Tarian Y Gweithiwr

BRWYDR WATERLOO, YN NGHYD A'R HYN A ARWEINIODD IDDI. -0-- GAN Ar BRYTHONFRYN. -0- NOSON CYN A BOREU'R FRWYDR. -0-- (Parhad.) -0-- Fel y nodasom, dychwelodd Byddin Wel- lington i gyfeiriad Brussels, a sefydlooid ei hun ar ucheldiroedd Mount St John, pen- tref ar y ffordd i'r ddinas hono, ac o fewn tua 9 milldir iddi. Prydnawn a hwyr y 17 eg o Fehefin, syrthiodd gwlaw trwm anarferol, a, dalynodcl raellt a. tharanau ofnadwy. Yr oedd y CytlWT Invn o'r tywydd o fantais fawr i'r Bydldanoedd Unedig, gan ei fod yn fodd- ion i atal y gelyn i dramwyo a liusgo eu megnyl gydag unrhyw frys. Yr oedial yn bump o'r gloch y prydnawn pan gyrhaedd- odd y Byddinoedd Unedig y lie yr oedd Wel- linigton wedi ei fwriajdiu iddynt wersyllu. Rhoddbdd Napoleon orchymyn i'w fyddin i aros yn nghymydogaeth Gennappe. Pan ddynesodd yr h wyr, yr oedd milvqr y Byddinoedd Unedig wedi eu gvflrc.hu bron i'r croen, yn flinedig, a newynog, ac ym- sefydlasant yn y caeau agored) heb ddirn braiddi i'w gorchuddio. Yr oedd y swydd- ogion, rnegys f" cadfridlogioin ac ereill, yr un mor agored i'r gwlaw, yr hwn 8j bistyllai i lawr yn ffrydiau diddiwedid. Yr oedd byddin Bonaparte mewn cyffelyb sefyllfa. Aeth Wellington a'i swyddogion i letya, mewn gwestdy bychan yn mhentref Water- loo, tua mill/itir y tu ül i'w Fyddin. Cysgodd Napoleon mewni ffermdy o'r enw Callow, ger Plamchenoit, y noson cyn y penderfynwyd ei dynged. Yn ystod y rhan fwyaf o'r nos parhaodd y mellt a'r taranau, ac ar brydiau gyda'r fath effaith nes dychrynp pawb oedd- ynt mor anffodus a bod ar ddihun, a chyda A, hyny chwythai awel gref, a disgymai y gwlaw yn ddidor. Felly y terfynodd y 1 7eg—diwrnod cyn Brwydr fythgofiadwy Waterloo—ac wrth gy- meryd golwg gyffredinol aT bethau, yr oedd yn argyfvvng difrifol a phwysig. Os Hwycld- ai Bonaparte yn awr ii gael buddugoliaeth Iwyr, a gorchfygu Blucher a Wellington, proffvvydai y byddai iddo barlysu galluoeri'd Ewrop, a digaloni. y byddinoedd oeddynt yn dynesu am ei draws. Hyd yn hyn, fodd bynag, nid oedd Napoleon ond wedi bod yn rh.anol fuddugoldaethus. Ar foreu Mehefm y I8fed, rhifai Byddin y Francod tua 130,000 o wyr, yn cynwys y meixchfihvyr, yr Imperial Guard's, Cura&- is, siers, etc. O'r rhai hyn, er hyny yr oedd 35,000 gyda Marshal Grotuchy yn gvvrthwyn- ebu y Prwssiaid. Yn mrwydrau Quatrej Bras a Ligny collodd! y Ffrancod 15,000. Yr ydyira eisoes wedi nodi all an rhif a nerth y ByddâlnlOedJ Unedig. A chyfrif y golled a gawsont ar v Isfed, a'r gatrawd a dynid ymaith dan y Tywysog Fmierick o Orange, yr oedd nifer y rhai a gyfansofldent y By^idinoedd Unedig dan Wellington, yn cynjvys y Saeson a'r tramorwyr, wall eu llei- hau i 75,000. Fel y syhvvd eisoes, ymsefydlodd Byddin y Due o Wellington tua milldir o Waterloo, ar y pwynt He y croesa y prif heolydd eu gil- ydd o Brussels i CharLeroy a Nivelles. LIetyod>ii y Due ei hum yn Hougouinont, neu Chaceau Goumont, a daJiai ar ei asvry fferm La Haze Sainte (y Clawdd Cysegred- ig). Daliai y rhan ganolog o'i fyddin ben- tref Mount St. John. Rived heol o Ter la Haye i Obain, drwy yr y cadwoddi y Due i fyny1 ei gysylltiad ar yr aswy gyda'r Fyddin, Brwssiaiddi yn Wavre. Yr oedd yr holl safie ar ucheldir, ac ymestynai am tua mUldir a haner. Dosrenid y fyddin i clwy linell, ac yr oedd dosran fawr y tu 01 dan Arglwydd: Hill. Yr oed| i( y Fyddin Ffremgig yn sefydledig ar yr ucheldiroedd gyfeibyn a'r un oedd dan y Cadfridog Prydeinig, ac wedi ei dosranu yn ngwyneb yr heol i Brussels, o flaen pen- r, lv:N tref Mount St. John; ac ar yr aswy uiewn coeslwigfa o fewn taniad, magnel i'r Fyddin Seisnig. Yr oedid) y tir felly a ckde^dswyd gan y ddwy ochr yn codi o bob tu, a'r uchaf am filldiroedd yn y parth hwnw o'r wlad. GosodvA7d y megayl gan y gelyni mevvn lie- oeddi manteisiol ia-wn. Yn y djdTryn a or- \re(.klai rhwng safieoedd1 y by>didinoedd' g",vrth- wvnebol. safai ffermdy a pha-Ias Fflemaidd perthynol i hen fonieddv-T, gyda math a dwr a chadarnleoedd, ac yn y mur oddiamgylch itdidio gwnaed tviiau gan y Prydeinwyr ar y 17 eg. Sefydlodd y Due ei hun yn y lie manteisiol hwn, gyda'r Guard's. a milwyr tramorol ereill; a chan fod yr ysmotyn mor bwysig, penderfynwyd ei ddal, gan drwy hyny buasid yn llwyddo i atal y gelyn rha,g dyniesu ^it ochr dK'b y Fyddin Brydeinig. Yr oedd nafctnr yn ei gogoniant yr ad eg hon, a'r tir oddiamigylch wedi ei wrteithio yn y mod-1: mwyaf T*h?„gc-ro-I. Oivi yn herwydd y pwlan* trv.*ro a pha.rhaits, 8s gallai y mal- vryt symud cam. heb suddo i grotb y goes yn rhai o'r caeau oeridynt newyvid-areclig. Tu- cefn i'r caeau hif-gc«aih\y hyn saif fforest fawr ac ejlng Soigndies, drwy ba un am am., ryw filldirocdd y rhed yr heol fa.wr o, Brus- cyfEnd^roedd. -y ydoedd y tir ac felly yrloedd: safle- y byddinoedd gwrthwynebol oedldynt- •^odTm.tr i bende-rfynu tynged Ev/rop. Yr oe^' 1 ';lr1: ncson fer, drymaidd, ? an- nghysurus we^di. pasio. Darfu i foreu y i8fed o Fehefin (y Sabbath) 1815, wawtio. Fel y nos, yr oedd yn anmhleseras a, gwlaw- og; gorchuddid y nef f n gymydau -;1.1.011 a bygythioI foreu y frvv h- fythgofiadwy a gwaedlyd h$&x Ni weiiui yr haul ar y rbeng- au hyny o'r geqJyn 'er lie gwnai ei fod1 yn arwyddl anflfaeled, fucklugoliaeth. Gyda'r boreu codb.yj miU -:dd nad oeddynt fyth i weledi gvvawr dydd arafl. Wedi megys s}-th-galekl;u, a braidd yn alluog i sym- ud, yn herwydB cysgu yn y niaes ago red, ac o dan y fath gawoflyf'id tryrnion o wlaw, ileflfrodd y swyddogion a'r nvihryr, a dech- reu'\sant barotoi i'r"fnvydr..

--0- WATERLOO. ¡ r :.apoleon dan y dybiaeth na wnai y Prytteiniaid ymlarid yn y fan v gwnaethont sefydlu eu hunain, o'olegyd ar ¡ wawriad boreu y r 8Eed. pan welodd ei eIYn- ion ar yr 'Ucheldirosdrl, fipvedir idrk> dii|at- gan ei lawenydd mawr. Parhaodd yr hin o hyd yn dymhestlog, ond tua naw o'r gloch idiriodidi i fyny ychydig, ac yn fuan werli hyny j gwnaeth "teym y dydd"' H ymddangosiad rhwng cymylau mawrion duom a, symudent yn y nef oedd. Y r oedd pobpeth yn arwyddo yn awr fod gomest ofnaiilwy7' ar ddechreu. Yr oedd y Prydeinwyr wrth y gorchwyl a barotoi boreubryd pan y rhedodd gwylwyr drwy y gwersyll, gan gyhoeddi fod y gelyn yn symud. Ymaflodd y Prydeiniaidi yn ddi- ymaros yn eu harfau, etc., a chychwynodd yr artillery i'r ffrynt. Y mddangosai fel pe bai yr holl dnell Ffrengig yn awr yn symudi; ffurfiarant eu colofnau gyda brys, ac o flaen yr ochr dde i'r Fj^ddin Brydeinig yr oedd, cwmwi dychryn" fawr o feirchiilwyr a Cuiirassiers. Yn y pell- der, drwy yspienddrych gwelid Bonaparte, yn nghanol llu o swyddogion ac ereill, yn symud yn frysiog yn ol ac yn mlaen. Yn fuan ar ol hyn, pasiodd Napoleon o flaen y llinell, ac anerclio:>d y milwyr er eu caion i gyflawnu gwrhydri pellach. AdgofuKal hwynt o'u buddugoliaethau blaenorol, a phw-yntiodd allaru y canlyniadau iddynt pe gorchfygid hwynt y tro hwn. Addawod- i ididynt wobrwyon ac amhydedid, gan wasgu ar eu medidyliau y fath glod ddeuai iddynt C'S £ orchfvg:-uit y Saeson. Y n: olaf, dywed- odd fod gwobr gyfoetho-g yn eu haros, oblegydi yr oeddl y cyfryw o fewn* gwaith Haw id)Jiynt; ac addawocMl iddynt y pleser o v/ledda yn a chymeryd meddiant o brif- cldinas yr Isel-diroedd:; "canys," meddai, "Ijyddwn yn Brussels henod" Yr oedili yni ages i 11 eg o'r gloch pan ddechreu (xld y frwydr, sef ymosodiad ar Hongournont. Gwelodd Napoleon bwysig- rvqdd y safle hwnw, ac anfonodd orchymyn i Marshal Ney, yr hwn a lywyddai ochr aswy y Fy/didin Ffrengig, i wneyd ymosodaad ar y lie gyda digon o wyr a fuaserat j-n alluog i'w gymeryd. Ymwnodd y cadfridog hwnw ai Jerome Bonaparte i wynebu ar Hougouniont. Delid y lie g:10 gwrnrd o'r Guards Prydeinig, n n 9 o gatrawd General Byng, a dwy frigad o ar- tillery dan Lifftenant M'Donald. Gwnaeth colofnau cyntaf Jerome Bonaparte eu hym- dj^iangosiad tuag 11 eg o'r gloch. Yr oedd yr artillery Prydeinig wiech cymeryd eu safle- oedd ar gribyn y bryn o flaen, llinell gyntaf y gwyr traed, a'r foment y gwnaeth y gelyn eu hym^iangosiad, y rhai a waeddent, "Hir y byddo yr Ymherawd^r fyw!" fe agorodid; y nine-pounders Seisnig y fath danbeleniad i'w rhengau' fel y cafcdd) pob pelen effaith. Yr oedd y magnelwyr wedi mesur pellder a chywirdeb yr ergydion fel y syrthiasant i ganol rhengau yi Ffrancod. Mor o'fnatdiwy oedid y tandad, fel na.s gallai, holl wrhydrii Jerome ddenu ei filwyr i ddynesu, ac mewn mumxlyn arall syrthiasant yn ol eto i'r cys- god, ac allan o'r golwg, o ba le yr oeddynt newyddl gychwyn. Ni pharhaodiil yr .yiSta.dJ hon ar bethau, fodd bynag, yn hir, gan i'r Ffrancod bender- fyms dwyn is fyny fegnyl mawrion. i ymosod ar y rhai oeddynt wedi atal eu dynesiad gyda'r fath effaith. Dan nawdd y megnyl hyn, gwnaeth y gelyn yr ymosodiatd- mwyaf ffyrnig ar Hougoumont, a lIwyddodd i yni ymaith gwmaiii o, "sharp-shoeters" Belgiaidd1 oeddynt yn ceisio amddiffyn y palas gy-da.'r Prydeiniaid. Oni bai am y Guards Seisnig fe fyd):M y lle wedi ei gymeryd gan y gelyn. Darfu i golofrtau o'r Ffrnncc^d aimgylchynu y ty, ac ar dajr ochr yr un pryd:, ymosodas- 3Jlt ar yr amddiffynwyr gyda'r ffyrnigrwydd gwyUtaf, ond gyrwyd-h«ynt yn ol. Gorfu i'r Lifftenant M'Donald ymladili law yn llaw a'r ymosodwyr, ac yn herwyddi ei gryfder corff- orol mawr, yn ogystal a'i wrhydri, liH^ddodd 1 gau y clv.ydi yn erbyn; y geljn, gwaith Oiedd mor beryglus, fel y ma:e yn amheus a oerrid) j un yn y fyddin fedrai ei gyflawnu. Yr oedd tanbeleniadl y gelyn hefyd' ar y lie yn ddi- arbed. Gwnaeth y Ffrancod lawer tro yr ymdrechion ravvyaf i garic y lie, ondi yn ofer. CafofVi pob coe \n, perth, llwyd)r. mur, etc., eu hamddiifyn gyda'r dewrder mwyaf, bob modfedd o honynt. Amddi- ffynid y lies hwnw gan ddeg ar hiirgain o feg- nyl Pryidieimg. TJadiflwyd y Ffrancod oddi- amgylch y He hyd yn nod at ddrws y ty; ond ni, fu un o honynt yn llwy ddi anus i fynsd, dros y troswy. Gan fod Hougoramomt i racldau ar ei ben ei hun, a'i amddiffynwyr yn wahsnedfig oddiwrth y gweddill o'r. FydâlllJ Bn/deinig. galluogwyd v meirchfilwyr Ffrengjg i orym- deithio oddiamgylch iddo gytda chryn nertlx, ac i yrnosod) ar sden d<leheuq;l y Fyddin Brydeinig. Gan WleleJ fod rhutlirgyrchoedvl! y gelyn mor ofnadw, gorchymyncdd y Due o Wellington "r Brunswickers ffurflo eu hunain yn "sgv fel y gwnaeth y rhan fwyaf o'r Milwyr Prydeinig yn y frwydr fyth- gofiadwy hono. Ond pan welodd un swydd- og enwog y meirchfilwyr Ffrengig yn gwneyd- y fath ruthriadau beiddgar, ac yn dynesu yn y fath Iwythi anferth, ofnai v gwnelent Iwyr ddihysbyddu ein milwyr, ondsafodd y Brunswickers yn gadarn, ac ataliasant y Ffrancod rhag dynesu yn agosacn. Ni fu ymc>%giad yr aitiilery Prydeanig erioed ym well, a gwmethont rwygau enbyd yn rheng- -au y gelyn Ond yr oedd tanbeleniad y meg- nyl Ffrengig yn ofnadwy, a tharawyd saith o filwyr un ysgwa.r i Jawr gan un ergyd, ond rhiedoidd ereill i fyny i lanw y bwlch, ac ar- ddangoswyd g^rrhydi anarferol gan bob un a gyfansr>d)dent y squares crj'yrn hyny. Drwy i'r gelyn gael ei nvystro yn, yr hell ymgeisir-dau oedd wedi ei wneuthur hvd yn hyn trodd eii svhr at ochr aswy y Prydeiniaid, mtewn trefn it enill yr heol ii Brussels. Gwmeth ei ymosodiaiJ'iau trwy d,danfon yn eu herbyn golofnau o feirchfihvyr a gvyr traod, gyd'r.g arnddiffyniad rhyw gant o feg- nyl. Tra y teymasoi y frvrydr yn ei gwedd iwyaf arswydol yn La Haye Sainte, darfu i golofn.'su y gelyn waspu yn mlaen yn erbyn holl gorff y Fydd&n/ Brydeinig ar yr adieg, aswy, ac o hyn.y i (ryfisiniad- pentref MouiS St. John. Yr oedci tuag 1 o'r gloch pan ddaeth yr vmosodiad yn wir ddifrifol. Dyn esodd rhv/ng- 3,000 a 4,000 o'r Ffrancod, gyfdla deugain o fegnyl yn erbyn y llinell aswy, lis yr oedid y Beigiai.d yn sefydledig. Yr oedd yma laddfa ofnad^y. Am, tuag awr o amser, amddiffynodd y Belgiald y lie yn erbyn rhuthriai'b.u y gelyn, a chynorthwydd y biaenaf gan y megnyl Pryd'einig.- Ond o'r diwedid, gorfuwyrl i'r Belgiaid roddi ffordd. (I'w Barh^u). O.Y.—Llithrodd gwallau i'r ysgrif olaf. Gwelaf mai gwell cywiro un frawddeg, sef .yn He "gorchfygu Napoleon" yn y para- graff olaf, darllener '■gorchfygu By^dddnoedd Napoleon." Dylasem fod we»:li nodi) gwall- au ereill mewn ilithiau blaenorol, ond hvder- j wn yn awr. gan. ein bod vn cyflym ddjmesu a ty diwedid, y gwna'r cysodydd gyfiawndier j a'r ysgrifenydtd.—A.B. b

Y GAUAF GWYN. ] Er ein bod) yn awrr yn nghanol tymhor y rhew a'r eira, ruid ydym hyd yn hyn wedi gweled arwyddion llawer o brysurdeb yn mhlith "Yr angylion ceinion c'oedd Yn en,elfio stoc y nefoedd." Nid ydym, ychwaith wedi gwele)di y "Scwd Rewedig," a, T'haid mai mewn adgof yr enill- wyd yr englyn iddi yn Eisteddfod, Glyncor- nvg. Mae yn wir fod Gogledd Cymru yn guybadi beth yw y gauaf gwyn, er cyn gwyl- iau y Nadolig. Cafwyd enghraifft yno o "Auaf o'r hen ffasiwn," fel y dpvedir geniym HI:' sydd bron wedii annghonc. beth yw "gauaf caled." Tua saith mlynedd i didechreu y flwyddym hon y cafwyd) rhew ac eira teilwng o Auaf Gwyn. Ataliwyd) agos bob gorchwyd allanol am tua clau lis, a, bu cryn ddioddef o henvydd hyny. Dyna y pryd y meddlyliodd Morien g'ntaf fod ymddo wreichion awen. iApelicdd' n ddifrifol, gan na.d beth am awenyddo1, am gymhorth, oddiwrth Ar ■:rlw} dd(-s Llanofer i leddfu yr angen ain ym- vorth a thanl yn nghymdogaeth Llwyn Onn, Os ydych ym cofio, hefyd, apeliodd "Y Bichr.n Ifanccoffa da, am dano— at gyf- oethogion: y wlacl air yr un mater, ac yn eu pli th: at Arglw,1Idi Tredegar: "Rho tuiri spec o'r arian spar O'r digon sy'n Tredegar." C-tir rhai i honi mai bendith i bawb yw absen-kleb gauai gwyn—rhew caled, ac eira trwcht; am wytbnosau. Mae hyn fel pob- peth a,all. ?g dddo ddwy olygwedd, a gellir d2(iJu o'r udwy ochr gydag anffaeiedigrwydd areithyddol. Nid oes neb a. wyr werth rhew ac eira yn well na'r amaethwr. Treiddia y rhew o dan sydfeini ei gwysi i ladd y pryf- aid a wnant ddifro,di ar ei gwydau yn yr haf. Arbeda y rhew hefyd: lawer a lafuir a thra- fferth iddo vn ystodi adeg hau a, braena.ru. Wedi rhew caled, gwna, un dyci a gwedd; o geffylau fwy 0' waith n,a dau bar wedi "gauaf das," a hyny yn- llawer mwy effeithiol. Nid oes dim fel cael pobpeth yn ei dymhor. Fel rheol, os ceir misoedd cyntaf y flwyddyn yn nghafaelion y rhew a'r eira, mae gobaith am wanwyn cynar. Ond os ceir hwy yn agored a llaith, odid'fawr nad gwanwyn oer- llydl a diweddar fydd y canlyniad. Nid oes neb yn ofni gwanwyn oer yn fwy na'r amaethwr. Dyna'r pryd y ma,e gobaith y nwyddyn yn y glorian. Os ceir gwanwyn cynar, tymherus, mae ei bryder i gryn radd,- au wedi diflanu. Bu adeg pan fyddai hyny yn effeithio air holl boblogaeth y Deyrnas, Yn awr, pan mae y boblogaeth yn dibynu ar feuisydd tudraw i'r mor am eu cynhaliaeth, nid oes neb ond! yr amaethwr yn hidio sut auaf a gwanwyn a gawn. Ond nid oes modd boddloni pawb mewn tywydd gauafol. Gwelir y gweithiwr allan yn cwrcydu ac yn cwyino os bydd yn rhewii am fis. O'r tu arall, bydd y gweithwyr "skates' yn wenau o glust i glust tra parhao y rhew i "gloi dwr idian galed ia." Nid yw cicwyr y bel droed yn hoffi y rhew, am y gallai eu penau gael talu am wrhydri eu coesau. Fe g*:ir rhai a honant .yvb^lai yn ddymunol cael gauaf heb rew nac eira. Dic'non v gallem ni yn y wlad hon wneyd y tro heb auaf gwyn, er }' byddem yn rhwym odieimlo o herwydd hyny. Arbedir miloodd os nad miliynfiu o a,rian y Trethdalwyr pan geir gauaf glas. Nis gall pobl ein trefydd a'n dinasoedd mawrion feddwlam gerdded trwy Jlroedbecùd 01 eiira. Felly, meddyliwch faint a gostia clirio y enwd gwyn oddiar ys- trydoedd uni o'n trefydd, mawrion. Gall y gweithiwr allan, ddal y fantol yn gywir y;1 ystodi y gauaf gwyn. Pan atelir gwaith y •morthwyl a'r picis, mae gwaith y rhaw a'r ys- gubell yn dechreu. Ond y trethdalwr gaiff ddiioddef rhwng y ddau eitha,fion yn y tyA\1dd;. Gan ein bod yn y wlad hon yn gorfodi ymddibynu ar wledydd tramoT am bobpeth agos, end glo, dylem ystyried beth fyddiai trffeithiau absenold-eb rhew ac eira mewn gwledydd y tu draiw i'r moroedd. arnom nil. Ya ystod, y gauaf gwyn, mae cyn- hauaf yr ia yn Sweden a Norway. Torir ef yn dalpau mawrion a,r Jynoedd ac afonydd grisial y gwledyykli hyny, a dygir ef drosodd i'r wlad hon wrth, y miloedd 0 dynelli. 1a y gwledydd hyny sydd yn lliniaru y püethder yn yr haf yn ein trefydd mawrion. Gelhr cymhwyso y sylw hwn, at yfwyr y 'lemonade' yn ogystal ag at yfwyr pethau. paethach. Y talp ia yw gobaith. y claf fydidb a'j ben yn oddaith o dan effeithia.u y dwymyn. Heb. ia, byddai rhaid i ni fyw ar ysgadan heillt- ion am chwe' mis o'r nwyddyn—y rhai hyny o honom .sydd yni credu mewn pysgod fel defn,- yddiau i wneyd ymenydd. Ond dichon y meddylia rhai y gallai v byd fyned yn ei flaen yn •dsdigon da heb gymaint a chawod o eira. Camsynied maAvr yw hyny. Absenol- deb eira sydd yn gwneyd rhai o, afonydd gwledydd y trofanaiui yn gafnau sychio-n am haner y flwyddya Pan gilia'r gwlaw am fisoedd, nidi oes trysorfan ar y mynyddoedcl 1 wneyd i fyny am brinder ystorfeydd y cymylau. Byddai yr Aifft heb son am dam oniba.ia-myreira.syddyndlsgyn ar fyn- yddoedid. Abyssinia. Hwnw sydd yn porthi y l de, nes peri iddi lifo'yn fendith ar draws y gwastadeddau. Eira, y mynyddoedd sydd yn cynorthwyo y Nile i lyfn y brasidier o gronau y mynyddoedd tuag i lawr, a.c wedi hyny i'w .ddosparthu ar draws y t'roedd, fel y gallo yr hauwr hau a'i law, a nyfrhau a'i droed mewn, gobaith sicr am gnydau breision dair gwaith yn yr un flwyyiidyn. Mae yr India hefyd, i raddau mawr, afi jhvyddiant a'i, chysur yn ymcMibynu ar gyf- lawnder o eira. l'dae y parthau hyny o'r wlad. nad ydynt yn cael eu bendithio ag effeichiau y cnwd gwyn, yn ami yn dioddé oddiwrth brinder gwlaw. Dvna yr achos o'r amI newyn yn y wlad hono. Mae y nifer luosocaf o afonydd mawrion India yn cael eu caidw yn fyw gan eira. Pe paHai y enwd gwyn ar y mynyddoedd syddl a'u penau yn mhell uwchlaw y cymylau, byddai haner India wedi ai diboblogi. Trwv gvrnborth yr eira., mae celfyddyd yn me?d!ru troi y gwastad- eddau i gynyrchu ar en canfed, a hyny heb i gwmwl cymaint a enledr llaw wneyd ei ym- ddangosiad, am fisoedii. Awdurdodau y ,gc)s, \vdad: hon sydd wedi bendithio- yr India, a chamJasau i arwaiix y dwfr i feusydd sydd yn talu yn dda am hyny. Ond heb eira, bu- asai yr afonydd mawrion yn ogystal a dyfais I y Prydeiniwr yn ofer. j l^r nad yw pob gwlad, yn, ymddibvnu fir eu > hafonydd i ddyfrhaui a brashau y tiroedd, anhawdidl dyfalu sut drefn fuasai ar fasnach unrhyw wlad amiddifad o afonydd mawrion mordwyol. Yn rhai o wledydd Ewrob, ni fuasai amryw o'r alouydd mwyaf mor ddefn- yddiol oni bai am gynyrch y gauaf gwyn. Mae deddfau anian yo: go-sod eira a.r y myn- ydoedd, yn He gwlaw ar y dyffrynoedd, i ffrwythlonii gwledydd, sydd yn cael eu pobi gan wres trofanal. Pe bua.sai y cymylau yn arllwys diigon o wlaw mewn un tymhor i) ddiwallu y tir am y gweddill o'r flwyddyn, dim ond drfrodi allasai dieyrnasu ynddynt. Ond toddia-yr eira yn raddol fel y bydido y tir yn galw am ei fendith, ac anian a wella, a'r trigolion a, dtHiolchnt; ami drugaredd y | ganjial gwyn. Halen y ddaear yw yr eira. Gwyr yr amaethwyr am effeithiau daionus y cnwd: eira ar yr egin, ac ar y borfa. Ceidw y fantell wen yr egin rhag Jlymder y rhew, a cheidiw y gwres rhag diflanu oddiwrth wr- eiddiau y glaswellt. Yn awr, yr ydym yn dechreu clywed aw- grymiadau am dreth ar y coed a ddygir i'r wlad hon, yn ogystal ag ar y glo a anfonir oddiyno'. Byddai byw heb goed) yn y w]ad hon yn dipyn o beth. Os trethiir hwynt, ant yn ddrutach i ni, ond pe na, ddisgynasai eira yn y gwIedydd lie yr ydym; yn ymdidsibynu am goed, ant yn ddruta.ch fyth. Dygir am goed, ant yn ddrutach fyth. Dygir swmi enfawr o'n "coed glo" o ogledd Ewrob, ac o Canada, lie mae oerfel eithafol y gauaf yn farwolaeth i bob planhiigyn ieuanc. Ond mae natur yno yn gwisgoei chlog wen drweh- us, a'r coadi ieuanc yn cael eu cadw yn gyn- hes o dani, nes daw haul y gwanwyn i'w croesawu yn ol i dldiogehych. Wedi i'r coed gyrhaedd. ychydig flwyddi, gallant ddal yr oerfel, ac ysgwyd eu penau yn y gwynt pan hydi eiu ceseiliau yn yr eira. Pa sawl "coed- wr" sydd yn -rned,dwi. ii-Irth daro ei fwyelJ yn y mai yr eira sydd wedi ei chadw yn gadarn a llumddd yn ei gwlad frodorol, ac i fotdi yn dtlefnyddiol o dan ei' law i ddal esgeiriau mynyddoedd: Morgamvg heb ymdidatod ? Buasai mwy o brinder coed yn ein. gweithfeydd', a, 11 ai o "asglodi a, blocs" i'w cludo tua thre, oni bai fed .yr eiira yn gwarchodd y fforestydd' ieuainc yn y gw!ed- ydd gogteddol. Os ydym ni yn y wla,'J hon, yn hoff o auaf heb rew ac eira, rhaid d ni gydnabod mai gauaf gwyn IYW y goreu er lies cyffredinol, serch caelambel1 litlir air y palmant, ac ambell belen o eira, yn ochr cern. .¡ BRYNFAB. ;o •

Y SENEDD. -(. AREITHIAU YR AELODAU CYMREIG AR ANERCHIAD Y BRENIN. -0-- Cefnogwyd y gwelliant gan, Mr Frank Ed- wards. Dywedodd mainuturiol oedidi i'r Ty fodi yn ofalus cyn troisglwyddo ei ailuoedd i' gyirph ereill, ond yr oedd. yn rhaid, ididynt gofio, oddiiietlir fod' rhywbeth o'r fath yn cael ei wneydi, y bydd-ai i ddeddfwriaeth sefyll. Ni wnai caniatau i Gymm fwy o allu i ben- djerfynu ei hachosic.,ni ei hunan un niiwed i Loegr, nac un ran arall o'r Deyrnas uyfunol. Nooodidi Mr Edwards y e^vestiwn o ddiwyg- iad dirwestol fel enghraifft c/r anmhosibl- wydd i ddeddfu fCI:) ar y blaen i'r farn gy- ijDieddus yn Nghymru. Er y flwyddyn 1868 yi oedd Cymru wedi anfon mwyafr.if da o gynryehioiwyr o blaidi diiwygiadau yn nglyn a'r fasnach feddwol, neu, a defnydaio ym- aclroddl a d'defnyd' 'ii'wyd. gan vr Y sgrifenyddi Trefedigaethol y dydd o'r biaen, yr oedd Cymrui wedi "canfod, eii h.:n!" yn 1868, ac yr oedidi wiedi bod yn ffyddlavyn iddi ei hUili er yr adeg hono. Yr oedd Cymru wedi. aredig ei chwys ei hun am ddigcn o hyd, ac yr oedd yn amser iddi bellaeh gaitd mediÍ, y cynhauaf. A dadleuai diros. roddi i Gymru yr hawl i dirafod ei hon fesurau lie u yn nglyn a dwr, rheilffyrdd, nwy, a gweliiantau dfimsol ereill. Gellid ffurfio! y cyfryw a!!u o'r Cynghorau Sirol. Yr oedd y byr 'dau hyny eisoes wedi ymuno i amcanion ereill, ac fel enghraifft arall o gyfuniad gallai grybwyil am, gynghreir- iiad tri o golegaiu! yn Nghymni c;r Brifysgol. Ha wliai. ef i'w gydwhrTwyr.p' \cydl bynag yr oeddynt wedi catel cyfie. eu 1, wedi clamgos gogwyddiajdl at ymywodraeth. wnai gyfiawn- hau gwaith y Ty hnnw yn. c m eu gailu yn y cyfeiriad hwnw, a. go sod a rydedd arno.

lawn Ddefnydaio y Gal)v. dd wedi, ei Ganiatau. Yr aelocT dros Arfon^-Mr WdHam Jones- a ddadleuai y d\ 1 i y cwestiynau oedd yn dwyn cysylltiad arbenig. a Chymru gael eu penderfynu yn unol a dymuniadau mwyafrif pobl Cymru. Adgofioddi y Ty i Arglwydd Salisbury, wrth vsiarad! yn Nghasnewydd, klweydi, "Os oedd pobl a. chenedlaethol "abanoti yn bodoli, mai, y Cymry oeddynt," a dyfynodd; o areithiau gwladweirwyr ereill teddynt yn tystio i ysbryd ctledla,ethol Cymra Tystiola-ethai pawb fod cynllun o ad'dlysg ganolraddbl yn Nghymru, nid yn unig yn esiampl i Loegr, ond i Ysgotland hefyd. Yr oedd, mewn gwirionedd, yn ddi ail, ac yn un nas gellid ei gyffelybu ag unrhyw gynllun araH yM Ewrop. Beth wnaeth y cynllumhv,~n y fath Iwyddiant? Ymuniad byrddlau sirol yn fwrdd cancdog. Yr .oedd yr awdurdod hwnw yn deal! angenion y Cymry, ac am hyny gwnaeth ei waith* ynEwyddianus. Nid Ymgais i Rwygo. y Deyrnas. Dywedodd Mr Herbert Roberts nad oedd y gwelliant yn awgmnu fodi pobl Cymru yn dychmygu am wneyd: y rhwyg Ileiaf yn yr Ymerodraeth, ond yr oeddynt yn hawlio cael amlygu eu barn o cadw i fyny wir awdurdod, oi;rddas, ac anrh\ I iJ y Senedd Ymerodtol. Credent, pe yr hawl i benderfynu, materion; Cym yn ol en syn- iadau hwy, y byddai i'r irndeb rnwDig y Sen- edt D a'r Dyavysogaeth gael ei gadarnhau, ac nid ei wanychu. A sylwod^ Mr Humphreys Owen mai y ffordd i feithrin teymgarwch ydh oedd rhoddi i'r bobl 'eu dymuniadau. Pa- harm yir oed-dL Ysgotlan Ii mor deyrngarol?; Am ei bod yn cael ei ffordd: ei hun me-WIn pob peth. Yr oedd Cymru yn bresenol yn frwd- frvflio, yn ei hymlyniad wrth. Gnron LJoegr, ac nid oedd dim y teimlai yn falchach o hono na'r ffaith mail Tywysog Cymru oedrl: Cang- htellydid ei Phrifysgol. ac mai y Brenin oedd ei hamddiffynydd. Nid oedd erloed wedi breu'di'lfwydio am wneyd y rhwyg Ileiaf yn yr Ymerodraeth; end i'r gwrthwymeb, os cania- ta iy Senedd y gydnabyd^'Jaeth hem o genedl- aetho-ldeb Cymru, credai y byddai yn ychr wanegu, ac nid lleiharj y rhwymau oedd' yn ei huno hi a'r Deyrnas Gyfuool.

Llygedyn o Obaith. Wrth ateb, ar ran y Llywodraeth, dywed- odd Mr Long ei fod ef o'r farn' y gellid rhoddi llawer ychwaneg o allu i'r awdurdod- au Heol i wneyid) gwaith oedd yn bresenol yn nwylaw Bwrdd y Llywodraeth UQI, Ond Os gwrieid hyny, yr oedd, yn rhaid ei wneyd yn Lloegr yn gystal a Chymru, ac ni roddai ei gydsyniad; i tmrhyw gynygiad a roddlaii an- nibyniaeth neu wahaniaeth i'r D ywy sogao t h, ag nad oedd yn cael ei estyn hefyd i'r gweddt- ill o'r wlad; ac yr oedd ef yn ho-llol foddlawn i ystyriail unrhyw awgiymiadau pellach a allai gael eu gwneyd iddo ef, ac yn fodd- lawn i dderbyn clirprwyaeth ar y pwnc. Gyda goJwg; ar gwestiyn iu yr iadth a'r tir, nds, gallai y Llywodraeth gydsyrtiio. i'r rhai hyn basio o ofal y Llywodraeth Ymelrodrol. Mewn perthynas i'r materion a reolid gan Fwrdd, y Llywodraeth Leol, modd bynag, yr oedd y rhai hyny ar safle wahanol, ac nis gallai ef ond dweyd y byddai'n foddlawn iawn i ystyr- ied unrhyw awgrymiardiau ymarferol a ga.ws- ent eu gwneydi jddo. Os cawsent eu, gwrth- od, gv. ri ho-lid hyvy yn hollol am fod yna an- hawsderaiui ymarferol yn ymddangos ar y fforddl

Yn Mhia Le yr Oedd Perygl. We .Hi, diolch i Mr Long am ei gydymdeim- lad a Chymru, gofjTiodd Mr Lloyd George pa le yr oedd y perygl trwy yrnddiried, i Gymru yr hawl i benderfynu cwestiynau oedd yn effeithioi mewrr modd arbenig arm hi ? A awgrymai rhywam y gwnai y cyfryw gwrs niweidio yr ymherocbraeth.? Yn yr Unol Dalaethan yr oedd yna, 45 o gynulliad- au deddfwrol ILeol, yn ymwneyd yn, hollol a hater ion lleol, ac eto yr oedd; yr Unol Dal- aethau yn ffurfio cenedl fa\\T, gref. Yn Canada, hefyd, yr oedd nifer o dd-eddfwr- iaethau. Gofynai ef i'r boneddwr gwir an- rhydeddus ymwneyd^a'r mater hwn, ychydig yn fwy cydymdeimladol. Yr-oedldynt wedi clywed fod Mesur Addysg i gael ei gyflwync i'r Ty y senedcl-dymhor hwn. Yr oedd efe yn sicr na, byddai y mesur hwnw yn gyfasddas ar gyfer anghendon ndllduol Cymru, ac y dangosid anfoddlonmvydd. iddo gan y wlad. Gofynai am i'r cwestiwn hwri a'r cwestiwn dir- westol gael ei adael i'r Cymry i benderfynu dlrostynt ear hunain. Yr oedd y boneddwr gwir anrhydeddus wedi dweyd nad oedd gan Gymrn ywynion, a, rwahan ranau ereill o'r derymas. A allai yr a.elod anrhydeddus gy £ eirio at gymaint ag un mesur ag yr oed' pedair rhan o bump o gymrychiolyyr Lloegr wedi bod yn gofyn an. dano mcnvn, chwerh neu saith senedd-dymhor, ac a wrthodwyd trwy weithred:ad cynrychiolwyr Ysgotland, yr Iwerddon, a, Chymru ? Pan fetdiradi wneyd hyny, gallai ddweyd nad oedd gan Gymrn gwynion neillduol • heiddo ei hun. Y ffaith ydoedd, fed y peirianwaith senseidld'ol wedi tori, lawr. Teimla. ief yn sicr, pe buasai y Senedd Ymerodrol wedi bod yn edrych ar ol ei hachosion ei hun., a dim arall, na buasem wedi cyfarfodi a'r trychdneb yn Neheudir Affrica,. Yn lie hyny yr oedidi yn ceisio llywL- odraethu amgylch,kd:afui phvyf bychan ar yr un adeg a/I thi.riogaeth.au pellenig. Yr oedd hyny yn anmhosibl, ac nåd oedd un wlad arall yn y byd wedi gwneyd ymgais at hyny. Siaradwyd hefyrii gan "Mabon," Mr D. A. Thomas, y Cadfridog Laurie, ac ereill, a phan ranwyd: y Ty. cafwyd 117 dros y gwell- iant a 164 yn erbyn, s-ef 47 yn erbyn, yr hyn a gyfrifir yn fwyafrif bychan i'r Llywodraeth sydd a chymaint wrth ei chefn. Er mor aiddgar pv'r aelodau Cymreig dros bob mesur o wir didliwygiad;, ac er y gwyr j. • b fod Cym,ru yn anfoo cymaint o fwyafrif o Ryddfrydwyr i'r Senedd, y mae'n syndod na roddodd prif ddynion, y blaiidl un cymhortb iddynt, nac, yn wir, hyd yn nod eu presenol- deb. Prawf hyny nad oes gan y Sais, mewn gwirionedrli, un cydyriTdeB.mtIatdt a Chymru yn b J J If 1-. h ei huchelgais i gael hawl i drasfod1 ei hachos- ion) ei hun,an mewn sertcedd, leol. Ond yr oedd y derbynLad) a gafoddi yr Aelotd'au Cym- reig gan y Llywodraeth yn un mor galonog, fel y mae Mr Frank Ed;wards wedi rhoddi rhybudd o'i fwriadi a idkiwyn MesfjT gerbron y Ty i ddiwygio Deddf Llywodraeth Leol yn nglyn a Chymru—y r sir ar ddeg, cofier—■ fel y bydd yn ga,Su v. vvy ei Chyngcian Sirol draf 01) bob cwestiwn lleol, yr hyn a, fydd; yn arbediadl mawr ar amser ac arian i'r wlad yn gyffredinol.

-:0:- RHAGLEN FFEDERASIWN GLOWYR DEHEUDIR CRYMRU. Y Gyna.cU'et.lfJ Flynyddol a" gynelir yn y Cory M eforia! Hall, Caerdydd, dydd Llun a dydd Mawrth., Icxnawr y 27am a'r 28a;in, 1902, i ddtechren ami 10.30 y boreu. Dymunir ar i'r hodl Gyfrinfaoedd cysyllt- iedig a'r Ffeidierasixrn! i benocli cynrychiolwyr i fo'd vn breseso inevvn cydymffuriiad a rheol, 16.

Y Rhag] en. i. Anerehiad y Llywydd. 2. Adroddiad yr Arch.mlwyr. 2. (a) 1 dderbyn CynHun Cynrychiolaeth Liafur fel sg y m-aia yn ddarparedlig gan Bwyllgor Canolog Ffederasiwn Prydain Fay-r. (b) I benderfynu ar y cynllun drwy ba un y telki y swllt flynyddol i Drysorfa, Gyn- rychioliadol Liafur. (c) Fod! y Cyngor yn cyrneradyvyo1 tal chwarte-rol o dadr ceiniog yr aelod. 4. Gydag Adlrnnoedlci Pontypridd <a,'r Rhondda—I berKleifytno pr fod-dy cerrir ail an Rheol 58. 5. Pensiwn i Hen Ddynion-I dderbyn A'd'iroddiadi o GyTiiadledd Idundaini, ac i basio penderfyniad1 p.r y cyfryw. 6. I' basio penderfyaiadau aT y Mesurau Seneddbl isod yn nghm a'r Ffederasiwn: (a) Gweliiantau yn msdyn a (tRhealeidd- iaicS De<I!df Mi tvi i.aui. (b) Owelbant.ro raglyin a, "Deddf lawndal. (c) Gwelliantau ymi nglyn a "Phwysc Mwn- 3m" mewn g'iof^ydti" (d) "Wytb AwT O Fane ii Fane." 7. Gyda Chyfitnfo: Avon, G.W.R.—Fod y tal myntxlol i'w ychwanegui i £2, i'w talu mewn dau swm" E-tholiad Swvddogkvn—^Ym-geisyryr. C) 1. Llyvydil-: W. Abraham, A.S., C. B. Stanton, Ab er .fer. 2. IsdLywydd: vViJEam Brace, Abertillery, C. B. Stanton, Aberdiax. 3. Trysorydd: Alfred Onions, Tredegar; Morgan Williams, Ystradgynlais. 4. Adroddiad Aeicdau y Cyrighor a ethol- wyd gan, y Dosbarth iadaxi. 5. Etholiai: Cyfrif-ymohvriilwyr. 6. Be nodi dvd#M' y Gynaxlled-d i ystyried y Gwelliantau Cvnygiedig yn y Rheolau. (Ar.vyddiwyd), Thm. Richards, Ysg.