Tarian Y Gweithiwr

EISTEDDFOD HERMON, TREORCI. Beirniadaeth y CYPANSODDIADAU. Traethawd ar Syr Garnet Wolsley. Un traethawd ddaeth i fewn, sef eiddo Drury Lowe, ac y mae yn llawn gwerth y wobr. Tri phenill goreu ar y daioni sydd yn deilliaw o gau y tafarndai ar y Sabboth. Daeth pedwar cyfansoddiad i law ar y testyn yma, sef Dyngarwr, Merlyn, Sul y Blodau, a Llais o'r Llu. Y mae y pedwar cyfansoddiad yma yrrgyfansodd- iadau lied dda ar y cyfan. Bai mawr tri o honynt yw dweyd gormod. 0 ran gwallau odlyddol, &c., y maent yn agos a bod yn bur; ond wedi'r cyfan, trueni na fyddai ein feeirdd yn ceisio talu mwy ø sylw i wisg briodol a gwirionedd. Dyma sydd yn lladd ein cyfansoddiadau barddonol y dyddiau yma. Dweyd yr un peth am bawb a phobpeth. Y mae yn rhaid cael pryddest, marwnad, &c., ar ol pob math o ddyn bellach (yn enwedig os bydd ganddo logell ddofn). Yr un fath y cenir i'r duwiol a'r annuw- iol, yr haelionus a'r cybydd, y creulon a'r hynaws, &c.; yr un cyfansoddiad a wna y tro i'r oil, a braidd nad yw y meidrol yn cael ei ddyrchafu yn uwch na'r Bod Sanctaidd ei hun. Dyma'r wedd sydd ar bethau yn bresenol. Cael y pres, yna pob peth yn all right. Gwneir barddoniaeth yn bob peth, a phob peth yn farddoniaeth, ac heb ritb. o wirionedd. Ha, aid dyna syniad barddoniaeth. Ydyw barddoniaeth yn wahanol i'w chwiorydd ereill, megys Cerddoriaeth, Arlywiaeth, &c.? Na na; y mae yn dal yr, un o hyd. Peth chwithig iawn fyddai gweled yr artist yn ymgymeryd a gwneud darlun o unrhyw wrthddrych, a hwnw yn troi allan yn beth hollol groes i'r hyn oedd yn feddwl. Beth pe byddai i un o honom fyned at yr artist er cael pavntwq neu ddarlun o honom ein hunain (fel mae arfer llawer y dyddiau hyn, gan dalu arian mawr am ddarluniau), a'r darlun hwnw yn troi allan i fod yn ddarlun o rywun arall ? A fyddai un o honom mor ffol a'i gymeryd? Na fyddai, pa un a'i pryd- ferth a'i anmhrydferth fyddai. Byddem am gael darlun cywir o honom ein hun- ain, glan neu hagr. Wel yr un fath yn union y dylai barddoniaeth fod. Beth yw y bardd ond artist ? Oni ddylai y bardd roddi desgrifiad manwl a chywir o'r gwrthddrych fydd dan ei sylw? Beth well yw neb drwg, os mai drwg yw, gael ei wneud ar gam yn dda fel angel y goleuni, os heb fod yn deilwng C5 in o'r garmohaeth? Yr ydym yn caru teimiaclau cynhes, dymuniadau da, &c., at wrthddrychau neu bersonau cystal a neb, ond wedi y cyfan, nid hynyna yw barddoniaeth. Nid teimlad yw bardd- oniaeth, ond llafar teimlad. Y mae yn bosibl i ddyn feddu ar deimlad angherdd- ol, gan ymdrechu ei ddangos ar iafar, ond oddieithr i'r teimlad hwnw lifo i ddrycbfeddyliau cymhwys a goludog, fe fydd yn aflafaredig er yn dybiedig fel cyfanswn i'r gwmndawydd neu'r darlien- ydd. Felly cyn bod neb i fyny a'r safon yma, y mae yn rhaid iddo ymgydna- byddu yn fanwl, eyfeiilgar, a chyfrin- achol a holi ddrychfcddyliau amrywiol yr enaid. Rhaid i'r gwir fardd ymgyn- efino a ffnrf, mesur, hyd a lied ei fedd- yliau, am mai drwy hyny yn unig y medr efe roddi llafar briodol, gwisg gyfaddas iddynt. Y mae y gwir fardd yn deiliivr i'r meddwl a'r teimlad. Y mae meddyliau yn anweledig ynddynt eu hunain. Swydd a galwedigaeth y prydydd yw rhoddi am y ffurfiau yma wisgoedd canfyddadwy, drwy ba rai y do'nt i'r golwg Felly, y mae y drych- feddwl yn y llafar effeithiol o hono yn fwy amlwg nag y mae fel drychfeddwl yn myd y deaii. Ond os bydd y wisg yn ormod, neu yn anghyfaddas, os na bydd yr ymadrodd yn c) ffitio y meddwl, bydd ysmaldod allanol y wisg yn peri i'r drychfeddyliau yrnddangos yn anmher- ffaith gan y bernir pethau yn ol eu hymddangosiadau. Mae tri o'r cyfansoddiadau yma yn ¡ debyg iawn o ran meddwl a gwisg, ac heb ond y peth nesaf i dclim o farddon- iaeth, ond rhyw rigwm heb na ffurf na mesur arnynt. Er enghraifft faint o farddoniaeth sydd yn y Uiuellau can- Ilynol 'Lleiheirtroseddau meddwdod Erch a ï hil, Meithrinir rinwedd Irwy y can dydd Sul Tafarnwyr rwymir gan rym cyfraith gwlad, I gadw'r Sabbcth megis Crist ion mad.' Na na, y mae yna adwy ar adwy rhyngddynt. Yr unig amcan yw cael odl. Byddai ya well o lawer hebddi os yn cyfleu gwisg brydferthach. Eto:- "Eu deulu deimlect maj gorphwystra rydd. Yw hanfod a gogoniact (Sanctaidd ddydd), Oernadau a rhegfeydd aflafar gor A drawsgywtsirir i saiu maw) i'r Iôr. Carcharau'r Wlad a dystiant foreu Llun. Am dori'r Sabboth gan addolwyr gwiu." Gwel y cyfarwydd yn union fod y llinellau yma yn hollol groes i'r syniad- au sydd yn y penillion o'r blaen. Yn y penillion o'r blaen yr oedd temlau Bacchus wedi eu cau, meddwon oedd yn gaeth gan flys sychedig, &c., wedi eu harwain drwy ddeddf cau y tafarndai at y gloew win puredig," "Yn Gristion- ogion mad," gan newid eu rhegfeydd, &c., yn Sain mawl i'r lor." Gwel y cyfarwydd fod yma ddiffyg barn a phwyll yn y cyfansoddiad yma, ac heb law hyny yn rhy faledaidd. Cyfansoddwr arall eto sef Merlyn A'r Beithfed i'r enaid trs. yma ar daitk, I ddyegn a darlien a gweddio Duw." Buasai "seithfed i orphwys" yn fwy cyson a synwyrol. Rbyw ddarlun bach gwan i efelycbu ein Tad, Mae'r meddwon yn sobr, mae beddyny ty." Cawn fel yma lawer o anystwythder ymadroddion, gan fod ganddo linellau yn rhy hirion, drwy hyny, yn newid yr acen, nes peri clofini yn yr ymadrodd. Ac yn wir, oni bai fod yma. un yn rhag- ori ar y tri yma, sef eiddo Dyngarwr,1 Merlyn a Sul y Blodau, buasem yn gorfod rhanu y wobr rhwng y tri, neu ei hatal. Wedi y cyfan, y mae yn dda genym ddweyd fod yma un yn rhagori yn mhell ar y tri yma, ac yn wir deilwng o'r wobr, sef eiddo Llais o'r Llu. Cymer hwn at ei destyn o'r dechreuad, ymafl ynddo yn ddeheuig, a gwisga ef a gwisg gyfaddas. Mae iddo ddechreu, canol, a diwedd, heb ddweyd gormod na rhy fach, ond yn fyw o farddoniaeth. Gellir dweyd am hwn ei fod yn deiliwr barddonol, yn gwybod y ffordd i fesur, tori, a gweithio yn ddestlus. Dylai yr eisteddfod fodynfalch o'r cyfansoddiad. Felly, efe bua y wobr. Englyn i Arabi Pasha.-Paeth pedwar i law yn brydlon, ac wedi i ni ysgrifenu beirniadaeth tua dau ddiwrnod cyn yr eisteddfod, daeth un arall i law yn gwneud i fyny y 5ed. Bai mawr yr englynwyr yma yw eu hanwybodaeth o Arabi, a'r orchest fawr sydd ganddynt er ceisio gwneud ryw fath o englyn. Byddwn yn ystyried yr englyn yn y gelfyddyd o farddoni yr un fath yn union a'r Salm don mewn cerdd- oriaeth. Y cyfansoddiadau anhawddaf yn y ddwy gelfyddyd. Er hyny, dyma; y step gyntaf y mae y cerddor a'r bardd yn ymgynyg ato. Y maent yn union' fel dyn yn ceisio llarnu dros yr holl risiau cyntaf, gan osod eu traed ar y rhan uchaf o honi, yn hytrach na chy-; meryd y gris cyntaf yn safon i ddechreu.: Medr y cerddor gyfansoddi dwsin o d6nau i blant, &c., am bob un o donaui cynulleidfaol, yr un fath yr englyn; etoj wedi y cyfan, dyma'r nod i gychwyn ati i ddechreu. O!, 'r trafferth sydd i'w ganfod yn yr englynion yma er cael cynghanedd rywfodd, ac wrth hyny ladd o difetha synwyr. Yr ydym o'r farn fod cynghanedd, pan yn ei hagwedd fwyaf naturiol, neu yn llaw yr hwn nad yw cynghaneddi end megys chwareu iddo, ond yn rhwystr lawer pryd ar lwybr dysglaer ac aruchel barddoniaeth. Ond pan yn llaw yr anghyfarwydd, y mae yn wael i'r pen. I'n golwg ni, nid oes yr un o'r cyfansod iwyr yma yn gwybod y peth nesaf i ddim o hanes y creadur brwnt a bradwnls yma. Nid oedd dim o bwys ganddo beth fuasai yn wneud er cyrhaedd ei ameanion isel a gwael—lladdai y diniwed, llosgai bawb a phob peth, nid oedd dim yn rhy isel ganddo. Nis gallwn weled fod y geiriau caletaf, mwyaf hagr eu cyfansoddiad yn rhy gryfion er rhoddi darlun o hono. Ni fuasai holl feddyliau, a medrusrwydd, gyda'r iaith ddarostyngedig. &c., a arferai "Dewi Wyn o Eifion," ond yn llawer iawn rhy wan er rhoddi darlun o'r bradwr anghenfilaidd, ac nid oes gan yr holl o'r englynion yma yr un syniad sydd yn deilwng o'r bradwr dicheligar, drwg, ac annhrugarog yma. Hobiaw hyny, y mae yr holl o'r englynion bron yn anghywir, gwel pob un ei gopi, ac felly yn anheilwng o'r wobr er lleied yw. 0 Yr eiddoch,-ALAW BHYCBEINIOG.

TAMEIDIAU HYNOD A DYDDORUS. Ni bydd i'r un ddynes a chanddi syn- iad priodol am ei hiawnderau, briodi a dyn sydd mor da1 feluas gall gael gafael yn ei wallt. Merch ieuanc o droad meddwl dos- ranol a gyhoedda, na chlywodd hi ond am un wraig a ddarfu gusanu ei buwch, ond yr oedd hi yn gwybod am filoedd o ferehel ieuainc ag oedd wedi cusanu lloi mawrion iawn. Bsth leiciech chwi gael V meddai Wil Jones wrth Mari Davis, fel yr oedd ef yn ei harwain hi i mewn i refresh- ment room y nos o'r blien. Pop' oedd yr atebiad 'swil. Ond ddeallodd Wil mo honi fel yn golygu popio'r cwestiwn. Yn Vienna, y mae ganddynt un gair 0 am ddygwvddiad pur gyffredin yn y gauaf, sef pibell ddwfr yn hollti. Dyma'r gair: Hochquellenwasserleiferungarohr- enfatalitaten. Ga,ll fod o ddyddordeb i nodi cenedl- aethiad yr Ewropeaid cyflogedig yn yr Aiffo. Y mae yno 328 o Ffrengwyr, yn cael mewn cyfiogau yn fiynyddol 117, 650p.; 272 o Saeson, cyfiogau 95,686p.; 345 o Italiaid, cyfiogau 71,902p.; 96 o Awstriaid, i'r rhai y telir 27,771p.; 114 o Roegiaid sy'n cymeryd 17,544p; 40 o Germaniaid sy'n tynu y swm o 14,673p.; a 68 o genhedloedd ereill sy'n costio 28,625p. Y cyfartaledd uchaf mewn cyfiogau sydd yn mhlith y Ffrengwyr sef 359p.; yr iselat, y Groegiaid, sef 154p. Y cyfartaledd yn mhlith y Saeson yw 252p. Y mae Syr Auckland Goloin yn tjnu 4,000p. 'Jane,' meddai tad wrth ei ferch oedd j yn gofyn ganddo ganiatad i briodi, y mae priodi yn beth difrifol iawn, fy merch i.' "Rwyf yn gwybod hyny,' meddai y ferch synwyrlawn, 'ond y mae bod yn sengl yn llawer mwy difrifol. Os oes arnoch eisiau bod yn anned- wydd, meddyliwch am danoch eich hunan, beth sydd arnoch eisiau, beth So garech chwi gael, a pha barch a ddylai pebl dalu i chwi, beth y mae pobl yn ddweyd am danoch, ac wed'yn ni bydd dim yn bur i chwi, a chwi a fyddwch yn berffaith annedwydd. SUT I gymeryd CASTOR Oil.—Gwna un dyferyn o essence of bitter almonds drosglwyddo bias dymunol iawn i owns o Gastor Oil, ac ni newidia fymryn ar allu gwellhaol y feddyginiaeth. Dylid ei ordro a'r dyferyn hyn ynddo. GWELLHAD sicr i GYRN (Corns).- Cymerwch y bedwaredd ran o lond cwpan de o finegr cryf, malwch ychydig o fara iddo yn fan. Gadewch iddo sefyll am haner awr, neu hyd nes y bydd wedi meddalhau i boultice da. Rhoddwch ar y corn wrth fyn'd i'r gwely. Bydd y teimlad dolurus wedi myned erbyn y boreu, a gellwch dynu y corn yn rhydd. Os bydd yn un ystyfnig rhaid cymwyso y teddyginiaeth ato dair neu bedair gwaith mewn trefn i effeithio gwellhad.

Y CHWIL-LYS PABYDDOL. iGAN Awbwb "Dyddiau Mabi Waedlyd."] PENOD|XI. Diau na cheir hanes cyflawn o holl fanylion dyoddefiadau personau unigol yn y Chwil-lys uffernol, hyd ddydd y farn. Hynod fod cynifer o wirioneddau wedi dyfod i'r golwg yn nghylch creu- londerau y lie ofnadwy hwnw, yn ngwyneb fod y Babaeth wedi gwneud cymaint o ymdrech i guddio galanasau bwtcheraidd y Chwil-iys. Yr oedd ysgolfeistr Protestanaidd o'r enw Fernando, Spainwr oedd gellid meddwl wrth ei enw, yr hwn a gymer- wyd i fyny trwy orchymyn y Chwil-lys am addysgu ei ysgolheigion yn egwydd- orion crefydd y Beibl. Yn yr un ddaa- argell a Ferdinando yr oedd mynach, yr hwn oedd wedi gwadu y Babaeth. Yr oedd hwnw yn y carehar am droi ei gefn ar Babyddiaeth. Ond yr oedd ei feddwl yn ei garehaviad wedi ymollwng i'r fath raddau fel yr oedd yn bwriadu dychwel- yd a gwadu y grefydd Brotestanaidd. Pan glywodd Fernando hyn, efe a ddwys gynghorodd y mynach i beidio aberthu bywyd tragwyddol a ffafr Duw am ychydig flynyddoedd, yn y man pellaf, o fywyd truenus ar y ddaear, a ffafr cig- yddion annynol fel swyddogion y Chwil-lys. Cafodd ei anogaethau etfaith ddyladwy ar y mynach. A phan ddyg- wyd ef o flaen y Chwil-lys, hysbysodd hwy yn benderfynol naai ei fwriad di- ysgog oedd sefyll yn y rhyddid a'r hwn y rhyddhasai Crist ef, er iddo drwy hyny dynu arno ei hun rwymal a chadwynan y Pab a'i wasanaethwyr,— ie, a marwolaeth hefyd. Pasiwyd ded- fryd gollfarnol arno yn ddioed, a chaf- odd ef a Fernando gydfyuediad helaeth i mewn i lawenydd eu Harglwydd o ganol y tan a'r ffagodau. Gwr arall o'r enw Juliano, yr hwn a ddygasid i fyny yn Babydd, a gofleid- iodd y grefydd Brotestanaidd, sef un y Beibl, tra ar ei daith yn Germani. Pan ddychwelodd, dygodd nifer o Feiblau gydag ef i'w gwasgaru yn mhlith ei gymydogion a'i gyfeillion yn Spain. Llwyddodd i'w rhanu cyn i'r Chwil-lys glywed un gair am y peth. Ond brad- ychwyd Juliano gan un a gymerai ,J,arno fod yn Brotestant, ae a gawsai Feibl ganddo. Galwyd Juliano o flaen y ChwiMys, a cheisiwyd ganddo enwi y rhai a brynasent. y Beiblau ganddo. Ond efe nis gwnai. Am hyny, cymer- wyd i fyny oddeutu 800 o bersonau ar dybiaeth, a chawsant oil eu gosod ar y dirdynglwyd a Juliano gyda hwynt. I Dedfrydwyd y rhan fwyaf o honynt i amrywiol gospedigaethau. Llosgwyd Juliano wrth y stanc. Rhostiwyd oddeutu ugain. Carcharwyd lluaws am eu hoes. Fflangellwyd rhai yn gy- hoeddus. Anfonwyd am ryw fel slafiaid i'r rhwyf-longau. Ychydig o honynt a ryddhawyd. Yr umg fai oedd eu bod wedi gwasgaru a phrynu gair Duw. Yn ngwyneb y fath ffeithiau, ofer yw i'r Pabyddion a'u ffryndiau ddweyd eu bod hwy yn foddlon i'r bobl ddarllen y Beibl. Yn adroddiad y Feibl Gym- deithas am y flwyddyn ddiweddaf, dywed goruchwyhwr y Gymdeithas yn Spain, nas gall efe osod bwrdd arystor- fa y Beibl i ddangos ei fod ar werth yno. Nid yw cyfreithtau Pabyddol Spain yn awr yn caniatau lledaeniad rhydd Gair Duw. Ond y mae y Sab- both vn cael ei halogi yn y wlad hono. Agorir tai masnachol ar y Sabboth yno yn ddirwystr. Er hyny i gyd, y mae dylanwad y wlad hon y fath, a gwen- did Spain yn ffaith mor amlwg, fel y mae cyfeillion y Beibl wedi gwasgaru yno oddeutu 800,000 o gopiau o Air Duw yn y deuddeng mlynedd diweddaf. Eto, y mae y rhai a wertbant gopiau o'r Beibl yn cael eu dirmygu ac mewn perygl bywyd yn y wlad druenus, Bab- yddol hono. Dywedodd offeiriad Pab- aidd, fisoedd yn ol, wrth werthwr Beiblau yn Spain, nad oedd caniatad iddo eu gwerthu yn yr ardal yr aeth efe iddi Ac y condemniar efe werthwr v Beiblau wrth lywodraethwr y lie. Dv- wedodd hefyd y caffai ei yru allan o'r lie achawod o gerig, y rhai a allai efe, yr offeinad, a. bechgyn y dref, eu defn- ydclio i, bwrpas. Dywedodd gwerthwr y Beiblau nad oedd efe yn synu wrth ei fygythiad ef, a'i fod yn camarwain y rhai a I gwrandawent. Mewn lie arall yn Spam, yn ol adroddiad diweddaf Cymdeithas y Beiblau, aeth dau offeir- iad Pabaidd at gludydd a gwerthydd y Beibl, i archwilio pa lyfrau oedd ganddo. Rhoddodd yntau fenthyg copi o'r Test- ament Newydd iddynt, a rhwygasant hwnw yn ddarnau mewn ychydig amser. Dywedasant wrtho y buasai yn dda gan- ddynt pe gallasent wneud yr un peth a. phob Protestant. Dywedodd yntau. wrthynt eu bod wedi dinystrio eiddo nad oedd yn feddiant iddynt hwy eu hunain, ac mai nid ymddygiad o'r fath oedd yn gweddu i weinidogion Duw. Nesasant ato, a defnyddiasant eiriau ffiaidd mewn ffordd o'i gondemnio. Ac oni buasai fod rhyw berson o bwys yn agos iddo, buasent wedi ei niweidio yn gorfforol. IJywedir hefyd yn yr adroddiad fod -CiSgob Pabyddol wedi anfon cylchlythvr at bob offairiad yn ei esgob^th. i ry- buddio eu cynulleidfaoedd i beidio prynu y Beiblau. Gwylia y Pabyddion ir sy. mudiadau gwsrthwr y Beiblau yn -r yD/ ? mae yr Arglwydd yn Uwyddoe* ymdrechioo, a'r tobl yn ei dderbyn yn garedig. Teimla /fe dichon 1 r offeinaid cynddeiriog ber- swadio dynion drwg i'w ladd ef, ond ym- gysura efe yn ngeiriau y Beibl yn y Lalrn, "Yr Arglwydd yw fy ngoleuni a'm hiachawdwriaeth, rhag pwy yr ofnaf ? Yr Arglwydd yw nerth fy mywyd, rhag pwy y dychrynaf ?" Dywed yr offeir- iaid Pabaidd, fel eu tad y diafol, bob matb o gelwydd ar y Protestaniaid sydd yn gwerthu y Beiblau. Haerant fod y Protestaniaid yn gwadu y b6d o Dduw, a'u bod yn slafiaid l'r diafol. Carchar- wyd un o oruchwylwyr Cymdeithas y Beiblau yn Spain, flynyddau yn ol, ddwy waith mewn daeardy tywyll am geisio gwerthu Beiblau. Ei enw oedd Borrow. Cyhoeddodd lyfr yn 1842 a elwid The Bible in spain," llyfr a ganmol. wyd yn wresog gan Syr Robert Peel yr Nhy y Cyffredin. Y mae awdwr y llyfr wedi marw. Yr ydym wedi rhoddi yr hanesion di weddar uchod i ddangos fod y Pabydd. ion yn awr mor ffyrnig ac erlidgar ag 3 buont pan yr oedd y Chwil-lys yn t ¡ rwysg. Ni raid diolch iddynt hwy mwy nag i eirth nad ydynt yn gallu llarpic-, lladd, a llosgi dynion fgl cynt. Gwelod'i Llywodraeth Spain ei fod yn anger rheidiol gosod barau cryfion o'u hatr- gylch i'w rhwystro i wneud cymaint o ddrwg ag a arferent wneud. Ychydig ugeiniau o flynyddau vn c- yr oedd gwr o Spain o enedigaeth, o enw John Leon, wedi cofleidio y grefyd I Brotestanaidd. Cychwynodd ef ac am ryw ereill o'i gydwladwyr i Geneva II<: y clywsent fod Hong yn hwylio i Loegr^ ar fedr cymerwyd mordaith ynddi, ac ymsefydlu yn y wlad hon. Daeth hyny 1 glustiau swyddogion y Chwil-lys, f„c anfonasant ddynion ar eu hoi i'w dal Goddiweddasant hwynt mewn porth- ladd yn Zealand, ychydig o ffordd o Loegr, tu hwnt i for Germani. Cymer- asant hwy yn garcharorion. Wedi cu llwythi a chadwyni, a dodi math o rwydwaith haiarn am eu penau a'n gyddfau, dygasant hwynt i Spain, lie y cawsant eu bwrw i ddaeargell, eu haner newynu, eu harteithio yn greulon, ac yna eu Ilosgi. Daliasant eu eyffes ai-i. Grist a i air yn ddisigl yn eu holl dd; odcefiadau, ac aethant adref i'r nefoedJ yn orfoleddus, yn gynt nag y bwriadas- ant, at y llu o ferthyron, y rhai, fel y dywed yr apostol, a ddirdynwyd, heb dderbyn ymwared, fel y gallent hwy gael adgyfodiad gwell. Ac ereill a gaw- sant brofedigaeth trwy watwar a fflang- ellau, ie, trwy rwymau hefyd a char- char. Hwynthwy a labyddiwyd, a dor- wyd a llif, a. demtiwyd, a laddwyd yn feirw & r cleddyf a grwydrasant mewn crwyn defaid, a chrwyn geifr; yn ddv- ddim, yn gystuddiol, yn ddrwg eu cyflwr, Y rhai md oedd y byd yn deilwng a honynt. Yn crwydro mewn anialwch, a mynyddoedd, a thyllau, ac ogofeydd •" ddaear." Heb. xi. 35-38. Buor farw yn y ffydd. Boneddiges ieuanc, o'r enw Maria, y hon a breswyliai gyda'i brawd yn Lis bon, Portugal, a gymerwyd i fyny gai swyddogion y Chwil-lys, ac fel arferol gyhuddwyd o droseddau na wyddsi ddim am danynt, a'r rhai a wadai gyda i- penderfyniad mwyaf diysgog. Gosoa wyd hi ar yr arteithglwyd. A'r fath oedd llymder ei phoenau, fel y cyffesoda fod y cyhuddiadau yn ei herbyn yn wir ionedd. Yna llaciwyd y rbaffau, a dyg- wyd hi yn mlaen i gadarnhau ei chyffes. Gwrthododd wneud hyny yn bender- fynol, gan ddywedyd wrthynt fod yr hyn a ddywedasai wedi ei wasgu alia-) 0 o honi gan angherddoldeb yr ingoedd a ddyoddefai. Cynhyrfodd hyn y Chwil- lyswyr, a gorchymynasant ei harteithio yr ail dro, lie y gorchfygwyd hi unwaitb yn rhagor, ac ail adroddodd ei chyffes flaenorol. Gwrthododd ei gadarnhau^ pa fodd bynag, pan ddygwyd hi o flaee yr offeiriad Pabaidd. A dywedodd wrthynt, Yr wyf wedi ymollwng ddw ? waith o herwydd gwendid y cnawd. dichon pan y byddaf eto ar yr arteith* y gwnaf yr un peth, ond bydded yn i chwi pe arteithiech fi ganwp"

HEREWARD YR OLAF O'R SAESON. PENOD XXXI. Wedi yr holl siarad, dywedodd Wil- liam wrth y caplan, "Mi a'th wnaf di yn Esgob." Cymer drugaredd ar fy ngwendid," ebe yntau, ga'n enpilio o'r tu cefn. Ti gymeri ei gynghor, a rhoddi y rhybudd, os na fydd iddynt yn Ely roddi i fyny, ac ymostwng, y bydd i ti roddi y lie yn etifeddiaeth i'w Santeidd- rwydd o Rufain?" ebe Ivo. Gwnaf." H Yna caf weled y Torfrida yna wedi ei llosgi." Llosger hi," ebe William gyda llw. "Addewais wrth fy milwyr i losgi y ddewines a chyrs allan o Haddenham Fen, fel yr oedd hi wedi eu llosgi hwy, ac y mae yn rhaid i mi gadw fy ngair fel marchog." Tyngodd William drachefn fod I vo T&iUebois yn fwtchwr ac yn gerlyn. Na alwa fi yn fwtchwr ac yn gerlyn yn rhy ami, Arglwydd Frenin, hyd nes y byddi wedi cael allan na fydd arnat angen am fy ngwasanaeth neu beidio. Er fy mod yn gras a bras, eto, ni bum erioed yn ddauwynebog." "Yr wyt yn iawn," ebe y Brenin, canys yr oedd ei angen arno, ac yn ei ofni i ryw raddau. Er hyny, dywedodd y Brenin, Ond llosgi Torfrida ni chei di." Wei, ni waeth genyf am hyny. Yr wyf wqdi gweled llosgi menyw cyn hyn, ac nid oedd ei lleisiau yn rhyw swynol iawn. Hefyd, y maent yn dywedyd ei bod yn un hardd neillduol, a chanddi ferch hardd yn tyfu i fyny, a gall y gwna wraig dda i Normaniad." Prioda hi dy hun." Bydd yn rhaid i mi ladd Hereward yn gyntaf." Yna, gwna hyny, a rhoddaf i ti ei dirdedd." "Feallai y bydd yn rhaid i mi ladd eretll o flaen Hereward." Ti elli." Fe adawyd y pwnc i syrthio yn y man. Ond fe ddaeth y Brenin o hyd i Ivo wrtho ei hun yn mhen awr, gan ofyn iddo beth a feddyliai. Dim tal, dim chwareu. Arglwydd Frenin, yr wyf wedi dy wasanaethu yn dda ac yn onest." "Felly yr ydwyt, ac wedi dy dalu yn dda am hyny. Ond os wyf wedi dweyd dim yn fyrbwyll" "Eich Mawrhydi, yr wyf yn ddyn sydd yn caru siarad pefc peth yn agcred, ac yn caru meistr awna hyny. Ondyn lie priodi Torfrida neu ei merch, y mae genyf fwy o feddwl am ei nith, yr hon sydd yn ieuangach, ac nad oes un Here- ward i'w ladd er ei chael." "Ei nlth? Pwy?" 41 Lucia fel y galwn i, chwaer Edwin a Morcar, nith Hereward a Torfrida! I Dim tal, dim chwareu,' fel y dywedi— felly y dywedaf finau. Beth yr oeddet yn ei feddwl wrth fod yn rhaid lladd ereill cyn lladd H EJreward ?" Cymer ofal o Waltheof," ebe Ivo. 41 Waltheof, yn wir. Un o'th gread- igaethau di ydyw hynyna, a hyny er mwyn fy ngyru i erlid pob Sais i farwol- aeth, fel y byddo i ti gael y pleser o wledda ar eu hesgyrn." "Fel yna, aie? Wel, dywedaf eto, cymer ofal o Balph Guader." "Pw, pw." Pwa di yn mlaen, Arglwydd Frenin." w C, Nid oedd rhyw lawer o foesgarwch ym- adrodd yn mhlith y barwniaid Norman- aidd yr adeg hono, ond ystyrient eu hunain bron cyfuwch a'r brenhinoedd, gan roddi iddynt eu cynghorion pan y gwelent hyny yn angenrheidiol, ac os na chymerent y cyfryw gynghorion, ymos- odent arnynt. Pwa di yn mlaen, ond clyw, cymer ofal o Roger." A beth yn ychwaneg ?" A dyro i mi Lucia. Y mae arnaf ei heisieu, a mynaf hi." "Chwarddodd William. Tydi o bawb ? Cymysgu dwfr lleidiog a gwin I" "Cawsant eu cymysgu yn dy waed di, Arglwydd Frenin, ac yr wyt yn well dyn drwy hyny. Felly y dywed y byd." Cymer ofal," ebe William. Yr wyf yn sicr, tydi ydyw y cadben penaf ar y ddaear." Chwarddodd William drachefn. Ti a gei Lucia am y gair hwn." Fel yr ymadawent dywedai William wrtho ei hun', "Ai i hyn y mae wedi dyfod ? Llofruddio y Saesou hyn, briodi eu merched a fy ngweision ? Y maent wedi ei dynu arnynt eu hunain. Galwed rhyw un fy ysgrifenydd yma." Gwnaeth yr Italiad ei ail ymddangos- iad. Rhoddodd y Brenin orchymyn i'w ysgrifenydd i barotoi y papyrau er uno Ivo a Lucia, gan roddi iddo hefyd ei hetifeddiaethau. tt Yr ydwyf yn eiddo i chwi hyd farw, ebe Ivo. A rhoddi i chwi chwareuteg, yr wyf yn meddwl eich bod felly o'r blaen. Aroswch, syr offeiriad, a wyddoch chwi am ryw un sydd yn adnabod Torfrida? "Gwni, eich Mawrhydi," ebe Ivo, y mae un Syr Ascelin, dyn perthynol i Gilbert, yn awr yn y wersyllfa." Anfonwch am dano." If Y mae y Torfrida hon," ebe William, II JIl fy aflonyddu." Yr ydym yn gobeithio, er mwyn y fcefoedd, nad yw hi wedi eich witcho chwi." Twi, yr wyf yn rhy hen o filwr i gymeryd fy nylanwadu gan fenyw. N a, y mae y fenyw yn fenyw wrol, ac hardd hefyd fel y dywedwch." Beth am hyny, O dywysog?" ebe yr Italiad. Pwy yn fwy hardd-os yw yr adroddiad yn gywir—na'r men- ywod colledig hyny a ddawnsiant y naill noson ar ol y llall yn y coedwig- oedd gyda Venus a Herodias, fel, feallai, y mae y Torfrida hon wedi gwneud ami i dro." Yr ydych chwi, offeiriaid, yn arfer bod yn rhy drwm ar fenywod, druain." "Cafodd y llwynog fod y grawnwin yn sur," ebe yr Italiad, gan chwerthin, ac nid oedd y fenyw hon yn ddewines isel. Y mae y fath berson yn fwy 0 cyfaddas i Tallebois nag i Hereward." Y mae cwn newynog yn bwyta pwdin budr," ebe Ivo. 0 "Meddyliai y fenyw ei bod yn iawn —credai fod y saint o'i thu. Gwelais hyny yn ei hedfychiad a'i hystumiau. Feallai eibod yn iawn." Yr ydwyf yn awyddus i weled y fenyw hono, a'i gwr hefyd. Y maent yn ddau yn ol fy nghalon. Rhoddwn iddynt iarlldod er mwyn eu cael o'm tu." Yr ydwyf yn gobeithio y caniatewch y diwrnod hwnw i'ch gwas ffyddlon Ivo ymneillduo i breswylfa. ei henafiaid yn Anjou canys bydd Lloegr yn rhy boeth iddo. Syr, nid ydych yn adnabod y dyn hwnw-y celwyddwr, yr ysbeiliwr, a'r gormeswr ac aeth Ivo yn mlaen a'i iaith isel am y gwrthryfelwr Saesonig, fel ei gelwid. "Byr Ascelin," ebe WilHam, fel yr oedd Ascelin yn dyfod i'r ystafell, A ydych chwi yn adnabod Hereward?" Awgrymodd Ascelin ei fod. A ydyw y pethau hyn a. ddywedodd Ivo yn wir?" Gall mai yr Arglwydd Taillebois sydd yn gwybod oreu pa. fath ddyn ydyw efe wedi iddo ddyfod i awyr Saes- onig, yr hwn sydd yn cyfnewid rhai dynion yn fawr;" gan roddi awgrym iselhaol am Ivo; "ond yn Flanders, yr oedd yn farchog anrhydeddus, yn cael ( ei garu gan bob dyn, ac yn enwedig gan eich tad-yn-nghyfraith." II Y mae efe yn gyfaill i chwi, felly ?" "Nid oes un dyn yn llai. Y mae arnaf fi fwy nag un weithred iddo, er fod y cwbl wedi cymeryd lie mewn cweryl teg; ac nis gellir setlo un oad a gwaed yn unig." "Beth? beth?" Petrusodd Asceline. II Dywedwch wrthyf, syr," taranodd William, "os. nad ces rhywbcth wedi cymeryd lie ag y mae cywilydd genych o hono." (lNid yw yn un cywilydd o'gwbl, mor belled ag yr wyf fi yn deall, i gyfaddef fy mod wedi bod yn gydymgeisydd ag ef am law Torfrida. Ac nid yw yn gywil- ydd i gyfaddef, pan y daeth Hereward i wybod hyny, iddo fy nodi allan fel un i'w boeni, ac iddo ymddwyn tuag ataf fel y gwnaeth a llawer heblaw fi. Yr wyf yn farchogwr da, fel y gwyr pawb, Argl- wydd Frenin, ond y nefoedd a'm achubo i, a phawb a garwyf, oddiwrth yr Here- ward yna. Dywedant fod ganddo nerth saith o wyr, ac yr wyf finau yn dyst o hyny." '"Gall hyny fod trwy ddylanwad dewinol," ebe yr Italiad. Y mae hyny yn wir, syr offeiriad, a gwn ei fod yn gwisgo gwisg swynyddol, yr hon a roddodd Torfrida iddo cyn ei briodi." Swynyddiaeth drachefn," ebe yr ysgrifenydd.

DARGANFYDDIAD rhyfedd. Pan oedd torwr baddau y dyddT^i. blaen, yn ail-agor bedd mewn mynwent yn Newport, Lloegr, yn yr hwn yr oedd dynes ieuanc wedi ei chladdu er ys ugain mlynedd yn ol, sangodd ar yr arch 0 ac wrth wneud hyny, aeth y cauad yn rhydd, a gwelodd beth synfawr iawn, sef fod gwallt y ferch wedi tyfu i'w thraed, ac yr oedd yn edrych mor fresh a phe wedi bod yn y bedd ond ychydig ddyddiau. Dyma destyn o fyfyriaeth teilwng o ymenyddiau anianwyr gallu- ocaf yr oes oleu hon.