Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
18 articles on this Page
[No title]
Y Diweddar Gwir Anrhydeddus W. Ewart Gladstone. I Ganwyd Rhagfyr 29am, 1809 Bu Farw, Mai 19egt 1898, I MR. GLADSTONE GYDA'R MEIRW. TYWYSOG AC ARWEINYDD, A GWR MAWR WEDI SYRTHIO. DIRGELWCH EI BOBLOGRWYDD, AC YMLYNIAD A FFYDD CYMRU YNDDO. Y PRIFWEINIDOG CYNTAF A GYDNABYDDODD EI CHENEDLAETHOLDEB. -?. —————— GiiT^DEiaWTN." Dyma'r enw ag y mae mwyaf o swyn ynddo o bob euw i'n cenedl ni—'Gladstone,' a'r un mwyaf adnabyddus a phoblogaidd, ac ni chyn- yrcha y newyud heddyw am ei farwolaeth fwy o alar cylfredinol yn un rhan o'r byd nag yn Nghymru. Ni ellid dod o hyd i hen wr na hen wraig yn nghtseiliau y mynyddoedd nad oedd- ynt yn gwybod am Gladstone cystal a'r rhai a drigent yn nghanol dwndwr masnaeh y trefi mawr, a gallai'r Cymro mwyaf anwybodus ac anilythyt: og adrodd ei hanes yr un mor gywir a'r darllfiigar a'r dysgedig yn wir, yr oedd ei enw yn fwy o air teuluaidd yn ein mysg nag yw eidtlo hen freninoedd a thywysogion, ie, mwy felly na chewri ein pulpud a'n beirdd cadeiriol; ac efe oedd Sais cyntaf erioed a gafodd fynediad helaeth i galon Cymru-yr agorodd y genedl ei chalon i'w dderbyn i mewn ac y rhoddodd lawn ymddiried ynddo. Yr oedd rhyw swyngyfaredd yn ei enw yn unig; gwasanaethai ei areithiau fel trydan ar ein cenedl; yr oedd ei holl wladweiniaeth bob amser megys yn atebiad i'w dyheuadau ae, ar ryw olwg, nid oedd yn rhyfedd fod y difeddwl yn ein cyhuddo o addoli yr (Hen Wron' o Benarlag. Camgymeriad dybryd oedd hyny a'r unig reswm ellir roddi dros fod gan Mr Gladstone gymaint o ddylanwad ar Gymru yw, ei fod o'r un feddwl a hi am y pethau mawr a feerthyn i ddyn fel person unigol ae fel aelod o gymdeithas, yn gystal ag o barth hawliau cenedloedd bychain i fyw a dad blygn a cbadw eu nodweddion. Yr oedd yma gymundeb meddwl ac unoliaeth amcan a nod, a dyna sy'n cynyrehu yr undeb tynaf-undeb gwerth yr enw—rhwog dynion a'u gilydd. Welodd Cymru yr un gwleidyddwr erioed cyn Mr Gladstone y gallai ymddiried ynddo, am na fu o'i flaen yr un yn dod i fyny a'idrychfeddwlam wleidyddwr, yn neillduol aelod o Weinyddiaeth gwlad. Yn Mr Gladstone, fe gafodd fwy nag a ddychmygodd gael mewn gwleidyddwr- dosbarth oedd yn ddiareb am eu huchelgais, ac y credid yn lied gyffredinol mai prif nod eu bywyd oedd gwasanaethu eu hunain. Cafodd yn Mr Gladstone yr ysgolhaig gorphenedig; yr areithiwr hyawdl-di-ail mewn dadl; dyn yn meddn ar galon cyn lleted a dynoliaeth; gwleidyddwr ag yr oedd pob gair a ddywedai yn gredo iddo pob pwnc a gymerai mewn llaw yn fater bywyd iddo un y gallai y gwan a'r gorthrymedig ymddibynu arno; un a ystyr- iai gellwair a chwestiwn pwysig yn ddim amgen na chabledd ae uwchlaw y ewbl, cym- eriad difrycheuJyd y gellid edrych i fyny ato a derbyn ysbrydiaeth oddiwrth ei eiriau a'i ysgrifau a'i fywyd.
GLADSTONE, COBDEN, A BRIGHT.
GLADSTONE, COBDEN, A BRIGHT. Fe fu gwleidyddwyr ereill megys yn cyd- ymgais a Mr Gladstone am boblogrwydd yn Nghymru—Bright a Cobden yn neillduol felly, ac yr eedd eu henwau yn gysyiltiedig fel yr do yntau ag un o'r mesurau mwyaf bendith- iol i'r werin a fn o flaen y Senedd erioed, sef di- dflymu treth yr yd. Ond dynion rhyw un meddylddrych oeddynt hwy, parod i ymesod ar eu cyfeillion yn gystal a'u gwrthwynebwyr, a* i ddwyn dinystr ar eu plaid eu hunain os gaHent, rywfodd, gyrbaedd eu bamcan. Yr L oedd Mr Gladstone, o'r ochr aril, yn fyw i bob cwestiwn a ddeuai o flaen y Ty, a gallai siarad am effaith gostyngiad ffyrling y pwys yn y doll ar de neu siwgr ar gyllid y wlad, ac ar ddylan- .tvad deddfau caethiwus ar foesau y bobl gyda'r un awaurdod a nerth; ychwaneg, yr oedd yn meddu arallu i gasglu dynion o'r un golygiadau ag ef o'i gylch; meddai ar wroldeb i herio brwydr a gwyddai pa Ie a pha fodd i daro er sicrhau baddusoliaeth. Ac nid rhyw un mater oedd yn tynu sylw Mr Gladstone, ond pobpeth ag oedd yn dal cysylltiad a bywyd a chysur a llwyddiant trigolion yr Ynysoedd Prydeinig. Wedi cymeryd rhan amlwg yn niddymiad treth yr yd. efe oedd y cyntaf i gvnyg tynu ymaith y doll ar bapyr ac er iddo fethu y tro cyntaf pan yn Ganghellydd y Trysorlys yn Ngweinyddiaeth Arglwydd Palmerston, daeth hvny oddiamgylch yn fuan, a diddymodd y tollau ar ganoedd o nwyddau masnachol, llawer o honynt yn angenrheidiau bywyd. Dygodd hyny, yn naturiol, ei enw yn adnabyddus trwy y Deyrnas Gyfunol—i'r hen wraig oedd yn gorfod byw ar ddwy wns o de yn yr wythnos yn gystal ag i'r foneddiges oedd yn medru fforddio prynu sidan a rubanau, i'r gweithiwr oedd yn gwargamu dan bwysau y tollau a'r angenrheidiau bywyd yn gystai ag i'r yswain oedd yn cadw gwasanaethyddion.
DR. EDWAKDS Y BALA A GLADSTONE'
DR. EDWAKDS Y BALA A GLADSTONE' Yr oedd dysgwyliadau Cvmru wedi ymglymu am dano cyn canol y ganrif bresenol. Ceir erthygl ar 4 Gladstone' yn y Traethodydd- prif gvlchgrawn y wlad-gan Dr Lewis Ed ward: v'r Bala, pan oedd yn dechreu dod i sylw. Gofyna, yn nechreu ei ysgiif, 4 Pwy yw y dyn y mae ei eirieu yn tynu mwyaf o sylw yn y dyddiau hyn, yr un sy'n llenwi mwyaf o le yn ngolwg y wlad yn9 gyffred-n-imr Gladstone; y mae llygaid Pawb yn troi ar unwaith ato dan ddylanwad rhyw deimlad dwfn mai efe yw dyn yr oes.' y-.i mhellach, dvwed :—' Fel areithiwr, nid oes I.cj yw gystai ag ef yn Nhy y Cyffredin, ond Disraeli a Johb Bright. Y mae rhyw fath o allu gan Disraeli, ond nid llawer o ddylanwad sydd ganddo, oblegyd nid oes neb yn credu ei fod o ddifrif. Hyd yn nod fel areitbiwr, y mae Mr Gladstone yn rhagori arno, ac heblaw hyny, y mae efe yn argyuoeddi pawb ei fod ya dweyd yr hyn y mae'n gredu, Y mae ystyr a meddwl i'r dywediad hwnw o'i eiddo y dylai gwladwriaeth feddu eydwybod, ac y mae efe yn gweithredu yn ol y dywediad. Mewn difrif- oldeb y mae efe a Mr Bright yn gyffelyb i'w gilydd, a dylem fod yn ddiolchgar fod genym ddau mor aUuog yn pleidio rhyddid. Y gwahaniaeth mwyaf rhyngddynt yw'r hyn sy'n tarddu o'r addysg a gawsant, ac nis gwyddom am un well enghraiift i ddangos y gwerth sydd mewn addysg glasurol. Y mae Mr Bright yn gystal siaradwr a neb yn y Senedd o ran dawn naturiol, ac yn meddu meddwl mor gryf a'r un o honynt, ac eto, o ddiffyg addysg, wedi rhoddi aehos teg i ddweyd ar lawer adeg ei fod yn gyfyng, tra o'r ochr arall, y mae Ma Gladstone yn ymddangos i lawer yn fwy gwasgarog am fod ei syniadau yn eangach, ond ar yr un pryd, yn fwy boddhaol i'r rhai sy'n allnog i'w ganlyn Yn mysg holl Seneddwyr y dyddian byn, nid oes neb yn dwynmwy o gydwybodi'w hareithiau na Gladstone a Bright, Nid siarad am gydwybod y maent fel y byddai Arglwydd Eldon, ond yn ei dwyn i weithrediad Y mae hyn yn myned yn mhell i esboni oeuhareithiau, ac nid ydym heb feddwl fod yma addysg i bregethwyr Oymru. Pan y mae llawer o'n pregethwyr yn ymddangos fel pe na byddai ganddynt ddyben uwch na dangos eu gwybod- aeth neu ddifyru y gynulleifa. y mae ein prif Seneddwyr yn areithio bob tro fel dynion yn penderfynu y mynant gyrhaedd cydwybod'y gwrandawyr. Yr hyn sy'n gwanhau dylanwad Mr Bright yw, fod ei gydwybodolrwydd yn rhy naill ochrog, yr hyn sy'n ei annghymwyso i weled dim ond beiau yn holl weithrediadau Prydain, a'i fod hefyd yn rhoddi rhy ychydig o le yn ei ystyriaeth i'r egwyddorion anweledig sy'n gryfach na phob gallu anianyddol. Y mae Mr Gladstone yn fwy gwlaCgarol ei deimlad, tra y mae hefyd yn dwyn egwyddorion o natur awch ac eangach i gysylltiad a phob achoe gwladwriaethol.'
DYN YR OES.
DYN YR OES. Y mae naner can miyneaa wedi myned heibio er pan ysgrifenodd Dr Edwards y geiriau uchod, ond ni'proffwydodd proffwyd eri»ed yn fwy cywir Gladstone fo y prif ffigwr yn yr oes hon fe barodd felly hyd y diwedd; yr oedd llygaid y byd gwareiddiedig yn ei wylio hyd yr eiliad y tynodd yr anadliad olaf bu farw a'i goron ar ei ben-yn un o ddynion rhyfeddaf a galluocaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Dyn o ddifrif oedd Mr Gladstone o'r dechreu; dyn yn credu fod cyfrifoldeb yn nglyn a pheth- au cyffredin bywyd; ie. fod eisieu cymaint o ddifrifwch a chydwybodolrwydd yn y Senedd, wrth drafod tollau a threth yr inewm, nen basio mesur o estyniad yr etholfraint, ag mewn eyfarfod gweddi neu seiat. Ac fe fyddai mor anhawdd gwneud ysgrif ddifyrus ar Gladstone ag a fyddai gwneud un ddifrifol ar Kilsby,' Dafydd Evans, Ffynonhenry, Siencyn Pen- hydd, neu Billy Bray o Gernyw—yn wir. cabledd a choifadwriaeth Mr Gladstone fyddai ceisio gwneud pobl i chwerthin adgof am dano. Y mae i bob hanesyn yn nglyn ag ef ei wers, ac yn ami iawn, ei hochr ddifrifol i rywun, megys pan y bu yn areithio yn Rhydychen, ryw hauer can' mlynedd yn ol, ac y soniodd am I G 7dwybod y Wiadwriaeth,' ae yr oedd holl newyddiadnron y deyrnas yn methu ei ddeall fe wnaeth hyd yn nod golygydd y x imes ail gynyg i ysgrifenu erthygl olygyddol ar y cwestiwn ond yr oedd mor bell oddiwrth Mr Gladstone yr ail dro a'r cyntaf. Er y medrai ddal Ty y Cyffredin am fwy na dwy awr yn hoeliedig wrth ei weiueau wrth drin pethau mor syehlyd a ffigyrau rhoddai ysbrydiaeth mewn llythyrnodau cai gymeradwyaeth wrth son am dnll ar gwrw gallai godi brwdfrydedd yn ei Yv randawyr i'w bwynt eithaf wrth areithio o flien gweithwyr llestri priddion neu rai yn gweithio mewn lie y gwneir jam ond gwnai y cyfan trwy wisgo ei syniadau a newydd-deb a thrafod ei desiyn gyda phwysigrwydd a chyd- wybodolrwydd, ac nid eu eyflwyno yn gymysg ag ystoriau chwerthinllyd, dichwaeth, neu ddywediadau digrifol i dynu sylw. Pan y byddai, brydiau ereill, yn cymeryd i fyny agweddau moesol rhyw gwestiwn, yr oedd yn anorchfygol, fel gwynt nerthol yn ysgubo pobbeth o'i flaen neu, yn dadleu achos y gorthrymedig ac yn dynoethi y gorthrymydd, byddai ei lygaid yn melltenu, a'i lais yn daran- an nes peri orseddam rhai o deyrn unbenaethol y ddaear siglo, os nid myn'd yn chwilfriw. Ond nid rhywbeth ffugiol oedd hyny, nid arddangos- iad o allu areithyddol-yr oedd yr areithiwr mwyaf hyawdl ei oes; yr oedd yma fwy: yr oedd yn ymaByd yn mhob cwestiwn a'i holl enaid ac a'i holl nerth, ac yr oedd ei galon yn argiaffedig ar bob gair ddyferai dros ei wefus- au. Dyma wnaeth Mr Gladstone yn fawr ac yn boblagaidd, ae i'w enw fod yn air teuluaidd trwy holl wledydd cred.
Y CYNTAF I GYDNABOD CYMRU.
Y CYNTAF I GYDNABOD CYMRU. Ond heblaw bod yn boblogaidd, yr oedd enw Mr Gladstone yn anwyl yn Nghymru. Nid oedd un rhanbarth o'r Deyrnas Gyfunol yn fwy diolchgar na Chymrn am y diwygiadau oedd wedi ddwyn oddiamgylch ac nid oedd yn ol yn ei hedmygedd o'i dalentan dysglaer; ond nid dyna oedd yn gwneud ei enw yn anwyl gan ein cenedl, ac yn cyfrif fod ganddo y fath ddylanwad ami. Nid ychwaith am ei fod yn Rhyddfrydwr, a'i fod wedi Dadgysylltu Eglwys yr Iwerddon nac am ei fod wedi priodi Cym- raes, un o hen dealu urddasol Glyn] iifon-M-iss Glyn-trwy yr hon y daeth i feddiant o Gastell Hawarden-ei gartref a garai mor fawr, ac y mynodd ddod iddo i farw. Yr oedd y rheewm yn ddyfnach na hyny—yr oedd wedi taro ar dant tyneraf ein cenedl. Mr Gladstone oedd y gwleidyddwr a'r pritweinidog cyntaf erioed i gydnabod bodolaeth cenedl y Cymry: bod ganddi hawl i driniaeth a deddfwriaeth wahan- ol: ei bod yn meddu iaith a llenyddiaeth fyw bol ei Hymneillduaeth yn ffaith, a bod yn rhaid cymeryd y pethau hyny i ystyriaeth yn mhob deddfwriaeth yn nglyn a Chymru. Dyna wnaeth Mr Gladstone yn arwr i'r Cymro, yn gymwynaswr yn ystyr uchaf y pair; a chreodd barn ae ymddygiad gwr o'i safle a'i ddylanwad ef—un o brif wleidyddwyr y byd—gyfnod newydd yn ein hanes fflachiodd gobaith i ganol y tywyllwch caddugawl; torodd gwawr ar ein cenedl, credodd fod' ganddi hawl i fyw a dadblygu fel hyhi ei hunan i siarad yn y Senedd ac allan o honi o safle Gymreig llau- wyd hi a ffydd yn ei dyfodol, ac y mae yn ym- daith heddyw yn orfoleddua o fuddugoliaeth i fuddugoliaeth. Yn wir, yr oedd Mr Gladstone yn gyffelyb i Gymru i'r hyn ydoedd yr hen broffwyd Hebreig hwnw gynt i Israel pan yn proffwydo yn nghanol dyffiryn yn ilawn o esgyrn sychion, a gallasai ddweyd gyda hwnw, Proffwydais fel y'm gorchymynasid, a'r anadl a ddoeth ynddynt, a buont fyw, a chyfodasant ar eu traed yn llu mawr iawn.' Dyna'r gwir reswm am ei boblogrwydd—edrychia arno fel ei gwaredydd—ei Moses—o gaethiwed y pridd- feini i fwynhau 11awn freintiau dinasyddion gwlad rydd. Yr oedd yr ymlyniad wrtho, y cariad ato, yn gwreiddio'n ddyfnach nac mewn cysylltiadau plaid na sect—sef yn ffynonhell ein bodolaeth fel pobl. Higlwyswr o'r Eglwys- wyr oedd Mr Wlad stone cenedl o Ymneilldu- wyr ydi Cymry yr oedd yr hen wron' yn uchel-Eglwyswr yn ei syniadau crefyddol, tra' mae'r Cymru yn hynod am eu hymlyniad wrth! y syniadau efengylaidd a Phiwritanaidd, er's' mwy na 30 mlynedd. Dadgysylltiad yr Eglwysl yn Nghymru sydd wedi bod y prif bwnc 0: tiaen y wlad, ond fe fu Mr Gladstone yn fnd: am chwarter canrif ar y cwestiwn yn wir, nidi ymaflodd yn y pwnc erioed yn ei ddifrifwch1 arferol, eto, efe oedd y dyn mwyaf poblogaidd yn Nghymru, yr oedd y genedl at ei alwad, a, hyny o herwydd ei gymwynasau cenedlaeth- ol
GWNEUD CYFIaWDER A NI.
GWNEUD CYFIaWDER A NI. Pa fodd y daeth i deimlo y iath dyddordeb yn Nghymru, ac y cenedlwyd ynddo y fath gyi-j ymdeimlad at ein cenedl, y mae yn anhawdd; penderfynu, Gwir mai Cymraes 'lan loew, yw Mrs Gladstone, a'i fod yntau wedi ei eni a'i fagu ar lanau y Mersey, ac y gallai weled Cymru o draw bob aydd o'i fywyd, a bo fagu ar lanau y Mersey, ac y gallai weled Cymru o draw bob dydd o'i fywyd, a bo >¥ geneth o Gymraes wedi bod yn edyych ar ei ol pan yn blentyn, ac ymhyfrydai mewn adrodd fel y byddai hono yn dweyd hanes brwydr Waterloo wrtho, ac fel yr oedd Syr Watcyn wedi all- NtNiywaw < ilwyr i ysib" a'r hen Bonni.' Ond yr oedd oi wybodaeth o Gymiu'n llawer eangach na dim a all gael trwy y ffyrdd cyffredin hyn, ac nis gellir cyfrif am ei gymwynasaa i ui ond ya ngwyaeb y ffaith- ffaith fawr ei fywyd-ei fod wedi cymeryd gwleidyddiaeth yn fater cydwybod, a'ifod wedi ymgydaabyddu ae safariKo hanes frmrs er mwyn gwneud cyfiawnder a hi, a gwnaeth hyny hyd eitbaf ei allu a'i wybodaeth. Symud- odd lawer o'r rbwystrau oedd yn ein gosod o dan anfantais wrth gyitacUu a'r Sais, a gwran- dawodd ar tin Hue fwy nag unwaith i roddi sylw neillduol f n gwlad oedd wedi gyfenwi yn! 4 Gallant Little Wale# j
EIN eQiMiMr mrnmmo* I
EIN eQiMiMr mrnmmo* I Fn o'r anfanteision mwyaf i'n cenedl i ddod yn gref ac o ddybunwad, yn 01 barn ei chym wynaswyr puraf a mwyaf llygadog,' oedd y ffaith nad oedd genym Brifysgol a Cholegau Cenedlaethol i fod yn ganolbwynt ein cenedl- aetholdeb, ac i godi saton addysg y wlad. Bo llawer o ysyrilwin a utattd a thycadieddn ar y cwestiwn cyn geni y rhan fwyaf o honotn. Yn Iy diwedd, cychwynwydtrwy brynu Gweetdy y! Castell, Aberystwyth mentrwyd agor Col'egj Cenedlaethol yno heb na gwaddol na chymorthj oddiwrth y Llywodraeta. Canlrawyd hyny! gan y fath kvyddiart fel y gwaddolwyd ef, ac] yr spwyntiwyd y Ddirprwya^th Addysg gan Weinyddiaeth Mr Gladstone. Gwnaeth hono waith mawr, fel y cofier, o dan lywyddiaeth yj diweddar Arglwydd Aberdar, a'r diwedd fu codi? dau goleg arall—un yn Nghaerdydd a'r Hall ynj Mangor—ac er i'r Dirprwyaetn awgrymu fodj dau yn ddigon. yr oedd y teimlad mor angerdd-( ol yn erbyn troi Coleg Aberystwyth yn ddim" amgenach na'r hyn y sefydlwyd ef mor gryf,! |fel na adawyd reo hono yn ddigymorth, a' chredaf mai da oedd fod Mr Gladstone wrth yS llyw y pryd hwnw—gwr oedd yn gwybodf rhywbeth am hanes ein gwlad, ac jfti cydym-i deimlo a ni yn ein hymdrech i'w chodi yn eiS hoi' i'w hen safle. fel un o genedloedd dysged-f licaf Ewrop Wedi y gydnabyddiath hon i'n? fcolegau gan y Llywodraeth, nis gallai unrhywt Weinyddiaeth yn y dyfodol wrthod cwblhau yrl adeiladwaith trwy sefydlu Prifysgol i Gymru.I Gwnaed hyny, ac yr ydym yn dra sicr y| cofir yn hir am y aeremoni fu yn Aberyst- <wyth yn Mehefiu, 1893, ar sefydlisd Tywysog| [Cymru yn Ganghellydd, a phryd y rhoddwydj [urddau cyntaf y Brifygg^l ar JUr Gladstone af dan neu dri ereill. Yr oedd y derbyniad a gafodd y pryd hwnw yn Nghanolbarth Cymru yn un mor wirioneddol, fel y mae'» anmhosibl ei ddesgrifio-rbaid oedd ei weled i allu ei sylweddoii; er fod y Tywysog yn bresenol, Gladstone oedd arwr y dydd, a broa nad oedd y ;llongytarchiadau a roddid Pr tenia Breninol yn 'caeleu boddi gan y bloeddiadau a gai'r Hen iWron' yn mhob cyfeiriad. Ac aid oedd hyn| ond cydnabyddiaetii i'r hyn a wnaeth i gaelf oddiamgylch yr hyn a ddathlid y dwthwni hwnw. I
TALU GWAROGAETH I YMNEILLDU-ABTK.
TALU GWAROGAETH I YMNEILLDU- ABTK. Fel yr oedd Ymneilldaaeth yn myned ar gynydcl mewn rhifedi a dylanwad a chyfoeth, yr oedd y teimlad yn oyayddn fed yr Eglwys iSefydledig ya cael gormod • ffafraa ar draul |anwyl»ydau yr Ymneilldu wyr, yn neillduol gyda golwg ar gladdu yn y mynwentydd plwyfol. Hawlient y dylent gael claddu pob [person y dewiso eu teulnoedd hyny yn ol eu ffurf eu hunain a chan eu gweinidogion eu unain. Ysgrifenwyd a siaradwyd liawer ar y ipryd, ond ni ddaeth dim o hyny hyd adeg claddedigaeth y Parch Henry Rees. Ym ol dymuniad ei ferch—Mrs Richard Daries—fe jgladdwyd ef yn mynwent Eglwys Llandysilio- gogo, ger Pont Menai, ac yn ngolwgpalas y fdiweddar Arglwydd Raglaw Sir Fon. Yr oedd prif ddynion pob enwad yn breaenol i dalu y jgymwynas olaf i'r seraph-bregethwr hwnw; jdysgwyliai y dorf fawr oedd yn bresenol am (ychydig eiriau oddiwrth rai o honynt, ond gomeddodd y ciwrad roddi caniatad i neb jadweyd na gwneud dim ond efe ei hunan. Cynhyrfodd hyny y wlad drwyddi; dygodd y [diweddar Syr G Osborne Morgan r'esur o flaen [Ty y Cyffredin; cafodd gefnogaeth Mr Glad- stone, a daeth y Mesur yn gyfraith. Yr oedd byny yn gydnabyddiaeth-yn gyntaf, mi gredaf o fodolaeth a hawliau Ymneillduwyr Cymru, •a'u bod yn allu nad ellid ei anwybyddu yn y Wlad.
IAPWYNTIO CYMRO YN ESGOB.
APWYNTIO CYMRO YN ESGOB. Nid oedd trwy hyny yn profi ei fod yn ddibris o hawliau yr Eglwys nac yn sarhau y gwaith oedd yn wneud a phan ddaeth yr amser fe jfldangesodd ei fod yn deall lie yr oedd ei gwen- |did yn well na'r un gwladweinydd fu o'i flaen, a bu un weithred o'i eiddo yn toddion adfyw- iad a diwygiad yn yr I Hen Fam.' Edrychai jPrifweinidogion Prydain Fawr ar yr Eglwys yn Nghymrn fel rhan o Eglwys Loegr, ac nad oedd un angenrheidrwydd am arfer moddion gwahanol wrth apwyntio esgobion a deoniaid a chlerigwyr hefyd, o ran hyny, i'r rhanbarth hon o'r deyrnas mwy na rbyJV ran arall o'r wlad, ac nad oedd dim yn eisieu ond bod dyn mewn urddau eglwysig ac yn allnog i siarad Saesneg. Ysywaeth yr oedd llawer o urddasolion yr Eglwys yn Nghymru yn credu'r un fath a'r bendefigaeth bron yn ddieithriad yn eu cefnogi. ;Ni ddaeth i'w meddyliau erioed y fath nerth a dylanwad sydd gan iaith, a bod yr Eglwys yn cael ei hamdaifadu o hono, ac o heiwydd hyny, yn cael ei thlodi. Ond pan ddaeth swydd esgob yn wag yn Llanelwy, wele Mr Gladstone yn anfon yno i'w Ilenwi Gymro o ran iaith a theimlad—un wedi ei eni ar fronau Cymru-y Parch Joshua Hughes, ficer Llanymddyfn. Dyrna'r weithred fwyaf cyfeillgar a wnaed a'r Eglwys yn Nghymru er's cenedlaethau, ac y mae pob Prifweinidog wedi dilyn ei esiampl, fel r wae genym erbyn hyn bedwar esgob o fysg ein cenedl ein hunain.
CHWAREU TEG I'N HIAIT R.
CHWAREU TEG I'N HIAIT R. Rhoddedd Mr Gladstone gydnabyddiaeth arall i'n hiaith. Flynyddau lawer yn ol, fe greodd cyhoeddiadau un o farnwyr y llysoedd pirol-tiomer.shaiia Cox wrth ei enw-yn erbyn ein geirwiredd fel cenedl ddigllonedd eyffredinol trwy y wlad, am y beruid mai anallu y barnwr t ddeall iaith y bobl oedd yn ei arwain i gym- aint cyfeiliornad ag i ddweyd ar g'oedd y llysj wrth dystion yn ami eu bod yn tyngu anudon. Pygwyd y mater gerbron y Senedd mewn ffurf 1 |o benderfyniad yn datgan yr angenrheidrwyddl am i farnwyr y Llysoedd Sirol yn Nghymru foda lyn deall Cymraeg, Cafodd gefnogaeth Mrl Gladstone, am nad oedd ond cyfiawnder s'r" werin, a gwell mantais i Wciayduu y gynaithi yn deg. I
DBDDF CATJ Y TAFARNAU AR Y…
DBDDF CATJ Y TAFARNAU AR Y SUL. I Gwrandawodd ar lais Cymru a'i hawl i gael ideddfwriaeth wahanol i Loegr yn Neddf Cau y| [Tafarnau ar y Sabbath a pha beth hynag ywl effeithiau y gyfraith hono mewn trefi mawrion! cymysg o wahatiol genadloedd, y mae wedi bodj 0 fendith annhraethol i Gy,mru'n gyffredinol. [Un cajagymeriad a wnaed, sef gadael Sir Fyn- wy—rhan o Gymru mor wirioneddol a Sir For-j Iganwg a Sir Fon—allan o'r Mesur, ac ni bydd: [yn gyflawn heb estyn gweithrediad y gyfraith i'r sir hono. Cydsyniodd i apwyntio y D iir- jprwyaeth Dirol, ac er nad oes dim hyd ymal .w [wedi ei wneud o'r awg^-ymiadau a daflwyd allan,| y mae'n sicr o wneud i dirfeddianwyr Cymru^ gymeryd mwy o ddyddordeb yn eu deiliaid, acj ddod i'w deall yn well trwy gymdeithasu as1* [iarad a hwy yn bersonol, yn lie gadael y cwbl J i'w goruchwylwyr. Y mae adroddiad y Ddir-j prwyaeth hefyd yn llawn o bethau dyddorol rl pob Cymro llengar, am y teifl llawer o oleuni] jar hanes ac arfenon a chyflwr y wlad yn y gan-I if hon. Dichon y dadleua rhai nad oedd angen peddf Cau y Tafarnau ar y Sabbath na'r Ddir-1 prwyaeth Dirol, ond y maent o bwyrigrwydd' ^neillduol i Gymru pe'n ddim amgen na chydna-! ibyddiaeth o'n bodolaeth fel cenedl wahan- laethol.
IADDYSG GANOLRADDOL A'R EISTEDDFOD.
I ADDYSG GANOLRADDOL A'R EIS- TEDDFOD. Rhoddodd ei gefnogaeth a'i ddylanwad o .blaid ein cyfundrefn o Addysg Ganolraddol, ac^ Eiaid oedd neb yn ymffrostic mwy fod genym yn" Nghymru y gyfundrefu berffeithiaf yn y byd^ nac yn llawenhau mwy fod dyfodol mor ddys-j [glaer o flaen ein plant. Nid oedd ar ol yn ei gan- [moliaeth i'r hen sefydliad,yrEi8teddfod—rhodd- [ai bob cefnogaeth iddi, a bu yn bresenol mewn lamryw. Y mae un o'i ddywediadau yn Eie- steddfod y Wyddgrng—os nad wyf yn camgofio t—wedi myned braidd yn ddiareb. sef mai wnfytyn oedd y dyn hwnw nad oedd yn caru ac ^n parchu ben bethau. Yr oedd henaflaeth ac amcan yr Eisteddfod wrth fodd ei g&lon, a bu ei gefnogaeth ef rai degau o flynyddau'n ol yn fSymbyliad i fawrion ereill ddod yn noddwyr, ac I roddi eu presenoldeb yn y cyfarfodydd.
GLADSTONE YNTE CHAMBERLAIN?
GLADSTONE YNTE CHAMBERLAIN? Fe fu amser unwaitb-rhyw bymtbeg mlyn- !d yn ol—pan yr oedd rhai yn proffwydo y pddai poblogrwydd Mr Joseph Chamberlain a sicr o gymylu a gyru Mr Gladstonei'r cysgod i Nghymru. Yr oedd y gwleidyddwr ieaanc Birminghatn yn Ddatgysylltwr a Dadwaddel- r i'r earn; siaradai'n ddiamwys ar y mater ■ oedd o'r un farn ag Ymneillduwyr Cymru ar prestiwn addysg, a datganai'n ddigamsyniol i ddylid rhoddi arian o bwrs y wlad i gynal igolion enwadol; yr oedd yn barod i fyned t GLADSTONE YNTE CHAMBERLAIN? n belled, os nid yn bellach, a'r Rhyddfrydwr wyaf eitbafol am ddiwygiadau, ac nid oedd flew ar ei dafod pan yn dynoethi gorthrwm yn |mhob ffurf o hono. Do, fe ddaeth Mr Cham- gberlain yn boblogaidd yn ein gwlad-tyrai y t miloedd bellderoedd o ffordd i'w wrandiio; |rhoddid derbyniad croesawgar i'w syniadau Fgwleidyddol; edmygid ei ddewrder a'i allu > areitbyddol; byddai y gymeradwyaeth yn r fyddarol; byddai enwi Chamberlain yn ddigon I i yru unrhyw gwrdd gwleidyddol ar dan, ae [ ymddangosai fel yn well cynrychiolydd o syn- liadau y mwyafrif mawr o gorff etbolwvr f'Cymru. Ond fe aeth 3m ymrauiad rhwng Mr [Chamberlain a Mr Gladstone ar fesur Ymreol- faeth i'r Iwerddon ffurfiodd y gwr o Birming ham ac Ardalydd Hartirgton (y pryd hyny) ac ^ereill o Ryddfrydwyr, blaid eu hunaiu o dan yr genw Undebwyr.' Pa ochr y troai Cymru oedd rgwestiwn dyrys, anhawdd ei benderfynu. Daeth rhai a ystyrid yn wyr llygadog, yn ^gwybod hanes Cymru, i'r penderfyniad ar un-1 "waith mai o ochr Chamberlain y byddai'n sicr o fyn'd: datganasant hyny ar g'oedd, gan gym- I waith mai o ochr Chamberlain y byddai'n sicr o i fyn'd datganasant hyny ar g'oedd, gan gym- |eryd arnynt eu bod hwythau hefyd o'r un farn fa'r Undebwyr, ac y mae rhai heddyw yn gofidio |iyn herwydd hyny, am fod eu hunig obaith am ^aei A.S. ar ol eu henwau wedi ei chwalu am! Yr oeJd yn frwydr boeth daeth ymgeis-] wyr Undebol i dreio eu ffavkd yu mbob c-thol ?-aeth ond ni chollodd plaid Mr Gladstone gymaint ag un sedd yn Nghymru, tra y taflwyd aallan wr mor boblogaidd a haelionus a'r di- fweddar Mr David E a vies o Landiaam, am ei |fod wedi troi o blaid Mr Chamberlain—enw -erbyn hyn a ddirmygid o herwydd ei anwadal- [ych a'i anffyddlendeb, fel y tybid, i'w blaid, ad Dyn neillduol i'w harweinydd. Yr oedd Cymru' twedi rhoddi ei ffydd yn Gladstone; credai ei! f 'fod yu gweithredu yn gydwybodol, ac nid oedd neb na dim a fedrai fyned rhynddynt.
DYN Y BOBL.
DYN Y BOBL. Croesawid Mr Gladstone yn mhobman gan y miloedd, a thyrai y wlad ar ei ol i'w glywed yn siarad; ond fel yr arferai ddweyd ei hunan, 'doedd y brwdfrydedd yn unman i'w gyffelybu a'r hyn a dderbyniai yn Nghymru. Gadawai tugratf arno, &m ei fod yn gorfod credu fod y cyfan yn dod o'r galon, ac fellv yr oedd—colon y genedl oedd yn curo ac yn rhoddi amlygiad o hyny mewn banllefaa gorfoleddus yn mhres- noldob yr Hen Wron.' Dyna'r lie a'r pryd y gwelwyd mwyaf o bobl yn nghyd yn Nghymru I-Ile y byddai Mr Gladstone yn siarad. Cymer- er ei ymweliad ag Abertawe a Chaerdyddryw ddeuddeg mlynedd yn ol, neu ei ymweliad a'r LGogledd yn ddiweddaraoh, ac ag Aberystwyth [ar agoriad y Brifysgol—dyna'r pryd y gwelwyd |mwyaf o bobl yn y trefi hyny erioed. Nid yn [unig yr oedd y bobl yn derbyn rhyw ysbryd- jiaeth oddiwrth ef, ond yr oedd yntau megys yn feael ei ysbrydoli gan en banllefau hwythau, ac fy mae y golygfeydd hyny wedi gadael argraff Lanaileadwy ar feddyliau pawb a'u gwelodd. Pan ddaeth Mr Gladstone gartref i Gastell-
i GLADSTONE A'R BEIBL. I
i GLADSTONE A'R BEIBL. I K Yr oedd Mr Gladstone wedi bod yn ddarllen-I ywr ac ejfrydydd a chredwr mawr yn y Beibli [trwyei oes; ac y mae y dystiolaeth hon o'il Leiddo ar ei wely a'ngeu, a'i goron ar ei ben, a'i] 'gymeriad yn ddilycnwin, yn un o bwysigrwydd mawr o blaid ei Ddwyfoldeb. Flynyddau lawer ryn ol. arferai fyned yn fynych iawn i heol [dlodaidd yn Llunden, ac un heb fod a'r cymer-' tiad goreu i'r rhai oedd yn byw ynddi; daeth Irhywrai i sylwi ar hyny, a daeth y ffaith yn Pdestyn siarad. O'r diwedd, penderfynodd un o twyr y wasg ei wylio, ac un noson, gwelai ef yn |eyfeirio ei gamrau i fyny'r heol, ac yn myn'd i sdy neillduol, ac yn dod allan o hono wedi bod no eneyd o amser. Aeth y gohebydd i mewn, gan gredu'n sicr y byddai'n alluog i wneud rhyw ddadleniadau difrifol o barth cymeriad Mr Gladstone. Erbyn myned i'r ty, hen wr a Lhen wraig oedd yr unig rai a drigent yno, a [gofynodd iddynt beth oedd Mr Gladstone ynl rwneud yno. 4 O,' meddai un o honynt, darllen! Fy BeibI a gweddio i ni yr oedd y mae'n dod] |yma'n ami i wneud hyny, ac yr ydym yn falchi ^o'igwmni.' Dyna gymeriad y dyn—ie, Prif-1 T.ver-p 'og Prydain Fawr yn myned i ddarllen a: gweddio' i hen gwpl tlodion'yn byw yn un o| ^strydoedd butraf y Brifddinas, a wyr neb faint. re> ddaioni oedd yn wneud yn y cyfeiriad hwnw j Syn adystaw bach heb yn wybod i neb, ac nid] roedd yn syndod ei fod ar derfyn ei daith ynj bteimlo'n berffaith ddyogel ar 4 Graig yr] [Oesoedd.' I
I WEDI MYN'D. !
I WEDI MYN'D. S Ond y mae ynta—y mawr, y dysgedig, a'r^ b yawdl William Ewart Gladstolle-y cyfaill: fvcyntaf erioed a gafodd Cymru yn y cylch nesaf ^i mewn olys Prydain Fawr—wedi croesi dros-j odd i wlad ag sy'n cael ei llywodiaethu gan r deddfau moesol pnr yr ymhyfrydai son ac am danynt, ond nid cyn idd# Cymru wedi jrmddyrchafn mewn moeaan, dysg, a chrefydd, a pha mor uchel kynag y dnnga, P» mor eang bynag fyddo ei dylanwad fv-Sn °^f mor gyffredinol bynag fyddo el^ ^hlod a 1 henw wedi teithio, na ato Duw iddi byth anghofio'r enw 4 Gladstone,' ™* dangos un dilrisdod i'r fan y gorwedd ei wedd- HUon.
MARW FEL ARWR.
MARW FEL ARWR. Hawarden, ychydig wythnosau yn ol, ni cheis- iWYd celu y ffaith mai dod adref i farw yr oedd. |Yr oedd afiechyd marwol wedi ymaflyd ynddo, fac nis gallasai, yn ol cwrs natur, fyw yn hir. [Er ei boa yn amseroedd terfysglyd ar y pryd— bhyfeloedd a son am ryfeloedd yn llenwi y rpapyrau—nid annghofiodd y wlad Mr Glad- Lstone; gwyliodd wrth erchwyn ei wely yn [ofalus am wythnosau, a'r cwestiwn cyntaf a ,papyrau-nid annghofiodd y wlad Mr Glad- Lstone; gwyliodd wrth erchwyn ei wely yn [ofalus am wythnosau, a'r cwestiwn cyntaf a [ofynai pawb bob boreu ydoedd, Pa fodd y mae wr Hen Wron heddyw?' Dyoddefodd gryn [lawer o boen, ond yn berffaith dawel—ie, hoddodd ei arfau i lawr, ac ymddiosgodd o'i holl wisgoedd milwrol gyda'r gwroldeb hwnw nad allai neb ond Cristion wneud—dan ganu'n [orfoleddus. Mewn atebiad i'r lluaws llythyrau [a brysnegesan a ddylifent yn ddyddiol o bob [rhanbarth o'r byd, nid oedd gan ei deulu ddim ji'w ddweyd ond ei fod yn teimlo yn berffaith' iddedwydd a dyogel, am fod ei draed ar 4 Graig [yr Oesoedd.' Dyma bregeth i'r byd—i'r anys- tyriol a'r anffyddiwr-oddiwrtb un o ysgolheig- on penaf y byd prit feddyliwr y ganrif; dyn all; yr oedd ei gyrhaeddiadau yn syndod i bawb wnw yn ei eiriau olaf a difrifolaf yn datgan [ei ffydd yn nhrefn ddatguddiedig yr 4 Hen yTr,' ac yn credu ei fod yn ddyogel am fod ei draed ar Graig yr Oesoedd.' Dylai hyn argy- thoeddi pob amheuwr, a rhoi taw bythol ar 'grechwen y cellweirwr. Ysgrifenai Mr George LKussell at gyfaiil y dydd o'r blaen pan oedd ewydd d o Gastell Hawarden, ac wrth Eddesgrifio sefyllfa meddwl Mr Gladstone, dy- [wedai, 4 Y mae'n beiffaith heddweh—yn gip- [olwg ar Baradwys trwy y drws cil-agored.' Yr Joedd ei ystafell wely wedi troi yn gysegr feancteiddiolaf, a holl amgylcboadd ei balas yn [fynydd Duw. A bu am wythnosau felly—yn mwy lawer nag y meddyliasai neb y gallasai Ohenafgwr o'i oedran ef ddal. I beth, tybed ? |Yr oedd wedi ffarwelio a phawb a phobpeth [wedi gwaeddi, 4 Dy ewyllys Di a wneler :f dys- [gwyliai'n bryderus am alwad y Meistr, a'i gydwybod yn dawel ei fod wedi cyflawni ei ddy- [ledswydd tuag at ei Dduw, a thraddodi ei rgenadwri at ddynion. Ond tra yr oedd telly, wedi codi'r angorion, a'i lestr yn Ilawn hwyliaa yn barod i gychwyn allan o'r porthladd, a'r byd gwareiddiedig ar y lan yn ei wylio ac yn ffar- |jwelio ag ef mewn dagrau, bu ei lestr yn oedi [encyd cyn croesi'r bau i'r cefnfor mawr; nid o £ >fn nac am nad oedd pobpeth yn barod—na, yj pBrenin Mawr oedd yn ei gadw yno yn dyst byw S efengyl ei Fab, a bod yr hen wirioneddan yn [dal yn 4 ymchwydd y don;' ac felly y bu Mr Gladstone yn tystiolaethu ac yn pregethu i'r byd am wythnosau. Ond o'r diwedd, fe ddat- ■odwyd y ddolen oedd yn ei ddal, a hwyliodd ei 'lestr yn ogoneddus i'r cefnfor mawr—i dy ei Dad. I
Advertising
ALLTDDIICH Y GELYN. GWNEWCH EICH CORFF YN Amddiffynfa yn erbyn Afiechyd. |j^UGHES's(f I BLOOD/ UL Spills JLP I Y MAE I HUGHES'S Blood Pills. Yn brashati a Phuro y Gwaed, yn cryfhau a fBheoleileiddio yr Istymog yn gosod yt Afa mewn cywair a chyflwr i weithio. Yn cynhyrfu iachusol weithrediad yr Arenau, yn cadarnhau y Nerves, yn cymhell llifiadP iacbnsol o'r Bile, yn clirio y croen o bob nam, yn Rheoleiddio y Coluddion, ac yn I rhoddi blodaa iechyd i'r Gruddiau. | Y MAE Hughes's BLOOD PillsI Ya atal a iachau y Scurvey, Croen Dor- iada.u, Cornwydon, Eczema, Scrofula, Ir- ysepelas, Y Blast, Poen Pen, Afu Drwg, Bhwymedd, Gwendid Nerves, Blinder Ymenyddol, Ieelder Ysbryd, Y Piles, Cwsg-lethiant, Anhwyldeb yr Ar- enau, Gwynegon,Di- ffyg Traul (Indi- gestion Biliousness, Cefn Boen. I Sylwch ar y Trade Mark hwn, sef .d- -.dMOMI, Llun AR BOB lqz,p I I Calon BLWCH. Heb hwn twyll ydyw. Y mae y Pills hyn yn Gyfaddas ac Aa- mhrisiadwy i Wyr a Gwragedd, Meibion a Merched. tS3* Y maent yn Iachau ar ol i bob pe arall fethu. Heb Oedi danfonwch am Flwch o HUGHES'S BloodPills Gwerthir hwyn gan bob Chemist a Gwerthwr Patent Medicines am 1s. lei., 2s. 9c., 4s. 6ch., neu danfoner eu gwerth mewn Stamps neu P.O. i'r Gwneutburwr-JACOB HUGHES, Manufacturing Chemist, Penarth, Cardiff. Ar werth yn America gan it. D. WILLIAMS, Chemist, Plymouth, Penn. GOMER'S BALM! ELI AT BOB CLWYF D.I.M A iacha Glwyfau ar yTraed, KOIDBl S Saim Clnniau, Pen, Gwddf, Eris- ——————————— ipelas, Manau Llidiog, a D1- groeaedd, Cornwydon Crawnllyd. n J. Dn|m A iacha Bronau a Pen Bronaa bomer S DoUin Dolurus, Piles, Traed Chwys- edig, Toriadau allan, Crack yn Mhenau a Gwysebau Plant, Lygriadau aLloeg- iadau yn mhob rhan o'r CorfE. CnmArV Dnlm A iaclia Dwylaw Toriado!. uUlflCr S 09.' Ml Llygaid ac AmrantauDolurus, ———————————— Orafu, Scurvy. Gwynegon, Cymalan i'o?*nus, Chwyddiadau, Tarwden, Mai- aethan, &c. Y map GOMER'S BALM yn hynud effeithi-ol at pob math o Glefydau allanol y Corff,-Rho(Ider prawf arno. Ar werth gan bob Chemist a gwerthwyr Patent Medicine, amis, lie y blwch, nea dan toner er werth mewhStamps, at y darganfyddwr— JACOB HUGHES, Manufacturing Chemist. PENARTH, CARDIFF.