. saiieoedd yr urddaisolion sydd i fod yri wyddfcxlol ax yr achlysur. Y newydd divveddaf yw, fod yr Archddarwydd i gael ei bigfforcni yno i gynrychioli Cymru, ac y gwelir yr het yn dyfod oddiamgylch un o'r dyddiaiui nesaf i ga.e' y pethau angenrheidiol tuag at brynu gwisgoedd1 teilwng o'r amgylchiad rhwysg- fawr. Faint o wirionedd sydd yn y newydd hwn, nis gwn. Dichon mai rhyw gellweir ddyn sydd wedi cychwyn y stori. Mae i'w obeith- io nad yw pwyllgor yr Orsedd wedi rhoi un t math o awgrym am beth bor blentynaidd. Bydd holl atclodau Seneddbl Cymrui a'u gwragedd mewn hawl i fod yn bresenol ar adeg y Coroniad, a phaham nas gellir bodd- loni iddynt hwy gynrychioli gwlad y gan. Os oes eisiau i Gymru gael sy-lw arbenig yn y seremoni, paham na ofynid; am ganiatad i Mabon ganu "Hen Wlad fy Nhadau" af-- ol i'r Archesgob dori. y corn olew ar ben urdd- asol lorwerth. Byddai hyny yn sicr o fod yn fwy derbyniol gan y cynulEad rhvysgfawr na gwrawdo ar yr Archdderwydd yn dar- jUen 'Ber-awdl' hir yn dorllwythog o Hypynt- au. Yn enw Ceridwen, cadwed v beirdd allan o seren.oni y Coroniad. Cyn y gellid ajifon Hwfa yno i'n cynrychioE-yn deilwng o'i swydd1, ac yn deilwng o'r gwehelyth barddol, byddiai yn rhaid trethu y frawdol- iaeth am ddwy genedlaeth o leiaf. Dichon y dywed rhai' y byddai hyny yn -fwy dymun- 01 n;1 u trethu i dalu am bylor a defnyddiau ffaglyd erailL Ond i fod yn ddifrifoJ, a chymeryd yn ganiataol fod pwyllgor yr Or- seddi am wthio hawliau yr Archdderwydd i sylw, dylid gofalu am anfon swyddogion yr Orsedd Farddbl i'r seremoni gydag ef. Ni fyddai yn 'show' dteilwng o Gymru heb Faner yr Orsedd, y Cledd, a'r Corn Hirlas. Myn- egir yn swyddogol, mai dimi ond un modfedd ar bymtheg a osodir ar gyfer pob person i edrych ar y seremoni, a digon prin y gellid gwthio yr Archdderwydd, na Cheidwad. y Cledd i gylch hyny o fodfeddi. Gwnai Ar- I y lunydd Penygara, cludydd y Faner, o'r goreu yn y cylch cyfyng hwnw, a dichon y boddlonai Ceidwiad y Cledd-Cochfarf, a Eifionydd gael hyny o anrhydedd am un- waith, yna bydUai gobatÍth am i dda.u o fech- gyn yr Orsedd fedru sefyll ar ddeuddeg modfedd ar ugain o'r tir cysegredig. Galli y 1 byddai disgwyliad cyffredinol am gael "Ber- I awdl" gan yr Archdderwydd, diichonj y caffai ef le gan y Brenin Iorwerth wrth draed yr Orsedd. Ond beth wnelid am le i Gwvn- eddi a Cadfan? Byddent eill diau farw o siomedigaeth, pe gadewid hwy allan. Bydd- ai yn fwy nag y gellid ddymuno allu myned a'r Corn Hirlas i fewn tnvy y cyntedd, ond gan y dylai y celficyn fod yn agos i gynrych- iolwyr Cymru, ac fod y lIe yn debyg o fod yn brin, dichon y gellid trefnu i Watcyn Wyn a Dafydd Morganwg ei gludo-'am- bulance fashion,' yn yr orymdaath. Os cyn- rychiolir Cymru o gwbl, rhaid gwneyd hyny mor gyflawn a rhwysgfawr ag y byddo yn bosibl. Cawn weled ar fyr beth fydd y trefniadau. Os na ellir anfon cynrychiolwyr yr Orsedd Farddol i Gorondad y Brenin Iorwerth, rhaid cael y teym i Eisteddfod Bangor i gael corn olew Ceridwen wedi ei dori ar ei, ben. Byddai hyny yn rhyw iawn i'r hen sefydliad am absenoldeb Arglwydid Penrhyn o'r wyl. BRYNFAB.

— :o: CWRCYDIA'ETH GYMREIG. --0-- Yn nglyn a'r son am gwrcydu i'r teulu Brertinol yn seremoni y Coroniad, gellir nodi ein bod fel cenedl yn, rhy barod i gredu fod rhyw ehv ac anrhydedd neillduol ji'w enill wrth dorhenlo yn ymyl rhwysg Breninol a Phendefigol. Rhaid cael cania- tad y teym, bob blwyddyn, cyn y gellir gos- od ei enw fel un yn foddlon i fod yn noddwr gwaglaw i'r Eisteddfod. Wedi cael hyny o ffafr, rhaid neillduo tudalen o'r Rhaglen i'r Unicorn a'r Llew, yn nghyd a phwt o lythyr oddiwrth Ysgrifenydd ei Fawrhydi, yn myn- egu fod croesaw i ni fwynhau yr anrhydedd gwag hwnw. Pe cawsid mil o bunau melyn- ion am gwrcydu felly y naill flwyddyn ar ol y llall, gellid maddeu i'r pwylJgorau am was- traffu dalen o'r Rhaglen. I'r werin-a dyna gorph ac enaid pob Eisteddfod, nid yw y 'facsimile' Breninol rhwng dail y Rhaglen yn cael haner cymaint o sylw a'r hysbysiad- au am y Venos Lightning Cough Cure, a Quinine Bitters Gwilym Evans. I beth ynte y cwrcydir am nodded Breninol, ac i beth y tabyrddir cymaint wedi cael y fath gorphol- aeth o ddim ? BUwyd am amser maith yn methu penderfynu adeg cynhaliad Eistedd- fod Bangor, y flwyddyn hon, o herwydd cwr- cydixaeth felly. Wedi cael sicrwydd na .allesid disgwyl Iorwerth i'r wyl, y pwnc mawr nesaf yw ceisio sicrhau presenoltleh Tywysog Cymru yn ei Ie. Ond yn awr, wedi i Arglwydd Penrhyn wrthod bod yn un o'r Llywyddion, nid oes ond gobaith gwan am gael un o'r epil Breninol yn Eisteddfod Bangor. Dichon y bydd rhai cwrcydwyr yn galaru o herwydd' -y fath anffawd, ond yn sicr, ni fydd blwch yr Eisteddfod un geiniog yn wacach o herwydd hyny. Nid yw pres- enoldeb Breninol yn ddiim ond 'sT ow' mewn] Eisteddfod. Pan fu Iorwerth yn yr Eis- teddfod y tro diweddaf, gwna eth ei bresenol- deb lawer mwy o ddnvg nag o les. Yr oedd gwell He i weled y 'show' ar yr heolydd, ac yno y tyrai y miloedd, ac ni fu eu haner y tu fewn i'r babell, ac ni anfonasant eu syllt- au i drysoixa y pwyllgor. Pob parch i Ior- werth a'i deulu urddaso-I. Nid arno ef a'i wehelyth mae y bai. Dichon eu bod hwy yn credu fod eu henwau a'u presenoldeb yn foddion i lanw coffrau yr hen sefydliad. Ond mae y sawl sydd yn arfer gwylio llwydd- iant ac aflwyddiant yr Eisteddfod yn gwy- bod gwell, a dylent ochel ymaxfer y gwrcyd- iaeth genedlaethol bellach. Mae yn hawdd maddeu am gwTcydu i'n pendefigion o herwydd nad yw eu henwau hwy yn ymddangos ar yr hysbysleni heb fod eu henwau wrth babyrau mwy sylweddol yn y faxgen. Chwareuteg i Arglwydd Penrhyn. 'Er i chwarelwyr Bethesda ei darfu o'r gadair lywyddol, nid yw wedi tynu ei addewid am gant punt at y drysorfa, yn oL Gellid enwi lluaws o bendefigion ereill sydd yn ffyddlon iawn gyda'r Eisteddfod, ac yn eu plith, nid oes neb yn rhagori ar ei Arglwyddiiaeth o Dredegar. Mae ei enw. a'i bresenoldeb ef bob amser i'w gael, a'i aur yn nghil ei ddwm wrth esgyn i'r 11 wyf an. Dyna, y fath berbl sydd eisiau i ni eu parchu, a dyna y bobl y mae y werin am eu gweled a'u, clywed. ¡ Mae awdurdodau ein CoLegau Cymxeig yn gymaÜlt o gwrcydwyr a neb. Nid oes neb ond y Penadur neu ei fab a wna y tro i fod yn bendod i'r Brifysgol, a mawr yw y twrw a gedwir yn awr yn nghylch penodi y lie i arwisgo Tywysog Cynxru a'r awdurdod a'r anrhydedd hwnw. Anhawdd gwybod effeithiau yr enw Bren- inol ar dreigliad yr aur at wasanaeth y Brif- ysgol, nac ychwaith yr effe-ithiau a ga, hyny ar yr addyag a gyfrenir o dan r-° gysgod; Ond cyhyd ag y ceir cwrcydwyr yn Nghym- rru, rhaid boddloni i'r drefn. Ond cyn y gellir cael Fisted-: .-d na Phrifysgol i f yw heb fegera yn bar! ;vS, rhaid gwneyd i ffwrrdd a chwrcydu er mwyn gwagedd yn: umg. Eisiau enill y vverini, enill ymddir- ied a chefnogaeth y werin i'r sefydliadaui Cymreig sydd. Os na ellir gwneyd hyny, ofer cw-rcydu. Nid yw llwyddiant Eistedd- fod na Phrifysgol i'w sicrhau heb gydweith- rediad y werin. Sut ma.e dwyn hyny oddi- amgylch ddylai gael sylw arweinwyT y genedl. BRYNFAB.

-:0:- FFRAETHEBION. O Nel: Gall Poli ddeyd un peth am ei char- iad. Mae ei enw yn adnabyddus i bawb. Jane: Ydi o? Beth ydi enw fo? Nel: Jones. -0-- Ned: Wn i ddim sut yr ydych yn gallu fforddio rhoddi anrhegion mor gostus iddi. Die: Wei, mi fydda, yn eu cael yn eu hoi i gyd pen brioda i 1 -0-- Poll: Dyna beth cas yn nglyn a'r llyfr yma.. Doli: P'am, beth ydi'r mater ? Poli: Ddaru mi ddim sylwi nes ei orphen, mod: i wedi ei ddarllen o'r blaien. -0-- Bobi: Mam, foddwyd pob dyn drwg yn y diluw ? Y Fam: Do, Bobi. Bobi (newydd gael curfa gan ei dad): Mam, pa bryd fydd 'na ddiluw arall ? --0-- Y Wraig: 0 John! Mae 'na leidar yn y ty 1 Y Gwr (yn gysglyd): Gadewxh iddo fo. 'T GoeS 'na ddim arian yn y ty. Mi dalais y bil am y'ch het newydd chi heddyw., --0-- Jim (newydd briodi): Fyddwch chi yn meddwl am dana i weithia' pen fydda i oddi- cartra', N el ? Nel (wedi blino): Mi fydda i yn y'ch licio chi pen fyddwch chi oddicartra' fwy na'r un lamsar arall, Jiml --0-- "Pa beth a wnaf," gofynai creadur hunan- ol wrth gyfaill oedd yn ei adnabod yn dda, "i gael darlun o'r un a garaf oxeu o bawb yn yr holl fyd ?" "Mynwch ddarlum ohonoch eich hun," oedd yr ateb. --0-- "Mr Huws, be' ydach chi'n myn'd i wneyd 0 Bob, y bachgen yma?" "Wel, Tomos Williams, 'rwy'n meddwl y rhaid i mi 'neyd plisman ohono fo, achos dydy o byth i'w wel'd pan y mae 'i eisia' fo." Tom: Beth ddaeth o'r gymdfeithas ddad- leuol i ferched sefydlwyd yma dro yn ol ? Nel: 0, bu raid i ni ei rhoddi i fyny. Ni allem gael merch i weithredu fel cadeirydd, a chadw'n ddistaw tra yr oedd y gweddill o honom yn siarad. -0-- Pugh: Glywsoch chi y newydd diweddaf ? Hugh: Naddoj mae'r wraig acw oddi- cartref. -0-- Wil Ddwl: 'Rydw i am gysegru fy mywyd i wneyd rhyw ddynes yn hapus. Nel Bert: 0, 'ryda chi wedi penderfynu byw yn hen I.ano ? -0-- Dywedai Siencyn Penhydd unwaith wrth ddyn: "Yr wyt fel yr yspwng yn cymeryd y cwbI i mewn. Dod hi yn y dwfr, yn y cwrw, y llaeth, y bustl, new y gwenwyn, fe gymer ei lon'd o bobpeth. Yr wyt tithau yn ddyn pobrnan a phobpeth— capel, y dafarn, 'does dim gwah-aniaeth beth." Y Meddyg: Rhoddwch eich tafod allan. Tomi Bach: Ddim peryg! Mi neis i, hyna yn yr ysgol ddoe, a mi gefis andros o slap gyda'r mi star. -0-- Bob: Nhad, ma gin i gwestiwn bach i I ofyn i chi. Y Tad: Wei? Bob: Sut na fasa pysgod bach yn boddi cyn dysgu nofio? --0- Ted (heb briodi): A ydych yn meddwl fod gan y gwr hawl i agor llythyrau ei wraig ? Tom (wedi priodi): Wei, efallai fod gan- ddo hawl i wneyd, ond nid wyf yn gweled sut y gall fod ddigon gwrol i wneyd. --0- "Yr ydych yn brysur iawn yma," meddai Jones yn y ty cinio rhad, with dalu i'r perch- enog am ei bryd. "Prysur! Mi faswn i yn meddwl 'mod i. Fedra i ddim cael amser i red eg allan i nol cinio!" --0-- Llyncodd Tom bach geiniog y dydd o'r btaen, a mawr oedd dychryn y fam. "Rhed i 'nol y doctor," meddai wrth y for- wyn. "Nage, i 'nol y gweinidog," meddai ei frawd, "o herwydd mi glywais 'mhad yn dyweyd y gall o dynu pres o bawb." --0- "Yr ydych yn addef," meddai yr ynad, "eich bod wedi myned i mewn i dy y bon- eddwr hwn trwy ddrws y cefn, ddau o'r gloch y boreu?" "Ydwyf, eich anrhydedd." "Pa fusnes oedd genych yno yr adeg yna o'r nos?" "Meddyliais i ma fy nhy i ydoedd." '•"Yna, paham, pan ddaeth y foneddiges hon atoch, y darfu i chwi neklio trwy'r ffenestr, a myned i mewn i'r sistem i gudd- io?" "Meddyliais mai fy ngwraig i ydoedd,

LIANDYFRI. -(). Marwolaeth. ¡ Y mae yn wir (.Mnvg genyf gofnodi am I farwolaeth y ddynes hoff ac anwyl, MIS. I Rachel Evans, gwraig ein hen gyfaill ffydd- lawn a da, Mr Thomas Evans, Castle street, or dref horn. Ganwyd ein hen chwaer I hawddgar yn Pcviithantwm, ger Cydweli, ond daeth i'r lie hwn fiynyddau lawer yn 01 Bu 1 yn glaf am beth amser, a bu farw yr wyfehnos cyn y diweddaf, yn 67 mlwydd oed. Yr I oedd yr ymadawedig yn bur bobtogaidd yn i y cylchoedd hy-n, a byddai pawb yn ei ehaxu | yn fawT, o herwydd ni anwyd erioed en mwy parod i wneyd gymwynas yn ei gallu er Ues i ac hapusrwvdd pawb dynioii, fel y gellir didweyd gyv/ir, "Yr hyn a. allai hon, hi a'i gwnaeth.' Ond, er ei holl rmweddan, hi I a fu farw ai phwys ar yr Hwn a fu farw drosti. Yr oedd Mrs Evans yn aelod ffydd- lawn a gweitngar dros ben gyda'r aches goreu yn nghapei Salem, perthync-1 T'r Anná- bvxxwyr; a gv^-naeth ei goreu beunydd er llwyddiant crefydd ei Gwaredwr, ac achub- y iaeth eneidianj pechaduriaid; a. gwelwn goll- ed ar ei hoi yn yr eglwys y bu hi cyhyd yn 1 1 addoli Duw y N ef. Dydd LInn canlynol iw" marwolaeth, sef Chwefror 3ydd, ym- gasglodd torf fawr o bobl yn nghyd i dalu y gynxwynas olaf iddi, a'i hebrwng i fynwent LIandingad, pryd y gwasanaethwyd gan ei I gweinidog, Mr Walters, Salem. Gadawodd ¡ briod parchus, ac un mab, sef Mr John Evans, swyddog pwysig yn y 'Stousdaid Cot hery,. nyshir, a llu o berthjTiasau a chyf- eilhon i alanl ar ei hoi, dros ba rai yr er- fyniwu am nodded yr lor Mawr yn eu trall- odion presenol, a bydded iddi gysgn yn dawel yn ei gwely pridd hyd y dydd y bydd ¡ "Dorau beddau'r byd Ar un gair yn agoryd." GaJarwr. i

:0 f CAMRAU'R HYDREF. I -0- Clywir camrau'r Hydref Ar ei Iwybrau prudd,- { Natur sydd yn dioddef Llwydrew ax ei grudd; Yn ei wisg o felyn-gwelw Mae yn gwylio'r haf yn marw. Tlysni'r ddol a giliodd Gyda swn ei droed,- Swyn yr haf a'i clywodd Ef yn dweyd ei oed; Pab blodeuyn dyr ei galon Pan yn clywed ei aconion. Sanga'n drwm ar lesni Dail y goedwig leddf, Adar sydd yn tewi Wrth orchymyn greddf; Ysbryd cerdd yn swn ei gamrau, Sydd yn cilio o'r llwyfanau. I Hiraeth sydd yn wylo Am yr haf-ddydd gwyn, Ysbryd swyn s/n huno Yn mhriddellau'r glyn; Clyyvix acen iaith ^orwyntoedd 0 gopaon y mynya -xId. Cerddi'r haf gollasant Oil o'u seiniau byw, Heddyw cynghianeddant Gyda swn yr Yw; Mae'r awelon fel yn methu Peidio wylo wrth eu claddu. Camrau'r Hydref yrodd Anaan dlos yn brudd, Aeth i ganol caddug Gyd a'i dagrau'n farug Ar ei thyner rudd; Ond, er bod yn llonydd, ¡ Eto tora gwawrddydd "Boreu'i thrydydd dydd": Tybiaf glywed swn cerddediad Angel gobaith adgyfodiad Ar hyd lwybraru. beddau'r cread. ¡ S. D. LJoyd, I

-:0:- YMHOLIAD GWYDDERIG AM BEN BOWEN. Ben y Bardd, rhyw boeni bu-yw eiddil Rhwng mynyddoedd Cymna; Awenydd dan dywydd du A'i iechyd yn gwanychu. Wedi troedio tir Eden-Boeriaid 0 dan burach wybren; A yw iechyd bywyd Ben O'r ymgais yn rhyw amgen? A yw'r wlad fawr lydan—Dekau AMiig Wedi deffro rhos allan Ar ei gu ddwyrudd eirian, A dwyn gwefr i danidi gan? Eiddunaf i'r bardd yill-a iechyd I ddjrckwd < honi I'r wlad nun i farddoni, Eto mewn hwyl atom ni.

-:0:- ATEBIAD BEN BOWEN. Gwydderig mae gwedd arall-flbpa hys Ar Ben a rhwydd ddiwall Y llif drwy'r un peth neu'r llall Nodd i'w obaith yn ddiball. Yn yr Affrig ni thrigaf,—« haur hi t I 'rogues' a adawaf; Gwella gyated y gallaf, A throi'n ol ar ruthr wmai. Gwydderig hawdd i eiriau-a moliafmt Gymylu serchiadau; Ond bydd hen wlad fy nhadan Yn nef fyth i'r galon fau. Yno y mae fy onaid-ac yno Mae canaid eosiaid; Yno bu mam am damaid Ben bach yn ymooeni heb baid. Oddiyma hawddamor-hedd yr aI Gwydderig; clyw'r cefnfor Yn ymson mwy am SWJIl Inlu Fy nghariad at fy ngoror.

-:0:- Fe ddylid ghnhatU) gwydr newi dwh WM, yr hwn sydd yn rhoi iddo edxychiad eliriaeh a disglaeriach na phan ei glaitea a dwfx poeth- I

i Meddyginaeth Ddigyffelyo Meddygimaeth Bur, Sicr, Ddyogel. Uwvdd, ian«ji. ac Bfeitlsio! 'v Quininp PlffApQ I L *u v 1 y Gwilvffl E v äIl NID YW BYTH YN SlOMi Pawfe yn ei chaixmoi Nid yw byth m aloml. Rhydd nerth i'r gwsut Adferiad iechyd r _i-r 1 A mwynhao bywyd i MEDDVGfNlAETb EFFETT?i,; Y mae miloedd wedi cael t*PhL- oddiwrth amryv glefvtlzti trwy ddefnyddio y FEDDYGINIAETH RHVFF] HWN Pan y mae pob -4EDDYGINIAETH ARALl WET.d HEBDDO MEDD MKDDVv BITTERS GWILYM ZrkXi ADFERA IECHYD. -i MEDDYGJNIAJ;TH DEULUOL. PHUR. MEDD DAi.nNSra»DWr -0- BITTERS t iWILv VL EVAMS NI DDVIAl UN TEULU FO HEBDDO. MEDDYGINIAETH LLWYDDIANUS. MEDD V FFRYLI WYXt -0- Pawb yn ei ganmol. MEDD VGf\ IAETH V MAE N KHOli^ NERTH I'R GWAN. IECHVD r RCLAF, A MWYNHAD BYWYD I BAWB Meddyginiaeth But. Sicr. DyogcL, Liwr^ ianns. ar Effeithiol vdvw Bitters Gwilym Evans, -0- STaa&Miaa HX^Vions\J. —o- sao U aanoo HxaviNiOAaaaw KLLEN WILL LA MS -r- RHVBUDD Anglesey, North WaiH. Mawrth 2x1, 1896. Foneddigioa,—Yr wyf yn eich hyrbyw fy mod wedi cael lies annhraethol oddiwrth QUININE BITERS GWILYM EVANS. Yr oeddwn mor wan pan y dechr< m:d> p gr- meryd fel nas gallon gerdd^i ;n- y tan fy hunan, htb gynorthwy fy mam. Er fy mod wedi cael amryw gyfteiriau gan fedygon at y pryd ni chefais ddim lies oddiwrth yr un, kyd nes y clywais am Quinine Bitters Gwity. Evans gan ffrynd; a phan ddechreuais ei gymeryd yr oeddwn yn well nxt « n byr am- ser, Y mae genyf ffydd annghyffredin yn Quinine Bitters Gwilym Evans, ac yr wyf yo kolol gredu y byddwn wedi marw oni bai i mi ei gymeryd. Yr wyf yn ei gymeradwyo at Wendid fel y Physig goreu a gefais erioed, ac yr wyf yn dymuno ar i bawb ei '?r:i. a0 yn teimlo yn sicr y cant lesh ul drwy«ido( oddiwrth Wendid a Llesgedd. Yr eiddoch, yn gvwir, Ellen Williams. Y mae poblogrwydd a llwyddiant A gyffelyb y meddyglyn rhagorol (»i, temtio amryw i gynyg efelychiadau di werth o hono j'r ryhoedd. Gocheler y cyfryw efelychiadau. Edrychwch fod enw Gwilym Evans ar bob Label, Stmap, a Photel. Gwerthir ef mewn poteli, is 1 }4c, 25 90, a 4s 6ch yr \1D; blychau yn cynwys tair pofcel 4s 6ch am 12s 6ch. I'w gad yn mbob man, neu danfouir ef yn rhad am y prisiau ucbod drwy y post, yn UMiongyrdtol od<S- wrt h y perchenogion, Quinine Bitters MANUFACTURING COMPANY, LTD., LLANELLY, SOUTH WAL8S. Psit Orwhwyliwr yu Aamwiao-Mv D.