Tarian Y Gweithiwr

PENOD XXX. Ni wyddent yn iawn beth yr oeddynt hwy na'r Brenin yn awr yn myned i'w wneud. Ceisient ddirnad fod William yn bwriadu eu cau i mewn fel nad allent gael i'w fwyta ond pysg a gwyrddlysiau, gan y dychymygid yr adeg hono nad allai neb o'r braidd fyw ar y pethau hyn yn unig; neu ynte ei fod yn casglu byddin fawr, er ceisio, unwaith am byth, eu gorchfygu. Penderfynasant anfon allan ysbiwr, er cael hanes o'r byd, os oedd i'w gael, ond pwy oedd i fyned Felly y gofynwyd gan yr esgob, yr abad, a'r iarllod. Yr oedd Torfrida gyda hwynt. Yr oedd hi bob amser yn eu plith. Hi oedd eu doethwraig hwy, cynghorion yr hon a dderbynient fel un uwch na dynol. Mi a af," ebe hi, gan godi i fyny fel duwies. Mi a doraf ymaith fy ngwallt, a rhoddaf am danaf ddillad mab, gan olchi fy ngwyneb hefyd mewn sudd dail, er melynu fy nghroen. Gallaf siarad eu hiaith Ffrengig, ac yn adnabyddus a'u ffyrdd. Yn nghylch yr hyn a ddywedaf, Sadewch hyny i mi—y mae menyw yn digon i gyfarfod & Ffrancwr. Edrychasant arni gyda gwen at eu gwroldeb, ond gyda rhyw amheuaeth. Pe deuai gweision William o hyd i chwi, Torfrida, nid tipyn o liw dail a'ch cuddiai chwi rhagddynt," ebe Hereward. Y mae yn deilwng o honoch i gynyg- Ond byddai eich anfon chwi yn anfon haner chwith Hereward. Y mae ei haner iawn yn myned, a hyny ydyw, efe ei hun." "Ein hewythr I" ebe y ddau iarll ieuanc. Anfonwch Winter, Geri, Leof- win Prat, neu rai o'ch canlynwyr, ond nid chwi eich hun. Os collwn chwi, eollwn ein pen a'n brenin." Deisyfasant oil ar i ryw un gael myned yn hytrach na Hereward. Yr ydwyf fi yn myned, arglwyddi a marchogion, a beth y mae Hereward yn ei ddweyd, y mae hefyd yn ei wneud. Y pedwerydd dydd cewch glywed am danaf neu oddiwrthyf. Dewch gyda mi, Tor- frida." Yna torodd ei farf; a 11efodd Torfrida fel y torai hi hwynt-yn rhanol, rhag ofn am ei ddyfodol, ac yn rhanol o herwydd gorfod tori ei addumiadau. « Nid Samson ydwyf, fy moneddiges, nid yw fy nghryfder yn gorphwya yn fy ngwallt. Yn awr am ddillad rhyw ddy- hiryn, a'r rhai hyny mor laned ag y geliir eu cael, rhag i mi gael cwmni," Rhoddodd Hereward am dano ddillad budron, a chan gymeryd yr hen gaseg Wenol, efe a groesodd yr afon i Soham. Nis gallai fyned i lawr yr Ouse Fawr, nac i fyny yr un fechan, yr hon oedd ei ffordd hawddaf, canys yr oedd yr holl afon islaw yn meddiant y Ffrancod; ac heblaw hyny, byddai myned yn union- syth o Ely yn beryglus. Felly, efe a aeth i lawr i Fordham, a chroesodd y llyn tua Mildenhall, ond cyn iddo gyr- haedd Mildenhall, efe a gyfarfyddodd a chrochenydd a chrochanan ar ei ben. "Aros gyfaill," ebeHereward, "adyro dy grochanau ar gefn fy nghaseg i." Y mae yn rhaid i'r dyn sydd a'u heisiau ymladd am danynt," ebe y pot- iwr, gan godi pastwn mawr. Yna, dyma y dyn a wna hyny," ebe Hereward; a chan neidia oddiar ei gaseg, efe a gymerodd y ffon oddiar y grochenydd, gan ei daraw i lawr a hi. Fe ddysg hynyna di i ymddwyn at Sais pan y cyfarfyddi ag ef." Yr ydwyf wedi cyfarfod a'm meistr," ebe y crochenydd, gan rwbio ei ben. Ond nid yw cwn yn bwyta cwn; ac y mae yn galed i un gael ei ysbeilio gan Sais, wedi ei ysbeilio ddwsin o weithiau gan y Ffrancod." Nid ysbeiliaf di. Dyma i ti geiniog arian am dy grochanau a'th got, canys y mae yn rhaid i mi gael hono hefyd. Os dywedi ddim yn nghylch hyn wrth unrhyw fod dynol, mi a fynaf bersonau a'th wna yn ddarnau; ond tro ben dy geffyl yn ol i Ely, os gelli groesi y dwfr, a dywed beth sydd wedi dygwydd i ti; a chei yno abad a. rydd i ti geiniog arall am y newydd." Felly, cymerodd Hereward y crochan- au pridd a chot grestiog y crochenydd, ac a aeth rhagddo trwy Mildenhall, gan waeddi, medd y croniclau, yn ol dull crochenydd Saesonig, "Llestri pridd llestri da a phadelli." Ond wedi'iddo fyned trwy Mildenhall, rhoddodd fflangell i'r hen gaseg Wenol, ac aeth mor gyflymed tua'r Gogledd, fel y torodd y rhan fwyaf o'i botiau cyn cyrhaedd Brandon. "Nid oes un pwys," ebe efe, II medd. yliant fy mod wedi eu gwerthu." A phan yn agos i Brandon, arafodd ei gaseg, taflodd y llestri drylliedig ymaith, gan fyned i Brandon, ac arwain ei gaseg, a gwaeddi "Potiau." Yr oedd yr hen gaseg, medd y cronicl- au, mor deneu ac aflun, fel na ddychy- mygai neb ei bod yn ddim amgen na chaseg crochenydd. Teimlai Hereward yn eithaf cartrefol yn y rhan a gymerai ef yn y twyll. Yr oedd yn galonog a hapus. Mwynhaai ei hun yn rhagorol, wedi cael ei ryddhau fel pe buasai o garchar Ely, lie yr oedd wedi bod eyhyd. Yr oedd yn hoff o ymgymeryd a pheth o'r fath hyn, a buwyd yn canu am oes- oedd gan a gyfansoddwyd i Hereward fel crochenydd. Efe a ddaeth yn Brandon at lys y Brenin, sef Castell Weeting, o'r hwn le y gallai William lywio yr afonydd Wissey a'r Ouse Fechan. Y tu allan i'r dref daeth Hereward ar draws caban wedi ei wneud o laid, a dywedodd Hereward wrtho ei hun, "Y mae hwn yn ddigon gwael i .fod yn ddigon da i mi." Curodd wrth y drws, a churodd nes ei gael wedi ei agog, ac estynodd hen greadures afiach yr olwg arni ei phen allan. Pwy sydd eisieu fy ngweled i y pryd hwn o'r nos?" Unrhyw un a wyr pa mor brydferth ydych; a ydych chwi ddim eisieu llestri?" Llestri I Beth sydd genyf fi eisieu a llestri, y dyn ? Meddyliais mai rhyw un eisieu ei ffortiwn oedd yna." Ffortiwn," ebe Hereward, os ydyw yn ddewines, fe allai y gall hi ddweyd rhyw ddirgelwch wrthyf. Y mae yr hen ddewinesau hyn yn greaduriaid lied ymchwilgar, ac yn gwybod mwy nag y mae llawer yn ei feddwl. Os gallaf gael rhyw newydd, ni waeth genyf pe celwn ef gan y gwr drwg yn bersonol." Efe a gurodd draehefn, a churodd nes i'r hen fenyw yn ddigllawn edrych allan yr ail waith, gan ddweyd wrtho yn sarug am fyned ymaith. "Ond y mae yn rhaid i mi gael aros yma, foneddiges, canys y mae arnaf ofn y Ffrancod i fyned i'r dref. A rhoddaf i ti y llestr goreu ar gefn fy nghaseg am lety noson." A oes genyt jars bychain-jars heb fod yn hwy na'm llaw?" gofynai hi, canys yr oedd yn defnyddio y rhai hyny at ei dewiniaeth, ac wedi tori un yn ddiweddar; ond i dalu am un, nid oedd ganddi arian nac ewyllys. Felly, cytunodd i Hereward gael gor- phwys y noson hono am ddwy jar-ond beth am yr anifail hyll yna sydd genyt ? Gwna y gaseg yn burion yn y twlc mawn." • Yna, y mae yn rhaid i ti dalu cein- iog am ei lie." "Owl Ow I" ebe Hereward, "yr wyt yn gwasgu yn rhy galed, a thithau yn Saesnes, a minau yn Sais hefyd." Pa fodd y gwyddost mai Saesnes ydwyf ?" "Goreu i gyd os nad wyt yn Saes- nes," ebe Herewardl wrtho ei hun, gan fargeinio a hi am geiniog am le y gaseg yn y ty mawn, a. thamaid o wair drwg. Yna. a.eth i mewn, gan gymeryd ei lestri gydag ef yn ofalus. Gelli gysgu yma. ar y brwyn. Nid oes genyf ddim i'w roddi i ti i'w fwyta." Nid oes arnaf eisieu dim." Yna, taftodd ei hun ar y brwyn, ac yn fuan yr oedd yn cysgu yn drwm, debygid. Ond ni fu erioed yn fwy effro, yn gweled ac yn clywed y cwbl.

Y CHWILLYS PABYDDOL. [GAN AWDWR "DYDDIAU MARl WAEDLYD."] PENOD V. Yr oedd pryder y ferch ieuanc dyner a gipiwyd oddicartref yn nghanol y nos, i fod yn butain i offeiriad Pabaidd cy- threulig yn ngharchar y Chwil-lys, yn ddwfn dros ben, wedi i'r forwyn fyned at yr ellyll i roddi cenadwri iddo oddi- wrth y garchares ieuanc, bymtheg oed. Daeth y forwyn yn ol mewn llawenydd mawr, a dywedodd wrth y foneddiges y caffai hi yr anrhydedd o'i bresenoldeb ef i swper y noswaith hono. Ebe y fon- eddiges garcharedig, yn ei hanes o'r hyn a gymerodd Ie, "Anfonodd efe trwy Mari y forwyn, i ddymuno arnaf i beidio meddwl am ddim ond difyru fy hun, a rhoddi fy mesur i gael dillad newydd. Gorchymynodd i Mari ddwyn pob peth i mi a ddymunwn." Mari a ddywedodd, 11 Madam, gallaf eich galw yn awr fy meistres, a rhaid i mi ddweyd wrthych fy mod wedi pre- swylio yn y Chwil-lys hwn am bedair blynedd ar ddeg. Ac yr wyf yn gwybod yn dda beth yw ei arferion. Ond rhaid i mi fod yn ddystaw am bob peth, neu fod yn agored i gael fy nghospi ag angau, ond yn unig i ddweyd wrthych yr hyn a berthyn i'ch person chwi eich hun. Felly, yn y lie cyntaf, peidiwch gwrth- wynebu ewyllys y tad sanctaidd, (sef yr offeiriad melldigedig a ladrataodd y fon- eddiges). Yn ail, os gwelwch foneddig- esau ieuainc yma, na ofynwch byth un- rhyw gwestiwn iddynt. Ni ofynant hwy gwestiynau i chwi. A gofalwch beidio dweyd dim wrthynt. Gellwch ddifyru eich hurlan yn eu plith mewn oriau apwyntiedig. Cewch beroriaeth a phob math o ddifyrwch, Ynmhen tri diwrnod eto, cewch giniawa. gyda hwynt. Y maent i gyd yn fooeddigesau o waedol- iaeth uchel, yn ieuanc a llawen. Bydd- wch yn byw mor ddedwydd yma fel na bydd genych ddymuniad i fyned y tu allan i'r lie hwn. A phan y dybena eich amser chwi yma, anfona y tadau sanctaidd (!) chwi o'r wlad hon, i ym- briodi a rhyw foneddwr o waedoliaeth uchel. Nac ynganwch beth yw eich enw, nac enw Don Francisco, wrth neb. Os gwelwch chwi foneddigesau ieuainc yma, y rhai yr ydych wedi bod yn gyd- nabyddus a hwynt o'r blaen, rhaid i chwi beidio gwneud un sylw ond yn nghylch pethau dibwys." Dyna ddadblygiad o arferion y Chwil- lys uffernol. Byddai yn anhawdd meddwl fod uffern ei hun yn llawer mwy ofnadwy na'r hyn a ddaeth i'r golwg yn ngeiriau Mari y forwyn wrth ei meistres fel y galwodd hi. Meistres yn wir! Dim rhyddid iddi fyned allan, na siarad tu mewn a neb a ddygwyddent fod yno a adwaenai hi, yn garcharorion fel hithau, ond yr hyn a welai yr ellyllon offeiriadol Pabaidd yn dda, y rhai a'u cipiasant hwy oddiwrth eu teuluoedd i fod yn buteiniaid i'r ellyllon I Siarad am "ddi- fyrwch" a "pheroriaeth" yn y fath bwll o aflendid, a gormes ofnadwy ar natur ddynol, yn eu hieuenctyd tyner I Ni bu y caethiwed negroaidd erioed mor ddued ei ysgelerder a hwn yn ngharchar y Chwil-lys Pabyddol. Y mae yr hanes am y lie ofnadwy yn ein cymeryd i ddyfnach uffernolrwydd nag a geir yn hanes Ii Ewythr Twm" gan Mrs. Beech- er Stowe. Ond beth oedd effaith araeth Mari y forwyn wrth y foneddiges ieuanc gryn- edig ? Fel y canlyn y dywedodd hi:— 11 Synais yn ddirfawr wrth yr hyn a ddywedodd Mari. Yn hytrach, syfr- danwyd fi. Gwnaeth ei geiriau fi yn hurt. -Ymddangosai y cwbl i mi fel swyngyfareddiad. Gyda y wers hon, gadawodd Mari fi, gan ddweyd ei bod hi yn myned i roddi orders i mi i gael ciniaw. Bob tro yr elai hi allan cloai y drws. Nid oedd ond dwy ffenestr yn fy ystafell. Ac yr oeddynt mor uchel fel nas gallwn weled dim trwyddynt. Ond wrth chwilio gwelais gell, yn mha un yr oedd pob math o lyfrau hanesiol ac aflan. Darllenais rai o honynt hyd nes y daeth ciniaw. Cefais giniaw blasus. Yna gadawodd Mari fi wrthyf fy hunan, a dywedodd wrthyf, os byddai arnaf eisiau rhyw beth, am i mi ganu y gloch. Treuliais dair awr mewn dar- llen. Teimlais fel pe buasai rhyw raib arnaf. Yr oedd fy meddwl fel pe buasai wedi cael ei atal yn ei waith. Nid oeddwn yn cofio am dad na mam." Nid rhyfedd pe buasai y ferch ieuanc wedi myned yn gwbl wallgofus. Dy- wedodd yn mhellach:— "Daeth Mari ataf, a dywedodd wrthyf fod Don Francisco, (vf yr offeir- iad Pabaidd aflan) wedi dyfod adref, a'i bod hi yn meddwl y deuai efe i fy ngweled i yn fuan iawn. Deisyfodd arnaf i'w dderbyn yn mhob modd mwynaidd. Daeth efe am saith o'r gloch yn y prydnawn, yn ei grys nos a'i gapan, nid fel offeiriad, ond mewn gor- hoenusrwydd, fel swyddog milwraidd. Cyfarchodd fi yn barchus. Dywedodd wrthyf ei fod wedi dyfod i fy ngweled i ddangos pa mor werthfawr yr oedd fy nhylwyth yn ei olwg ef, ac i ddywedyd wrthyf, fod rhai o'm cariadau wedi ceisio fy ninystrio i, trwy fy nghyhuddo yn nghylch materion crefyddol; fod yr h ysbysrwydd wedi cael ei gymeryd, a bod barn gondemniol wedi cael ei chyhoeddi arnaf, i gael fy llosgi mewn padell sech, uwch ben tan araf, ond ei fod ef o dos- turi a chariad at fy nhylwyth, wedi atal' y gosp. Aeth pob gair fel ergyd angeu- ol at fy nghalon. Teflais fy hun wrth ei draed, a dywedais, "0 I fy meistr, a ydych chwi wedi atal y gosp am byth ?" Atebodd yntau, Y mae yn perthyn yn unig i chwi i'w atal, neu beidio." A chyda hyny, dywedodd "Noswaith dda i chwi." A fu cymaint o greulondeb araf uffern- ol erioed tuag at ferch ieuanc bymtheg oed, heb fod yn gynefin a thriciau y seirff offeiriadol perthynol i'r Babaeth ? Fel y gwelir uchod, yr oedd y wiber offeiriadol yn amlygu ei benderfyniad i blygu y foneddiges i fod yn dawel iddo ef wneud defnydd o'i chorff hi fel putain Dywedai gelwydd am ei chariadau hi o bwrpas i gyrhaedd ei amcan. Fel y dywedodd J. Jones, Llanllyfni, unwaith wrth sylwi ar nifer o bobl annuwiol yn bytheirio eu hannuwioldeb, "Y mae rhyw foddlonrwydd i ni fod uffern yn bod" i gospi y fath ddyhirod a'r offeiriad annuwiol uchod. A phan y meddyliom mai dan yr enw o grefydd y gwnawd y cwbl, a bod y grefydd Babaidd yr un yn awr yn eu hegwyddorion ag yr oedd hi y pryd hwnw, gant a haner mlynedd yn ol, hyderwn na fydd i un Cymro fyned yn ddysgybl i'r grefydd felldigedig hono. Wedi i'r ellyll ymadael fel y gwnaeth a'r foneldiges ieuanc, hawdd deall beth oedd ei theimladau. Dywedodd fel y canlyn:— "Morgyntedag yr aeth efe ymaith wylais yn ddirfawr. Daeth Mari ataf a gofynodd," "Paham yr ydych yn wylo mor chwerw?" "Atebais. Oh! Mary, dywedwch wrthyf beth yw ystyr y badell sech a'r tan araf? Oblegyd yr wyf yn dysgwyl dibeniad fy my wyd trwy y fath foddion." Dywedodd Mari, "0 Madam nac ofn- wch ddim. Cewch weled yn fuan beth yw y badell sech a'r tan araf. Ond y mae y rhai hyny wedi cael eu gwneud i'r rhai hyny sydd yn gwrthwynebu ewyllus y tad sanctaidd, ac nid i chwi sydd mor hynaws ag ufyddhau iddo. Ond dy- munwn wybod a oedd Don Francisco yn hynaws?" "Atebais, nid wyf yn gwybod, o herwydd y mae yr hyn a ddywedodd wedi fy ngyru bron o fy synwyrau. Cyfarchodd fi yn foneddigaidd iawn, ond gadawodd fi yn ddisymwth." Dywedodd Mari Wei, nid ydych yn adnabod ei dymher ef. Y mae efe yn hynod o dirion tuag at bobl y rhai a ufyddhant iddo. Ond os na ufyddhant iddo y mae efe mor greulon a Nero. Gan hyny er eich mwyn eich hun ceisiwch ei foddloni yn mhob peth." Dywedodd Mari wrthyf hefyd am fod yn esmwyth, a myned at swper. Ond yr oedd fy meddyliau am y badell sech wedi fy nghythryblu gymaint, fel y methais fwyta na chysgu y nos- waith hono." Cofied y darllenydd, mai Pabyddion oedd y rhai oedd yn cael dyoddef fel hyn, er mwyn i'r offeiriad Pabaidd gyrhaedd eu hamcanion eu hunain. Amlwg yw nad oedd y foneddiges uchod wedi cael ei dwyn i fyny i ddeall yr Ysgrythyrau Sanctaidd, nac i alw ar yr Arglwydd mewn gweddi. Nid yw yn son am droi at Dduw i'w hachub hi allan o'i chyfyngderau. Yr oedd yr Eglwys Babaidd wedi cadw ei thylwyth a hithau mewn tywyllwch yn nghylch y noddfa i bechadur ffoi iddi yn amser trallod, sef at Dduw yn Nghrist. Dywedodd hi yn mhellach, "Ynfore dranoeth cyfododd Mari, a dywedodd nad oedd neb yn symud yn y ty, ac os gwnawn i addaw cadw y peth yn ddirgel, y dangosai hi i mi y badell sech, a'r tan araf. Felly hi a'm cymerodd lawr, ar hyd grisiau i ystafell eang, lie yr oedd drws tew o haiarn. Yn yr ystafell yr oedd ffwrnes yn llosgi a phadell bres arni, a chauad ar y badell, a chlo arno. Yn yr ystafell nesaf yr oedd olwyn fawr a'i hochrau wedi eu gor- chuddio a byrddau tewion. Yn ei chanol yr oedd ffenestr fechan. Deisyfodd Mari i mi gymeryd canwyll ac edrych tu mewn i'r olwyn. Gwelais fod ellynau (razors) llymion wedi cael ei gosod ar holl gylch yr olwyn. Wedi hyny dang- osodd i mi bydew yn llawn o seirff a llyffaint." "Yn awr fy meistress" ebai Mari, "dangosaf i chwi y defnydd a wneir o'r tri pheth hyn. Y mae y badell sech at gospi hereticiaid, a'r rhai a wrthwynebant ewyllys a dymuniad y tad sanctaidd. Gosodir hwynt yn noeth ac yn fyw yn y badell. Cloir cauad y badell arnynt. A gesyd y dienyddiwr dan o dan y badell, a llosgir yr heretic- iaid yn lludw. Bwriedir yr ail i'r rhai a ddywedant ddim yn erbyn y Pab, a'r tadau sanctaidd. Gosodir hwynt tu fewn i'r olwyn, yr hon a droir y byddo yr hereticiaid wedi cael eu darmo i farwolaeth. Bwriedir y try^vdd J i'r rhai a ddywedant ddim yn erbv- addoli delwau, ac a wrthodant dalu pq,¡'cn i offeiriaid, a swyddogion ereill yr Teflir hwynt i'r pydew i gael e duetlia gan seirff a llyffaint." "Cynygiodd Mari ddangos ;agtv 0 r ffurfiau oedd yn. y lie i boenn o iynion. Ond yr oeddwn wedi gwP' nn^on, ac aethum i'm hystafell Oywedvdd hi wrthyf am fod j r. u>ydd iawn hob, peth a geisiai yr ivSfeiri&d, Don Fran- cisco, genyf; oFjd ü: n-, wnawn. y byddwn i yn sicr o gae*> dyoddef fy llo sgi yn y badell £ •• NH oedd genyl lywodraeth ar fy ac add aw- ais y dilynwn gyngor Mari." Ebai Mari, Os ydych yn teimlo felly nac ofnwch ddim. Na ddysgwyliwch am ddim ond pleser." Bu hi dan orfod i fod yn butain i'r offeiriad melldigedig. Yr oedd manylion yr hanes yn nghylch hyny, yn rhy aflan i'w hadrodd. Cawn eto ei hanes yn mhellach hyd nes y gwaredwyd hi.

0 NEWYDIADURON CYMREIG AMERICANAIDD. MARWOLAETHAU. J ONES.-Tachwedd 4, 1882, Thonas D. Jones, dyn ieuanc addawol yn Soho, Pittsburgh, Pennsylvania, mab John Jones, a daeth yma o Rhymni yn 1852, a'i briod Mrs. Eliza Jones, merch Thomas Williams, Tredegar, a daeth i America yn 1853. Y mae i'r rhieni galarus ein cydymdeimlad dyfnaf yn eu profedigaeth. Yr oedd Thomas yn feddianol ar luaws o rinweddau gwerth- fawr. Ar ol gorphen ei addysg a graddio gydag anrhydedd yn y Pittsburg High School yn 1877, aeth i wasanaeth Cadman & Co., Brass Founders, fel book-keeper, a thrwy ei onestrwydd a'i a^' yn ystod blynyddau o brawf, enill- odd ymddiried mwyaf y cwmni. Fel mab yr oedd yn serchog a charuaidd, ac fel aelod o gymdeithas yn ffafryn cyff- redinol ar gyfrif ei rinweddau a'i ffydd- londeb, fel y profai yr anrhegion a ddygwyd i'r ty ddydd ei angladd; yn nghyd a'r penderfyniadau a basiwyd yn y gwahanol gymdeithasau yr oedd yn aelod o honynt. Gwelir ei le yn wag am hir amser yn y cylch teuluaidd a llawer cylch arall. THOMAS.—Rhagfyr 22ain, 1882, yn Soho, Pittsburg, Pennsylvania, Mrs Elizabeth Thomas, priod Mr Owen Thomas, yn 59 mlwydd oed. Yr oedd Mrs Thomas yn enedigol o Twyn Carno, Rhymny, Deheudir Cymru. Daeth i'r wlad hon tua 12 mlynedd yn ol, a bu y teulu yn trigianu gan mwyaf yn Iron Dale, ac yn Pittsburgh. Yr oedd y chwaer hon o gyfansoddiad naturiol, yn gryf ac iachus, ond treuliodd y misoedd diweddaf mewn gwen did a nychdod. Achos uniongyrchol ei marwolaeth oedd y pneumonia, a'r dwfr^lwyf. Tua pyth- efnos cyn marw rhoddodd enedigaeth i faban, yr hwn fu farw ychydig o'i blaen, ac a gladdwyd yn yr un arch a hi. Yr oedd yn chwaer grefyddol ac ymdrechgar yn ol ei hamgylchiadau. Ymdrechodd lawer gyda'i phlant anwyl, saith o ba rai a adawodd i alaru yn ddwys ar ei hoi. Nii yn ami y cafodd nifer o blant y fath golled. EVANs.-Tachwedd 19. 1882, o'r darfodedigaeth, Mrs Sarah Evans, priod Mr Mathew Evans, Erie, Colorado. Daethant i'r wlad hon yn 1881, o Pen- main, sir Fynwy, Deheudir Cymru. Buont yn aros yn Emporia, Kansas, a daethant oddiyno i'r lie hwn. Ni bu. Mrs Evans yma ond tua pythefnos cyn i angau rhoddi terfyn ar ei gyrfa., a'i symud i ffordd yr holl ddaear. Yr oedd yn aelod gyda'r Annibynwyr er yn ieuanc, a bu yn llafurio gyda'r canu, ac yn ei chystudd yr oedd yn canu rhai o'i hoff donau, megys II 0 Fryniau Caer- salem ceir gweled." Gadawodd briod a dau o blant i alaru am golli priod a mam hoff. JAMEB.- Yn South Side, Pittsburg, Mrs Elizabeth James, gweddw y di- weddar James D. James. Ionawr 2, yn 48 mlwydd oed, ar ol cystudd maith o ddwy flynedd. Claddwyd hi y dydd Iau canlynol yn y South Side Cemetery. Gweinyddwyd yn y ty ac ar lan y bedd gan y Parch H. E. Thomas, D. D., yn effeithiol iawn i dyrfa luosog oeddynt wedi dyfod i dalu y gymwynas olaf i'r ymadawedig. Ganwyd Mrs James yn Pencaeau, ger Glynarthen, Ceredigion. Derbyniwyd hi y aelod eglwysig gan y diweddar Barch Wm. Jones, yn Glyn- arthen, pan oedd tuag 16 oed. Par- haodd y chwaer yn ffyddlon gyda chrefydd hyd y diwedd. Yr oedd llawer o bethau ynddi gwerth eu hefelychu fel gwraig ac fel Cristion. Yr oedd yn hynod o ffyddion yn nghyfarfodydd yr eglwys, a'r Ysgol Sal tra y gallai. DAVIES.—Wedi hir gystudd a maith nychdod gorphenodd y chwaer- dda Rachel Davies, Soho, Pittsburgh, ei gyrfa ddaearol, Rhagfyr 21, 1882. Yr oedd ein chwaer yn enedigol o Llanon, sir Gaerfyrddin. Merch ydoedd i Evan a Ruth Davies, aelodau parchus gyda'r Bedyddwyr. Ganwyd hi yn y He a nodwyd Rhagfyr 25, 1820, felly yr oedd o fewn ychydig ddyddiau i fod yn 62 mlwydd oed pan y bu farw. Ymunodd mewn prlodas a Mr Edward Davies, yn Llansamlet, Morganwg, yn y flwyddyn 1840, i'r hwn y bu yn wraig ddiwyd, ofalus a serchog hyd ei marwolaeth. Penderfynasant yn 1850 i ymfudo i erica, a chyrhaeddasant y wlad hon ar yv XI8 o Orphenaf yn y flwyddyn a ijodwya. -ydlasant yn gyntaf yn -Baiun.oie. Dw: .is y buont yno, a syu-.uda^.ut i Piii-rjbitrgb. Mewn byr a-inser syinudasaut drachefn i Lake j Superior,' cud yn 1852 ant i Pittsburgh, ac yvia y gvvnaethaL'y eu oarlv<;f, ac yma h'iddyv; y mae oi pi.riod a'i phiavt mews hiraeth a gala? mawr -ir ei hol. _0_

Canon 8t OotFes Tavern, OnpoHisa Toi-ipeexuC'S Hall, | Dinners-Chops & Steaks. Tea L Coffee. C.T00 d Beds.

EISTEDDFOD ABEBAFON. BEIRNIADAETH Y To NAC Daeth 45 i law, pa rai a ranwvf J dosbarth fel y canlyn Dosbarth III. G wpelaf. Ratnean.- Wythau diJ ucH feyn udiad- au anghelfydd, a rhai ai^^adebau a > foddhaol. Idwal.-Melodedd an: 8:vvyth, wytha.ü dylynol, ac amryw symu a Jdau gwailur yn y gynghanedd. Girtude.-Melodedd o;da, 1 ytrach yt. rhy hoff o r slurs fe d die hun, yn cynwy: eto bumau dylynol, ond s xi cvoichcis vi eu cuddio, gau berthynf yn mrawddo^ y 4ydd, ymgais dda, a ciu;Is>wch t'wy o wybodaeth gynghaneddol Llewellyn.—Pumau ao wvfchaiT cudd 1 a dylynol, ymgais at newyd'd-d-.b yn v melodi. •* Hen Lanc.-Mae Een Lanc vp-Ii dianc oddiwrth waller psndant cy nghanedd, ond y mae ei don yù. cynwyn amryw wallau mewn| ci ■ wa«-t h. ied eto ragor. Un heb ffugenw.—Gwailau cyffrediii, cynghanedd symh, yr als w yn rned% ya rhy uchel, a hyny yn birhau=?, t.1af (E) yn ddigon uchel, a>o (IT) yn achiy surol i don gynulleidfac Gomer.—-Alaw ychyJig yn han&idt!, ond ymgais ganmoladv. y at y nodvedd5* cynulleidfaol, yn cynwj- imvyw Vi a phumau dylynol, ac J .yi iau berth^ ynas yn nechreu y pur nod idean, uiwyi o ofal gyfaill amgywirc b a r;evrydd-df.1$ y tro nesaf. Cadwaladr.—Symudk Jaa gv, an, U.I hefyd pumau dylynol, r. M 4 cardyno y tro d ir: ra f Nid yw'r nodyn canol jn Ik baa bt1i\¡L' galed pumau dylynol. Gwenno.—Wythau djlyno!, a ^4 berthynas rhwng yr a > a bass yn f adran olaf ond un, (t i tit). Arabi Glan Afan.^—C rdiau ftngbywir? ■ rhai symudiadau anyst ?. yth} u y iieiaa i Gluck.—Rhy hoff o idyblu'r t-ydyid ■ mwyaf, ni wna y pedv ryd-J In wyedlg f tro fel ei ceir genych c, y ba^s yn yr: ail adran. Melodedd i r ddi Berlioz, yn A leiaf.- "^mgaia vych 3LYtf ddefosiwn, ond ychydi yn iionaidd yw'r melodi, a'r gynghane d yn anghywr- mewn amryw fanau. Sol-la-si. Trawsgy .ir'o ychydig y% rhygynar i'r*llywyd( ;> amryw dds^ weddebau gwan ac an :ydd. Gwraig Lot. -Rha; o wybada^th* gyfaill cyn dechreu cy hyrfu'r Vwan. Pelly Afan.-Alaw -vzystv yth a nghanedd aaghywir. Tyristes.—Alaw lie dda.. end puiaatT ac wythau dylynol y Uychv.iuor nghanedd yma a thra Arthur.-Ni ddyle< &dfl.>81 yr 3-to i fyned yn uwch na'r w. >\c ailex i'r pen yw'r symudiad c<' iicl o'r jlywydd yn C i'r islywydd, ca icaydd y c weirnod gwreiddiol, st P. l"'yleeh y :a- drechu am fwy o an viaeth vn tsicb; diweddebau hefyd. Dosbarth II. f ¡ Ymdeithwyf i wlad i.ell.id gwyeh symudiad cordiol y ban lydd o> chord, yr islywydd yn oi aii sefyllfa fr tonydd, ac heblaw lr ce e yn yr ai* ban gau berthynas rv of yr alaw ti'i tenore-f fee Alaw v Un o feib y gerdd Cradwyf Jiyily, mae'r don yn medd iiaw-' r iawn 1 deimlad, ond anurdc 1 y g nghi».nefId yn y ban olaf ond 1 v aviynlad annyoddefol o gyf '.ga,n perffaiik rhwng yr alaw a'r b, er ou bed yc symud yn wrthwyneb j Herman.—Alawdd ond ceir symud' iadau gan Herman etc jl yr yiageisyd#; blaenorol yn llychwin. > jynghfc-ced^. J Efe. —Nid yw Efe tri a"rhai o ym* j geiswyr y dosbarth hv.-n. 15 jkv- dm'ki i fod y 7fed, yn lie B nai rcd &r hoi cytrif. | Ceir y 7fed ar y lIYWydll aeh ei hadieryAi yma hefyd. A. B.-Anghynulle] .I i rodd&a yw eich adran olaf yn yr a: vw Vna -aii idft am newydd-deb parth alledd, Syr John J ones.—N ihwa^thue yVr esgyniad o'r chweche v weirnod i'J' llywydd yn nechreu r ril f!f1-wddftg. Alaw wych ac ystwyt Glan Derwent.-P U'iaa yr I geisydd hwn ydynt, m ly-n iad 01 o'r trawsgyweiriat lr iiyw dl, a3 hefyd & yn rhy sydyn w no • yn t^raa gyntaf y don. Mae y rhan oltJ o'r doo yn dda iawn. Evan Goos.—Alaw n )d da i, y >m.i Jr. llawer rhy drwsgl, yr otalMaoi yn yr ail frawddeg, ac y ma y pucu ioU dÿ1ync-} wedi dianc ei sylw he B. D.—Y gyngham Id yn bur dy«wyi' i mi mewn rhai manat ar y raaa p iaiau dylynol mewn Cornell -laii. rHasa ar y cyfaill hwn eto. 'eisiweh §r symudiad cordiol yn ph? a 1 St. Anges.—Ni wne "7 G yn > UyfJ gaddio yr wythfedau ) lynol rhwng y alto a'r bass. Trwsgl so. hfe,,i hel ei barotoi yn ban 14e Nid cliwatb-Jis yw'rcynghaneddiado irst claf end n'G Dr. Howard yn E iif —Ymgafe ddi at amrywiaeth, ond t rnlwyf t:i bou yi brin o'r dwysder tei 11.d at hobgorol I don gynulleidfaol. John Goss yn B FI- Alaw ysjtv^t] John Goss sydd w di wyiNo dosbarth hwn, y mai H pynghanedd 11 perthyn i'r un naeno. i Cawn bur, ac wythau dylynol yr 'i :bn. Pinsuti.-Nid ydy wodi cael rbr l feiaa mawrion yn Pir sn ti, ac hefyd a