Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
5 articles on this Page
OWAI ?T ap GRUFFYDD
OWAI ?T ap GRUFFYDD PENOD in. Yn gymhwys am 11 o'r gloch y nes cychwynodd Owain ap Gruflydd oT eastell, ac a ddechreuodd ddisgyn trwy fynedf a gi-eigiog, yr hon, ar yr ochi ddwyreiuiol, a. droelia drwy un o'r manan y mwyaf rkaraantus yn Nghymru, i lawr i ddyffryn Nant Frangon. Yr oedd y nos yn m dywell abygyth- iol. Yr oedd yr awyrgylch yn llawn o gymylau duon a thrwchus, ac anaml yr oedd y Ueuad yn ganfyddadwy. Mewn gwirkmedd, yr oedd pob arwyddion o ystorm o -fellt a tharanau, ac o'r braidd y calid neb i fyned trwy y fath le unig a chyffrous ar y fath noson, ac ar y fath nages. Codai y tarth o'r gwaelodion islaw; ac yn ami ymddangosai yn codi fel ar ffurf rhyw fod aflun neu ddrychiolaeth, yr hwn a chfrenvchai breswylio yn mhlith creigiau meirwon ac ysgythrog a dystawrwydd pruddglwyfus. Ond yn mlaen yr oedd Tywysog Cymru yn myned gyda chamrau diysgog a chalon ddigyffro. Ar ei fraich aswy yr oedd tarian fechan, ac yn rhwymedig wrth ei wregys ar yr ofthr aswy yr oedd math o, gleddyf bychan, ac hefyd fidog, a chorn. Edrychai yn wawdus, fel ei dadau, ar bobpeth a wisgid i amddiffyn y pen a'r fynwes. Yn fuan gwelodd Owain yn y peltder odditano Lyn Ogwen, ac yn fuan yr oadd yn ymyl ac yn nghanol ereigiau aflun yn y fynedfa sydd yn arwain tua Llyn Idwal. Pan yn y lie dychrynllyd hwn, fflach- iodd mellten i'w lygaid, yr hon a gan- Iynwyd gan damn drystfawr uwch ei ben, nes yr oedd yr holl'oror creigiog yn crynu. Safodd ein gwron am foment fel wedi ei syfrdanu, ac a edrychodd o'i amgyfch ya synedig, ac fel yr oedd yn gwneud hyny, daeth swa dyeithr i w glustiau:— Y fath olygfa am weithredo waedl" Neidiodd cleddyf Owain o'i wain mewn moment, a throdd yn gyflym, fel ag i wynebu v llefarydd. Ar yr un foment daeth ail fflachiad o felltan. yr hon a ddatguddiodd iddo berson Idwal y Culeborn. Yr oedd y preswylydd mynyddig yn sefyll mewn congl, a'ifreichiau yn bleth- edig, a'i lygaid melltenog yn edrych yn ddiysgog ar ein gwron, yr hwn a deimlai fel pe byddent yn ei ysu yn fyw. Beth yr ydwyt yn ei feddwl," ebe y tywysog, wrth y geiriau rhyfedd hyn? Os ydwyf wedi syrthio i afael cynllwyn- iad, cymeraf fy llw na fydd i mi syrthio yn ysglyfaeth hawdd." Safodd a'i gefn yn erbyn craig, ac edrychodc^yn ymchwilgar o'i gwmpas, canys yr oedd y lleuad ar fyned dra- chein o dan gwmwl caddugawl. J'Nac ofna fi, dywysog," ebe Idwal, ond canlyna." Chwarddodd Owain yn wawdlyd- Nid ydwyf yn ofni," ebe efa, ac nid yw yn dy allu di i yru braw i galon OwaiQ." "Yna canlyna," ebe Idwal, "a rho ymaith bob drwgdybiaeth, canys dy gyfaill ydwyf." Ond i ba le yr arweini fi t" ebe Owain. I Gegin y Gwr Drwg I" atebodd ei arweinydd rhyfedd. Arwain yn mlaen, ond gochel frad- ychwaith," ebe Owain yn wrol; canys os ydwyt yn fy nhwyllo mown unrhyw ffordd, cai. fod min fy nghleddyf mor gyflym a marwol a mellten." Gyda y rhybudd hwn ar ei wefusau, cyflymodd y tywysog ieuanc i fyny ar ol ei arweinydd dyeithr, a'i gleddyf yn ei law ddehau, a'i darian ar ei fraich aswy. O'r diwedd cyrhaeddasant y lie dwfn, tywyll, a enwid y Graig Ddu, ond a- adnabyddid yn fynych wrth yr enw Cegin y Gwr Drwg. I mewn i'r He unig hwn yr aeth y naill a'r llall. Aeth Idwal rhagddo, a gwnaeth Owain ddefnydd da o'i lygaid yn mhob cyfeir- iad. Methodd, mqdd bynag, a gweled dim yn debyg i elynion cuddiedig, y rhai y tybiai a allent fod yn llechu yn y ty- wyllwch yno. 0 bob ochr iddo yr oedd muriau o graig dywell, ac uwch ei ben gwelai y ffurfafen yn agored. Tra yn araf ddisgyn ar ol ei arweinydd, daeth fflachiad melltenol arall, nes goleuo am eiliad yr ogof dywell yr oedd ynddi. Drachefn yr ysgydwodd y ereigiau oesol o'i amgylch gan nerth y daran. "Owain ap Gruffydd t" ebe Idwal Cttfeborn; "yr wyt wedi ymladd yn wrol dros Gymru, ac wedi cadw ein mynyddau rhag disgyn i feddiant y Sacsoniaid. Nid oes achos i dy gynghori i beidio llwfrhau o herwydd fod yr ys- beilwyr tramorawl eto yn ein cymydog- aethau. Nid dy fai di fydd ef os na fyddant yn fuan wedi eu gyru dros y terfynau." Na, fe wyr y nefoedd hyny," ebe y tywysog gwladgarol. Cant ddeall nad bawdd ydyw cymeryd Hew yn ei ffau ei hail. Ond ni ddaethum yma i ganmol fy hun, ond i ymholi." U Y mae hyny yn wir, ac yr wyf finau yma i ateb. Beth a fyni di ei wybod?" II Yna, y peth cyntaf," ebe Owain, drwgdybiaeth yr hwn oedd i raddau yn fifoi erbyn kyn, dywed i mi paham yr ataliaist ti yr ymladdfa bersonol oedd. rhyngwyf a'r dyeithrddyn. Y mae yn ftrweinydd Sacaonaidd, ac yn wir deilwng o'm dur." Ha I y mae yn ddigon tebyg ei fod yn warth dy ddur. Ond nid St. George 7w ei enw." Both 1" ebe ein gwron yn synedig. i> Efe ydyw mab Goodwin—Harrold Yna. ebe Owain, fel peyn ddigofus, i gafaelai ei law yn gadarnaeh yn ei gleddyf ar yr un pryd, ni fydd iddo idychwelyd yn ol i wersyllfa. y Sacson- iaid yn fy w. Os oes ar ei gyfaillion eisieu ei gorff i'w gladdu, gallant ei gael. Ond mor gynted ag y cyfyd haul boreu yfory, fe ail ddechreuwn yr ymladdfa ohiriedig, ac i fyned yn mlaen nes y bydd i un o honom syrthio yn farw. Da b'ot I bydd i mi ymweled a thi eto yn mhon padair awr ar hugain osir byw fyddaf." Gan droi i fyned allan, ac yn crynu gan chwilfrydedd, dechreuodd fyned rhagddo o'r ogof I Aros!" eba Idwal Culeborn; aros, dywysog ni wyddost ganlyniad y fath ymladdfa. Nid ydyw, ac ni chaiff gy- meryd lie." "Ni chaifft" ebe Owain a Ilygad tan- 11yd. Pwy wyt ti fel ag i -?" "Pwyll, pwyll!" llefai Idwal; "^wr- ando amaf am un fynyd." Yn chwerw ei ysbryd, dywedodd Owain, Llefara, ynte." Yna daeth mellten arall, yn cael ei chanlyn gan daran gref, yr hon a ysgyd- wodd y mynyddoeddfel daeargryn. Yn canlyn disgynodd y gwlaw yn ddafnau breision. "Gwrandaw! y mae hyd yn nod y nefoedd am dy geryddu am dy ystyfnig- rwydd," llefai Culeborn. Gall dy fod ti yn meddwl hyny, ond nid wyf fi yn credn. Y mae yr Harold hwn yn un a ddylai fy nhrechu i; ond na feddylia, henafgwr, fy mod yn ofni marw." Ar hyn ocheneidiodd Culeborn, a gwelodd Owain ef hyd yn nod yn y ty- wyllwch yn ysgwyd ei farf wenlaes. "Gwna dy esboniad." Owain ap Gruflydd," ebe Idwal Cule- born, tydi ydwyt obaith a balchder dy wlad. Os byddi di farw yfory, yr ydwyf yn arswydo rhag ei thynged, canys nid <^as yn awr yn Nghymru neb a all gy- meryd dy Ie. Canys ————— Tydi, warthruddwr," ebe Owain yn nwydwyllt, gwaed yr hwn erbyn hyn oedd wedi myned yn ferw. Nid yn unig yr wyt' yn awgrymu nad ydyw Ty- wysog Cymru'yn abl i gyfarfod &'t Sac- soniad mewn arfau, ond y mae yn ym- ddangos y mynet i mi ymddwyn fel llwfrddyn trwy adael i'r Sacsoniad hwn fyned yn ddianaf, ac yntau yn awr o dan fy awdurdod, fel y byddai trwy hyny yn alluog i gynal yn mlaen ei ys- beiliadau yn fy ngwlad." Na I na I" ebai yr hen wr dyeithriol nid felly y mae. Yr ydwyt yn*" £ fy nghamgymeryd yn llwyr." "Beth arall a elli feddwl1" Mellten a tharan arall, a bu y ddau berson yn ddystaw nes i dwrw y daran ddystewi yn y pellderoedd draw. « Yr ydwyf wedi darllen y ser, Owain ap Gruffydd; yn wir, yr ydwyf yn eu darllen bob noson," ebai y Culeborn. "Beth am hýnÿ 1" 1# Y maent wedi dweyd os bydd i Harold farw yn Nghymru, y daw hyny a gwae ar y wlad. Gallwch gymeryd meddiant o htno, a'i gadwyno, d selio mewn daeargell, ac yna, gynf ei fyddin dros y terfyndir." Na," ebe Owain, "fealIai na fedrwn wneud hyny." "Paham?" Xr ydwyf wedi rhoddi fy ngair, tra yr erys yn fy nghastell, y bydd iddo gael ymddwyn tuag ato fel boneddwr." Cymerodd dystawrwydd le am fynyd eilwaith trwy offerynoliaeth "mellten a tharan. Yn canlyn y daran hefyd, syrthiai y gwlaw fel diluw, fel yr oedd Owain yn wlyb hyd at y croen. Dys- gwyliai Owain i Culeborn siarad eilwaith, ond ofer y dysgwyliai. Aeth yr ystorom yn fwy cynddeiriog, ac aeth y tywyllwch mor gaddugawl fel nad allai weled modfedd o'i flaen; eto, nid oedd dim yn arwyddo fod Idwal yn bresenol gydag ef. Llefara," ebe ein gwron, "llefara I" Bu dystawrwydd, ac ni lefarodd neb. "Idwal, Idwal!" gwaeddai Owain, llefara, yr ydwyf yn dy orchymyn i lefaru." Yn ngoleuni mellten arall gwelodd y tywysog fodlle Idwal yn wag. Idwal, Idwal," ebe y tywysog yn uchel, "tyred a llefara unwaith yn ychwaneg." Drachefn a thrachefn y gwnaeth efe y ddaeargell i Swnio drwyddi gan ei lais yn gwaeddi am Idwal, ond y cwbl yn ofer. Os oedd yr hen wr yn ei glywed ni chymerai arno hyny. Er ceisio drachefn a thrachefn, ni chafodd air nac awgrymiad yn nghylch Idwal. Y mae pob peth yn ddystaw," ebe Owain, a braidd yn ddigofus ei ysbryd. "Y mae yn debyg mai dyma ddiwedd yr ymgynghoriad dyeithr hwn, a hyny mewn modd tra anfoddhaol; ond gallai un farpu mai rhywbeth o'r fath a fuasai wrth ymfoddloni cyfarfod A gwall- gofddyn yn y fath le ac ar y fatn awr anamserol. Ond yn awr pa fodd i ddychwelyd. Bydd yn beth rhyfedd os darbwylla efe fi i ddyfod yma eto, yn enwedig ar y fath noson a hon." Hawdd yn wir y gallai ein gwron benderfynu peidio ymweled &'r fath le o dan yr un amgylchiadau. Nid oedd dychwelyd yn beth diberygl o gwbl. Nid oedd neb ond gwron a fuasai yn anturio y fath orchwyl peryglus ar y fath adeg. Yr oedd-y mellt yn gwaa yn amlach, y taranau yn gryfach-gryfach, a'r tywyllwch yn dywyllacb. Syrthiai y gwlaw hefyd yn drymach, nes yr oedd y gornant fechan gerllaw wedi ymchwyddo yn aruthrol. Yr oedd y ereigiau mor syth a llithrig fel yr oedd yn beryglus hyd yn nodi gath eu dringo. Modd bynag, llwyddodd y tywysog i gyflawni y gwrhydri. Yn wlyb hyd at y croen, cyrhaeddodd o'r diwedd at y creigiau yn ymyl Llyn Ogwen. Yma yn flinedig y gorphwysodd o dan graig gysgodol. Yn fuan dechreuodd yr ys- torom arafii, ac wrth weled hyny aros- odd nes yr oedd y gwlaw mwyaf wedi syrthio. Erbyn hyn yr oedd y wawr wedi dechreu chwalu tywyllwch y nos, fel yr oedd ein gwron yn dechreu gweled ei ffordd. Wedi ymysgwyd, er cael cymaint ag a allai o'r gwlybaniaeth oddiwrtho, dechreuodd Owain ar ei swrnai yn ol tua'r eastell. er bod sefyllfa ei feddwl yn dra chynhyrfus. Nid oedd efe ond o'r braidd wedi cyrhaedd y llwybr a esgynai i fyny o du dwyreiniol y mynydd cyn iddo glywed swn a dyn- odd ei sylw, a'r hwn a wnaeth iddo sefyll ar unwaith. Er fod y chwibaniad yn agos, nis gallai yn ei fyw ddirnad o ba le deuai. Meddyliodd fod y chwibaniad yn meddwl rhywbeth, ac os nad atebid ef, y byddai yn sicr o'i ail glywed. Mewn oddeutu mynyd wedi hyny ail chwibanwyd yr un mor uchel a chras, yr hwn a ddeuai o goedfa dew yn y dyffryn islaw.
BYB HANES AM SYR GEOBGE ELLIOTT-(P…
BYB HANES AM SYR GEOBGE ELLIOTT-(P ABHAD). Gadawsom Syr George yn ein llith yn y DARIAN ddiweddaf yn arolygu glofa Unsworth. Cawn ef yn nesaf, gan ei fod erbyh hyn yn berchenog glofa fawr ei hunan, yn rhoddi i fyny ei safle yn Monkwearmouth, ac yn derbyn y penod- iad o brif beirianydd mwnawl ymgy- nghorol i'r Marquis o Londondery, yr hwn oedd y pryd hwnw yn helaethu ei ystad er ffurfio porthle llongau |yn Harbwr Seaham. Trwy gyfarwyddyda chynghor Elliott, cafodd pier a breakwater eu hadeiladu; codwyd y llaid o'r harbwr, ac adeilad- wyd reilffordd, yr oil yn cael eu perchen- ogi gan yr Ardalydd. Mewn amser anghredadwy o fyr, tarddodd tref fawr i fyny fel pe trwy swyngyfaredd. Cyrchai llongau yno i ymofyn glo, ac yn bur fuan tyfodd masnachaeth gyffredinol yn y dref. Gellir dywedyd fed tref Seaham Harbour yn ddyledus am ei bodolaeth i Elliott. Yn y flwyddyn 1864, yr oedd jllwydd-, iant Mr Elliott mor fawr, fel yr oedd yn alluog i brynu y lofa hono y bu efe yn gweithredu fel dryswr. ynddi. Bhaid ei bod yn olygfa hynod o/ldyddorol i weled y cerbyd ardderchog yn agoshau at y lofa, a'r perchenog yn disgyn lie y bu ychydig o flynyddau cyn hyny yn sefyll yn droednoeth a phardduog ei wyneb- pryd, ac yn flinedig gan ddiwrnod caled o waith. Moment ydoedd y gallasai unrhyw ddyn cyffelyb deimlo yn falch, oblegyd yr oedd wedi codi ei hun drwy foddion gonest. Nid oedd parchenogaeth glofa Pen- shaw ond careg-ris i lwyddiant pellach. Can gynted ag yr oedd y lofa hon mewn ffordd i roddi elw gweddol, darfu i Mr Elliott brynu glofa arall, sef y Powell Dyffryn yn nghymydogaetlT Aberdar. Yr oedd ganddo yn awr dair glofa fawr, pob un o'r rhai, o dan ei arolygiaeth ragorol, oeddynt yn talu yn dda. Hob- law yr elw a dderbyniai oddiwrth y rhai hyn, yr oedd yn gwneud arian mawr iawn oddiwrth ei safle fel arolygydd ystad Londonderry yn Durham* Yr oedd ganddo yn awr dros fil o ddynion yn gweithio dano. Ond ychydig o flynyddau ya flapnorol i hyn, yr oedd wedi ffurfio cyfathrach masnachol o natur wahanol, yr hyn brofodd yn foddion o enwogrwydd dyfodol. Yr oedd masnach Meistri Kuper & Co., gwneuthurwyr wirs, yn myned drwy helynt methdftliadol, ond cynygiodd Mr Elliott fod yn brif oruch- wyliwr iddynt. Mewn dwy flynadd yr oedd wedi lleihau y dyledion, ac wedi gwneud i'r fusnes dalu mor dda, fel y cynygiodd brynu y law-weithfa, gan warantu talu ugain swllt yn y bunt a lldg i'r coelwyr, heblaw cyfnewidfa (reversion) ardderchog i Mri Kuper & Co. Derbyniwyd y cynyg yn llawen. Yn nesaf gwahoddodd Mr Glass i uno fig af. Darfu i'r ffirm'newydd Glass & Elliott helaethu y fusnes yn fawr, gan ei heangu i wneuthur telegraph wires a cab'es. Hwynthwy oeddynt y cyntaf i fabwys- adu y cynllun o wire covering i cables morawl. Nid yn unig hwy ddarfu wneud yr Anlantic Cable, ond hwy hefyd ddarfu wneud bron yr oil o cables isforawl y byd. Mor llwyddianus oedd- ynt yn yr adran neillduol hon, fel yn 1864 cafodd eu ffirm ei throi i'r byd. enwog Telegraph Construction & Main- tenance Company, Nid oedd y tros- glwyddiad ond rhanol can belled ag oedd a fyno Glass ac Elliott, oblegyd yr oeddynt hwy yn parhau i fedddu y buad penaf-yn y ewmpeini. Buasai gwneud yr Atlandic Oable. yn gwneud unrbyw ddynion yn enwog ond pan yr yatyriom hefyd mai hw ddarfu wneud y Franco-American British Indian, a'r Bri ish-Australian Cables, yr ydym yn rhwym o ystyried Elliott yn ddyn rhyfeddol. Darfu iddynt danysgriflo 9400,000 tuag at yr ail Atlan ic able, i sicrhau y celsai ei adeiladu. Yr oedd rha.n- daliadau y cwmni newydd yn bur fuan wedi cyrhaedd premium uchel. Yr oedd y son am Mr Elliott yn lladaenu yn Ewrop ac America. Adnabyddid ef yn yn awr fel in o'r dynion masnachol mwyaf safadv, j yn y byd masnachol. Ond er hyn yr oedd ei uchalgais yn mhell o fod wedi ei foddloni. Yr oedd yr arian a glasglai yn cael eu rhodcfl mewn rhagor o lofeydd. Yr oedd y cynydd aruthrol mewn pob math o allu agerol yn achosi galwad mawr am lo. Yroedd gan Elliott ddigon o allu rhag- weliadol i ganfod fod eiddo da mewn .glofeydd, a darfu yn fuan brynu dau bwll glo arall, sqf Aberaman a Chwm- neol. Yr mae ganddo yn awr tua chwe' mil o ddynion yn gweithio iddo, a chyfrifir yn bur gyffredinol ei fod yn werth dwy filiwn o bunau. Yn y flwyddyn 1868 darfu etholwyr swydd Durham daflu ymaith eu hym- lyniad i'r hen deuluoedd oeddynt wedi arfer eu cynrychioli, ac anfonasant George Elliott, y pit laddie, i'r senfcdd, lie y mae wedi enill .parch y Ty trwy ei synwyr cyffredin cryf a'i onestrwydd. Derbyniodd y taitl go Syr yn ystod gweinyddiaeth Mr Gladstone, ac y mae mewn modd teilwng yn cynal anrhydedd y teitl. i Cyfieithais yr hanes uchod gan farnu y buasai yn ddyddorol gan eich darllen- wyr gael byr hanes am Syr George Elliot mewn diwyg Gymreig. Amcan- wyd yr hanes hefyd i fod yn symbyliad i'ch aarllenwyr ieuainc i wisgo eu nerth er cyrhaedd safleoedd o bwys mewn cymdeithas. Y mae posiblrwydd ar- uthrol yn gorwedd dan het ambell un, fel y gwelir oddiwrth yr hanes uchod. Aberdar. T WBFAB.
Y BEIBL A'B B VBAETH.
Y BEIBL A'B B VBAETH. Gan focl oymaint o son y dyddiau hyn am Martin Luther a'lrDiwygiad Pro- testanaidd, nid annyddorol i'ch miloedd darllenwyr fydd ychydig sylwadau ar y mater uchod. Y mae Cristionogaeth yn ei phurdeb a'i symlrwydd cyntefig yn galw arnoaa, fel, Protestaniaid, i ymdrechu yn erbyn y Babaeth drwy egluro ei hegwyddorion,. dynoethi ei tjhwyll, dadleni ei rhagrith, arnlygu ei dichellion, a datguddio ei chyfeiliornad- au a'i hofergoalion dinystriol. Wele grynodeb byr o ddaliadau y Pabyddion:—" Fod y Pab o Rufain yn ben tymhorol ac ysbrydol yr Eglwys- yn olynwr Sant Padr—yn dywysog yr apostolion, ac yn rhaglaw Crist ar y ddaear i lywyddu yr Eglwys oddimewn ac oddiallan. Fod gan y Pab hawl ac awdurdod i ordeinio a sefydlu pa bethau bynag a ewyllysia yn yr Eglwys, gan ei fod yn ben anffaeledig ami. Fod y Beibl yn baryglus iawn i'w, roddi yti lla.w y bob! gyffredin, so na- ddylai neb o honynt ei ddarllen, mewn un modd, heb drwydded i hyny dan law esgob; ac mai nid gair Duw yw unig reol ffydd ac ymarweddiad mai yr Eglwys sydd i benderfynu pa bath i'w gredu a'i wneud. Fod yr holl Ysgryth- yrau i'w credu a'u derbyn yn ol tarn, ystyr, a dehongliad unfrydol y Tadau Santaidd, i'r rhai y perthyn barnu a dehongli yr Ysgrythyrau. Pwy bynag a farno yn wahanol iddynt, cyfrifir hwynt yn hereticiaid, ac yn rhwym o gael eu hesgymuno. Fod yn y byd arall dri o leoedd gwa- hanol, sef nefoedd, uffern, a phurdan— arc y cynorthwyir yr eneidiau a ddelir yn y purdan, trwy ewyllysgar roddion y ffyddloniaid—a bod awdurdod gan y Pab i gadw yno, neu dynu oddiyno, yn ol ei ewyllys. Pwy bynag ni chreda hyn, bydded felldigedig ysgymunedig. Fod yn rhaid i'r dynion goreu fyned i'r pur- dan ar ol marw, a bod yn rhaid eu puro yuo cyn myned i'r, nefoedd; bod ZD gweddiau yr offairiaid yn anghenrheldlol i'w rhyddhau, os telir am wneuthur hyny. Pan y byddoch feirw, taled eich perthynasau, a chwi a'ryddheir. Fod cyfryngwyr lawer rhwng pech= aduriaid a Duw heblaw Iesu Grist. Y dylid cael a chadw delwau o Grist, ac o'r Wyryf Dragwyddol, Mam Dwyfol Ras, ac o seintiau ereill hefyd. Am eu bod yn offrymu gweddiau drosom ni at Dduw, dylid eu parchu, eu hanrhydeddu, a'u haddoli." Deuwn a'u Credo at y Gair ac at y Dystiolafcth. Beth yw dysgeidiaeth y Testament Newydd ar y materion hyn ? Dysgir ni yma, mai Crist yw pen yr eglwys, Un yw eich Athraw chwi, sef Crist-rhoddwyd ef yn Ben uwchlaw pob peth i'r eglwys.' 'Efe yw Pen corph yr eglwys; a chwithau oil brodyr ydych: Mae arddel neb yn ben tymorol nac ysprydol, pa un bynag a'i Pab a'i tywysog fyddo, pa un bynag a'i eistedd wnelo yn Nghadair Pedr yn Rhufain, nen. ar orsedd Prydain, neu ryw wlad arall, yn deyrn fradwriaoth .yn erbyn Crist fel Brenin cyfreithlon yr eglwys;. a Duw eiddigeddus o'i ogoniant a'i awdurdod ydyw yr hwn a osodwyd yn Frenin ar Seion, mynydd Santaidd yr Arglwydd. Rhodder i'r Cyfryngwr ei hawliau, ac i'r Emanuel ei iawnderau. Fel olynwyr Sant Pedr, mae y Psbau wedi bod yn rhai auhebyg iawn iddo, a'r mwyaflif o honynt wedi profi trwy eu gweithredoedd, eu bod heb Ysbryd Cfist ganddynt, ac nad ydynt yn eiddo Ef. t Mae y Pab wrth alw ei hun yn Rhag- law Crist ar y ddaear, yn ymwthio i le yr Ysbryd Glan. Cyflwynwyd gofal yr eglwys i'r Ysbryd, sef y Dyddanydd arall, yr hwn wedi yr adgyfodiad a gy- merodd o eiddo Crist-sef o'r Y sbryd- ei gyfreithiau, a'i wirioneddau, ac a'u mynegodd i'r eglwys, fel yr oedd gair Grist yn rhedeg ac yn cael gogonedd. Unig gynrychiolydd Crist ar y ddaear yw yr Ysbryd Glan. Dysgir ni yn mhellach mai Hyfr i'w roddi yn llaw pawb i'w ddarllen yw y BeiblCeisiwch allan o lyfr yr Arglwydd, a darllenwch." Nid oes yr un ffordd y gallwn ddangos ein parch yn fwy I Dduw na thrwy ddarllen ei Air j' yruh7n y mae efe ei hun wedi ei ddyrchafu goruweh ei enw oil. Paul, pan yn ysgnfenu at y Colossiaid, a ddy- we^» wedl ^llen yr epistol hwn gyda chwi, perweh ei ddarllen hefyd yn eglwys y Laodiceaad; a darU^n honoch chwithau yr un o Laodicea.' A phan yn ysgrifenu at y Thessaloniaid y mae yn dywedyd: Yr ydwyf yn eich tynghedu yn yr Arglwydd ar ddar- llen y llythyr hwn i'r holl frodyr santaidd." Gwelir oddiwrth ft uchod fod pwys mawr yn cael ei osod ar ddar- llen a myfyrio yr Ysgrythyrau, er meith- rin ysb yd a phrofiad crefyddol. Y ma.e y Beibl yn llyfr y dylai pob dyn ei ddarllen gydag astudrwydd, difrifoldeb, a gweddi; trwy hyny y deuant yn ddoeth i iachawdwriaeth." Addewid y digelwyddog Dduw yw, "Ni ddychwel fy ngair ataf yn wag; eithr efe a lwydda yn y peth yr anfonais ef o'i blegyd." Y mae y Pab wrth gadw y Beibl oddiwrth y bobl gyff edin, yn eu hamddifadu o un o'r bendithion penaf ag y mae Duw wedi eu rhoddi i'r teulu dynol. Nid yr eglwys sydd i benderfynu pa beth i'w gredu a'i wneud. Y Testament Newydd sydd i fod yn rheol anffaeledig yn mhob peth; gan ei fod yn cynwys yr holl bethau a draethodd Crist wrth ei apostolion. Cyaifer ag a rodiant yn ol y rheol hon, tangnefedd arnynt a thrugaredd, ac ar Israel Duw." Hefyd, y mae gan bob dyn hawl i ffurfio barn ei hun o barthed i'r Ysgrythyrau. Nid oes eisieu iddo dderbyn barn y Tadau Santaiddd, na barn neb arall, os na fydd yn ewyllysio. Am y purdan, nid 069 un sail iddo yn yr Ysgrythyrau; nid yw amgen ystryw a chyreh y Babaeth. Yn ol y Testament Newydd, nid oes ond dau le yn y byd arall, sef nefoedd ac uffern. Oawn brawf o hyn yn nameg y Goludog a Lazurus. A bu i'r cardotyn farw, a'i ddwyn gan yr angelion i fynwes Abraham. A'r goludog hefyd a fu farw, ac a gladdwyd; ac yn uffern efe a gododdei olwg, ac efe mewn poenau Cymerwyd y naill i'r nefoedd a'r Itall i uffern y foment y buont feirw. Nid yw y gair Hades (yr hwn yn ol tyb yv Pabyddion sydd yd golygu y purdan), yn ddim amgen nag a 0 enw ar drigfa ysbrydion dynion yn y byd anweledig hyd yr adgyfodiad, pa. un bynag fyddont a i drwg a'i da. Felly, nid yw dweyd fod dynion yn hades, ond yr un peth a'u bod wedi myned i'r byd ysbrydol. Yn hades y mae dau le fel cartref y ddau ddosbarth sydd yn y byd hwn, seiparadwys i'r duwiol, a thartarus i'r drygionus. Mewn geiriau Cymraeg, nid yw hades ond y byd anweledig, povradwys ond nefoedd, a thartarus ond cartref gelynion Duw yn y byd arall. 'Nis gallwn ganfod yn yr Ysgrythyrau rhith sail i'r purdan; felly, nid oes angen gwasanaeth yr offeiriaid, a gwell yw i bob dyn roddi ei arian yn yr anandy, nag yn llogell y Pab. Un o nodau mwyaf anghristaidd Eglwys Rufain yw gosod i fyny lluaws 0 ail-gyfryngwyr cydrhwng ayn a Duw, oblegyd dysgeidiaeth eglur y Testament Newydd yw, mai un cyfryngwr sydd— Un Duw sydd, ac un Cyfryngwr hefyd rhwng Duw-a dynion, y dyn Crist Iesu." Dyma yr unig fan lie y mae Duw yn cyfarfod ar pechadur: Mi a gyfarfyddaf a thi yno," medd Duw, sef yn ei fab..Yma y mae Duw wedi cael iawn, ac yma y mae i'r pech- adur gael cymod. Sylfaenwn eingolygiadau crefyddol ar air Duw, ao nid ar draddodiadau dynion Gwyliwn .rha.g y "gau broffwydi mewn gwisgoedd defaid, ond oddimewn bleidd- iaid rheibus ydynt." Yn neillduol Pabyddion ar enw Protestaniaid, ofnwn y rhai hyn, a gwyliwn rhagddynt fel rhag haint neu bla. 0 OBLANDO.
Tameidiau Hynod a Dyddorus.
Tameidiau Hynod a Dyddorus. Na farnweh ddyn wrth y wlawlen {umbrella) fyddo yn ei gario, oblegyd dichon mai nid ei eiddo ef ydyw. Offeiriad ieuanc hunanol yn cerdded adref o'r eglwys yn nghwmpeini un o foneddigesau ei gynulleidfa a sylwodd mewn perthynas i'w wrandawyr gwledig, Mi a bregethais heddyw'r boreu i gynulleidfa o asynod.' Yr oeddwn yn meddwl hyny,' sylwai y foneddiges. pan yr oeddech yn ei galw yn anwyl frodyr.' Y mae yna ddyn yn Lloegr sydd yn cerdded mor araf, fel y mae ei gysgod yn syrthio i gysgu ar yr heol. JTn Rue street, Lazare, y dydd o'r blaen, gwelwyd cadair ar yr hon yr oedd het gyda'r hysbysiad canlynol arni: 'Os gwelwch yn dda peidiweh ag anghofio ycardotyn, yr hwn sydd yn cymeryd ei frecwagt.' Yr oedd esgob Wurtzbury, offeiriad enwog, yn arfer cael Ilawer o hyfrydwch wrth adrodd ysmaldod a v aav arno ei hunan. Yr oedd ;nwaitb } [i rhodio mew- gwaen (rr« v. pan y cyfarfyddodd a bachgen o fi • Beth ydych yn ei wnend fy ma/ i ?' maddal yr esgob. 'Tendio moch, doh ptircb- edigaeth. Faint o dal y> dyci? vn f-i gael?' 'Un florin yr wyt.ai 03/ <T;U., gail ydwyf finau hefyd,' eoai yr tvigoib 'ond yr wyf fi yn cael lUwer cyflog. 'Gall hyny fod, e'eh edigaeth, ond wed'yn yr yn tybidd fod genych chwi ragor o fOGL o dan eich gofal, oeddatebiadyllan< O! gymaint yn fwy cysu ni* a h:¡"?.1.i y byd hwn 1 fyw ynddo pt vd'^ai icotf rhwydd 1 fyned i'r gwely j uos ag vd3 w i aros ynddo yn y boreu, u: jaor t4wdd i godi y boreu ag ydyw i s a am moi pan yn myned i'r gwely- • Uchder y cymylau ar gyUimeM oddiwrth y ddaear ydyw c un i idwy filldir, ond y mae y rhai Jydd yu llawn o drydan yn llawer is. Y mti-e y cyinyl- au trydanol yn hofran o lawu rhyw saith cant o latheni i'r da ac ar rai prydiau yn llawer is. X aiae arwynebedd rhai oymylfa taag ügti.in filldir ysgwar, a thua m ildit o drwch, tra nad yw ereill ond ychy iig btheni neu fodfedd|. J b .TYc^gr^mawyn.0l r e vn ysprol ya Ngoglead Xiloegr, wrth rc Idf g PT deyrnas anifeaaidd, rhodd y goI,?nir«41 canlynoll r dosbarth;——' i. cdr faodgen enwi i mi anifai) prrthynol i's dosbarth indentata, set- a heb fsdda danedd blaen?' Goleuo, un 0 r beahafn gan bleur xvthiidvvn am y rhagolygou 0 gyrhf edd y fath f enwog, a gwaeddockUlla Mi ailai 1.' 'Wel, both yw yr anifail ? Fv atebai y llanc gyda gwen foddi uis.. Dyn o'r enw Martin Doyle oadd V diweddaf a grogwyd yn I loagi ^rr, gyi Jg IIofruddio. -Crogwyd ef yn N^haar ar ? 27ain o Awst, 1861. Y. mas a ganlyn yn c& A ei ysr vriod yn beth rhagorol i adferyd y llais: Gwjrx 1 un wy wedi ei guro a'i {.ymyagn isudd un lemon, gydag vchydi, aiwgr ^—■ Llon'd llwy de o bryd i ^ryd. Gwir gyfoeth dyn yw y thaoni a vnft yn y byd hwn. Par y } yad larw i gofyna marwolion faint 0 a ade.v- odd ar ol; ond gofyna engyl, j weithredoedd da a aafo.iasfc a tiy Fiordd sicr o gael ein NYUO ydyw tybied ein hunain yn gyir >rysao £ "m ? phobl ereill. 1 Buaswn yn dy ger/ddu,' meddaj pagan doeth, I pe nabu swn ya YN Ersn Dynes sydd yn cofio tastyu y Sabboth diweddaf, ond nad yw yn cc o su> drimmings oedd ar fonet y fou«-.liige4 oedd yn eistedd yn y s*.t o'i blaon. Dyn priod nad yw ya naedilwl fQd jre holl ferched iouainc y fj wrch t: ei wraig am ei bod w^df Oaei gafaol inewti gwobr mor dda. Y wraig briod 11 ft ddarf1! priobd ddweyd, 'Nid yw yn u.u rhyf,;ddod nad yw marched yn priodi ya e::J. dvddiau ni; y maent yn hollos rhanol fr hvu t oeddynt pan oeddwn s yn farcn ieuanc. i Pynes ddibriod n, .hiU dd gyayg erioed. Plentyn na fyddai ya wall g^ad-?.c fwyta rhwag prydiau ua. chcy 1 b.vvL Cantwrnad yw byth yn cwynÓ fod anwyd arno pan y ceieu Randdo gap (1. Gwraig, yr hon of ei dolir ya ei ailoreu, na wna ymldineuriad am ei -f hymddangosiad dychrynllvd. Os bydd i unrhyw bei-For, s vdd vu. ateb i'r desgrifiad uchod a.1w ya psV''ddfa « DARIAN, caiff ef neu b alwe-iiganrh erjillfawr mawn arddaogo^^ 0 H./M OJ cywrain.
0 NEWYDDIADU liON GYMBJ3IGL.…
0 NEWYDDIADU liON GYMBJ3IGL. AMERICANAIDD 'pj MARWOL s t WILLIAMS.—Hydre Pansviife, Ohio, yn 72 oed, Jer a ,0. • ViUiams, gof ? ac amaethwr. M tb ydoe -d i David Williams a Catherine ei briod. Ganwy:5,|' ef Mehefin 4, 1811. Got oedd ei d&d y& Llannon, plwyf Lla^^arit raid, sir Aber- i teifi. Caalynodd eT fab UU,n r r -wlad'J hon, ao yn ei d^ ei larw tna 18j mlynedd yn ol. a.kdi T PJ Williams yn 1835; t-v>id ynGra> # daeth yn mlaen i I- JTa!?, York, bu yno yn gweithb ei ^ddw? ? flynedd. Oddiync ymudoddi Ohio, lie yr arosoc: 1 aiaryw ftfriy Mawrth 4, 1839, vmbriodeda a Elizabeth Griffith, "-or a in f&rv, 1 dair flynedd o'i ti. :Sa at- fr un-a-deugain 0 fly: .ddau.ya 7 lip; Yr oedd yn aelod o r egi faol yn y He, ac yn maddc cymed^ LEWIS.—Hydrt4 r-2, yn da jt.■■■ Morris Bun, Tio-r. Co., Ponntx lladdwyd dyn o'r ow -lAnies' drwy i ddarn ma 7r o'r tor ?yrtb, > w ef a'i fab, yr hwn t?v<H 3 n v gwella. Brodor ycio^dd -> sir Benf; Deheudir Cymrn. Wodi ,.rr;ulio amser tua Phon'yptHd s, ChVriij Rhor dda, daeth ef a'i d.,)} hI ul hon i:¡ II mlynedd yn ol. AJ h/ddid M Lewis yn yr Hen Wla c,- yn y w». hOn wrth yr env. Disarr y y mae yn gantores rs-gcro!. ObwaeJ ydyw i'r Parch Isaac dk>n^s; gwainidlN y Bedyddwyr yi BHmllechaU., Dyi-il Mercher y 24aiis. eta Vwyd gwaddlliigs marwol James I "w i s yn Ngla4$* 'Morris Bun, pr; d y ^fcisyddwyd ean j Parch J. Atkim J. heo (MM, D. P. Jones (A.i a, M. Evans ;,It) -4